|
loading...|
|
Te Karere o Poneke 1857-1858: Volume 1, Number 22. 29 March 1858 |
Commentary|
|
1 1 |
▲back to top |
TE KARERE O PONEKE Ko te kai rapu, ko ia te kite. [VOL I, MANE, 29 o MAEHE 1858. NO. 22] The "KARERE O PONEKE" is pub- lished every Thursday morning. TERMS OF SUBSCRIPTION;- Twenty Shillings per annum, payable half- yearly. TERMS OF ADVERTISING;- Three pence a line for the first insertion of all advertisements, and Two pence a line for every subsequent insertion. Advertisments wil be continued and charged for until counter-ordered: such orders in writing, as also all Ad- vertisements (in English) will be re- ceived at the INDEPENDENT Office, Lambton-quay, on Tuesdays, at any time before 4 o'clock, p.m. PANUITANGA. MEHEMEA ka hiahia te tangata ki te tuhituhi reta kia taia ki roto ki tenei Nupepa mo tuhi mai "KI A TE PURA, KAI TUHI o TE KAREKE o PONEKE." Otira, ma taua tangata ano e utu nga kapa e rua, e toru ranei, mo te mera—kia tika ai te kawenga mai. PANUITANGA. KO nga tangata Maori kua tango mea i toku Whare hoko taonga i Poneke, na kahore ano i utu, me hohoro ratou te whakarite i aua utu; kei tahuri atu au ki te Kai Whakawa. No te mea, ko nga Pakeha no ratou nga taonga i au, kua pa mai ki nga atu;—heoi ra, ma te homaitanga i era moai ka kaha ai au te utu i era pakeha. NA WIREMU TONIKI. Otira, na Maia. KO EKEREHA HE HOIHO TARIONA HE Hoiho papai rawa tenei; ko tona matua tane ko Hamihona —ko te hoiho tera o te Hamona, i utaina mai ra hoki i tawahi. Ko nga tau o tenei tariona, ewha; ko tona kara, he whero; he hoiho whaiti—ata- ahua hoki. Te kau ma rima nga hoi- ho uwha i ekengia a e ia i te tau kua pahure nei,—a, hapu katoa ana ratou. Kei Wangaroa e noho ana inaianei— kei te kainga o Te Miti raua ko Re- wana. Hei te tuatahi o Noema, (te marama e takoto ake nei) ka timata ai tana mahi whakaeke. Ko te utu mo te whakaekenga kotahi, e toru pauna, me nga hereni e toru, (£3 35s.) Ko te kaari hei nohoanga mo te hoiho ina tukua atu kia ekengia, he kaari papai —he pai hoki no nga karaihe (taru- taru); kotahi te marama e noho ana ki reira kahore he utu,—heoi ano te mea e utua ko" te whakaekenga kautanga. Wangaroa, Wairarapa, 1 o Oketopa, 1807. HE KAI HOKO MUKA, ME TE HU- RUHURU HIPI. KO nga tangata o raro iho nei. He nui te utu e homai ana e ratou. Ko te WAHAREI ma. (Worsely & Co.) Poneke. PANUITANGA. HE HOIHO kei te haereere i Pa- ramapoa, i Poneke nei. He uwha taua hoiho; ko te ahua, he whero; e haere tahi ana me tana kuao, —he miura te kuao. Na 1 ki toku wha- kaaro noku ake ano tenei hoiho (mo tana kuao hoki), otira, he tupato noku kei tango pohehe au i te taonga o te tangata ke, i panuitia ai e au enei korero. Tera pea he tangata kua ngaro tona hoiho: heoi ra, me haere mai ia me titiro—koia ranei tenei. A ki te tika ka whakaae au kia riro te hoiho nei (me tana kuao) i taua ta- ngata. Ko nga utu mo te hopuranga, mo te ahatanga ranei, mana ano e whakarite. Na WIREMU RAKIWHATA. (Wm. Luxford.) Hepetema 23, 1857. HE KOURA! KO nga pakeha o raro iho nei, he kai hoko Koura, ki te moni. E nui ana nga utu e homai ana e ratou. Ko te POURA ma, (Wm. Bowler, Son & Co.) Ko enei hoki,— Ko TUATI ratou ko KINIROHI ma, (Stuart Kinross & Co.) Poneke, 17 o Hepetema, 1857. PANUITANGA. He Hoiho kei te haere i Rangi- tikei nei. E wha nga tau o taua hoiho; ko te ahua he whero. Ehaere tahi ana me tana kuao. Me haere mai tetahi tangata nona tetahi hoiho kua ngaro, ki te titiro: ki te tika nona ka whakaae au kia riro atu i a ia te hoiho nei me tana kuao. Ko nga utu mo te hopuranga, mo te ahatanga ranei, mana ano e whakarite. NA RAUPARAHA TE RINGA Rangitikei, 15 o Pepuere, 1858
|
|
2 2 |
▲back to top |
4 TE KARERE O PONEKE.
ito te kat rapu, ko ia te kite.
MANE, 29 o MAEHE, 1858.
TARANAKI.
Toro haere ana te raruraru i Tara-
naki—kaha haere ana te riri —tangi
nui aua te mangai o te pu !
E rongo ranei ki te kupu rangi-
marie ? E rongo ranei ki te kapu
a te kai kauwhau ? E rongo ra-
nei ki te tohe a te hunga noho pai ?
E kore! He penei hau te whakahoki
mai, " oti me aha—e hara koia ta
Ihaia i te kohuru ?" A ekore e
mohiotia te mutunga, te peheatanga
ranei o tenei kino. Ko Ihaia kua oma
atu ki Waitara—kua mahue e ia
tona pa a te Ikamoana : kua whaia
hoki e nga hoariri. Kotahi te pa-
kanga i Waitara, tokowha nga tupa-
paku—no Ihaia ma tetahi, tokotoru
no nga hoariri.
Ko nga kau, menga poaka, me nga
parau, me te matini patu-witi, me
nga aha, mo nga aha, o Ihaia, mahue
atu ana e ia ki tona pa ki te Ikamoana.
tahuna maoritia ana e ngakai whai; ko
nga heihei herea ana ki roto i te kete,
maka atu ana ki te ahi. Kanui te he
o tenei—he hokinga atu ki nga ritenga
kino o nga tupuna,
Ko nga pakeha o reira ho nui to
ratou wehi kei hapai mai te raru-
raru nei ki runga i a ratou : nokonei
i panuitia ai e Kawana Paraone ana
korero a raro iho nei. Ara, kia
mamao atu nga iwi e whawhai ana,
kia kaua e noke mai ki nga wahi kua
nohoia nei e te pakeha hei whakaoho
i a ratou.
E hoa ma, kua rongo matou kei te
haere atu etahi o konei tangata ki Tara-
naki ki te mau patu. He ngututere
pea tenei.
hara te toa taua, be toa pahekeheke ?
Ko te taa ngaki kai e kore e paheke."
Nana, ko te pukapuka tenei s
Kawana Paraone, he mea ta ki te reo
maori, ki te reo pakeha hoki, ki te
Nupepa o te Kawanatanga o Niu
Tirene :—
HE PANUITANGA.
Na Te Kawana, Colonel THOMAS
GORE BROWNE,Tino Rangatira
aha, aha, na te Kawana o tenei
Koroni o te Kuini o Nui Tireni
tenei panuitanga.
Eo te mea kua whawhai kua mou
patu etahi Iwi Maori i Taranaki
i naia tata ake nei, a o mataku iho ora
noa hoki nga tangata o te Kuini e ata
noho ana i runga i a ratou mahi maori
mahi tika hoki.
Na ko ahau tenei ko le Kawana o
Nui Tireni te panui nei te whakapuaki
nui nei i tenei kupa, ko nga tangata
katoa ahakoa ko wai ranei ko wai
ranei ko wai ranei ka kape i ta te ture,
a ka mau patu hoki i roto i nga rohe
kua whakahuatia nei ki le pukapuka
e piri ana ki tenei Panuitanga, ko aua
tangata ka meinga e mau patu ana
hei whawhai ki to Te Kuini mana,
Heoi whakatupatoranga ki a ratou ko
tenei anake, ua, ka kitea e pera ana
• ka tahuritia tonutia ata e nga kai
whakawa me nga Hoia a Te Kuini.
i I tukua e taku ringa i whataputaina
i raro iho i te Hiri Nui o nga
Motu o Nui Tireni i Akarana,
! i aua Motu kua oti nei te
i whakahua i tenei tekau ma rua
i o nga ra o Pepuere, i te tau o
to tatou Ariki Kotahi mano
I ewaru rau e rima tekau ma
! waru
THOMAS GORE BROWNE,
; Kawana.
Na te Kawana i mea,
| E. W. STAFFORD.
Kai Tuhituhi o t3 Koroni.
TOHUNGIA, K TE ATUA, TE KUINI !
Ngu rohe o le wahi kua korerotia i
runga ake nei.
Ka timata ki te tahataha moana ki
: waenganui o nga awa o Waitaha o
Puketapu i te pito whakararo o te
rohe whaka to marangai o te Pere
Poraka (Bell Block), ka haere atu i
taua rohe whaka-te-marangai ki Otu-
wetaweta i te Tewene Rori (Devon
haere tonu i taua rohe ki Wakapirika-
ka, Te Pui-o-te-rangi, Te Matei, a
Rorongia ; ka haere atu i runga it te
rohe ki te tonga o taua Poraka(Block),
ki te Putatutonga, kei te rohe whaka-
te-marangai o te Hua Poraka (Block)
ka haere atu i reira i runga i te rohe
whaka-te marangai o taua Poraka
(Block) tutuki noa kite awa o Ma-
ngoraka; ka haere tonu i te taha-taha
maui o taua awa ki tana kauru; ka
haere atu i reira ki te pikonga i te
Hau auru-ma-tonga o Omata Poraka
(Block) ; ka haere i runga i te rohe
ki te hauauru o Omata Poraka
(Block), makere noa ki te moana i
Okurukuru; ka haere atu i te mu-
tunga o te tai pakoa ki te timatanga
o te rohe whaka-te-marangai wae-
nganui o nga awa o Waitaha o
Puketapu.
TIROHIA, e hoa ma, te he te tika ra-
nei o aku kupu ruarua nei.
Kei te hari toku ngakau mo te tere
o to tatou nei waka—kiano i eke ki
te toka o waenga moana—kiano i
wahia e te tuatea o tatahi—kiano i
totohu ki te rire o te tai. Kaore—
kei te tere tonu ! E, eke tonu ana te
tangata ti runga—tera ano etahi to-
rutoru nei e riro ana ki uta, e tahuti
ana ki nga wahi koraha o te tuawhe-
nua, ki nga wahi kahore ana i whi-
tingia e nga toko o te mohiotanga.
E putake ananga whakaro a tenei
hunga: he whakamanamana ta etahi,
he hari, ho koa, he manawareka; e
riro ana pea te ahua kaare i tetahi —
e manawapa ana ki ana hereni i wha-
katakotoria hoi oranga mo tenei
! tira. Tera pea tetahi e hiahia ana
• kia eke mai ki runga-—Nau mai, e
i hoa. nau mai! kahore ano i kiki noa
|
|
3 3 |
▲back to top |
TE KARERE O PONEKE. 3
ana, tetahi wiki e hapa ana—noho
pouri ana nga kai hoko, noho
pouri aua te Kai Tuhi. E hara ia-
nei tenei i te tere pohehe i roto i
te kohu ? Nana ! te whitinga o te
ra. Tae mai ana a Te Makarini,
rongo ana ia ki to matou raruraru, ka
oha, ka whakaae mai kia kawea ato e
iu ki a Kawana Paraone, a kia whaka-
ritea mai e raua etahi moni hei apiti
mo a tatou ; a ka tahi ka ea nga utu
mo tetahi atu kai perehi—ka u tonu
ai hoki te mahi a taua tangata ki le
perehi maori. Ka tahi ka puta tika
to tatou nupepa ia wiki ia wiki. No-
konei i tino koa ai toku ngakau.
Tenei hoki tetahi kupu naku.
Kei te whiriwhiri whakaaro au mo
tetahi ritenga e ata ngawari ai te
whakarite utu mo nga nupepa o tae
atu ana ki akoutou. .4, kei temea au,
erangi pea me waiho marire te homai-
tanga utu mo te mutunga o te tau,
ara, mo nga ra whakamutunga o Ti-
hema- ko reira whakaritea tuai ai ki te
pauna kotahi, Ma te penei ka roa ai
te wahi hei kimi—ka mama ai hoki.
Heoti ano aku kupu mo aianei.
Na to koutou hoa,
NA TE PURA,
NA TE KAI TUHI o te
nupepa nei.
Poneke.
Maehe 20, 1858.
KUA MATE.
Ko Minarapa Takua. I mate ki
Waikanae, no te 19 o nga ra o Pepu-
ere nei.
Rarotonga, i kiia ai te
Atiawa.
Na HOHEPA NGAPAKI
TE RANGIWHANANUKU.
HE MARENATANGA.
No te Mane, no te 8 o Pepuere
o Te Matenga Te Kaipunahau raua ko Hu
ria Katene Te Puoho.
Ki te Kai ta. o te Karere o Poneke.
\\
Waikanae,
Pepuere, 23, 1858.
No nanahi no te 22 o Pepuere nei
ka marenatia a Henare Harawira Te
Herekau raua ko Ria Te Haukoraki,
ki te Whare Karakia i Otaki.
i Tera i purutia nei e tana tamaiti, e
i ona tungaane, e nga whanaunga hoki
i o tana tane matua; i te rangi i ara-
hina ai kia marenatia raua e te Hara-
i wira (Archdeacon Hadfield,) a wha-
karerea noatia iho te marena i runga
o te uaua.
A na taua tamaiti ano, na wai ranei
i kite iho te he o tana purutanga i
tona whaea.
I Na, whakangawaritia ana e ia, a ka
ngawari hoki ona hoa pupuri i tona
whaea; no te mea ka pakaru nga
I pupa weriweri, tukua ana kia mare-
natia—(ka utu nga roimata i tetahi
kanohi o pai.) Ko te whaea anake
o Ria i tae mai kia kite i te marena-
tanga ki a Henare Te Herekau.
| Na, ma Ngatiraukawa anake pea e
purupuru kau ake i enei rangi te ata
noho. Inahoki, meatia ake ana tau-
tohetohe ki a ia ano, a kua kitea te
he i roto, kua whakakorea noatia iho.
Tena e oku hoa i roto i te Ariki,
kua tomo hoki ki to ture a te Kuini o
Ingarangi. Kia kaha tonu ki te wha-
karere atu i ta kino, kei iri mai te
ingoa kino ki runga i a tatou motu.
Me mutu i konei.
Na ta koutou hoa pononga,
Na RIWAI TE AHU.
Ki (e Kai Tuhi o te Karere o Poneke
Rangitikei,
Pepuere 24, 1858.
Ki a te Pura,
£ hoa, tena ra koe, te
kai whakaatu ritenga pai mo nga
tangata o tenei tai o tera tai o te mo-
! tu katoa nei. Ka tuhituhi tonu atu
au kia mohio koe ko to matou Runa-
nga kei te herehere kupu roa matou
Na NOA TE RAUHIHI
Ki te Kai Tuhi o te Karere o Poneke:
Rangitikei,
Pepuere 24, 1858.
E HOA,
Kua kite matou i nga korero
a o matou hoa maori, kua matakitaki
hoki matou ko toku runanga tamariki
rangatira o Ngatipikiahu. Kua wha-
kahe matou ki ta Ihakara korero kia
hokona te whenua kia whai rawa te-
tangata. Kahore: e koro e whai
rawa te tangata ki tera tikanga : tena
ma tona ringaringa e mahi ki te whe-
nua he taewa, he witi, he kanga, he-
oti, me hoko ki te kau, ki te hipi. Ka
maha nga kau, nga hipi, nga aha, ka.
hokona ki te pakeha. Tena ki te
hoko whenua, e rite ana tena ki te
mea e hokoa atu na ki te kai—ngaro i
tonu atu.
Na Ahitara Tangatanga kia kai
noa iho te tangata i te rama. Kua
whakahe matou ki tera i mea matou.
kia whakaititia te kai i te rama. Ko
ta matou e pai atu ana kia kainga o
nga maori, he waina, he pia, he hira-
pu. Ko enei kai e rito ana ki to
waipuna; tena, he rama—mura tonu
te ngakau me te ahi e toro ana.
Heoiano o matou whakaaro.
Na te runanga o nga tamariki o-
| Ngatipikiahu.
Na KEREOPA TOKOAHU.
Kei te tika te kupu nei, kia uaua te.
mahi a te tangata ki te whenua ka
whai rawa ai. Ehara hoki ta matou i
te ki kia hokona katoatia nga whenua
—kahore. Erangi ko nga whenua-
takoto noa: ma-reira hoki ka whiwhi
ai te tangata ki nga mea e pono ai
tana mahi i te wahi e toe ana ki a ia,
E taea ranei te nuinga o te whenua
te mahi e te tangata maori ?
KAI TUHI.
Akarana, Noema 1, 1857.
Ki le Kai Tuhi o te Karere o Poneke.
Pitone, Maehe 8, 1858.
E HOA,—Me hoatu e koe tenei ko-
rero ki te perehi. No to Paraire te
rima o nga ru o te marama nei ka,
mate a Ramira to hoa o Paora
|
|
4 4 |
▲back to top |
4 TE KARERE O PONEKE.\_\_\_
koura—e 9 pauna e 2 aunihi taima-
ha.
E hoa e te Hutana e mea ana tau
kupu mo nga tangata i pau ana moni
i tona ekenga i runga i te tima, he
kuri. Ko tewea te mea pai—ko te
noho mangere. kaua o haere ki te
•rapu i tetahi kai mana ? E hoa,
engari ano te mea hei whakakuritanga
mau i te tangata ko te kui nei ko te
rama. Otira, e hara ianei i a matou
tenei kaikino, na koutou ano—i haere
tahi mai raua ko te pai.
E hoa ma, e nga tangata maori,
tenei taku mea atu ki a koutou.—
Engari ma nga hoa pakeha e whaka-
rihariha o tatou kuaretenga, e kore e
pai ma tatou ano e whakakino.
Heotiano;
Na to hoa,
Na HENERE TE PUNI.
No te Waka-o-te-iwi" enei korero.
KO HOANI APOTORO.
Ko Hoani he tama na Heperi, ko
Kariri toua whenua tupu; ko tana
mahi he hi ika. I te tau 66 meinga
ana i kawhau haere ia i Ahia. No
te runanga nui o Hihuharama a Ho-
ani he poutokomanawa no te Hahi. I
ite Kingitanga o Tomitiana i Roma,
maka ana ki te kohue hinu toroha e
i koropupu ana i runga i te ahi, te mate
ia, ka takina, a, peia ana, noho rana
atu ko te motutere o Patimoha. I
tona nohoanga ki reira ka tuhituhia
te Whakakitenga. I te tau 96 ka maru
a Tomitiana, a, ka hoki a Hoani ki
Epeha. No te hokinga ki reira.ka tohea
e nga hoa karakiakia tuhituhia nga
korero o te Karaiti, a, no muri iho o
te nohoanga pukutanga, o te inoinga
ki te Atua, ka tahuri ki te tuhituhi
I mate ia ki Epeha i te toru o nga tau
o te kingitanga o Tarahana ; a, tanu-
mia ana i waho ake o taua pa.
KI NGA RUNANGA.
Tena koutou, e hoa ma, nga tangata
1. Ko nga motutere me nga whe-
nua e watea ana me whakanoho ki
te kau.
2. Ko nga whetengi kua oti te rui
ki te tarutaru me whakanoho ki te
hipi. i
3. Ko nga huruhuru o nga hipi me
whatu ki te paraikete, ki te paranene,
me era atu mea, me tango i ta te Pa-
keha whatu.
4. Me runanga nga wahine ranga-
tira, me whakaako e ratou nga kotiro
ki te whatu kakahu Maori, i te kaita-
ka, i te korowai, i te korirangi, me te
tini atu.
5. Me ako hoki nga wahine ki te
whatu rinena hei kakahu, i te tokena
hoki, me ara atu mea.
6. Me tahuri nga wahiue mohio ki
te ako i nga kotiro ki te korero i te
pukapuka o te Atua, ki te tuhituhi
hoki.
7. Me whakamutu te korerorero noa
iho o nga tangata katoa, i nga haora
o te wiki, he ra hoki tera e tapu ana
ki te Atua, mo kona, ko nga kupu
anake o te Atua me korero i taua ra-
8. Me whakamutu te nama i te
moni o te tangata i te taonga hoki no
te mea, he tikanga pehi i te whaka-
pono i roto i te ngakau.
9. Ko nga moni o nga Pakeha, ko
nga taonga hoki e takoto ana i nga
iwi Maori me whakarite ; kia hohoro
pu te whakarite. Heaha te kai kore
ai, heaha te kakahu kore ai. ko ana
nama o nga Pakeha kia rite. Ki te
kore e rite ka tau tonu te riri o te
Atua ki nga tangata.
10. Me ata whiriwhiri nga runanga
i nga mea tika, kei tukua kia whaka-
waia e te tangata ki te uta ; a, ko te
pou hei okiokionga mo te ngakau, ko
te Atua.
HE PUKAPUKA enei kei Otaki,
ara, he pukapuka Karaipiture,
ko te tehi wahi o te Kawanata Ta-
whito ; ki te hiahia te tangata ki te
hoko, me haere atu ki a Henare Wi-
remu Taratoa hei Otaki Ko te utu,
e rua hereni mo te pukapuka kotahi.
Ko nga Upoko enei i roto i taua
pukapuka
H. W. TARATOA.
NGA KAI KINAKI.
I taia, tenei Nupepa i te perehi o
MEKENIHI raua ko MIUA, i Poneke