TE HAEATA
  TE UTU MO TE TAU }
KOTAHI 2s 6d}               " Tatou ka haere i to Ihowa Maramatanga."       { TE  MO TE PUKAPUKA
KOTAHI 3d
   VOL. 1]                     AKARANA,    OKETOPA    1, 1859.                  [No. 7.
    MARAMATAKA   MO OKETOPA.

   Hei te 12 o nga ra Hua ai te Marama.
   Hei le 26 o nga ra Kowiti ai te Marama.


  1  Hatarei
  2  Ra Tapu    Waiata 9, 10, 11.
  3  Manei
  4  Turei
  5   Wenerei
  6  Tarei     
  7   Parairei
  8  Hatarei

  9  Ra Tapa    Waiata 44, 43, 46.
 10  Manei
 11 Turei
 12 Wenerei
 13  Tarei
 14  Parairei
 15  Hatarei

 16  Ra Tapu   Waiata 70, 80, 81.
 17 Manei
 18 Turei
 19 Wenerei    
 20  Tarei
 21  Parairei
 22  Hatarei

 23  Ra Tapu   Waiata 110—i io.
 24 Manei
 25  Turei
 26  Wenerei
 27  Tarei    
 28  Parairei   
 29  Hatarei   

 30  Ra Tapu    Waiata-444—448.
 31 Manei  
  
E taia ana Te Haeata i te tahi o nga ra
o nga marama katoa.
Te utu  mo  tenei niupepa hia rua hereni
mo te  Tau te kau ma  rua nga niupepa e
taia i te tau kotahi.
Ko nga tangata e mea ana kia taia o ratou
whakaaro ki tenei niupepa, me tuhituhi a ratou
pukapuka ki te Kai-Tuhi o Te Haeata, ara ki a
Te Patara, kei Onehunga.  Ko  te tangata
e hiahia ana  kia taia tona panuitanga ki
te Haeata nei, me kawe i tana pukapuka kia
Te  Wirihana ki te Whare  Perehi o "The
New  Zealander," ma Te Wirihana e whaka-
rite utu mo te panuitanga ka taia. 
        T E HAEATA.     

      AKARANA, OKETOPA  1, 1859.
TE  PAKANGA O TE WIWI  RATOU
         KO  NGA ATAHI.

   KUA mau te rongo, kotahi le parekura
 i muri iho o era i tuhituhia ki te Haeata
 mo Hepetema.  Kei  Horaperino (Solfer-
 ino) taua parekura. I rupeke nga ope
 ki taua whenua i te 25 o nga ra o Hune.
 Hupeke rawa ake 150,000 o nga Atari;
 140,000 nga Wiwi ratou ko nga Hairini.
 A moe ana ratou katoa i reira, huaki ake
 te ata maranga ana ratou, kihai taro kua
 paia te huaki, kua tangi te repo, kua
 pupuhi.  Te tino ngangaretanga i nga-
 ngare ai, a awatea noa, kake haere ana
 te ra ki runga me te kaha haere ano te
 riri o tetahi o tetahi, a torengi noa te ra
 ki tona rua—a po noa e pupuhi ana; ka-
 tahi ka whati nga Atari, waiho iho te papa
 ki nga Wiwi ratou konga Hairini, kanui
 te hinganga, haupu  ana te tangata kei
 waenga ; e rua te kau mano o nga tupa-
 paku o tetahi, i pera ano to tetahi, hui
 katoa nga mea i hinga e wha tekau mano
 (40,000), mate rawa etahi, ko etahi i tu
 kau, kihai mate rawa. E  ki ana katahi
ano  le parekura o  naianei i pera ai te
tokomaha o nga tupapaku.  Ehara i te
 hanga! Heoti, kua ki te puku riri, kiana
 tetahi, ki ana ano tetahi, katahi ka mea
a Rui Neporiana, Epara o Paranene, me
 hohou ki te rongo, whakaae tonu atu te
 Epara o Ataria.  Na,  ka kite raua i a
 raua, korero ana, whakatakotoria iho he
turanga mo  te rongo mau, heoi ano ka
mau, whati ana nga opu hoki katoa aua ki o 
ratou kainga.                           |
   Ka nui te kino o tenei hanga o te pa-
kanga ! ehia ranei enei nga wahine kua 
noho pouaru, me nga tamariki kua noho
pani, me nga matua kua tamariki kore i 20
to i aua iwi? ka nui te tangihanga mo nga
mea i ngaro. Ahea hoki nga tangata nu-
nui o te ao te aroha ai kia ratou tangata,
kia kaua hoki e aratakina ratou hei kai |
ma te mata? Te komiti marire, te waiho
ma te korero e whakatika nga he e tinei
ngatahi, e whakamoka (e waha riri!
  Heoti, me  whakapai tatou ki te Atua
I mo tenei maunga rongo, me inoi hoki ta-
 tou ki a ia kia tiakina e ia nga iwi katoa
 kei ara ano he pakanga apopo ake nei.


               TARANAKI.
            ————
   HE maunga rongo tenei ki a Nikorima
 raua ko Ihaia ko Pukere,—ki  o matou
 hoa whawhai kia whakamutua te whawhai,
 kaiahi nei ka mutu, i te 27 o Akuhata i
 te tau o totatou Ariki o Ihu Karaiti 1856.
   E mau   raro iho nei nga korero o to
 matou oatitanga o te Runanga o Huite-
 rangiora raua ko te Pono.
   Kei runga ko Te Tahana Papawaka,
 kai-whakawa o te Kawanatanga, ka tohu
 patai ki nga tangata o Te Kaipakopako o
 te take o te whawhai.
   "Tena  koe e Pene, korerotia mai tou
 whakaaro."  Ka whakatika ko Pene ka
 whakaae. "Ae, kamutu i au te pakanga,
 ko te Atua ko te Ture hei tiaki i au: ki
 te patu tangata ahau, ko ahau ano hei utu
 mo taku he."
   "Ko rua ko wai?" "Ko ahau anake."
 "Ma  wai koe e whakaae?" "Ma  nga
 runanga katoa."
   "Tena koe e Tamihana, tau kupu ko-
 rerotia mai." Ka whakatika a Tamihana.
 "Ko  taku kupu tenei, me whakarere e au
 aku hara i konei me aku  kino, ara te
 whawhai. Ko  te Ra hei oranga moku;
 ko te Atua ko te Ture hei tiaki i au; ki te
 kohuru au ko ahau ano hei utu mo aku
 he." "Ko rua ko wai?" "Ko ahau ana-
 ke." "Ma  wai koe e Hika?" "Ma nga
 runanga katoa."
   •"Pohea hoki tau whakaaro e Ngara?"
 "Ae, tenei ano taku whakaaro, me pu-
 puru oku  ringaringa ki nga hihi o te ra,
 i pahure ahau i te kino, he mea whaka-
 rihariha te kino ki au; ko te Ture hei
 patu i ahau me ka hoki au ki te kino."
 " Ko rua ko wai?" "Ko au anake." "Ma
 wai koe e whakaae?" " Ma nga runanga
 katoa i roto i oku rohe katoa."'
   ': Pehea hoki tou whakaaro e Te Hapi-
 mana Toheroa ?" "Tenei ano taku kupu.
Ka mutu i a au te whawhai, ki te he ahau
ko ahau ano hei utu mo taku kohuru.'

                                  TE  HAEATA.
 "Ma wai koe e whakaae ki te mate?" *'Ma
 te Ture o te Atua o te tangata hoki ?" '' Ko
 rua ko wai?" "Ko  ahau anake."
   Ka ui atu a Te Tahana. " E Matiu, he
 kupu ano ianei tau?" Ka whakaae ia,
 "Ae, he kupu ano taku, na te ra ahau i
 titiro ai, ka rere ake ahau ki te pupuru i
 te ra, ka whiwhi ahau ki nga mahi pai a
 te Atua, ka mahue i ahau te hara, ko te
 Ture hei tiaki i ahau; ki te he ahau ko
ahau ano hei utu mo taku he.': "; Ma wai
koe e whakaae?" "Ma  te runanga katoa."
   Ka patai atu, "E Nare Te Waokauri,
 tena koa tau whakaaro." ''E tika ana,
 ka whakarerea e au te kino, ko te Ture o
 te Atua hei tiaki i ahau, ki te mea ka he
 ahau ko ahau ano hei utu mo taku he."
 " Ma wai koe e tuku?" "Ma te iwi katoa."
 " Ko rua ko wai ?" " Ko taku kotahi.''
   * E pehea ana hoki tou whakaaro e
 Ihaia Te Wharepa?"   "Tenei ano  hoki
taku whakaaro, kia rongo mai koutou, e
 kore ahau e hoki ki te kino, kei whiua
ahau e te Ture ki te mate; ki te mea ka
hara ahau ko ahau ano hei utu mo taku
he kohuru."  " Mawai  koe e tuku ki te
male?"  "Ma  te iwi katoa pu ta noa i oku
 rohe katoa."
  Ka  mutu enei korero i konei. Whaka-
rongo mai e nga iwi o runga o raro o tera
tai o nga Pakeha hoki, kaiahi ka mau te
rongo,  kua mutu, i te "27 o ngu  ra o
Akuhata, 1859.
   E hoa e te kai ta o te perehi, tena koe;
ko ena korero me ta e koe ki te reo o te
perehi hei korero ma nga iwi o te ao, hei
titiro mo te he o tenei maunga rongo mo
amua  atu.  Te kai tuhituhi o enei korero
na Kipa Ngamoke.
  Kua  puputu o ratou ringaringa ki te
pene me  te tuhituhinga o ratou ingoa,
    Ko  Poharama Te Whitiorongomai,
    Ko  Raniera Ngaere,
    Ko Te Tahana Papawaka.
No te Kawanatanga enei tangata, ko ratou
to kai tiaki mo enei korero.  Ko  nga
tangata o tenei maunga rongo 400 topu.
Huiterangiora, 27 Akuhata, 1859.
  He  oatitanga korero na Otaraua hapu
na Ihaia Parareka raua ko Tamati Tirau-
rau, nana enei korero i raro iho nei; ka
tahi ka honoa o maua tinana i tenei ra.
  Ka  tu a More Whatihoro, he monita no
te Hahi Weteriana, ka patai atu ki a Ihaia
"• Korerotia mai tou whakaaro kia rongo
te iwi nei." Ka tu mai a Ihaia, "'Tenei
taku whakaaro, ekore ahau e hoki ki te
tino ki te kohuru. A mua ake nei ekore
ahau e pa ki te manga, he mea tapu tena |
ki ahau, kei whakapaea ahau e te Ture o !
te Atua."   "Tena, ki te hoki koe ki te 
kino, ko wai hei utu mo tau he?" "Ko  
ahau ano." " Ma wai koe e tuku?" "Ma |
nga iwi katoa o te ao, mana ahau e kawe 
ki te Ture o te Kuini ma taua Ture ahau
e patu."
   "Tena koa e Tamati Tiraurau tau ku-
 pu?"  "Tenei ano, kua rongo te rangi te
 ao katoa i toku he ; ko tenei ka whaka-
 rerea e ahau te pakanga. Ekore hoki te
 wai maori e heke atu ki te moana kia hoki
 ano ki tona puna i rere mai ai. Hei ri-
 tenga tenei mo aku kino (Waiata). Tenei
 te upoko kutu nei, he rua ki roto ki Hui-
 terangiora, karapitia oi te ruru e kei katia
 e te katipo, ienei kua tupuria runga e te
 kumikumi ka whakaruaki ka wa u  ha
 haere ki waho e te kino, tukua mai te
 aroha o aku whanaunga ki ahau, tu-tukua
 mai."  "E  Tamati Tiraurau, ko te noho
 pai ranei koe?" "Ae, kati taku he, kua
 kite ahau i te huhi." "Ma  wai koe e
 tiaki?" " Ma te Ture o te Atua o te ta-
 ngaia ; ki te kino ahau ki te kohuru ki
 tetahi tangata ka mate ahau taku kotahi."
Ma wai koe e whakaae?" " Ma te iwi i
 runga i raro 5 nga rohe katoa o te Ture."
  Ka tu a Nikorima Ngahaupakeke, ka
timata i a ratou ko Pukere, ko Te Wata
Te  Kiri, ko Ngatirahiri te hapu. Ko ana
korero enei e mau i raro iho nei, hei titiro
ma  nga iwi e noho ana i te ao, ma nga
Pakeha hoki.  He pona ta matou korero,
ae, pono tonu hei tohu ki o matou wha-
kapaparanga o muri ake i a matou.
  Ka  ki a Nikorima " Tena koe e te iwi,
whakawhitia mai  te ra, homai te ora.
Whakarongo   ake e te whanau, koia ia te
Pono, whakaorangia ahau. Ekore ahau,
e te iwi, e hoki atu whakamuri, ko Hui-
terangiora tenei, he ora tona ingoa, e te
Pono whakaorangia ahau. Whakarongo
mai nga iwi o raro o runga o tai o te tua-
whenua  kua whakarerea e ahau tenei pa-
kanga i te 27 o nga ra o Akuhata, 1859.
Ekore ahau e pai kia hoki tua rua ahau ki
te kino no te mea kua papaki o matou
ringa  ki te pai."
  Ka  tu ko  More Whatihoro.  ka patai
"He  pono  te korero?" "Ae."  " Ki te
teka koe ki te Ture ka pehea te Ture ki 
a koe?" " Ka whakamatea ahau." Ma
wai koe e patu?' "Ma nga runanga ka- 
toa o Niu Tireni o te Kuini hoki."      
  Kei runga a Pukere. "Tenei taku kupu, |
ekore ahau e hoki ki le patu tangata, kei 
te wehi ahau, he mea piro ki ahau te mule.
Whakarongo  ake e nga runanga, ka pena
ahau me te anga Tio e piri ana ki te toka
tipu tonu mau tonu mo te whakawakanga
amua."   "Ma  wai koe e whakawa?";
"Ma  nga runanga o Niu Tireni o te Kuini." 
  Ka tu a Tamati Pawa ki runga. "Ko 
taku kupu tenei e te runanga, whakarongo !
mai, ekore hoki ahau e piki ki te wahi
tapu kei horomia ahau e le Taniwha, kei
mate  ahau."  "Ma  wai  koe e patu?"
"• Ma nga runanga katoa o te Maori o te
Ture o te Atua o te tangata."
  Ka  tu ko Te  Wata  Te Kiri. "E  tika
ana e te iwi. e te runanga, kua tae mai
ahau ki Huiterangiora, kua kite ahau i te
ra, kua mahana ahau, kua hoki mai taku
 mouri. Tihe! Tihe ! Mouri ora." "He
 pono ranei tou whakaae ekore koe e hoki
 ki te kino?" "Ae." "Ka  hoki koe ki te
 kino ka peheatia koe e te Ture?" " Ka
 whakamatea." "Ma wai koe e whakaae?"
 "Ma  nga runanga o Niu Tireni o te Kuini."
 " Ekore ranei tou iwi e riri ki a koe me
 ka riro koe mo tou he?" "Kahore, no te
 mea naku anake taku he kohuru."
  Ka mutu enei korero. Ko nga ranga-
 tira o Ngatimaniapoto nana i kawe mai
 taua runanga nei, me to ratou whakarongo
 ki enei korero a taua iwi kotahi nei i roto
 i tenei pakanga,
    Ko Tikaokao Tangatake,
     Ko Te Motutapu Te Kaharoa,
     Ko Te Wetini Ngakahawai,
      Ko Tati.
 Na, kote whatianga a Te Waka Te Huku
 i tona rakau, ka karanga ki te reo nui,
 Titiro mai e te iwi, e Tamihana, e Te
 Hapimana Toheroa, ka karakiatia te ra-
 kau i whatia nei, whakarongo mai e te
 iwi, ka whati e Niko he Maunga rongo ki
 le pakanga, ara, hei ka pe kotoretore mau
 ki Araiteuru."  Ka mutu.
                 Na KIPA NGAMOKE,
|                         Te kai tuhituhi.
!
   E hoa ma, e nga hoa aroha e nga Pa-
 keha,—He  panui atu tenei kia rongo mai
 koutou, mo te rongo whawhai ki te Pa-
 keha, e ki ana he runanga whawhai tenei
 ki te Pakeha; kahore, ekore taua kupu
 e tika, ko le maunga rongo nei tenei mo
 nga raruraru ano e noho ana ki Taranaki
 kaiahi ka mutu.  Ue oti ano te tikanga o
 tenei runanga.
            Na POHARAMA TE WHITI
            raua ko KIPA NGAMOKE.

   Ka kite ahau i tenei maunga rongo ka
 hari toku ngakau ; ka whakaaro ahau ka
 maha nga tau e raruraru una, e whawhai
 ana, e patu tangata ana, e maumau ana i
 te taonga;—ka pai kia whakamutua tena
 mahi, kia ora ai te tangata kia hua ai he
 taonga, kia rangatira ui te iwi katoa i
hanga e te Atua, kia tupu ai te whakapono
me  nga mahi pai e rangatira tonu ai te
 tangata ki tera ao atu. E  te iwi katoa
i menoi katoa tatou ki te Atua kia mau
u tou tenei rongo ake, ake, ake. Amene.
                   Na TE WAITERE.


  TE WHAKAPONO  KI NGA MAHI
              MAKUTU.
I TE 5 o nga ra o Akuhata ka mate a
Wikiriwhi,  iramutu no Rawhiti.  I puta
whakarere mai te mate ki taua tangata. I
te paanga o tona mate katahi ia ka mea ki
tona teina ki a Maihi Paraone, "He ma-
kutu, kua makuturia ahau, e Hone.'' He
oti, ka mate te tupapaku. Akuanei ka

                                    TE HAEATA.
 mea tona iwi koia rawa i pono ano te
 kupu o to tatou tupapaku, he makutu, na,
 whakatika ana  ratou ki te whakataki i
 toua mate. Tekau nga tangata i te wha-
 katikanga atu, maranga po ana ratou, tae
 ata-po ana ratou ki te kainga o Hone ano
 he tahae. Rokahanga  atu, moe marire
 ana te tangata i tona kainga. He kupu
 pai te kupu o te tangata i puta wawe ki a
 ia, hei huna i to ratou tikanga; puta kau
 ana te kupu whakapati, inamata ko te
 Pitore kua maranga, he tu para ano te
 Pitore, puhia tonutia tona tangata e te kai
 kohuru, hinga tonu iho te tupapaku, kei
 te uma te tunga, kaiahi ka puta atu i rot»
 i te whare he tamaiti, rere ana ia hei
 kawe korero, na, ka whaia e te taua, puhia
 iho, mate rawa.  Katahi pea ka ora te
 ngakau o enei tangata, ka whakaaro ratou
 ko te tangata makutu kua ngaro, ko te
 mate o to ratou whanaunga o Te Wikiri-
whi kua ea.
   Heinati! Te poauau o te Maori! ahea
 mutu ai? Ka hua ahau kua pahemo to po
 kua ao te ra, nga mahi o te pouritanga
 kua whakarerea, kua haere pai nga iwi
ano he awatea: kaore, ko aua mahi ra
ano te mahia nei. Tena,  e te whanau,
me  pehea tatou? He iwi karakia nei hoki
 tatou. Me  rere rua koia ta tatou mahi,
 me karakia ki te Atua pono, me karakia
ano ki nga tipua Maori? Ekore e pono ki
 nga rangatira tokorua.
   Tena koutou te mea nei, " me aha te
tahae nei? nana hoki tana nanakia, nana
ano  i tahuri ki te tangata makuturia ai,
 kia tohungia, ne? me waiho kia ora, kia
tokomaha atu ana tupapaku? huatu me
 tukituki marire ano, kia wawe te mutu
 tana mahi, kia ora ai te tangata."
   Koia ranei? Ta koutou tena? Kia rongo
mai koutou ki ta matou kupu whaka he
mo  tena mahi.  Kei  titiro koutou ki te
ture a Mohi hei whakatika i ta koutou
mahi kohuru.  Ekore e tika i tera. Rere
ke ana ta Mohi i mea ai " Kei tu tena e koe
te wahine makutu kia ora"—Ekoruhe 22,
18.  Na, he  ture tera mo te tangata i
whakaatua ia ia ano, i mea, kei a ia tonu
te atua, e whakakite mai ana nga mea
katoa ki a ia, e homai ana he mana ki a
ia hei whakamate tangata, mana e mea
kia ora, ka ora, mana e mea kia mate, ka
mate, na, e mea ana ka rite ia ki te Atua.
Na, tetahi he nui o aua kai makutu, e
whakatahuri ke ana i te hunga o te Atua,
ki nga karakia maori, ki nga atua maori,
e meinga ana te tokomaha kia whakarerea
ta ratou whakaaro ki te Atua pono. He
horihori hoki na ratou, he tito noa. E
whakanui kau ana ratou i a ratou ano, e
mea ana  kia whai ingoa, e pera ana me
Haimona  nana i mea •' He tangata nui ia,"
hei whakapati taonga mo ratou i te hunga i
kuare e whakapono ana ki a ratou mahi
teka noa.  Mo enei wahi te lure a Mohi.
Nu, rereke ana ta te Maori ture, patu kau
 ana i te tangata hara kore, patua ana i
I runga i te whakapae teka ; ka pa he mate
i ki te tangata mea tonu ake he makutu te
take, na, ka tikina he mata kite kia mohio-
 tia te tangata nana te mahi. Na, ka ma- 
 hi teto hunga i ana mahi, ko wai ka kite?
 puta ake  ko  tana tito kua kitea te kai 
 makutu  i roto i te wai, ihea ranei. He- !
 oiano, kua tika ki te whakaaro o te kuare, 
 kua karangatia teingoa o te tangata, kua '
 takoto te patu mona, a patua iho, ka mate, 
I Kaore, he horihori kau na te tohunga, he
 hae nana, he kohuru nana i te tangata
 kahore ana hara ki te pera. He tiniha-
 nga kau ana mahi.  Oti ka tata mai te 
i Atua pono ki te tangata e karakia maori J
 ana? e whakakitea mai ranei e ia e te
 Ama  mohio  ki nga mea katoa, tetahi aha
 ranei ki te hunga pera? Kore rawa. Ka 
 ki pea koutou, "ehara i to Atua pono te
tikanga ki te tohunga, na ana ama maori
ano."  Toua, he atua pehea ena tipua? He
 mea hanga noa koa na te tangata. Kei-
• hea hoki to ratou kainga? Kei roto kau
i kei te horihori o te tohunga, He hau kau.
 Koia matou i mea ai, e paitia huhuakore-
i tia ana te tangata. Ekore koutou e wha-
! kaaro, kei te Atua nui, kei te Atua kaha
 rawa, kei te Kai-hanga anahe te tikanga
 mo  te ora mo le mate. Mana e mea kia
 male, ka mate, mana  e mea kia ora, ka
 ora ano.  Ekore hoki ia e marere i tenei
 mana  ki te tangata, ki a Hatana ranei, te
! rapu koutou ki a Ia ki nga take o nga
 mate e pa mai ana ki te tangata. Tena,
 he mana koia to te takahi otaota, kotakota,
 kiripaka, maramara rakau, makawe, rino,
 aha, aha. i mea ai kua kohikohia, kua tanu-
 mia e te tahae hei ngau i te turoro? E
 homai ana koia he tikanga whakamate ki
 ora mea e te Kai-hanga? E whai mana
| ana ranei te kanga a te tangata hei wha-
 kamate  i tetahi? Titiro ki a Paraama:
 mea  noa ana taua tohunga kia kanga ia i
 nga hapu o Iharaira, otiia kihai wai mana,
 kihai tukua e te Atua. Tito noa! Teka
 kau !
   Tena, e nga tangata karakia o te motu
 nei, kia rongo mai koutou ka nui te he o
 tenei mahi, e titiro koutou ki nga kupu
 whakahe mo  tenei i roto i nga Karaipi-
 ture kei Tiuteronomi tetahi, upoko 18,
 rarangi 9—12.    E tae koe ki te whenua e 
 homai ana e Ihowa e tou Atua ki a koe. kei
 ako koe ki te mahi i nga mea whakarihariha
 a  ena iwi.  Kei kitea i roto i a koe tetahi i
 tohunga whakaaro ki nga tohu, e whakaaro 
 ana ki nga tupua ranei, ki nga-nakahi ra- 
 nei, tetahi tohunga makutu ranei, E makutu 
 ana ranei ki nga pona, tetahi kai ui i te atua ;
 maori, tetahi tohunga maori rand, tetahi kai

 
harihangia ana e Ihowa nga tangata katoa e
mea ana i ena mea : A, na aua mea whaka-
rihariha a Iho a tou Atua i pana ai ia ra-
tou i (ou aroaro." Kei a Ihaia 8, 10 tetahi;
 '* Na, ki te mea mai ratou ki a koutou, me
rapu tikanga koutou i te hunga he atua mao) i
nei o ratou,  i nga mata  kite, i te hunga e
kowhetewhete ana, e ngunguru ana: kaua
ianei te iwi e rapu tikanga ki to ratou atua?
kei nga mea male ianei te korero mo noa mea
ora?"
   Me titiro hoki koutou ki nga korero mo
Haimona tangata makutu i te 8 o nga Ma-
hi.  Me nga korero mo le kotiro makutu
i te 10 o nga Mahi. Me nga  korero mo
te hunga o Epeha i te 19 o nga Mahi. A
ka whakapono taua iwi kaiahi ka lino ma-
hue i a ratou te makutu. " He tokomaha
ano hoki o ratou i mahi i nga mahi makutu
i huihui, mai i a ratou pukapuka i tahu ki
te aroaro ote tangata katoa." E haere rua
ana ta to Maori ko te karakia ki te Atua
pono, ko Ui whakaaro ki te atua maori,
mea ana ki te tetahi, mea ana ano ki te
tahi, karakia kau aua ki te Atua pono,

Na, e kite ana tatou ki enei wahi karaipi-
ture ekore e tika. Ka whakapono tetahi
tangata ki te Atua ka mea nga Apotoro
kia mutu  rawa te whakaaro ki te ritenga
tawito,  A e lino whakaae ana te tangata
i runga i tona iriringa ko anei mea katoa
ka whakarerea, keihea te tika o tana wha-
kaaetanga?
  Ka  maha  te hua kino i roto i tenei
whakapono  ki nga mahi makutu.—He
karakia maori, e whakaiti ana i te Atua
kaha  rawa, e whakanui ana i te atua
maori, i te tangata hoki, e takahi ana i te
Kongo pai, e whakakake ana i te ritenga
maori,  He hae, he whakapae  teka, he
ngangau, he mauahara, he whawhai, he
kohuru tona mutunga; ekore e tupu te
pai, ekore o tatu te ngakau, ekore e ma-
rama te ao, ki te mau tonu te whakapono
o nga  tangata ki  enei horihori. Koia
matou  ku tohe nei whakarerea rawatia
anei mahi o te pouritanga. Ekore hoki
te tangata e whakapono ana ki enei mahi
e tomo ki te rangatiratanga o te Atua.—
•' Kei te waho nga kuri me te hunga makutu."
" Mo te hunga makutu mo le hunga karakia

ko to ratou wahi kei te roto e ka ana i te ahi
i te ngawa : ko te matenga tuarua tenei."—
Whakakitenga  21, S. 22, I5.


TE  HAHI I MURI I A TE KARAITI.
  1 150 O.K. kua nui rawa te karakia ki
Africa.  Kahore i mohiotia i ahu atu ihea
nga  kai whakaako.  No  Roma  pea, he
nui hoki te kopikopikotanga o nga tangata
o Roma  o Carthage  (Karataki), o tetahi
pa  nui o taua whenua.   Ko Tertullian
tetahi o nga pihopa o taua whenua i taua
takiwa ; he kupu ano hoki tenei nana ki
le kawana, " Ki te tohe koe ki te patu i
nga  Karaitiana o Africa ka pehea ra koe
ki nga mano lint o nga tane o nga wahine
ki nga mea iti ki nga mea rahi? Ka wha\_

                                      TE  HAEATA.
  kaae hoki ratou ki tou aroaro.  E kitea
  ranei e koe he wahie hei tahu i a ratou,
  he hoari ranei hei patu i a ratou? te tini
  hoki."  Taka rawa ake ki waenganui o
  300 U.K. kua whitu tekau nga pihopa ki
  nga whenua  o Karataki, a i te 400 M.K.
  e wha rau e wha tekau nga pihopa.
    No Ihipa te kura tumahi hei whaka-
  tupu minita, i kaha rawa ai te Rongo-pai;
  tetahi mea hoki i kaha ai na te whaka-
  maoritanga  o te Paipera ki te reo o tera
  whenua. I 400 M.K. kua tokomaha rawa
  nga Karaitiana o tera whenua.  I tetahi
  patunga 305 M.K. kotahi rau mano e wha
  tekau mano o ratou i mate.
    Kaha  tonu te tupu o te Rongo-pai ki
  Roma.  He aha te kino o tera pa le neko
  noa ake ai ? he aha nga  Karaitiana te
  patua noatia ai ?. Tokomaha haere ana te
 hunga whakapono,  a taka rawa ake ki
 waenganui,  o  500 M.K.  kotahi o ratou
 pihopa e wha tekau ma ono nga minita,
 era atu ano hoki he tokomaha hei mahi i
 nga mahi maori o te hahi.

               UPOKO III.
         NGA KINGI  I MURI I A TRAJAN.

     Hadrian, M.K. 117
      Pius
      5  kingi ririki
     Severus, M.K. 193
      i5 kingi ririki
     Decius
      8 kingi  ririki
     Aurelian, M.K. 275.
 NGA PATUNGA  NUI O TE HAHI KOTAHI TEKAU
   Tetahi mea i patua ai ratou he kore no
 ratou e pai ki te mea patunga tapu ki nga
 whakapakoko; tetahi, he turinga no ratou
 ki te tahu whakakakara, ki te koropiko
 atu ki nga whakaahua o nga kingi. Na,
 ka kiia atu ratou e whakahawea ana ki te
Karakia a te iwi, a to ratou korenga e
rongo, ka meinga kia whakamatea mo to
 ratou tutu.
   To ratou tokomahatanga  haeretanga
wehi  noa iho nga kingi ki te tohe o taua
hunga, a hiahia ana kia whakangaromia.
Etahi mea ono  hoki i patua ai ratou, he
kino pakupaku nga kawana o nga whenua
i ka ratou? na, panipania ana e ratou he
meatanga  ano ka kiia ratou he Hurai, a
patupatu ana ; he iwi noho kino hoki nga
Hurai.   I a Adrian e kingi ana ka oho
Le whawhai  ki Roma, na tetahi Hurai,
tona ingoa ko Barcocab, tana whawhai,
he  tokomaha  nga Karaitiana i patua e
tenei tangata. 1 ki ano ia nga Romana
kotahi tonu nga tikanga a nga Karaitiana 
ratou ko nga Hurai, a te hinganga o Bar-
cocab. na, patupatua ana nga Karaitiana 
e ratou,  Heoi, u tonu te whakapono o 
nga  Karaitiana.  I tae te patu ki nga
whenua  katoa ; i nga whenua katoa ano
hoki i kitea te mana o te Rongo-pai. 1
rite tonu ki te ahi ekore nei e mate, a na 
  puhia e te hau, engari ka nui noa atu te ka.
     Ko etahi enei o nga Karaitiana o mua
  i male mo tewkakapono:—Ko Himeona,
 pihopa, o Hiruharama, M.K. 10b kotahi
  rau e rua tekau ona tau. Na, ka kawea
  atu ia ki te kawana, na ka whiu whiua he
  maha nga rangi i whiua ai ia, a tona ko-
  renga e whakaae  ki ta ratou, na titia ana
  ia ki te ripeka. E toru nga tau i muri
  ko Ignatins(Ikinatiu), pihopa o Anatioka.
  Na te kingi na Trajan ia i mea kia kawea
  ki Roma.  He kupu enei no tetahi puka-
  puka i tuhituhia e ia ki te Hahi i Roma :
  "He whawhai  kau taku ki nga reparo
  kotahi tekau (ara, ki nga hoia), i a au i
  rere mai nei i Hiria ki Itari. Atawhai noa
  ahau i a ratou, e nui haere ana ta ratou
  riri ki ahau. He aha koa? ma ratou ahau
 | e akiri atu ki te ahi ki nga raiona ranei,
  ma ratou ranei ahau e  titi ki te ripeka,
  ma ratou ranei e haehae toku tinana, kia
 ahatia atu? taku mea nui ko te koa ki a
 Karaiti Ihu."
   Tona taenga atu ki Roma ka tukua atu
 ki nga raiona i roto i te whare matakitaki
 takaro.  Tona  rongonga i nga raiona e
 hamama  ana, ka mea ake ia, " He witi
 patu ahau na te Karaiti, a me huri e nga
 niho o nga raiona kia meinga ai ahau hei
  taro." Kihai i taro kua haehaea ia kua
 pau i nga raiona : ouou nei nga wheua i
  oe, tanumia iho e ona hoa ki Anatioka.
    I te tau 167 M.K. ka tukua a Polycarp,
 pihopa o Smyrna  (Merena), kia tahuna.
 He koroheke ia, 90 ona tau he mea wha-
 kaako i mua na Hoani  Apotoro.  I ta
 ratou meatanga ki a ia kia whakarerea
 tana whakapono ka mea  ia, "Kawaru
 tekau ma ono nga tau i mahi ai ahau ki
 toku Ariki ki a Ihu Karaiti, hore rawa
 ano hoki ona he ki ahau, kia he koia ahau
 ki toku Kai hoko?"  Ka oti ia te here ki
 te pou, na, kaha tonu: tana inoi. Katahi
 ka whakaungia te ahi; heoi, ki ta te ko-
 rero, kihai i pa te mura ki a ia. Na, ka
 werohia ki te tao; tahuna ake tona tinana.
   Ko Blandina (Pararaina) tetahi o taua
 hunga i patua ra. He wahine ia, he tu-
 roro, a wehi noa iho ona hoa kei kore e
kaha.  Kei te whakamamae ona kai patu
ia  ia, ka mutu tenei whakamamae, ko
tera whakamamae, a po noa; a hoha iho
ratou, whakaaroaro ai ratou na te aha ra
ia i ora ai, kua mongamonga kau hoki
tona tinana. Heoi, na te Atua tenei kaha,
a ta ratou uinga mai ki  a ia, ka ki ake
ia, "He  Karaitiana ahau, he teka  kau
nga kupu kino i korerotia nei mo matou."
Pera tonu ano a Hanatuha (Sunctus); he
maha ona whakamamaetanga.  Heoi, ka
mutu  tetahi whakamamae ka ki ake ia,
''He Karaitiana ahau."

          Whaingaroa, Hurae 11, 1859.
  Na  Waata  Paratene  enei korero ka
timataria nei. He pukapuka  tenei ki a
  koutou e nga kai panui i tenei maharata-
  nga : —
    Wakarongo  mai.  I nga taima i aku
  tupuna  kaore a ratou weti hei titiro mo
  te taimaha o te pai o te kino hei whaka-
  tupu mo le pai hei pehi mo te kino no le
  mea  kotahi ano to ratou ara e awhina ai
  ko te kino anake   Kaore a ratou haha
  maramatanga mo  ratou i taua taima i o
  ratou whakapaparanga, i taua taima pena
  tona awhina tonu i taua ara kotahi, ara,
  i te pouritanga, akuanei tae mai ana ki te
 | whakapaparanga i au, ka taemai te ata-
  whai o te Atua. ka kitea iho au pena ana
  me te puratoke e kanapa ake ana i roto i
  le pouritanga. No  roto i tena kanapa-
  tanga ka kitea he weti hei pauna mo te
  pai mo te kino, hei whakatupu mo te pai
  hei pehi mo te kino, a e tiaho nei taua
  rama i runga i a tatou a e pauna nei taua
 i weti i te pai i te kino. Tenei taku ki mo
  taua weti kaore ano ia kia takoto noa ki te
 kati o te pai ahakoa whakairi noa i tenei
 rama  e tiaho nei me pehea, he hinu tetahi
 wahi he wai tetahi wahi, e ringihia mai
 ana te hinu o te pai e whakaranua ana e
 matou ki te wai maori. Tenei te kupu wha-
I katauki o mua : " E toka turoa," te take
 o tena whakatauki, he turoa no tena ta-
 ngata ki te riri a hei ritenga tena maku
 mo nga ritenga pai kua oti nei te hora e
 koutou ki runga ki a matou a e turoa nei
 hoki matou ki aua ritenga pai, ka mutu
 enei korero. He oreore whakarite: Ko
 Miriama  tenei nei hei pine koe mo taku
 horo titia iho makatika tonu ki au taku
 maunawa.
   E hoa  ma e te kai ta o te perehi, tena
 koe, maharatia tena pukapuka e tukua
 atu na e au kia hanga e koe he reo mana
 ki te reo o te perehi.


             H  E    M I R  A.
 NA   KIPIHONA   raua ko WARAHE
  tenei korero mo te HANGA MIRA.
   He kai hanga  ENIHINE, he kai hanga
 MAHINE, he kai hanga MIRA raua.
   Ki te tono te tangata Maori i a raua,
ka hanga raua i enei mea katoa.
   Nui atu te pai o ta raua hanga i te Ta-
pine o te Ponerene. Kua  matou a Wa-
ra he ki te tino pai o tenei hanganga i
Paranene.   Kahore  he wira  taimaha,
koia i nohinohi ai te utu.
  No to maua mohiotanga ki te whakaaro
ki te hanga koia i tumanako ai maua ki
te hanga mo nga tangata katoa.
   Me haere mai  ki a KIPIHONA, ki a WA-
ARHE ranei, Huatahi Ioka, ki Panera.
   N. B.—E  ruri ana e raua nga awa
wai, me nga Wairere.

   AUCKLAND:—Printed    
the " New  Zealander" Printing \_Office, Shortland
Street.