TE KARERE O PONEKE



Ko te kai rapu, ko ia te kite.



[VOL I,  MANE, 22 o NOEMA 1858,  NO.54]



The "KARERE O PONEKE" is pub-

lished every Thursday morning.

TERMS OF SUBSCRIPTION;- Twenty

Shillings per annum, payable half-

yearly.

TERMS OF ADVERTISING;- Three

pence a line for the first insertion of

all advertisements, and Two pence a

line for every subsequent insertion.

Advertisments wil be continued and

charged for until counter-ordered:

such orders in writing, as also all Ad-

vertisements (in English) will be re-

ceived at the INDEPENDENT Office,

Lambton-quay, on Tuesdays, at any

time before 4 o'clock, p.m.



KO TE PEKE ORIENE.

(Na te pukapuka a te Kuini i whaka-
ritea ai)

Ko nga moni e takoto ana £1, 260, 000.
Ko nga moni e takoto ke ana  252, 000.

NA, he korero tenei kia rangona e
te tangata, ko te ritenga whaka-
tupu haere mo nga moni e whakata-
kotoria i roto o tenei Peke, koia tenei,
mo nga moni tango noa iho, ka wha-
karitea; te utu mo nga toenga, o ia
marama, o te roa o te taima e takoto
ai; ka penei ra, e toru hereni e wha
pene mo te marama kotahi, mehemea
he rau pauna. Na, ki te takoto roa
nga moni ka penei te ritenga:—

Kia 3 nga marama e

takoto ai 15 hereni mo £100
6  2 pauna  "
12  5 pauna  "

Ki te mea ka karangatia te tahua kia
roa atu o te tau kotahi, ma te kai
whakarite o te Peke e karanga he utu
nui atu.

ADAM BURNES.

Kaiwhakarite.
Poneke, Hurae 13, 1858.



Ko nga ritenga e whakamonitia ai nga

pukapuka tuhituhi e te Peke.

Mo nga marama e wha  £2  13s. 4d.,

mo te £100
Mo nga marama e ono £3 mo te £100

Ko te ritenga e rito ai nga moni
tuku noa, nga whakahoutanga puka-
puka ranei, kia 10 pauna mo te rau
kotahi mo rotu i te tau.

Ko nga utu whakatuputupu. 
Mo nga moni takoto noa, ara, ko nga

toenga o ia marama, £2 mo ia rau,

mo te tau kotahi.
Mo nga moni e waiho tonu mo nga

marama e toru, £3 mo ia rau
Ka 6 nga marama £4  "      "

12 nga marama  £5    "     "

Ko nga utu mo nga pukapuka kawe moni ki
tawahi.

Ki RANANA, kia 60 nga ra o muri
iho o te taanga atu ki te tangata utua
ai, £1 mo te rau pauna.

Kia 30 nga ra, £1Os. mo te rau
pauna.

Ki ATARERIA,  kia 3 nga ra o muri
iho o te taenga atu ka utua ai, £1 mo
te rau.



HE PARAU. 

TENEI nga parau pai mo tenei
whenua kei te takoto i te Toa o
Tipene i Poneke. Rere ke ana te tu
o tetahi i to tetahi.

Poneke,

Oketopa 18, 1858



HEI WHAKAEKE I TENEI PO,

KO NGA HOIHO TARIONA ERUA.

1.

KO TIMI.
(Ko RURE te ingoa maori)

KO TE HOIHO HINA O TE
Herekiekie, i whanau ki Taupo;

tona matua tane, ko Reupene—ko te
hoiho tariona o Te Hira; tona whaea,
ko te hoiho uwha i hoatu e Kawana
Kerei ki nga tangata o Taupo. Ka
ono ona tau. Ko te hoiho ano tenei
i riro ai to reihi i Poneke i te marama
o Hanuere, 1858. He nui te maroro
o tenei hoiho, te ataahua hoki, me te
rarata.

2.

KO EPERA.

Ho tariona paraone (whero), ho
mea uta mai no Poihakena. Ka waru
ona tau. Ko te hoiho tenei o TIRA-
WEKE TE WEKEPIRI.

E tu enei hoiho erua i te Papara-
kauhi, kei te wahapu o Te Kenepuru, i
Porirua, ia Mane ia Mane; i te Pa-
parakauhi tenei taha o te arawhata
i Heretaunga, ia Wenerei ia Wene-
rei; i nga tepara o Pereha, kei Te
Aro (Poneke), hei te Taete, me te
Paraire, me,  te Hatarei, o ia wiki o ia
wiki.

Ko te utu tenei mo te whakaeke-
nga:—mo tehea ranei mo tehea ranei,
£2 2 0. Kia rima hoki nga hereni
hei utu mo te kai arahi.

Ki te rapu ritenga ke atu tetahi,
me pa mai ia ki a

TAME TIAKENA,

Kei te whare o TIRAWEKE TE WEKE-
PIRI, kei Poneke.

2

TE KARERE O PONEKE.

Ko te kai rapu, ko ia te kite.

MANE, 22 o NOEMA, 1858.

Rere! He nui nga reia kua tae mui
E taia katoatia a te wiki e takoto ake.

HE TURE HOU.

E rua nei nga Ture hou kua oti i
roto i enei ra te whakaputa e te Ru-
nanga-whakarite-ture o Niu Tirani.
He maha ra nga ture hou, otiia, ko
enei e korerotia  nei kei runga tonu i
te hunga Maori tona taunga. Ara, he
ture whakamana mo nga iwi maori o
te tuawhenua e noho motuhake nei i
te hanga pakeha. E waiho ana ma
te Kawana ano nga takiwa e karanga
hei taunga iho mo anei Ture. Mana
ka kite e apohia nuitia aua e tetahi
iwi, e manawarekatia ana, penei, ka
tukua; tena, ko te ngoikore mo te
tahuri ke, ma wai tena e atawhai?

I taia matuatia enei ture ki te Ka
rere Maori o Akarana; a, he rongonga
no matou e matenui ana nga tangata
o konei ki nga ture kia whakaaturia i
taia tuaruatia ai. Ko tetahi puna ra ia
tenei o te mohiotanga, a, ahakoa inu
katoa te iwi i te wai reka o tenei
puna e kore rawa e mimiti.

He roa ha no enei ture te taea te
hoatu katoa inaianei; engari kei ia
wiki te roanga taea noatia te potonga.

HE TURE HEI WHAKATAKOTO
TIKANGA KI NGA TAKIWA MAORI
MO O RATOU MEA AKE.
(Akuhata 4, 1858.)

Ko te mea ka pai ano hei mea e
kake ai nga tangata Maori, kia whai
tikanga a Te Kawana ratou ko tona
Runanga, hei whakatakoto hei wha-
kamana hoki i etahi Ture iti, whaka-
rite tikanga mo tera wahi mo tera
wahi, mo te noho hoki o nga tangata
Maori, hei nga Ture ano ia e tau pai
ki ona tangata, hei nga takiwa hoki
kaore ano to Tikanga Maori i mutu
noa i runga, a hei nga Ture ano hoki
e whakaaetia e te hunga e tau ai aua
Ture ki runga ki a ratou:—

Na, ka whakatakotoria tenei e te
Runanga Nui o Niu Tirani e noho
Runanga nei, ara:—

I. Ka meinga hei tika ki ta te Ture
roa Te Kawana ratou ko tona Runa-
nga e whakarite, i tenei wa, nga Ta-
kiwa hei taunga mo tenei Ture, hei
nga Takiwa ia kahore ano te Tikanga
Maori i mutu noa i runga, whakaputa
ke hoki, e whakakahore hoki aua Ta-
kiwa.

U. Ka meinga hei tika ki ta te
Ture ma te Kawana ratou ko tona
Runanga e whakatakoto, i tenei wa i
tenei wa, e whakamana hoki ki roto
ki aua Takiwa, nga Ture iti mo nga
mea penei, ara:—

1. Mo te Kararehe takahi kainga, mo
te kararehe haerere noa, me te ata
whakatakoto i nga tikanga katoa o
te takahi kainga e te Kararehe, o
te hunga he whenua tona ake, e
nohoia ana ranei e ia, o te hunga
hoki he kararehe ona, e tiakina aua
ranei e ia, o era atu hunga hoki.

2. Mo nga Tokiari Pauni kia hanga,
kia tiakina; mo nga tikanga o nga
Tokiari, o nga Kararehe hoki e To-
kiaritia ana, mo te utu hoki e tango-
hia e toua kai tioki me era atu utu
hoki e meinga ana kia utua i te To-
kiaritanga Kararehe.

3. Mo te Taiepa rohe i te kainga o
tetahi hunga, o tetahi hunga kia
hanga kia tiakina, me te Taiepa
rohe i to kainga kei roto i te Taki-
wa kaore nei te Tikanga Maori i
mutu noa i runga, i te kainga kei
waho i taua Takiwa; mo te ata
whakatakoto i nga tikanga katoa o
te hunga he whenua tona ake, e
nohoia ana ranei e ia, o era atu
hunga hoki, ki te hanga ki te tiaki
i aua taiepa rohe kainga, ki te utu
mo te hanganga, ki te aha, ki te
aha.

4. Mo te whaitohu i nga Kararehe
kia kitea ai te hunga nana; mo te
whaitohu tahae, tinihanga, i te Ka-
rarehe; mo te tahae i te Kararehe,
i te Kiko ranei, i te Hiako ranei.

5. Mo nga mate piripiri ki te Kara-
rehe kia araia; mo nga Kararehe
kua pangia e te mate pera kia kaua
e tukua ki reira, e nekehia ranei i
tetahi wahi ki tetahi atu wahi; mo
aua Kararehe mate hoki kia mahia
ki te rongoa whakaora, kia whaka-
matea ranei.

6. Mo nga Taru kino whakaete whe-
nua kei toro haere.

7. Mo nga tikanga katoa whakata-
ngata Maori ano o nga Iwi Maori,
Hunga Maori ranei, Tangata Maori

ranei, ara, mo te mahi, mo te noho,
mo te tango i nga Hua o nga whe-
nua, o nga kainga; mo nga tika-
nga pera kia rapua, kia whakatako-
toria, kia whakamana whakaratou.

8. Mo nga Ahi koraha, Ahi ke ranei;

mo te hunga tahu manuka, rarauhe,
tarutaru para, aha ranei, e ora iti
ai tetahi tangata ranei, taonga ra-
nei.

9. Mo nga Kuri haerere noa, kia pe-
hia; mo te ata whakatakoto i nga
tikanga katoa o te hunga whai Kuri,
o era atu hunga hoki, ki nga Kuri
haerere noa.

10. Mo nga whare noho, whare ke
ranei, kua kino, kua piro, kia ma-
hia.

11. Mo nga Kino -muha na kia pehia.

12. Mo te hunga noho ki tetahi Kai-
nga Maori, Pa ranei, kia noho tika
ai, kia ora ai.

13. Mo nga rawa o te tokomaha, me
nga rawa o nga Iwi Maori, Hunga
Maori ranei, kia tiakina paina.

14. Mo to Haurangi Waipiro kia
pehia.

15. Mo nga Waipiro me nga Wai-
whakahaurangi, mo te Hokonga,
mo te hapainga he wahi ko, mo te
hoatutanga i aua mea, mo te riringa
hoki kia kaua e hokona, e hapainga,
e hoatu ranei.

16. Mo nga Ritenga Maori, kino, kia
pehia; mo etahi ritenga ke mo te
utu mo to whiu i te he, kia whaka-
takotoria hei whakapai mo aua ri-
tenga Maori, mo nga he e kimihia
nei he utu i runga i taua ritenga
Maori inaianei.

A ko aua Ture iti ka meinga hei tino
Ture ki roto ki aua Takiwa, a ka ahei
ano te whakaputa ke, te whakahore, i
tenei wa i tenei wa, e Te Kawana ra-
tou ko tona Runanga; a, ko nga
Ture iti ka whakatakotoria mo nga
taiepa rohe o nga kainga kaore nei
te Tikanga Maori i muta noa i runga,
o nga kainga piri ki te taha, a kua
mutu te Tikanga Maori i runga, ara
mo aua taiepa kia tiakina, ko era
Ture iti ka meinga kia mana ki ru-
nga ki te hunga katoa, nona ake ranei
tetahi whenua piri pera, e nohoia ana
ranei e ia.

HI. Ka meinga hei tika ki ta te
Ture kia whakaritea e aua Ture iti he
utu, kaua ia e ueke ake i te Rima
tekau Pauna, kia utua e te hunga ta-

TE KARERE O PONEKE.

3

kahi, kape ranei i tetahi o aua Ture

iti. 

IV. Ko nga utu katoa ka whakari-
tea e aua Ture iti, o pai ana kia mahia
kia whakaputaia  e nga Kai-whakawa
Hatihi, kia whakawhiwhia ra ia aua I
Hatihi e Te Kawana ki te tikanga
mahi pera, me mahi i runga i te tika-
nga o te whakawa tata, ahakoa i waho i
ranei i nga rohe o nga Takiwa i mei-
nga ai kia utu, ahakoa i roto ranei i
aua rohe, ko te mahinga kia tika i
runga i ta nga ture o taua wa i wha-
katakoto ai mo te mahi whakawa tata
ki te aroaro o nga Kai-whakawa Ha-
tihi.

V. Ko aua Ture iti katoa ka meinga
kia mana, ahakoa era atu Ture katoa, 
rere ke nei nga tikanga, haunga ia te i
Ture whakatakoto ua te Runanga Nui 
o te Koroni, engari, he ture whakata- 
koto na tetahi atu Runanga, na te
Huparitene ranei ratou ko te Runa-
nga o te Porohini, ekore e meinga
kia mana i runga i tetahi o aua Ture- 
iti.
VI. Ko aua Ture-iti katoa me wha-

katakoto i runga i te whakaae a te 

Iwi Maori e tau ai aua Ture ki runga
ki a ratou, ma te Kawana ano e wha- 
karite kia tirohia taua whakaaetanga. 
Heoi, ki te puta ta te Kawana ratou 
ko tona Runanga, he meatanga i ru-
nga i tenei Ture, ka tino meinga ano
i reira, he mea whakaae ano na te
tokomaha taua Ture-iti ka whakata-
kotoria ra i taua meatanga.

VII. Ka whai meatanga a Te Ka-
wana ratou ko tona Runanga mo nga
tikanga kua oti nei te korero, me panui,
me ta ki te Karere Maori, ki te Reo
Ingarani, ki te Reo Maori, a kia tekau
ma wha ano nga ra ki muri i taua
panuitanga katahi ka whaituretia.

VIII. Ka whai meatanga a Te Ka-
wana ratou ko tona Runanga i runga
i tenei Ture, i te putanga ano, me
tuhituhi taua meatanga ka whakata-
koto ai ki te aroaro o nga Whare erua
o te Runanga Nui o te Koroni, me he
mea e noho ana taua Runanga i reira.
ki te kore, hei te nohoanga ki muri,
hei roto i nga ra kotahi tekau i muri
i te ra timatanga o te noho.

IX. Ka panuitia ki te Nupepa o te
Kawanatanga te mutunga o te Tika-
nga Maori ki runga ki etahi whenua
kei roto i tetahi Takiwa pera, ka mei-
nga kia mutu tonu. ake  ki roto ki nga

rohe o aua whenua te taunga o nga
Ture-iti katoa i whakatakotoria i ru-
nga i tenei Ture; otira, ekore tenei o
meinga hei arai kia kaua e mahia e
whakaputaia  tetahi utu i meinga kia
utua i runga i tetahi o aua Ture-iti,
kia kaua ranei o whakaotia tetahi
o aua Ture-iti i te mea kaore ano i puta
meatanga i timataria i runga i tetahi
taua panuitanga.

X. Ko nga whenua tuku na To
Kuini ki tetahi tangata Maori, ki tetahi
tangata ranei, hunga ranei pupuri ai;

hei mea whakatupu  i nga tikanga o
te whakapono, o to kura, o te atawhai-
rawakore; ko nga whenua hoki, mea
tuku na Te Kuini, whenua hoko i
mua i te whakapuakanga o to te Kuini
 Mana; ko nga whenua hoki, mea tuku
 na Te Kuini ki etahi hunga Pakeha

e noho ana kei roto i nga Takiwa
Maori, hei kainga mo ratou; ko enei 
whenua katoa, me he mea o piri ana
ki nga whenua kaore ano to Tikanga
 Maori i mutu noa i runga, ka meinga 
ano hoki hei whenua kaore ano te
Tikanga Maori i mutu noa i runga,
ara, mo nga Tikanga ia o tenei Tare;

a ka ahei ano aua whenua te mea ki 
roto i nga rohe o tetahi o nga Taki-

wa i korerotia ake. nei. 

XI. Ko nga Hawhe Kaihe me te
hunga momo whakauruuru e noho nei
hei tangata no tetahi Iwi Maori ko
nga tangata Maori hoki o nga Motu
o te Moana Nui nei, ka meinga hei
tangata Maori, ara, mo nga tikanga
ia o tenei Ture.

XII. Kei te whakamaoritanga o
tenei Ture ka meinga hei tikanga mo
te kupu "Kararehe" nei, ko te Hoiho,
ko te Hipi, ko to Kaihe, ko te Muera,,
ko te Koati, ko te Poaka, ko te Kau,
me nga kuao o era mea katoa.

XIII. Ka whakahuatia hei ingoa

mo tenei Ture, " Ko to Ture Wha-
katakoto Ture-iti  ki nga Takiwa Maori,
1558."

KORORAREKA. 
Ko te pukapuka a te Kai-tuhituhi
o te Kuini ki a Kawana Paraone    mo
te whakaaranga o te kara e Ngapuhi

ki Kororareka. No te Karere Maori 
o Akarana:—

Tauningi  Tiriti,

27 Mei, 1858.
E MARA,—

Kua tae mai to pukapuka,

No 8 o te 5 o nga ra o Pepuere,

korero i to haere ki Pewhairangi i
runga i taua kaipuke o Te Kuini i
" Te Arihi," mo to haere ki era atu
wahi o reira.

Kua whakatakotoria o au taua pu-
kapuka au ki te aroaro o Te Kuini, a
whakahaua iho ahau e ia maku e wha-
kaatu ki a koe te hari o tona ngakau i
tona rongonga i to pai a nga tangata
Maori o tera wahi o Aotea roa, me to
ratou piri aroha ki a ia.

Tino manawareka ana a Te Kuini i
tona rongonga i to mahi a ona tama"
riki pono, tangata Maori, ki te whakatu
ano i te kara i turakina o Heko i to
takiwa o te whawhai, ho mea hoki, na
ratou ako te whakaaro me te mahi,
kahore ho ahatanga a te Kawanata-
nga, a tino whakapai ana ia ki te
mahi a Ngapuhi i taua meatanga, ki
to mahi hoki a aua Rangatira tokorua,
a Te Waka, a Moihi Kawiti hoki.
Ko au tenei,
E mara,

Ko to pononga,

STANLEY.

(Ko TANAREI.)
Ki a Kawana Koa Paraone, C, B.,
&c., &c. 

Ki te Kai Tuhi o te Karere o Poneke.

Tekihana, Noema 7, 1858.
Ho whakakitenga tenei naku i te
tamaiti a toku tuahine a Katarina Te
Aratangata a Huhana Raniera.

No to 3 o nga ra o Hepetema, i to
Paraire, i moe ai taua tamahine; no
te 8 o nga ra i te Wenerei, katahi ka
riro ki ta urupa i Waipiro takoto ai.
Ko nga tau o taua tamahine i wha-
nau ai, 12. Otira, e pai aua ia, kua
mutu tana mahi, kua whiti atu ia i te
mate ki te ora. Ma te Atua ia e
whakaara mai a te ru whakamutunga.

E hoa ma, ka hari toku ngakau ki
te pai o tenei mahi, ara, o te to wha-
kakite i nga ritenga katoa o tenei ao,
i te ture hoki; inahoki te kupu a to
tatou hoa, a Te Pura, e mea nei ia, ma
 te kaha tonu ki te mahi ka puta ai.
i E pai ana au ki tenei mahi a taeanoa-

tia te mutunga. Kei te mutunga
tonu o to tau ka takoto i ahau te uta
mo taku mahi nupepa.

Heotiano: na to tamaiti aroha,
Na HIRINI WIREMU TE PEHI,

4

TE KARERE O PONEKE.

NGA RITENGA O TE HOKOHOKO.

NGA KAI O TE MAKA.

Witi, 7 hereni me to hikipene
mo to puhera (62 pauna,)

Paraoa, 20 hereni mo te rau pauna.

Papapa Witi, I hereni 3 pene, mo
te puhera (20 pauna).

Paraoa tuatoru, 12 hereni mo te
rau pauna.

Kanga^ 8 hereni me to hikipene
mo te puhera (56 pauna).

Taewa, 7 hereni mo to rau.

Ooti, 6 hereni me to hikipene
mo te puhera (40 pauna).

NGA KAI KINAKI.

Piwhi, 5 pene mo te pauna.
Kiko Hipi, 5 pene, mo te pauna.

Kuao kau, 6 pene, 7 pene, mo to
pauna.

Poaka ora, 6 pene mo to pauna.

E RIMA PAUNA.

KO TOKU HOIHO kua ngaro.
He whero te ahua; ho ma to

rae; ko te parani kei te pakihiwi,
koia tenei, MW. Mehemea ka kitea,
maku ano e utu ki nga Pauna e rima.

Na MAWENE.
Heretaunga,
Noema 8, 1858.

E WHA PAUNA.

KUA NGARO taku hoiho; he hoi-
ho nui, he hoiho tiketike; ko

tona ahua, he whero. Ko toua parani
kei te kaki, kei to taha katau o nga
huruhuru o to kaki. Ki to mea ka
kitea, maku e hoatu ki te tangata
nana i kite nga pauna e wha.

Na MIKAERA HONU.
Mahitaone,
Noema 9, 1858.

NO te 5 o nga ra o Noema nei i tae
atu ai matou (pakeha) ki te
whare runanga o Hoana kia kite i te
mahi a Te Kamerona. Ko te hoiho
i mahia ai, he uwha—he mea maka,
kaore ano i ekengia noatia e te ta-
ngata. Nawai a, i roto i nga meneti
e rua te kau ka eke a Epiha Raki-
whata ki runga, pai rawa to haere o
taua hoiho. Ki ta matou, ka nui te
pai o taua mahi.

Na  TAME TIAKENA,

" RIUENA TEREPANE,
" EPIHA RAKIWHATA,
" HOANI HOANA,
" TARE RAKIWHATA.

Poneke, Noema 13 1858

KO TE WHAKARARATAHOHIO. 

He mea  hou, he mea ngawari, he mea
ngaro.

HE korero tenei na Te Kamerona 
(pakeha) ki nga tangata maori
mo nga pakeha katoa o Poneke, o hea,
o hea—kua oti te whakarite e ia to
whare nui —The Royal Lyceum Thea-
tre—hei whare korero mana, hei wha- 
kaata i to tikanga ngaro e rongo ai, e

rarata ai nga hoiho maka, tutu, aha
noa iho.

Na te pakeha, a Reiri, to tako o
tenei tikanga. Ka rua mano tangata
mo te tini noa atu ka whakamine i ta-
wahi i Ingarani ki te whakarongo ki
ana korero. Koi reira ano te Kuini
ma to Pirinihi mo o raua tamariki
katoa, me nga rangatira nunui u Inga-
rani. Ka nui to ratou miharo i tenei
mea ka tahi ka kitea i roto i enei ra.

Na, ka mea  ano; a Te Kamerona, kia
tukua ki a ia te hoiho e tino maka 
ana, o nui ana te tutu, kahore ano i
ekengia, e kore hoki e ekengia o te ta-
ngata i te mataku,—e kore e aha noa
to taima, e kore e maha nga miniti,
kua iro, kua pai.

Ko nga tangata e hiahia aua kia
whakaakona e ia mo haere mai ki a Te
Hoana, to tangata o tera whare ta-
karo, o mua mai o te Wenerei, e ta-
koto ake, ara, te 10 o nga ra; me tuhi-
tuhi i o ratou ingoa, me whakarite i to
utu (£5: 35.) me oati hoki kia kaua
ai e whakapuaki i tenei mea ki te ta-
ngata ke. Mei reira ano, hei te 10 o
nga ra e karangatia ai te ra e korerotia
ai te mea nei ki nga tangata ka rite o
ratou ingoa te tuhituhi ki roto o to
Pukapuka.

Poneke, Noema i!, 1858.

HE WHAKARARATA HOIHO.

HEI APOPO (Turei), hei te 23 o
nga haora o te ata, ka korerotia
o te Kamerona  te tikanga  o tenei

hanga ngaro, o te whakararata     hoiho.
Ko nga tangata  e mea  ana ki te wha-
k;^1^o^go ati!.. ma r^Ipei<e ui:-: ki te
whare 1^^ni^ngi^ o Te 1 Ir.;h;!;i i Poneke.
Ko tana r;i wh;^k^rn'1t.^n;1g;^ tenei. E
hakre ana ia ko ''A" aka I u, ko eia atu
wahi hoki.

Na Ti:: HOANA.
Poneke,
Noema 22, 18-")$.

TE MEA NGARO A REIA,
TAI"A t;ie ;itu ahau ki te matakitaki
av i te mimi o '{.'e K.;^n^1e1^(->11a, ;i ka
mei', taku kanu inaianei, he inu rawa
te pai o tana mahi. Homai una kia
mahia ko tetahi hoiho pango—ho mea
tutu nui. Kotahi to koura i maiea
ai, k;i oko to tangata ki rui:ra—ano
te rarata.

Na WIREMU HIEIHO^^A.

(^'11110^ Hi^k§on.)
Poneke. Noema 1:2. I?;'^,

PANn'i'A^'(i.^.

RA ?RONGO MA! te ^ng,;,awha-
;Ia karengo. Ko (aku 1101110 aua
11^.11-0—i {more atu i P^^ketotara, i
AI .1110^111 nei, i te 20 o nga rao
Oketopa, i nga ra o muri tata ranei.
He ruhu poka Himi hoiho—ko tuna
k;ira he hiawero uri, poi;?'! nei—he
tongi ina kei !e me— kei ru;iu;i kei te
pakihiwi tota!^! wai;; na, pakaue!;

ko ona ha Iaua wi, kei te ranu ano.
Ku kitea e te tenga,'.', i;-! i'.! i ri, mana o
hopu mai, ka ;;rahi i;!;^! ki io -,vhare o
to Ku!;;', ki ;e Awau;:!! i .'-I ai a;uvatu.
Iva kore, rae tiaki io;;,'! io ^ngati!,
nana i kite, a k;i tui;: -;.i;hi i.,.; poka-
poka ki au, maku e ti !:i au.

NA 'i';'; ;i ia ;IA'<(:!.

-Manawnt.u,

Oketopa 27, 18.58.

HE HEAMANA 'vAI [ u'!-!.

rTOKORIMA nga !.^^n-i;:ap.a ku.i
i tahuti i te kaipuke e [u ma-
ko Papata, anu ra to i;; a;);;, rie k;i
mau enei tangutu te ho;..», ka arwhina
mai ai ki te Whare v»"i;,^k^.w,^ i Po-
neke, k;i uma te kui hop;i ai noa
punua erue mo ia ne;-;'-!;;;!;^ ;no ia 1)0
ranian:i. Ko nga i;.;.' ','. .';:eia me to
ahua hoki :—

KO I! Ia Na I; i-; KOI;.i!.: hi.—;;;;;;, ;;;...

2.3: toua tiketike, .3 r;r!i ;i; i:;;;;;: 5;,.
makawe whero ; itu!'.; !." a;;;; n.^1.;1i^i i;

nga kanohi.

Ko 'EA';!'; ATI KINI. —;;;:;-; ani ^^ -
tona tike'^i?^e. .3 piua Ti:;;;;!; ne ma-
kawe pango.

Ko Houi KI^;!.—Ona (;a 2.5:

tona tiketike, .3 putu io inihi; tie
101^0^^111; he makawe whero; he
pahau nui.

Ko Ho;;! W1,N^.:KoKA.—On.^ tau,
2.5; tona tiketike, .3 patu io inihi; he
kanohi nihinihi; he au rawa ahera;

he pahau iti.

Ko 1^.'.!^ '^IIUI;^^(-.I.— Ona tau,
:a I; t;?:ia (ikeike, .3 pi;^ 9 inihi; he
t;);1gat;1 nui; he 1:1 na nae kehu ; he
1^11101;! pera.

Puneke, Oke;^ Ki, I;^.

Tenei hoki etahi i tahuti i te 8 onga
ra. I anga te haer^ o anei ki Here-
taunga. Ko taua utu ano ina hopu-
kia e te tangata:—

Ko TAMO".^ Rou.—Ona tauia;

tona ikeike, o putu O inihi; he ma-
whero nei nga makawe; he pahau
rahi.

Ko HARI ^K;ITONA.—Ona eau 2.3;

tona ikeike, (.1 putu; ho wh^.ro-nango
nga makawe; he pahau kore.

Poneke,
Noema O, 18-38.

I taia tonui Nupepa i te perehi o
MAKENIHI ra?ta ko MIHA, i Poneke^
Niu TIWANI.

HE APITI MO "TE KARERE O PONEKE." 


MANE, 2-2 o NOEMA, 1858.

KO NGA TURE O INGARANI.
Korero whakaatu.—He roanga.
26.—WHAKAHAERENGA WHAKAWA
HARA.-Kirimina.—Ko te tino mahi
nui ma nga Kai-whakarite-whakawa o
te Kooti Hupirimi, ko te whakawa i
nga Hara nunui, Hara- Kirimina nei.
Kia ata whakarongo mai ki tenei wahi,
he mea nui hoki. Ki te mea kua
meatia e tetahi tangata tetahi Hara-
Kirimina; na, me haere atu te tangata
Pirihimana ranei, tangata ke ranei, i
mohio ki taua meatanga, ki tetahi
Kai-whakarite-whakawa, me korero
katoa atu e ia ki taua Kai-whakarite-
whakawa ana i mohio ai ki taua mea.
Na, ka whakarongo te Kai-whakarite-
whakawa, a, me he mea ki tana wha-
kaaro iho e whai take ana hei pera-
tanga, ka tukua e tana " Hamene-
Kirimina," hei tiki, nei tono ki te ta-
ngata, i meinga ra nana i mea taua
hara, kia haere mai kia tu ki tona
aroaro; a, me he hara nui, kino,

(pera me te Whakamate-kohuru Pa-
remu-reipa, Tahu-whare, aha, aha:)

ka tonoa e ia he Katipa-pirihimana
ki te tiki, ki te arahi tonu mai. Kia
tae ki te Whare-whakawa,  ka wha-
karongona e te Kai-whakarite-whaka- 
wa nga korero u nga Kai-whaki katoa,
a ki te mea tana whakaaro kua mea-
tia e taua tangata te hara i whakapaea
ki a ia, mea, ka kiia iho e ia kia whiua.
Me he hara nui, a, ki ta te Kai-wha-
karite-whakawa whakaaro e tika aua
te korero mona hei take e whakawakia
ai e te Kooti Hupirimi, na, ka meinga
e ia kia kawea ki te Whareherehere,
ki reira noho ai taea noatia tetahi ra
nohoanga whakawa o taua Kooti.

27.—Ka taea taua ra, ka tahi ka
tino whakawakia e tetahi Kai-whaka-
rite-whakawa Tumuaki o te Kooti-
Hupirimi, ratou ko tetahi Runanga
Huuri, Tekau ma-rua; a ki te pono i
taua Huuri tona hara i whakapaea ai,
ka kiia iho e te Kooti-whakawa   kia
Whakamatea, kia Wharehereheretia,
kia peneitia ranei te whiu mona, kia
tika ia, ki runga ki ta te Ture i whaka-
rite ai mo taua hara. Ki te whakaaro
te Kooti-whakawa,  e harakore ana, ka
tukua kia haere. Na, mutu tonu iho
i reira; ekore ano hoki e whakawakia

ki muri iho mo taua hara ano. (Ti-
rohia 33.)

28.—Na, whakarongo mai ki te take
i tuaruatia ai te whakaturanga o to
tangata e whakapaea aua ki te Hara-
Kirimina nui ki aroaro o te whakawa-
kanga; ara, i matuatia ki te Kai-
whakarite-whakawa, muri iho, ki te
Kooti Hupirimi. Te take, he hopo-
hopo no te Ture ki te tangata. Ki
ta te Ture, kahore he mea nui ake i
te tangata: na reira, ka tupato rawa,

ka manawapa;  e kore e whakamatea 
noatia, e kore e herea noatia. Ekore
e mahi porangi te Ture. Engari, i
whakaritea e te Ture kia kawea ma 
tetahi Tumuaki o nga Kai-whakarite- 
whakawa,     ma te Runanga Huuri hoki,
a;;;, ui;* etahi o ona noa tungutu nei
;;;i'), t;^kit'^-Ii1a-rua, ma rato!', u kimi i
'.i- rk,i!!.;:;ko tu korero !H«;;ii; inu ra- '
tou e mea, he tika ranei, he he ranei;

me whiu ranei te tangata! whakainu-;!
ra, me w11;'^ka}1arako1'e ranei. Ho tore
piu raea tenei. Ko toua tura kahu-
rangi tenei: ^kore rawa te iwi e pai
kia wh^k;;putaia ketia tenei tare, (io
tore whakanui huki i te tango;';;. '
29.—A, ko tenei Turi", i-; ;i !i o re e ;

I kowhiti 111.11^1^. Kahoru r;iwa ano
tuki a te Tare pera. Ki ta tu Tura,
he (1110^1^01^111 to te tangata; kotahi
hoki Tura mo katoa, ahakoa Maori,
; Pakaha ranei; hiri ma, hiri mangu
! ranei; rit:e tonu. A, he teka teki,
ma te rongo ki te Tura ka hoki ai te
raugatirao te tangata, ahakoa Pakeha,
Maori ranei. Kahore; mrangi, ma te
rango ki te Tuae, ma te hapai i te
Tore, ka ^angat^^a ai; ta te mea nana
i i whakanui te tangata, i whakaranga-
I tira. Ko te Tore tona Kai"tiaki e
! noho tika ai ia i runga i te ora ae te
'' rau patira.

i 30.—iv. HURUNUI—He Apiha
' te ^'r/i.^u/t.t i whakaturma hei mahi!
, ngaWhakahaunga^ whakawa a {^Kooti
' }1^^pir'tini. Ka oti te tangata haru te
'; whakawa e tetahi Kai-whakarito-wha-

kawa Tumuaki, a ka kiia iho koki e ia,
! Me whakatarewa tenei tangata kia
mate; he tangata kohuhu hoki ia : ua,
ki te whakaae ano hoki a Te Kawana
kia whakamatea, ma to Heriwhi e
whakatarewa kia mate. Ki to nonoi

te kianga iho a te Kai-wh8karitG-
whakawa Tumuaki, Me panga ki te
^^^^0^0^0110^0 taea noatia tetahi ta-
kiwa; he tika hoki, nana ano te haro
i whakawaha nei ia; na, ka pango
ano o te Heri^ohi ki te ^^^^0^0^^-
hera. (Ko te Heriwhi o tenei wahi,
o Poneke, ko TE HIRA.)

31.—Takoto ke aua te tikanga a
nga Iwi noho maori noa iho, kaore
-ano i mea ake i reto i te kuware, i te
pohehe. Ta matou, ma te tangata
mate i te mahi he a tetahi, ma nga
whanaunga ranei o te tangata i patua,
ma matou tonu e whakawa te tangata
haro, ma rato^ tonu e whiu, e whaka-
mate ranei, me he mea ka tika ki to
ratou na whakaaro kia mate ia. He
tikanga he rawa tenei, ta te mea hoki,
he riri, he pouri kei o ratou ngakau,
a ekore e uta tika te whakawa a te
tangata i runga i te whakatakariri.
Tetahi; ki te tukua ma ratou ano e
whakapa te whiu ki te tangata hara,
tena pea e kawea e te ngakau whaka-
takariri, ka whakanui rawa i te mamae.
Tetahi; ka peratia, aianei ka rapu utu
hoki nga whanaunga o te tangata hara
ka whakamatea nei e ratou, a ka nui
haere te kino.

Tetahi hoki i kore ai e tika kia
waiho ma te tangata i te he e rapu utu
mona, kei nui rawa pea te pouri, ka
tino whakataimaha i te whiu; kei pa-
tipatia ranei e tera, homai ana tona
taonga hei utu; aianei, ka tukua te
tangata hara kia haere noa, ekore e
ahatia. Ki te tikanga penei, haere
kau aua te tangata whai- taonga, kaore
tona hara e whiua.

Na konei te Ture i mea ai, kia wha-
katuria tetahi Apiha mo tenei mahi,
a kia waiho tenei hei mahi tuturu
mana, ko te whakatutuki i nga kianga
iho a te Kai-whakarite-whakawa Tu-
muaki i puakina i runga i te whakawa;

ko te whakapa hoki i te whiu e wha-
karitea ana mo te tangata hara. Me
tangata ke ia, kauaka hei te tangata
e tata ana ki te tangata mate, ki te
tangata hara ranei; kei kawea e te
pouri, whakanuia ana e ia te whiu;

kei kawea ranei o te whakaaroha, kei
patipatiria ranei, whakangawaritia

AHA ^Ta ^n^^r>(> ai »»^»»^^ ^«.«"I— I-—. *—

HE APITI MO "TE KAKERE O PONEKE."

Heriwhi. Pai rawa tenei tikanga;

ekore hoki e mauaharatia ta te Heri-
whi; e mohiotia ana hoki, ehara i taua
whakaaro ake, engari he whakarite kau
tana i te kianga iho a te Ture.

Ko Nga Ture.—He roanga.

19.  KI-WHAKATARA. {Tono wha-
whai.}—Ko te tangata ka pataritari,
ka whiu i te kupu whakatAra ki tetahi
tangata, ka tono ki a ia kia tautaki-
tahi kia whawhai raua: ko te tangata
ranei ka hoatu kia kawea, ka kawe
ranei i tetahi kupu whakatara, ki tono
whawhai ranei:—Ka Whainetia, ka
Whareherehere ranei: Tetahi ko
te Whaine me te Whareherehere  hoki.

20.—TINIHANGA, [ki te hokohoko,
ki te aha).—Ko te tangata ka tiniha-
nga tana hoko, weiti tinihanga ana
weia.

Ko te tangata ka hianga-whakapati,
riro aua i a ia to moni, taonga, aha
ranei, o tetahi atu tangata, he mea
nana kia tahaetia o ia kia riro tiniha-
nga i a ia:—Ka Whareherehere, 
kaua ia e neke ake i to Wha Tau.
Tetahi, ka Whainetia, ka Wharehere-
heretia ranei. Tetahi, ko te Whaine
me te Whareherehere hoki.

Ko te tangata ka aro, ka whai kia
riro pera i a ia tetahi mea pera:—Ka
Whainetia, ka Wharehereheretia   ra-
nei. Tetahi, ko te Whaine me to
Whareherehere hoki.

21.—TAMARIKI.—Tirohia " Huna-
nga whanautanga" 24, " Moe-Maori"
17.

22.—MONI-KOINI. —Ko te tangata
ka hanga ka whakaahua i tetahi Koini
hei Moni- Koura, hei Moni-Hiriwha
ranei:—Ka Wharehereheretia,  mate
noa, taea noatia ranei tetahi takiwa.

Ko te tangata ka hanga kino i te
Moni-Koura, Moni-Hiriwha ranei,
kino iho taua Koini:—Ka Wharehe-
heheretia, kaua ia e neke ake i te Wa-
ru Tau.

Ko te tangata ka whakaputa i te-
tahi Moini Koini-tinihanga—Koini
Koura ranei, Koini ahua Hiriwha ra-
nei:—Ka Wharehereheretia, kaua ia
e neke ako i te Kotahi Tau.

Hara Tuarua.—Ka Whareherehe-
retia, mate noa, taea noatia ranei to-
tahi takiwa.

Ko te tangata ka hanga ka whaka-
ora ranei i etahi Rino Komi Moni:

pera:—Ka Wharehereheretia, mate
noa, taea noatia ranei tetahi takiwa.

Ko te tangata kei a ia etahi Moni-
Koini tinihanga, he mea nana kia
whakaputaina e ia hei Moni Mana:—
Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke
ake i te Toru Tau.

Hara Taurua.  Ka Whareherehe-
retia, mate noa, taea noatia ranei te-
tetahi takiwa.

Ko te tangata ka hanga ka Koini
tinihanga i to Moni-Kapa:—Ka Wha-
rehereheretia.

Ko te tangata ka whakaputa i te
Moni Kapa Koini tinihanga: Ko te
tangata kei a ia e toru, e hia atu ra-
nei mea pera, he whakaaro ano tana
kia whakaputaina  e ia hei Mou. mana:

—Ka Wharehereheretia, kaua ia e
neke ake i te Kotahi Tau.—Ko nga
Ture.

Mo te Karere o Poneke.
Puketotara, Manawatu,

Noema 11, 1858.

E HOA MA.—Ko te roanga tenei o
aku korero, ka hoatu nei e au hui
tirohanga iho ma koutou.

Ki toku whakaaro e kore e mi-
miti enei puna, ara, te Ture Atua
me Ture tangata, ake ake ake. Aha-
koa whakaparahako te tangata, aha-
koa whakateka. E kore enei puna e
mimiti, inahoki no mua ano i tahuri
ai nga tangata ki te whakangaro ki te
pehi i a te Karaiti, na kihai i ngaro,
e tupu nei ano. Tena koa ma tatou
ranei e pehi a te Karaiti e ngaro ai?
Ekore ra e ngaro. Koia ahau i wha-
kaaro ai, e aku hoa aroha, me mahi
mane e tatou, me kimi mane, ahakoa
roa, kimi mane; kaua e mangaretia
e tatou, engari me mahi. Ko nga
kanohi hei titiro, ko nga taringa hei
whakarongo atu, ko te ngakau hei
rapu atu; no te mea e marama ana
nga tikanga o te Ture Atua, mo te
Ture tangata. Kanui te marama
engari kaua e hikakatia te mahi, kaua
e taruketia, kaua e porahurahutia, kei
hohoro te ngenge, te taea te mutunga
o te mahi, ngenge noa iho i waenga-
nui. Heoti ano ena kupu. Ki oku
hoa pakeha tenei kupu aku. E aku
hoa aroha, whakarongo mai ki taku
kupu whakarite. Hei tangata koutou,
hei poaka matou. Me whiuwhiu tonu
mai koutou i te kai i nga ra katoa,

1-»»-— -. —.^^*rt^-^t^1rt,-^rt +£^01-11 T«ortrir^ 1^^ ta

poaka hoki e whangaia ana, kanui te
aroha ki tona rangatira hei atawhai i
a ia. Ka whakarerea te homai kai e
te rangatira, ka whakaaro nga poaka
ki te mate kai, haere aua ki te koraha
ki to kai puha ki te kai tarutaru, ki
te kai aruhe, ki te kai hinau; a oma
tonu atu ki te ngaherehere, puihi tonu
atu; a tahuri tonu atu ki te ngau ta-
ngata!

Heoti ano. Naku,

Na HOANI MEIHANA TE POHOI.

-00-
Mo te Karere o Poneke.
Wanganui, Noema 13, 1858.
E hoa ma, e te hunga kua hiahia
nei kia uru ki te Kingi Maori ara; ki
a Potatau Te Wherowhero. E mea
ana etehi tangata me whakarere te
Ture Kuini, engari te Kingi Maori
kia mau ai te whenua. Kia mea au,
ha, kei hea ra he whenua hei puruta-
nga ma tanga Kingitanga. No te mea
kua pau katoa nga kuao, ko te katua
anake i toe nei. E kore tatou e taea
to whakangaueue, no te mea kua oti te
hoko ki nga toto o to tatou Ariki a Ihu
Karaiti; waihoki me te whenua kua
oti te hoko ki nga moni a te Pakeha.
Engari ano me i korero te tute Kingi

nei i mua i te tapunga; ino o te Whe-
nua, penei, kua tika. Kahore he ture
e riria ai enei mea, no to mea he ta-
mariki tatou no te Kuini, ara, na te
whakapono ki a Ihu Karaiti. Heo-
tiano.

He waiata tenei:—

Ka noho nga piko wai hei Otaki, 

Ka tahi wiki tapu, ka rua wiki tapu,

Ka hokoaia mai au, i—hi

Hokaira wa mai kua muke au,

Ko taku nei te waati, ki—i.

Ma te riraro e totope mai te aroha,

Ka pa kei taku ate, i—hi.

Ka whanatu te tara nei,

Ka timorere taku pikitanga,

Kei Rangitoto, , kei riro te Awhenga,

Ki te manako , i—hi,

Me tuku te poti ki te moana,

Kia whakapautaki te whare

I a te Rohu, i—hi.

Me whakatangi te korowhiti,

Whakatiwai ko te Urara,

Ko te waka ma mate

A te ngakau, i—hi.

Me rehu atu ki te pawa

O te tupeka ki a te Kahukoti,

Ki akeu ai raru o te waharu tupara,

Ka mate au, i—hi.

Naku:

Na RIHARI HEKEAWAI.