TE KARERE O PONEKE



Ko te kai rapu, ko ia te kite.



[VOL I,  MANE, 18 o OKETOPA, 1858. NO. 49]



The "KARERE O PONEKE" is pub-

lished every Thursday morning.

TERMS OF SUBSCRIPTION;- Twenty

Shillings per annum, payable half-

yearly.

TERMS OF ADVERTISING;- Three

pence a line for the first insertion of

all advertisements, and Two pence a

line for every subsequent insertion.

Advertisments wil be continued and

charged for until counter-ordered:

such orders in writing, as also all Ad-

vertisements (in English) will be re-

ceived at the INDEPENDENT Office,

Lambton-quay, on Tuesdays, at any

time before 4 o'clock, p.m.



KO TE PEKE ORIENE.

(Na te pukapuka a te Kuini i whaka-
ritea ai)

Ko nga moni e takoto ana £1, 260, 000.
Ko nga moni e takoto ke ana  252, 000.

NA, he korero tenei kia rangona e
te tangata, ko te ritenga whaka-
tupu haere mo nga moni e whakata-
kotoria i roto o tenei Peke, koia tenei,
mo nga moni tango noa iho, ka wha-
karitea; te utu mo nga toenga, o ia
marama, o te roa o te taima e takoto
ai; ka penei ra, e toru hereni e wha
pene mo te marama kotahi, mehemea
he rau pauna. Na, ki te takoto roa
nga moni ka penei te ritenga:—

Kia 3 nga marama e

takoto ai 15 hereni mo £100
6  2 pauna  "
12  5 pauna  "

Ki te mea ka karangatia te tahua kia
roa atu o te tau kotahi, ma te kai
whakarite o te Peke e karanga he utu
nui atu.

ADAM BURNES.

Kaiwhakarite.
Poneke, Hurae 13, 1858.



Ko nga ritenga e whakamonitia ai nga

pukapuka tuhituhi e te Peke.

Mo nga marama e wha  £2  13s. 4d.,

mo te £100
Mo nga marama e ono £3 mo te £100

Ko te ritenga e rito ai nga moni
tuku noa, nga whakahoutanga puka-
puka ranei, kia 10 pauna mo te rau
kotahi mo rotu i te tau.

Ko nga utu whakatuputupu. 
Mo nga moni takoto noa, ara, ko nga

toenga o ia marama, £2 mo ia rau,

mo te tau kotahi.
Mo nga moni e waiho tonu mo nga

marama e toru, £3 mo ia rau
Ka 6 nga marama £4  "      "

12 nga marama  £5    "     "

Ko nga utu mo nga pukapuka kawe moni ki
tawahi.

Ki RANANA, kia 60 nga ra o muri
iho o te taanga atu ki te tangata utua
ai, £1 mo te rau pauna.

Kia 30 nga ra, £1Os. mo te rau
pauna.

Ki ATARERIA,  kia 3 nga ra o muri
iho o te taenga atu ka utua ai, £1 mo
te rau.



HE PANUITANGA.

HE HOIHO uwha tenei kei te
Kaari-herehere o Poneke. Ko

tona kara he whero katoa. Ko te
parani tenei DYN.

Poneke,

Oketopa 5, 1858



HEI WHAKAEKE I TENEI PO,

KO NGA HOIHO TARIONA ERUA.

1.

KO TIMI.
(Ko RURE te ingoa maori)

KO TE HOIHO HINA O TE
Herekiekie, i whanau ki Taupo;

tona matua tane, ko Reupene—ko te
hoiho tariona o Te Hira; tona whaea,
ko te hoiho uwha i hoatu e Kawana
Kerei ki nga tangata o Taupo. Ka
ono ona tau. Ko te hoiho ano tenei
i riro ai to reihi i Poneke i te marama
o Hanuere, 1858. He nui te maroro
o tenei hoiho, te ataahua hoki, me te
rarata.

2.

KO EPERA.

Ho tariona paraone (whero), ho
mea uta mai no Poihakena. Ka waru
ona tau. Ko te hoiho tenei o TIRA-
WEKE TE WEKEPIRI.

E tu enei hoiho erua i te Papara-
kauhi, kei te wahapu o Te Kenepuru, i
Porirua, ia Mane ia Mane; i te Pa-
parakauhi tenei taha o te arawhata
i Heretaunga, ia Wenerei ia Wene-
rei; i nga tepara o Pereha, kei Te
Aro (Poneke), hei te Taete, me te
Paraire, me,  te Hatarei, o ia wiki o ia
wiki.

Ko te utu tenei mo te whakaeke-
nga:—mo tehea ranei mo tehea ranei,
£2 2 0. Kia rima hoki nga hereni
hei utu mo te kai arahi.

Ki te rapu ritenga ke atu tetahi,
me pa mai ia ki a

TAME TIAKENA,

Kei te whare o TIRAWEKE TE WEKE-
PIRI, kei Poneke.

2

TE KARERE O

PONEKE.

Ko te kai rapu, ko ia te kite.

MANE, 18 o OKETOPA,  1858.

TE KINGI MAORI.
KA hoki ta matou korero ki runga
i tenei mea poka hou, ura, te Kingi
Maori Whakarongo mai e nga hapu
katoa—o runga, o raro, o waenganui;

o tenei tai, o tera tai, o to tuawhenua
katoa. Rere! Whakarongo mai,
whakarongo katoa mai ki a matou nei
whakaaro mo tenei tikanga e mahia
mai na e koutou.

Kua mahia nga komiti, nga aha,
nga aha. Ka pehea ranei tana tuku-
nga iho? Ki ta matou whakaaro ia,
koia tera kei ta te kaumatua korero,
ara, kei ta Te Honiana Puni. Ho
mea ata whakaaro marire ano tana; no
te mea hoki, no mua iho ano ta te
rangatira maori tikanga. Mohiotia
ana tenei e ia—ko nga tukunga iho a
nga tupuna. No mua te awhinga a
Rangi raua ko Papa, (kei ta te maori
korero onamata,) i timata ai ta te
rangatiratanga  tikanga, ko tera, " e
hara i te mea poka Imu. mai; no Ha-
waiki mai ano." Tena ko tenei, e
kore pea e rito io korero Kingi. Ho
Kingi aha koia? Me pehea ka tika
ai te mahi a taua Kingi, me he Kingi?
Kua oti te mea ko te Kuini hei tau-
marumaru, hei matua mo tenei   mou-
tere Oti, kia tokorua koia? Kei
te aha ranei te ki o te Karaipi-

ture e mea  ana, " E kore hoki e pono
te mahi ki nga rangatira tokorua?"
Kei homai e tetahi tenei i kupu, "Kei
te huna koe i te tikanga." Kahore
he mea e humi una e HOHOU ; ta
matou i pai ai ko te ^v11ak;^ha^r^:>
tika i nga ^v11;;kt1Rro o to Mahri, 'ia
kore e mutu ta matou ;t;a.;,.inga kia
tupu hakre nga iwi timo;-' ki runga i te
tino tikanga. Hi';'! ru, moi kite ma-
tou he ritenga poi ^'nei, ti." ^111»!^-
kingi, Ia tako ^^^11;^ka!!^?n pu. whaka-
tupu tangata mo ;a ;r.h;o;i, ae;,ri, ki;

whakaae tonu :nr.ao"., ?vi i;!^',; ai» "kir.
kaha." Otiia ki ia UMA'!] v;'!^;^k^»K^^o
he mea hanga HOA Ino—!<.:;1;'ro ona
tikanga. Engeri me rapa nga tangata
i to tino me-.!. K;ia pua ka i^^"p.;'^ ra

matou kupu, i"a I*' ia.'.-:.;.'/ ."na./'? ka
' . ' ?' i ^ i - -

o kake ai te, i""-; mori— e rite tonu ai ki
te iwi Pakeha.

E ^^u'1!U^a, ine penei koutou, nga
tanga.;', paori, it;o r;i.pu i to whakaaro

morari!;!. Ia kore hoki o t;.i!:;u to pai-
nga ki runga o te 1;u1).retang<^,; kei te
matauranga (e mana e wira! ingoa ui
to tangata. "U' kakaro u au iana ! Kei
(.e pukre tonu te huarahi mo nga
maora ki reto ki te Runangu.-whaka-
^10-1^13. Me ka rite tetahi tangata
te matau, ka riro nga pooti mona, ka
whakanuria ia ki reto o te whakamine-
nga ^^11^0(^0 whakahie (.ure ; mana
ano nga whakaaro o te Maori e wha-
kaatu, maua hoki nga whakaaro o te
Kawanatanga e whakaatu ki nga
maori. E tamara, engari tenei. He
tino kingitanga tenei mo koutou.

Ka whakaaro matou kua oti etahi
te whakarite hei minita me roto o nga
hahi; waihoki me rapu i etahi hei
mea mo roto o te Kawanatanga. Oti-
ra, me tangata mohio ki te reo pa-
keha, ki te Ture pakeha, me te ture
maori hoki. Hei te tangata whai
whakaaro—kia tika te whakaaro, kia
kaumatua te whakaaro—kaua kei ta
te tamariki. Na, ko te mea e rite ai,
ko te whakatupu i nga matauranga.

E nga tangata maori, kawea o kou-
tou tamariki ki nga kura—-kia roa te
waihotanga ki reira; ma ratou ka kitea
ai te reo pakeha me ona tikanga ka-
toa. Ko to koutou kingi tenei—o
koutou uri e tupu ake nei !

KO NGA RONGO.

KUA whakakorea e te Kawana te
Ture o runanga ake nei mo nga ta-
ngata maori e mea ana ki te hoko

paura, ara. ko te tikanga tango puka-
puka i a Te Hira. Kei te takoto puare
te huarahi inaianei. Mana ka hiahia
kia whiwhi ki te paura, me haere kau
atu ki nga toa hoko noa ai i tana e
pai ai.

Kua tu te kaipuke no Ingarani, a
U':'::;; o mai te Unahi, mo Pa:;eko—
I;' U' Kuini i whakaute ai, ura, ko te
kai av 'u i: Ia. '.wi', "'.o i;' ^^(>^{i .'[maritai.
KO^'!.; HORIANA ihi;!'-ingoa.

No i" 'I ;!ihi i U.. 'u' u; te ;i!;a ""'0
nga i i', i "-au i; o aito;.».; ; io ('rnga, i?a;1^^;,
—;e kaipuke nui e tu nei i Poneke.
Ti- n1;^'11i o io kai—o har;i i te 'uanga ':

Kua atawhai'.'^ to tatou Karare e I?

I.' ..,...,, ,.I Ia'"-» I.»!' WA I;'»!^; 1',''?.--. I"*:?

ana moni hei apiti mo a tatou, hoi
Hurai i te peroi}! mauri. Ka tore to
v?;ika, ki; tore !

Kua rare te kaipuke o 1?i11)0pa1^ki nga
motu o Pihi.

KO NGA TURE O INGARANI.
Korero {'^n^atan(/n.—He Toanga.

4. He tini nga ture a te Pakeha o
kore e taea te mahara e te iwi katoa;

na reira e whakaritea ai o te Kuini, e
te Kawana hoki, etahi tangata, mana
ake taua mahi te whakaakoako i a
ratou ano, te whakahaere hoki i aua
Ture ki te iwi. Koia nei nga Kai-
whakarite-whakawa. Ma te Kawana
e titiro nga tangata manawanui, wha-
kaaro tika, mohio hoki, ka whakaturia
e ia hei Kai-whakarite-whakawa.  Ka,
whaka-oatitia ratou kia waiho i runga
i te tika anake a ratou whakaritenga,
kia waiho hoki i runga i ta te Ture i
whakatakoto ai hei tikanga mo ia mea,
mo ia mea. Ko nga tautohetohe me
kawe atu ki a ratou, ma ratou e wha-
karite. To ratou mohiotanga, no nga
pukapuka e takoto nei te tuhituhi nga
tikanga o te Ture, he mea korero tonu
hoki na ratou, he mea whakaaro nui
hoki; tetahi wahi o te mohiotanga no
roto i ta ratou mahi; ka roa e mahi
ana i taua mahi, ka tohunga te ta-
ngata, ka nui haere te mohiotanga;

tetahi, he mea rapu e ratou nga wha-
karitenga a nga Kai-whakarite-wha-
kawa o mua i a ratou.

5. E rua nga tikanga o te Ture.
He uaki i te tika tetahi; he arai i te
he tetahi. Ko" te tika ka whakapua-
kina e te Ture, a ko te tangata i a ia
taua tika ka tiakina, ka awhinatia
i runga i tona tika. Ko te mahi he,
ka riria kia kaua e meatia; a ki te
meatia, ta te Ture, he whiu i te ta-
ngata nana te mahi he, he mea ranei
i a ia kia mu, he whakaora hoki i te
tangata i mate i tana mahi he.

O

6. Ki ta te Ture titiro, erua nga tu
mahi he.

Tetahi, he mahi he ki te tangata ake,
ki ona mea ake ranei, a ko te tangata
ake ka raru, ka mate i taua mahi he.
Meinga ana he ingoa mo tenei tu
mahi he, he HARA-HIWHIRI.  Tetahi,
he mahi he ki te iwi nui tonu; he
hara nui enei, he mea takahi i te Ture
nui. Meinga ana he ingoa mo tenei
tu mahi,—he HARA-KIRIMINE.

7 Ko te mahi hoko ki te tangata ake

TE KARERE O PONEKE.

3

ma io ta-ao-ta i mate i tae.a !'," e kawe
kia whakawaha, e tono ki totahi tika-
nga whakaor^, moih;i i runga i te wha-
kawakanga. Na, tenei to ^tenga o te
Hnra-/»W'.»^.;, me whakarate. No, I?'?
moni pea na Hone kei a Tamati, a
kahoru a Tamati o utu i aua moni;

na ka hakre a Hone ki te Kai-^vhak;i.-
rite-whakaw&, mana e tuku te puka-
puka Humene (tamaua) hoi tiki i a
Tamati kiahaere mai kia korero tahi
raua ko Hone ki tona aroaro. Ka
whakaritea e ia te ra hei haerenga
mai. Na. ka tae mai raua, ka whaka-
rongo ia ki ta raua korero; a ki te ki-
tea e ia he korero tika ta Hone, ka
whakahaua iho e ia kia utua aua moni
e Tamati.

Na, me whakarite ano. Ke witi
pea na Wiremu i pau i te hoiho a
Hemi, a kahore a Hemi e pai ki to
utu;—ka mahia peratia ano e Wire-
mu, ka haere ia ki te Kai-whakarite-
whakawa; ma te Kai-whakarite-wha-
kawa e tuku Humene (tamaua) hei
tiki i a Hemi; a ka whakarangona o
ia ta raua korero; a ki te mea tona
whakaaro he tika ano kia whai utu a
Hemi ki a Wiremu, ka whakahaua
iho e ia kia pera ano.

Te ingoa o tenei tu mahi, he "Hara
Hiwhiri," me tona Hamene hoki, he
" Hamene Hiwhiri."

8. Ko te mahi he ki te iwi nui tonu,
ara, ko te Hara-Kirimina e kore e
waiho e te Ture ma te tangata i mate
i taua mahi hoko, ma ona whanaunga ra-
nei, te whakaaro, kia kawea, kia kaua
ranei e kawea kia whakawakia; ko ta
te Ture i whakarite ai mo enei tu
mahi he, mo nga Hara-Kirimina, ma
te Kuini ano, ma te Kawana ranei,
ratou ko nga Kai-whakarite-whakawa
te whakaaro, te mahi. kei tukua noa-
tia te hara pera, engari, kia whaka-
wakia ano. Te ingoa o enei tu mahi
he, ko nga Hara-Kirimina; koia nei
ko te Whakamate-tangata;  ko te Ta-
hu-whare ki te ahi; ko te Rere kino
ki te tangata; ko nga mea pera.

Ki ta te Ture tikanga, ehara te
Hara-Kirimina  i te hara ki te tangata
anake i mate, erangi  he hara ia ki te
Iwi katoa, ara, te hara. pera me enei

i meatia ako nei; na reira   ka meinga
ma nga Kai-whakarite-whakarite  e
mea kia whakawakia. 

Ko to whiu e v: 1^;;.k'ti^It?:a au^ u;;;

??"hii «u {iar,;, ho '';';^^ )^<-r^r^i?^.^ ka ;

mo to Haro nui, !u) te whia nui; mo
to Hura iti, ?vi; to whiu iti: ho Wha-
kait;ito na', e'.;'!.!!; he W^a1^(.^ue^^^he1^a
mo etahi; tio Utu mo etahi, era, ho
'" v''r.v.-1^;/t'1ti^^" ta to Pakeha ingoa
:no Iaua mea.

Ko Nga Ture—He roanga.

9. HUAKI. (Rere kino ki te tangata.) 
Ko te Huaki mea noa iho.

Ko te tangata ka kapo i ta Te Ture,
ka Huaki, ka rere kino, ka aki kino,
ka patu ranei, i tetahi atu tangata:—
Ka Whainetia ko nga moni, huia ki
nga utu o te whakawakanga, kaua ia

e neke ake i te Rima Pauna; ka Wha- 

rehereheretia ranei, kaua ia e neke
ake i te Rua Marama.

Rere. E ahei ana te whakarite kia
wehea mai tetahi wahi o te Utu-whaine
ki te tangata i mate i te huakanga,—
me he mea pokanoa ia, a mehemea
hoki i whara tona tinana;—ko te wahi
ia o te Utu-whaine  e tukua ki a ia
kaua ia e ueke ake i te hawhe.

Ki te mea i whara kino rawa:—Ka
Whainetia, ka Wharehereheretia hoki.

Ko te tangata ka pupuhi i te pu ki
tetahi atu tangata, ka aro ranei ki te
whakapaku i te pu puru, ka uka, ka
wera, ka tapahi ranei, ka patu ranei,
ka aki kino ranei i a ia, a maru iho;—
he mea nana kia kino ai, kia haua ai;

kia kopa ai ranei taua tangata, he mea
ranei nana kia whare-kino ai tona
tinana, ho mea ranei kia mawhiti atu
ai, kia kaua ai e mau, tetahi tangata
e hopukia tikatia aua i runga i nga
tikanga o te Ture:—Ka Wharehere-
heretia, mate noa, taea noatia ranei
tetahi takiwa.

Ko te tangata ka kape i ta te Ture,
ka ngakau kino, a pangia kinotia ana
e ia tetahi  atu tangata—whara kino
iho tona tinana—ahakoa whui natu te
ringa, kahore ranei he patu: ku te
tangata ranei ka kape i ta te Ture, ka
ngakau kino, a ka aki, ka wero, ka
tapahi, ka patu ranei i tetahi tangata
maru iho:—Ka Wharehereheretia,
 kaua ia e neke ake i te Toru Tau

Ko U; i;;;)^;)';-, k;i ine;^ kia h;;ri;i te-
t:;i;' ?;:;-!; '1:11 (; ^'';i R;O te t)n^;^a-p11-
MU!I ne;,) ka waiu ri;ne; i 1i't^atn v;ai-
u "i?. ;;ki;.', ''e me;ihana kia wharo ui, Ki.-.
nati' ei;, kia kino ai r;!ih.i Inia^" ta-
n.^;;^.t.^ i tea reai:—K;i ^'v"i!;ir^I^1^1^o-
i;^ir^;ti,i, ;;"!a;o i;";.., mo.i;ti. noatia ri;nei
'aia!^ '.1^'^ - Ko 'i";:: Tu";'.

KU NGA 1<()1iR1iO O TIA I[.^^.^^;^:^^^rA O Tt1^:NARK

^v^1!1^;^i^^ 1I11^.^^^(K) i:.v.;.v TAHI KO TUNA

MINITA, I«; Ti-; TI:UKA, KI 1^0.^11^1.

[!i'!' reanga tena.)
Ka rere matou ki te  taone nui ki
Tini. Ka kitea te taone, to hei o nga
kaipuke e tu ana i uta, ka kite i nga
tima nunui, i nga tima iti, i nga kai-
puke nunui, i nga kaipuke  ririki—
tinitini ana. Ka tae mai a Ropata
Teira ki runga ki to matou kaipuke,
ka mutu te nohoanga, ka haere Tu
Teira ki te kimi whare mu matou.
Ka hoki mai ano a Te Teira, ka ka-
ranga atu ki ahau kia haere atu
ahau ki uta kia haere atu hoki ki
tona wharo. Ka karanga atu ahau,
" E kore ahau e tae atu ki uta." Ka
karanga mai ano ki ahau, kaore rawa
au i whakaao atu. Heoti anu, ka hoe
to ratou poti, ka tao ki to Tenekaraka 
ka hoki mai a Hoani Wata (ko te
kapona tena) ki te kaipuke. No te
ata o to Taete ka tukua te kaipuke ki
uta. Ka tae ki uta ka parakuihi ma-
tou. Ka mutu, ka haere mana ko
Hoani Wata ki te matakitaki i te
taone. Ka kite au i nga whare nui,
tiketike,—he wharo kohatu kau nga
whare. Ko te roa,  rima, e toru ra-
nei maero to roa; ko te wanui e rua
maero o tetahi pito—ka tae ki waenga-
nui e toru to wanui. Ka kite au i nga
mea whakakororia i konei, i nga whare
karakia tiketike. Ka kite au i to nui
o te tangata, ka mea au, na to Atua
te whakaaro kia marama nga wahi
pouri katoa, kia haere nga iwi katoa,
kia whakakotahitia hei iwi kotahi i
roto i a ia. Ka mutu te matakitaki
ka haere matou ki te tina. No te
mutunga o te tina ka haere a Te Teira
ki te whakarite whare hui nohoanga
mo maua. Heoi, ka rite te whare ka
noho maua. I te aonga ake o te ra
ka ki iho a Te Teira ki ahau, mo te
Mane tatou ka  haere ki Paremata.

No te Mane ka rere matou i runga
i te tima ki Paremata. Ka tae atu ma-
tou ki tetahi tauranga ku utaina matou
ki runga ki tetahi o aua tima ano, ka
hoki to matou tima tuatahi. Ka tao
matou ki te tauranga, ka utaina matou
ki runga ki te kareti, ka tae atu ma-
tou ki to wharo o te Wuru. Ka tae
matou ki te whare, ka moe. Ao ake
te ra ka haere a Te Teira raua ko te
Kata ki Rewapuru, ka noho ko maua
ko Rora i te whare. Ka ahiahi ka tao

4

TE KARERE O PONEKE.

mai a Te Teira raua ko Te Kata. Ao
ake te ra ka haere matou ki te tirotiro
i te whenua, i nga rakau. Ka kite,
ka hoki mai. Muri iho ka haere ki
te titiro i te whare-karakia o Te Ma-
tenga—kua pakarua, e whakahoutia
ana. Ao ake te ra ka hoki mai matou
ki te taone i runga i te tima.

No te 27 o nga ra o Hanuere ka
hoki mai matou ki runga i te kaipuke,
ko tona ingoa ko Ereni Para. No te
28 ka rere matou. Ka mahue te whe-
nua, ka tata matou ki te waipounamu
ka ratapu. No te taenga ki te 7 o
Pepuere ka puta te hau nui whaka-
harahara—ko te ingoa o taua hau he
Tonga, he parera. Ka tukitukia to
matou kaipuke ka pakaru. Ka riro
nga poaka erua, nga manu hoki. Ko
te whakaaro o nga Pakeha ka totohu
matou.

(Kei muri te Toanga.)

Waikanae Oketopa 13, 1858.

E, tenei tetahi hoiho kua mau te
hopu inakuanei—kei Waikanae nei,
kei te here. Naku i mea kia hopukia
—he rongonga noku ki a Patukopa,
ko tetahi tangata e kimi ana i tona
hoiho. Kote ahua tenei:—He hoi-
ho teitei, he roa, he pai ki te titiro atu,
he toa hoki; ko te ihu he ma, i tuku
iho i nga kanohi a huri katoa ki te
rae. Te teitei o nga waewae o mua
tae noa ki nga timu, e rima puta e
wha inihi. Ko nga huruhuru katoa o
te tinana ho whero korako, ara, ka-
hore i tino whero. Kahore he parani
o te tinana.

Ki te rongo te tangata nona tenei
hoiho, tikina mai tona hoiho. Kei roa
e haere ana ka motu taku taura.

Na RIWAI TE AHU.

Ki te Kai Tuhi o te Karere o Poneke.
Waitotara, Wanganui,

Oketopa 7, 1858.
Haere ra e taku reta, kawea atu
taku aroha ki toku hoa ki te pou
herenga pukapuka ma ia tangata, ma
ia tangata, ara, ki te kai tuhi te Ka-
rere Maori. Kia rongo mai koe i to
matou taenga mai i Poneke na, ka tao
mai nei kikonei; ka tu he komiti na
Teretiu, ka whakawa, ka mea tana
kupu—E hoa ma. Ka ki atu, Ko-
rero. E mea ana au, ko au he kai
kawe atu i a matou pukapuka mo te

matou. I pai matou ki tana kupu, i
penei ai te whakaaro.

Haere ra e taku reta ki a Te Pura,
ki te pou herenga pukapuka a ia
tangata a ia tangata. Ka mutu taku

reta.

Na TAMATI HAMIORA.

Ki te Kai Tuhi o te Karere o Poneke

Kerei Taone, 

Oketopa 2, 1858.

E hoa, mau tenei e hoatu ki te Karere
o Poneke, kia wawe te oti enei korero
aku. Ko te korero tenei mo to ma-
tou kainga mo Kerei Taone, mo to
matou matenga i te wai, me a matou
kai hoki. Ko nga kai tenei, ko nga
witi, ko nga taewa me a nga Pakeha
hoki o taua kainga E hoa ma, e oku
wanaunga i nga wahi katoa, he korero
mate nei mo te tangata, inahoki
" mate kai ka ora ai te tangata," otiia
taua wai no te po i puta ai. Heoti-
ano, ka mutu.

Na PEHI.

HE HERAMANA TAHUTI.

TOKORIMA nga heremana kua i
tahuti i te kaipuke e tu nei—
ko Ropata. Maara te ingoa. Me ka
mau enei tangata te hopu, ka arahina
mai ai ki te Whare Whakawa i Po-
neke, ka utua te kai hopu ki nga
pauna erua mo ia heramana mo ia he-
ramana. Ko nga ingoa enei, me te
ahua hoki:—

Ko HENERE KOROKA.—Ona tau,
25: tona tiketike, 5 putu 10 inihi; he
makawe whero; titiro ka ana tetahi o
nga kanohi.

Ko TARE ATIKINI.   Ona tau, 22;

tona tiketike, o putu 7 inihi; he ma-
kawe pango.

Ko HORI KINGI.—Ona tau, 25;

tona tiketike, 5 putu 10 inihi; he
tangata rahi; he makawe whero; he
pahau nui.

Ko HORI WENEROKA.—Ona tau,
25; tona tiketike, 5 putu 10 inihi; he
kanohi rahirahi; he makawe whero,
he pahau iti.

Ko RIHARI MIRIRINGI   Ona tau,
21; tona tiketike, 5 putu 9 inihi; he
i tangata nui; he makawe kehu, he
kanohi pura.
Poneke, Oketopa 16, 1858.

KUA NGARO.
I tahuti i Uparana Paamu.

TETAHI hoiho toa; tona kara he
 whero, he ma kei te rae; tona
ikeike, 16 nga ringaringa.

Ko te tangata mana tenei hoiho e
whakahoki mai, mana ranei te korero
e kitea ai, maku ia e utu ki te utu nui.
Na WIREMU HIKIHONA.
(William Hickson.) 

Poneke,

Oketopa 5 1858.   

HE HOIHO NGARO.

EHOA MA, kua ngaro taku hoiho
me te kuao ano—he kuao toa.
He mangu te katua me te kuao hoki.
Kei te hapu te katua. No te 3 o nga
ra o Oketopa i ngaro ai. Ki te kitea
e te tangata, e wai ranei e wai ranei,
mana ano e whakahoki mai ki ahau,
a maku ia e utu ki nga pauna moni e
ono. Naku tenei,

Na WAIKOKOPU. 
To Mako, Heretaunga,

Oketopa 6, 1858.

NGA RITENGA O TE HOKOHOKO

NGA KAI O TE MARA.

Witi, 8 hereni me te hikipene
mo te puhera (62 pauna.)

Paraoa, 23 hereni mo te rau pauna.

Papapa Witi, I hereni 3 pene, mo
te puhera (20 pauna).

Paraoa tuatoru, 14 hereni mo te
rau pauna.

Kanga, 8 hereni me te hikipene
mo te puhera (56 pauna).

Taewa, 1 hereni mo te rau.

Ooti, 6 hereni me te hikipene
mo te puhera (40 pauna).

NGA KAI KINAKI.

Piwhi, 3 pene mo te pauna.
Kiko Hipi, 4 pene, mo te pauna.

Kuao kau, 5 pene, 6 pene, mo te
pauna.

Poaka ora, 4 pene mo te pauna.

KO ERA ATU MEA.

Pata (hou), 1 hereni me te hikipene
mo te pauna.

Pata (tote), 1 hereni mo te pauna.

Hua heihei, 1 hereni me te hikipene
mo te kau ma rua.

Poaka whakapaoa, 1 hereni 4 pene

mo te pauna.

Tuhi, 1 hereni mo te pauna.
Pipipi, 6 hereni, 9 hereni, te mea

kotahi.

Kuihi 4 hereni, 6 hereni, te mea

kotahi.

Parera, 4 hereni, 5 hereni, takirua.
Heihei, 4 hereni, 5 hereni, takirua.
Muka papai, 20 hereni mo te rau

pauna.

I taia tenei Nupepa i te perehi o
MEKENIHI raua ko MIUA, i Poneke,
NIU TIRANI.

MANE, 18 o OKETOPA, 1858.

KO NGA WHAKAPAKOKO. 

Poneke, Oketopa 11, 1858.
Ki nga tangata o Waikanae.
E hoa ma,

He kupu tenei naku ki a
koutou. E mea ana ahau kia taia ki
roto o te " Karere " kia rongo ai te
tokomaha, ta te mea, mo te katoa
huki taku kupu. He whakama noku
i mea ai ahau me tuhituhi i tenei
kupu. Mo nga whakapakoko ra, ara,
kei te pa o Waikanae e tu ana, mo
era atu hoki. Kua maha aku korero
ki nga a tangata o Waikanae mo aua

mea whakarihariha kia tuakina, e nga-
ro ai i Io kanohi. Heoi tonu ano
taku kupu ki a koutou, o ho; i ma, i
aku haerenga atu ki a koutou. Heoi,
rongo kau ana te taringa o te tangata,   
tu noa aua aua whakapakopako hei tohu,

hei he mo te kainga. Tera pea to
ngakau o te tangata e mea ana, naku
anake tenei whakaaro. Koia ahua i
tuhituhia ai i tenei reta. Nonahi ahau
i hoki mai ai i Whakatu ki runga o te
Tima. Tera ano tetahi rangatira pa-
keha, he Takatu—he tangata  pai tera,
he rangatira.   Korero haere mai ana
maua ki runga o te Tima. He hoki-
nga mai tenei no taua pakeha ki ko-
nei. I mua hoki e noho aua ia ki
Poneke; ka haere atu ia a—Otaki
rawa. Na, he ui mai ta iaua rangatira
ki a au i nga tikanga o nga maori, kei
te pehea haere ranei? No ka roa to
maua korero, ka mea mai tera, "Kua
hinga ranei nga whakapakoko e te
Pa i Waikanae, i kitea nei e au i mua;

ka tahi hoki te mea kino. ko aua mea:

rite tonu ana ki o mua ritenga,  o to
te pouritanga."  E hoa  ma, ka **@#@
toku kanohi ki aio ki te whenua,
whero tonu, puia noa ki io rai', i ae
whakama, Me p'!!^--a hoki'' K;i 1:1 ;i-
1101-^ aitu ki aku kupu tonu mo aua
whakaaro. Ka maio auau i a koutou,
e hoa inu; inahoki ka uta mai e te
pakeha te Utonga o aua mea. Ka
whakaae taku kuruki aia, "Ue pono,
he mea kino ano nga whakapakoko
pera me nga mea e tare ana ki runga
o nga pou o taua pa." No konei atiati
ka mea ai, me tuhituhi ki a koutou,
mei kore koutou e rongo ki taku kupu

k;a (.uakina unu mea, ki;) kaua ai ahau
e kohurutia e koutou. Heoi ano taku
kupu.

Na to koutou matua arihi'.,

NA Ti.: PUKA,

(Minita,)

Koia ano, o t,o whana;;, kui [.e tika ta
To AUHI. T^^aki'.1a ena toha whaka-
ri11a1^ii1(^ o Haumia, Ki;! kiia e ngu ma-
kinui Paketai, kei tu !hau tonu koutou,
nga Maora ki nga mongi). o te potri-
tanga. Raia te whakatauki—" E
kore e taku te pa1^apa^a a ona tupuna,
tukua iho ki a ia."

Na KAI TOHI.

Ki (e Kai Tuhi o te Karero o Poneke.

Ohaki, Oketopa 6, 18-58.
E hoa, mau u hoatu aka korero kia
Iaia ki to Karero ^taoi'! kia kite ..'.i
oku hai mahri 6 noi);) ami ki runga ki
rai-». E hoa, o ^'11^1^, he ui atu
tenei ki a koe, Ivo vhitako ranei te
kingi, ko te Wherowhero ranei ? Ko
taku whak«airo huki, ko tahi aue tuku
5^1)^1 ko ia Tamu a [e Atiu i runga—
ko te Taro o te Kuini hoki ka rua. E
hoa, io ua h:iako hoki kaare e ahu-
kauoro ki te kingi tangata, otir^ tenei
ako au te ^7h^^kaponong;^ ai ki ta

mahi a te kingi Kia Kite au i toua tina
—ko te tika ra tenei, ko te whakahoki
mai i etahi wahi u oku pihi whenua i
nga ringaringa o nga iwi nei, ou hoki.
Kei kona au ka tahi ano ka whaka-
pono ki o tatou kingi. Ko toku wha-
kaponotanga tenei, a ake tonu atu, o
kore  e taea te wewete a matemate  
rano. E hoa, imua ka ronga au ko
Kuini Wikitoria te Kuini; muri iho
ka rongo au ko Te Wherowhero te
kingi; i 1858 ka rongo au ko taku

whanaunga    ko Witako  te kingi; mo
reira au ka tohu patai atu, tenei te
hanga hehe e kimi oranga ana. E
hoa,! r.; ia hoki o whakaatu mai I;! a
au. E hoa, e Wira?!, iaua r;i koe te
pononga ;i te Atua.

Na tou tamaiti pononga aroha,

Na Ta ^^N01^1.^1 KAHAU.

Waikanao, Oketopa 6, 1808.
Kua marhre rawa a te Toira Tiotio
—kua tanumia tioki. No te 2 o Oke-
topa nei i marera ai ki tona kainga i
noho ai, ki to Urwhi; no nanahi ka
tanumia ki to urupa i Waihoa—ko te
Hrupa nui toua o nga tupapaku o
^vaikauae. He minita ia no to
Rongo Poi. Na to minita o to hahi o
Ingarani i tenei wahi i whakaute,
tumau tonu ia ki taua mahi, me te
whakapono, mato noa nei ia.

Tenei tetahi korero pai moua. I
to -wa i mato ai te ^^(10110 o tona
whaea tupu, aru, o Perata Te Huia,
tetahi o nga kaumatua ^011^0111-0 o
Puketapu, ki ta te korero mai, i patua
o tet,ahi pito o Puketapu—he whenua
te take—whati rawa te rora o te kao-
kao. Ka kiranga mai to muri iho i a
ia i roira i Turanaki kia hakre atu ia
ki to rapu utu mo to matenga o to
raua papa.

Katahi ka whakahokia atu o Te
'^eira tenei kupu a toua teina, " I
runga koe i tana peti (moenga) e moe
ana, rera ana koe ki raro, ua reira ka
rare heki io tau.;;, papa ki raro i taua
peti, me Pake; ;ipu katua." Aea, he
kai whakaako tona tena no to Rongo
Pai, muri iho ka whakarerpa e ia, ka
hoki ki nga mahi kumre. Ka kite
hoki to mua papa, me Puketapu ka-
toa, kua whakarerpa e ia, ka whaka-
reaea hoki e matou katoa te Rongo
Pai, ka hoki katoa ki te tutu. (To
peti, ko to Rongo Pai.) Koia ano
kei a ia. I tutu katoa a Puketapu, te
iwi uaua i timata te tutu ki Tarunaki.
Ka mea ano ia, e kure e whakareaea e
ia toua peti pai, aro te Rongo Pai o
to KARAITI. Tika tonu taua kupu, a
mate noa nei ia ki runga i tona peti
pai. Heoti toru.

Kua whanau a Mata Riua Te Ahu,
ae wahine a !hiwai To Ahu, no te 3 o
nga ra o Oketopa nei. Ka mutu.

O -

Na TE TUAKANA AROHA.

Ki te Kui Tuhi o ta Korero o Poneke.

^anganui, Oketopa 6, 1858.
Ka tuku atu au i tenei reia ki to
kai ta o te Karare o Poneke kia taia
mai nga he o te taha maora I mohio
ai ahau he he tera nona, i nga ra o
Hepetema ka tae mai ki Rangitikei
te tira o Honare, tie tangata pakanga
I no Ngati-^ru,e hari ana i te peke mata.

HE APITI MO "TE KARERE O PONEKE."

Ka kitea e nga kai Whakawa maori o
reira, o Aperahama, kai whakaako o
Putiki, ka puritia o ratou, ka mea atu
ratou  E hoa e Henere, he mea he
tenei kia hari koe i to mata whaka-
mato tangata i runga i te Tureo te
Kuini, o te Atua hoki. No te taonga
mai o taua hunga ki Wanganui nei
ka haere mai ki te Whare o te  Kai
Whakawa, ka ki mai a Henere ki a Te
Ture, " E koro, mo homai aku mata."
Ka mea mai a To Ture, " I haria mai
koia e koe aua mea hei aha?" Ka ki
mai ra, " Hei whawhai ki a Topine." 
Ka mea to kupu a te Ture, " E kore
au e kaha ki Io whakahoki atu i o
mata, engari ma to Kawana te rite-
nga." Ka tahi au ka ki atu ki a pa-
tou, " E tama ma, e hara matou i to
kai whakaao i tena mea i te kino,
engari ho kai whakakahore i to kino;

mehemea ka tahuri mai koutou ki to
Atua i meingatia nei hei matua mo te
pani, a o ro; i tou nohoanga i to whe-
nua. No Ngati-Tu koe, he teina au
no Topine. Me hiki mai taua ki ru-
nga i tu Ture  o te Kuini, me mahi
tika kaoa te mate o to tamaiti; tena
ka tohe koe ki tu kino, ka mate ano
hoki koe i muri mai o to tamaiti.
Akuanei ka tika atu koe i te ara o
Parama, to tama a Pohora, koiano i pai
ki to utu o te kino: mo konei ra ka pa
toku ringa ki o mata ka katimautatia
ki to Kooti, pirau ako, no tu mea ho
Katipa ahau no te Ture o te Kuini, o
to Atua hoki—e mohio ana ahau o
kore a te Kawana e pai ki ta koutou
mahi."

E hoa ma, o hiahia ana au kia tu-
takina nga mata me nga hoota o ho-
kona ana o nga maori hei pupuhi
manu—kia tae atu ki tona kainga ka
tahu ki te paata, ka mea hei mata
pupuhi tangata. Titiro iana ki te
tinihanga o te iwi noi o to tangata
maori.

Na RIHARI HEKEAWAI,  

(Katipa i Wanganui.)
——00——-
Ki te Kai Tuhi o te Karere o Poneke.

Moutoa, Oketopa 6, 1858.
E hoa ma, e nga hoa Pakeha, tena
koutou. E mihi atu ana au ki a koutou,
e mate nei koutou ki te wai i roto i
nga tau katoa i mate nei ki Otaki, ki
Manawatu, ki Wangaehu. Kia rongo
mai koutou. I toku haerenga atu ki
Otaki ka whano hoki au ka mato ki

to wai i Ohau. Tokorua oku hoa, he
Pakeha anake, rokohanga atu e matou
to tai o Ohau e pari aua. Ka u tonu
maua ko toku hoiho. Ko aku hoa ku
tu i uta, ko au ka kau ka tae ki wae-
nganui o ta awa, ka maiangi nga wae-
wae o toku hoiho, ka kau; ka roa e kau
ana ka tupeke ki runga, ka taka au ki
raro, ka ngaro au ki to wai, ka mau
taku ringa ki te paraire  o taku hoiho,
ka kopikopiko noa iho i waenga moa-
na; katahi au ka mahara ka mate au.
ka reia e au ki nga huruhuru o te
kaki o tu hoiho, katahi ka kaha te  te
i au ki uta. Mehemea he Pakeha,
kua mate, no reira ka tuhituhi atu au
kia mohio ai koutou.
Na to hoa aroha,

Na TE AHITARA TANGATANGATA.

Wanganui, Kaiwhaiki,

Oketopa 6, 1858.
E hoa ma, e nga tangata Maori,
 tena ra koutou katoa e mahi aua i te
pono, i to tika, i te hari, i te ahuareka
o tenei taonga o te nupepa, e haere
mai ana ki a tatou ki nga Maori. Ka
hari toka ngakau ki tenei mahi pai ki
te whakaatu mai i te mohiotanga, no
te mea ko etahi e mohio aua, ko etahi
kahore ano i atu marama ki nga ma-
hinga ki te pakitara o to whare, kia
tika ai hoki te mahinga ki te taha ki
waho. Kei he te taha ki roto, a kaua
huki e whakatakaia te taha ki waho,
koi oriori ahau i tenei oriori. Katahi
au ka mahara " e riha kai taku puke e
nga wakenei, nga kutu papa te mahi-

nawa." E hoa ma, kia ata titiro i te
ritenga o tenei oriori. Koia ahau i
mahara ai, kia kawe marama tatou i a
tatou korero ki te kai tuhi o te Karere
Maori; no te mea kei te kawe tatou i
to mohiotanga kia whakaaturia mai, kia
mohio ai tatou, na te mea kua homai
e te pakeha he mohiotanga mo tatou a
muri iho kua kawe atu tatou i a tatou
korero ki te whare perehi ki Poneke.
E hoa ma, kia mau te pupuri i a tatou
korero, kei hoki mai te he, kei wha-
kawa i a tatou a muri ake ne;. Ko te
he ra tenei, ko te hokinga tuaratanga
mai o a tatou whakaaro kahore i ata
pumau ki nga mahinga o te Kawana-
tanga. E hoa ma, kia huri o tatou
whakaaro ki tera maeneene, koia te-
nei ko nga mahinga a te Kuini. Heoi 
ra aku korero atu ki a koutou.
Na to koutou hoa aroha,

Na TE WATENE TE RANGINUI.

Mo te Karere o Poneke.
Aorere, Hepetema 23, 1858.

E hoa, e Riwai te Ahu, tena koe,
koutou ko o potiki. E Wiremu Tami-
hana Te Neke, tena koe. E Hohepa,
tena koe. E kai, o Penarepe, tena
koe, koutou katoa. Kanui to matou
aroha atu ki a koutou katoa. Tenei
te whakaaro kau atu nei ki a koutou
ki to kupu kore a koutou ki a matou,
no konei matou i moa ake ai kei te
raruraru pea koutou. Na, kia rongo
mai koutou. Ki te raruraru koutou,
whakahokia mai a Wiremu Te Koihua
raua ko Hone Te Patuhiki. E Pina-
repe, ki te whakaae a Wiremu ki to
hoki mai o pai ana kia hoki mai ia;

otira tena nga korero kei te pukapuka
mo Epiha ma, ma koutou e tiki atu
kia kite koutou i nga korero o roto.
Heoti ano.

Na tu koutou hoa aroha,

NA  TAMATI MARINO.
i Ki a Riwai Te Ahu.

He. kupu whakahoki   mo te reta a Tamati

Marino.


\\Waikanae Oketopa 7, 1858.
E hoa, e Mati, tena koe—korua ko
to koroheke, ko ou hoa. Kua tae
mai tau reta ki a matou. E tika ana
to aroha mai ki a matou, ko pa, ko
kuia, ko matua, no te mea kei runga
matou i to raruraru e noho ana. He
waiata:—

E maru hauata ka totoko te aroha,

Wharua o te hanga ka wehe i au,

Nawai te teretere e rere i whakahara?

Nou na, e Te Kohu, e huki koutou ripa

Ki te whenua ki Maketu raia.

Tenei matou kei runga i te toka

Me rau iri mai ki wairua kau te waka rae

I tataia mai to roa i te whai

Kia pai atu koe.

Haere ki raro ra, ki Hauraki raia,

Hei matakitaki ma te nui ati maru,

Te ika poeno a Makawa raia.

Na to hoa aroha,
Na WIREMU TAMIHANA TE NEKE