TE HAEATA
  TE UTU MO TE TAU }
KOTAHI 2s 6d}               " Tatou ka haere i to Ihowa Maramatanga."       { TE  MO TE PUKAPUKA
KOTAHI 3d
   VOL. 1]                      AKARANA,    NOWEMA     1, 1859.                 [No. 8.
     MARAMATAKA.      MO  NOWEMA.

   Hei te 10 o nga ra Hua ai te Marama.
   Hei te 25 o nga ra Kowiti ai te Marama.


  1  Turei
  2   Wenerei
  3   Tarei
  4   Parairei
  5   Hatarei

  6   Ra Tapu    Waiata 30, 31.
  7  Manei
  8  Turei
  9   Wenerei
 10  Tarei
 11  Parairei
 12  Hatarei

 13  Ra Tapu   Waiata 68.
 14  Manei     Ka u a Kawana  Kerei ki
 15  Turei          Akarana, 1845.
 16 Wenerei
 17  Tarei
 18  Parairei
 19  Hatarei

 20  Ra Tapu   Waiata 102, 103.
 21  Manei    
 22  Turei    
 23  Wenerei
 24  Tarei
 25  Parairei   
 26  Hatarei  

27   Ra Tapu   Waiata 120, 125.
28   Manei    
29  Turei    
30   Wenerei

E taia ana Te Haeata i te tahi o nga ra
o nga marama katoa.
Te utu  mo  tenei niupepa hia rua hereni
mo te  Tau te kau ma  rua nga niupepa e
taia i te tau kotahi.
Ko nga tangata e mea ana kia taia o ratou
whakaaro ki tenei niupepa, me tuhituhi a ratou
pukapuka ki te Kai-Tuhi o Te Haeata, ara ki a
Te Patara, kei Onehunga.  Ko  te tangata
e hiahia ana  kia taia tona panuitanga ki
te Haeata nei, me kawe i tana pukapuka kia
Te  Wirihana ki te Whare  Perehi o "The
New  Zealander," ma Te Wirihana e whaka-
rite utu mo te panuitanga ka taia. 
      TE  HAEATA.

 i     AKARANA, NOWEMA 1, 1859.
i NGA  TIKANGA E RANGATIRA  AI
         NGA  TAMARIKI.

   III. Ko te Matauranga.   \\. Kia mohio
 ki ona tau. Otiia ma nga Matua tenei ka
 whanau he tamariki me tuhituhi ki te pu-
| kapuka te ra i whanau ai. E  hara i te
 I mea tika kia pena me te kuri te tangata.
 E kore e mohio te kuri ki ona tau, tona
i whanau noa, tona tupu noa, tona mate
 noa, a, kuare noa iho ki ona tau, e hia
 ranei? E  pena  ana ano  etahi tangata
i Maori, e kore e mohio ki ona tau, e kore
 e mohio ki te tau i whanau ai e kore e
 mohio ki te marama i whanau ai, e kore
 e mohio ki te ra i whaunu ai, no te mea
 kihai ona matua i tuhituhi. K ki ana Nga
i Waiata 90-12.  " Akona  matou ki te ta-
 tau i o matou ra kia anga ai te ngakau ki
 te whakaaro." Ha ! me pehea  te tatau
i i ona ra kahore nei i mohio ki le timata-
 nga o ona ra ? E ki ana Nga Waiata 90-10.
 *' Ko nga ra o o matou tau e whitu te kau
 tau," otiia ki te he te tangata ki tona ra i
 whanau  ai ia me pehea tana tatau i ona
 ra?  Kahore i mohio ki te matahi o koro
 ano hoki e mohio ki te tuarua ki te matoru
 ki te tuahia ranei, a, he noa iho ki ona
 ra ki ona tau. Titiro ki te pakeha; kei
 te mohio katoa nga pakeha ki toua ra i
 whanau ai ia, i whanau ai ona tamariki, a
 kia tae te tamaiti ki te rua tekau ma tahi
 o ona tau katahi ka kiia he tangata, he
 kaumatua ; kaiahi ka eke ki tona ranga-
 tiratanga. Na ona matua  hoki, na ona
 minita, i tuhituhi te ra me te marama me
 te tau i whanau ai ia, me te tatau tonu
 ake me te mohio  tonu ake. Kahore o
 koutou matua  i mohio ki tenei; engari i 
 naianei kua mohio koutou ki te tuhituhi.
Ina  me  tuhituhi kei kuare o koutou ta-
mariki ki te ra i whanau ai ratou kei pera
me  te kararehe mohio kore.
   2.  Kia mohio nga tamariki  ki te korero
pukapuka   ki te  Titi-
ro ana ahau ki nga matua e mohio aua 
ki te 
ana  tamariki kei te kuare. Ka nui te he
 i o tenei. To te Pakeha tikanga  kia hira
 J ake te matauranga  o te tamaiti i to
  te matua me te kake haere te matau-
 } ranga o ia whakapaparanga o ia wha-
  kapaparanga. No  reira i nui haere ai
  te rangatiratanga o te Pakeha. Ka  hira
  ake te matauranga o te tamaiti i to tona
  matua, ka  hira hoki  tona  rangatira-
  tanga i runga ano i nga tikanga o te
  matauranga. Koia ahau  ka mea ai ka
  nui te he o nga tangata Maori e waiho nei
  i ona tumai iki kia kuare ana. Ko nga
  matua koia kia mohio ko nga tamariki
  kia kuare? kauaka, kauaka. Penei ka iti
  haere te rangatiratanga o nga tamariki ka
  kore noa iho. Koia tena me ako, me ku-
  ra. Kei te ako tonu te Pakeha i ana ta-
  mariki ; me te whakarite ano tetahi Pake-
 ha hei kai whakaako, hei mahi kura, me te
 mahara ano ki te utu ki a ia mo tana mahi
| kura kia pono ai; me te tuku tonu ano i
 ana tamariki ki le kura, a, tauake, tauake,
 kia toru tau, kia wa, kia rima, kia maha
 noa atu.  He aha koia nga Maori te pena
 ai ? Kei le ki mai etahi kahore he moni
 hei utu mo te kura hei utu mo te kai-wha-
 kaako.   Kati! kati te te pena mai te ku-
 pu.  E nui ana a koutou moni mo te pu,
 mo te paura, mo te tupeka, mo te kakahu
 whakapaipai, mo te maumau noa iho. E
 nui ana hoki te whenua, te mahia kia nui
 ai he taonga he moni mo koutou hei utu
 kura hei utu matauranga hei utu rangati-
 ratanga moa koutou tamariki. Otiia ma
 nga matua  tetahi wahi. Kei te mohio
 nga matua ki te korero pukapuka ki te
 tuhituhi, he aha koia nga matua te ako ai
 i nga tamariki kia mohio tahi kia marama
 tahi kia rangatira tahi? Me te whika ho-
 ki.  Ka nui te hiahia o etahi ki te whika
 me iana mohio ki tena mahi; koia ahau
 ka mea ai ehara i te mea ngoro te whika :
 kua matau etahi ki tetahi wahi o tena
 mahi he aha te matau katoa  ai kia kite
 katoa nga tamariki i te tikanga o tena ma-
 in" e te whika.
   5.  Otiia kei roto kei te reo Pakeha te tino
tikanga o enei mea. Ko  te tino putake te-
nei, ara ko te puna tenei e pupu ake ai te
matauranga  mo  o tatou tamariki. Koia
ahau ka mea  aikiamohio o tatou tamariki
kite reo Pakeha. Kei reira te pukapuka,

                                      TE  HAEATA.
 kei reira te tikanga o te whika kei reira
 te taonga o te matauranga e rangatira ai
 o tatou tamariki. Kei mea koutou ko te
 mau  tonu te reo Maori ki tenei whenua.
 Kahore, ka ngaro te reo Maori ka iti ha-
 ere hoki, ko te reo Pakeha hei reo mo te-
 nei whenua me o tatou tamariki hoki hei
 Pakeha  hei rangatira. Titiro hoki ! Ko
 te reo Pakeha kua tae ki nga wahi katoa
 o teao akua mohiotia kua korerotia e nga
 iwi maha kua tangohia hei reo mona ; a
 ka tangohia ano tenei reo e o tatou tama-
 riki, i nga tau e takoto ake nei hei reo
 mo  ratou, hei matauranga mo ratou, hei
 taonga mo ratou, hei rangatiratanga mo
 ratou. Ka kore ka aha? Heoira ka kore
 a tatou tamariki e mohio ki te reo Pake-
 ha, ko te reo Pakeha te nui haere ko ra-
 tou te iti haere. Ko te reo Pakeha ka ka-
 ke ka tupu ka teitei rawa ko a tatou ta-
 mariki ka papaku iho ka kore iho. Koia
 ahau ka mea ai ko te reo pakeha! Ko te
 reo Pakeha!  Koia  tena hei rangatirata-
 nga mo a tatou tamariki. Ka pai hoki!
 Na te reo Pakeha hoki i kawe mai nga
 taonga nunui ki tenei whenua. Na te reo
 Pakeha te kaipuke, na te reo Pakeha te
 pukapuka, na te reo Pakeha te karakia,
 na te reo Pakeha te tini noa atu nga tao-
 nga e rangatira ai te tangata ki tenei ao
 ki tera ao atu.  Ka  pai kia riro putake
 ai tenei taonga nui i a tatou tamariki,
 ara te reo Pakeha.  Kei roto kei te reo
 Pakeha nga matauranga katoa nga taonga
 katoa, nga pai katoa e rangatira ai te ta-
ngata.  Kei te hiahia nga Pakeha kia riro
to ratou reo i a koutou ara kia mohio ta-
hi te Maori me te Pakeha ki te reo Pa-
 keha kia uru tahi ai ki tenei mataura-
 nga kia rangatira  tahi ai.  No  reira a
Kawana  i whakarite ai i nga kura me te
 tuku ano i nga moni hei boko kakahu hei
hoko  pukapuka mo nga tamariki Maori;
me  te whakaae ano nga rangatira Pakeha
 ki tenei tikanga hei rangatiratanga mo
 nga tamariki Maori. Ma  koutou koa e
 whakaaro, ma wai tenei rangatiratanga i
whakaturia ai nga kura nga tuihana e" Te
 Kawana.  E  hara i te rangatiratanga mo
 te Pakeha, tera ke ona kura, ona tuihana
 ona karete, me te haere tonu ano ona ta-
mariki ki ana kura Pakeha. Tena ko nga
kura mo nga tamariki Maori hei ranga-
tiratanga tena mo a koutou tamariki, he
aroha no Te Kawana no nga rangatira no
nga  Pakeha katoa ki a koutou. Ina me
tuku koutou i o koutou tamariki ki te ku-
ra, me te atawhai ano me te mahara ano
ki a ratou-  E hara i te mea tika ma te
Kawana  anake ma te Pakeha anake e ho-
ko kakahu, kai, pukapuka; hua atu ma
koutou  ano  tetahi wahi. Me  te waiho
tonu ano nga tamariki kite kura. Kaua
e mea kia wawe te mohio i te tau kotahi
te tau rua, engari kia maha nga tau me
te tupu tonu tona matauranga e kore hoki
e tutuki le rakau ki tona tutukitanga i te
 tau kotahi. Kaua  hoki e mea kia hoki
 hoki kia kopikopiko  ki te kainga Maori,
 e kore e tupu te matauranga ki te pena
 engari  kia piri tonu  ki  te kura  me
 nga  matua  e hohoki  ana  kia kitekite
 i ona tamariki. Me te kawe  atu ano
 i  etahi kai  ma  ratou,  kakahu  mo
 ratou.  Kaua  e riro nga kakahu  o te
 kura ki to kainga Maori, he mea hoko
 ki nga moni o te Pakeha mo te kura, mo te
 kura anake ena kakahu. Kaua hoki e wehi
 ki te mahi, he pai ana te mahi. E hara i
 te mahi taonga mo te Pakeha, he mahi kai
 ia ma ratou he mahi whare mo ratou, he
 mahi  taonga mo ratou, ara mo nga ta-
 mariki o te kura. Me te mahara ano ki
 te kupu o Paora, "Ki te kahore e pai te-
 tahi tangata ki te mahi kei kai ia." Otiia
 ma nga  matua tetahi, e ki atu nei ahau
 ki nga matua kati te whakakuare i o kou-
 tou tamariki; kati te pupuri i a ratou ki
 te kuare ki te he; kati te pakeke ki a ra-
 tou, engari me kawe ki te kura, me te
 atawhai ano me te kawe atu ano he kai
 ma ratou he kakahu mo ratou. Ka hari
 te tangata e  kite ana i te matauranga,
 pai atu tenei taonga i te hiriwa i te kou-
 ra i te rupi i nga mea katoa e hiahiatia
 ana e te tangata, ina, kia whiwhi ki te
 matauranga o tatou tamariki.


          NGA   ARAPI.
   Ko nga ingoa enei o nga iwi etoru i
 whai ingoa nui i nga ra onamata riro.
 Ko nga Ihipi; ko nga Arapi; me  nga
 Hurai.
   He uri no Ihimaera tamaiti o Apera-
hama  nga Arapi. Ko  Tokatana, moko-
 puna o Hema  te matua o tetahi wehe-
wehenga   o ratou.  E  mea  ana tetahi
 hapu o taua iwi. ko Hopa taratou tupuna.
   Kei te taha kei te rawhiti o te Moana
 Whero te whenua o taua iwi. He whe-
nua nui, otira ehara i te whenua momo-
na.  He onepu  te nuinga, e puhia haere-
tia ana e te hau. He whenua kowhatu
te wahi ki waenganui o Ihipa o Kenana.
Tona ingoa ko Arapia Kowhatu (Arabia
 Petrea.) Te  whenua  tenei o Maunga
Hinai raua ko Maunga Horepa.
   Ko te Kamera te tino kuri o Arapia.
Tetahi ingoa o  te kamera. Ko te kaipuke
o te Koraha. Ka nui tona kaha ki te hae-
re i le whenua wai kore. He  iti te wai
kei Arapia ; kahore ona awa nui. He pai
nga  hoiho o Arapia.  Ko  te hoiho terei
rawa o te ao katoa to Arapia hoiho. He i
nui te atawhai o nga tangata o reira ki o
ratou hoiho; e pai ana kia pena ai te ta-
ngata Maori ki tana. Ue  moa te manu 
pai o Arapia.  Kaiahi te manu mohio ki 
te rere a waewae   ko  tenei.  Titiro ki
Hopa  59, 15, 18. Ehara i te tino moa,
otira e tata ana tona  nui ki to te mua.
Tona  ingoa pakeha  (Ostrich).
  I nga ra o mua he iwi mohio nga Ara-
 pia.  Ka nui ta ratou matauranga  ki te
 tini o nga mea. Na  ratou nga whika e
 tuhituhia nei e tatou. He iwi kaha hoki ra-
 tou ki te whawhai. Kahore to ratou wehi ki
| nga tangata katoa o te ao. Ahakoa kua
| whawhai to tini o nga iwi ki a ratou ki-
 hai nga Arapi i whakaponongatia. E no-
 ho tonu ana ratou ki te whenua o to ratou
 tupuna, o Ihimaera. Kua  rile te kupu a
 Ihowa mona, Kenehi 16-12. "A  hei ta-
 ngata noho koraha ia; ka ngangare tona
 ringa ki nga tangata katoa, a ka ngangare
 te ringa o te katoa ki a ia; a ka noho ia i
 te aroaro o ona teina katoa."
   Ki ta nga tangata mohio whakaaro, no
 Arapia a Hopa.  Tetahi atu whakaaro a
 ratou na Mold te pukapuka o Hopa i tuhi-
 tuhi i a ia e tiaki hipi ana i runga i Mau-
 nga Horepa.  Te taima i ora ai a Hopa
 ko to takiwa ki waenganui o Noa o Ape-
 rahama.
   E penei ana  ta ratou whakaaro ki te
 takiwa i ora ai a Hopa no te mea, He ma-
 ha nga tau o Hopa. Kahore  i rite ki nga
 tau o tenei tangata te maha o nga tau o
 nga kaumatua i muri iho i nga ra o Mohi.
   Kahore  he kupu i roto i tenei pukapuka
 mo nga mahi o Aperahama.
   Heoiano nga karakia he e whakahengia
 ana i tenei pukapuka ko te karakia ki te
 ra mo te marama. Kahore ano i tupu
 noa i taua wa era atu Atua horihori.
   Te ahua o ta Hopa ma korero e rite ana
ki to nga lino kaumatua.
   Ta Hopa ma karakia e rite ana ki ta Noa
 ma.
   Na, me ka tika enei whakaaro koia te-
nei ta tatou e kite nei, kahoro rawa hewa
o te ao i kore ai nga tangata whakapono
ki a Ihowa. I karakia hoki te iwi o Hopa
ki te Atua pono. Kua mahara ratou ki te
kupu i korerotia ki o ratou tupuna mo te
haerenga mai o te Karaiti ki te ao. Hopa
19, 25.
  Haunga ta Hopa ma matauranga ki nga
mea o te Atua he nui ta ratou i mohio ai
ki nga mahi a te tangata, ki le whatu ka-
kahu, Hopa, 7, 6, ki le keri koura, hiriwa,
kapa, rino, (up. 1, 3, 16) ki le hanga moni
(up. 42, 11); ki le whakatangi  haapa,
okana, timpera  (up. 21, 12); ki era atu
mea  noa atu.  He  iwi kuware koia nga
hoa o Hopa?  Kahore rapea.

TE  HAHI I MURI I A  TE  KARAITI.
  Na, riri noa iho ona kai whakamamae.
tahuna ana e ratou nga rino paraharaha,
whakapiritia ana e ratou ki tona tinana, a
pahore katoa tona tinana, kahore noa iho
ona ahua tangata : heoi, mau tonu tana
tikanga.  Ka  takiwatia etahi rangi ka
whakamamaetia  ano ; kihai tana wha-
kaaro i oraora. Na kua huihui le iwi ki
te matakitaki takaro. Kaiahi ka kawea
mai a Hanatuha  (Sanctus) raua ko tetahi

                                    TE  HAEATA.
  tangata i iriiria houtia, tona ingoa ko Ma-
  tura, whaia ana raua, whakanohoia ana
  ki runga ki etahi turu rino, he mea tahu
  ki te ahi kia wera, noho ana raua i runga
  i aua turu, a ka mutu, maka ana raua ma
  nga kararehe.  Ko  Pararaina (Blandina),
  herea ana ia ki te pou ; nga ringaringa
  whakamaro  rawa kia rite ai ki te ripeka,
  tukua ana  kia kainga e nga kararehe;
  heoi, kihai nga kararehe i pa atu ki a ia,
  a kawea ana ki te whare herehere; a i te
  tahunga o Attalus raua ko Alexander ki
  te turu rino na, ka maka ngatahitia raua
  ma nga kararehe. Koa  tonu ia, me te
 mea  e haere ana ki te marena. Ka maka
  ki roto ki te kupenga, tukua atu ana kia
  werowerohia e tetahi puru a mate noa.
    Pera tonu ano hoki te maia o nga ta-
 ngata o Karataki;  tetahi o ratou he wa-
 hine, ko Perepetua, he taikaumatua 22 ona
 tau.  Tangohia atu ana e ratou tana po-
 tiki, e ngote ana, patua iho raua ko tetahi
 wahine  taurekareka ko Perenihi (Felicitas)
 te ingoa. No te kainga maori te papa o
 Perepetua.  Nui  atu tana tohe ki tana
 tamahine  kia whakarerea  a te Karaiti,
 whai rawa ki roto ki te whare herehere
 tohe ai. *' E taku tamahine, aroha mai
 ki a au, he koroheke nei hoki ahau. Aroha
 ki to potiki ka waiho pani nei, a ka mate
 noa iho. Tena ra, whakaae mai ki taku,
 ki te mate pena hoki koe, ka iri he ingoa
 kino ki runga ki o whanaunga." Kei te
 kihi i ona ringaringa, tapapa ana ki ona
 waewae,  "E kui, e kui, hei rangatira koe
 moku i nga ra e takoto ake nei; ekore
 koe e kiia he tamahine; engari he ranga-
 tira noku tena ra. whakaae mai ki taku."
 Kihai ano i puta ke he kupu ma Perepe-
 tua.  Ko  te Karaiti tonu tana i pai ai;
 tukua ana raua ko Felicitas kia werohia e
 tetahi kau mohoao, a te korenga e mate,
 na, whakamatea ana raua e tetahi hoia. [
   I Alexandria M.K.. 247 ka hopukia tetahi
 wahine ko  Quinta (Kinita) te ingoa, toia
 ana ki te temepara whakapakoko. Na ,'
 ka tohe ratou kia karakia ia ki te whaka- }
 pakoko, whakarihariha tonu ia. Na ka i
hereherea ona waewae toia ana i runga i 
 nga kohatu  o te huarahi, whiua ana ;
 whakahokia ana e ratou ki te wahi i ho-
 pukia ai ia, patua iho.
   Na ka takoto ta ratou tikanga kia pa- 
huatia nga whare o nga Karaitiana, Pa- 
huatia ana  e ratou, a, te ahua o to pa |
koia ano kei te pa kua horo i te hoa riri, 
Tetahi o aua Karaitiana ruruhi ko Apo- 
 tonia: kurukurua ana e ratou ena niho i
katoa; tahuna ana e ratou he ahi i waho o 
te pa.  Na ko  te kianga atu ki a ia kia i
whakarerea tana karakia. Na  ka mea  
mai ia kia wetekia ona here, wetekia ana 
e ratou.  Te tino tupeketanga atu ki ru- 
nga ki te ahi, pau ake.
  Tetahi o taua hunga i paitia he ranga-
tira no te whare o te kingi. Na, kua ka- 
wea mai ki te kingi, " He koe i karakia 
  ai ki a te Karaiti?" " Ko ia ra to Kai-
  whakaora." Na ka whiua, kaha rawa te
  whiu. Tena, patua he whakahere ki nga
 I whakapakoko.—Patua ; E! ka wehi au
  ki tena : ko te Karaiti anake taku i pai ai.
  Na  ka tikina he winika he  tote ringitia
  ana, murumurua ana ki ona whiunga, a
  ngoto iho ki te whena ; a. te korenga e
  pai ki ta ratou, tahuna ake ki te ahi.
    No 200 M.K. i mate ai a Sixtus, pihopa
  o Roma.  Na  ka rongo to rangatira o te
  pa he tini nga taonga o taua hahi, a kiia
  atu ana e ia a Laurentins, tetahi minita
  kaumatua kia kawea mai  ki a ia, " E
  Laurentius, homai nga taonga o to Hahi."
  " Taihoa, Uia toru nga ra;" " Ae kia toru
  nga ra.  I te toru o nga ra ka huihuia tuai
 e Laurentius ki to marae o tona kainga te
 hunga  rawakore, atawhaitia e tona hahi.
  " Haere mai kia kite i nga taonga a to
 matou Atua, ki tonu te marae i nga oko
 koura.  Te haerenga atu ko nga ruruhi
 ko nga koroheke ko nga turoro. Ka tae
 to maminga"!  " Ua he aha koe i riri ai ?
 Te koura e hiahiatia na e koe he oneone
 kau, ko te take ano ia o nga mahi kino
 katoa, Nana,   te tino koura,  ko  nga
 taonga i tenei hunga rawakore, pai atu i
 tau koura i tau hiriwa ko te taonga tenei
 mou.   He kohatu utu nui ano hoki enei,
 ko  nga ruruhi nei ko nga wahina  nei.
 He  kohatu whakapaipai enei no te kara-
 una o te Hahi.
    Te  tino whakatakariritanga o  taua
 kawana  nei.  "Kahore!   ko koe  kia
 maminga ki a au"! Herea a Laurentius
 tangohia nga kakahu. Hanga e tahi rino
 hei tunutunu. Me tunu ta tatou poaka. Te
 weranga o nga rino, whiua ana a Lauren-
 tius ki runga. Koa iho tona takotoranga
 i runga i aua rino na, ka karanga mai ia
 ki taua kawana."   E kara, hurihia au,
 kua  maoa  tenei taha. Hurihia ana  e
 ratou.  Na kotana tirohanga ki te rangi :
 kei inoi mo nga tangata o Roma; mate
 tonu iho.
   Tetahi atu tangata i patua ra no Asia
 Minor, ko Maxim us, I aia e whakamamae-
 tia ana, ka karanga ake ia, "Enei mamae
e mamae  nei matou mo  te ingoa o to
 matou Ariki  o Ihu  Karaiti ehara i te |
 mamae engari he whakawahinga e whai
 kororia ai" akina iho ki te kamaka.   


HE  RAWAKOKETANGA,  HE TUTUA- i
         TANGA,    HE  MATE.           
                                        
  HE  maha nga huarahi ki anei mea ; a
ko ratou e haere ana i aua huarahi, ka-
hore o  ratou whakaaro ki to mutunga.
Whakarongo  mai  he Kai whakaatu te-
nei ; he kupa no tetahi o nga Tutei; aha-
koa pakeke, he kupu aroha.          
  Me korero nga he. Na, he iwi lure kore
nga tangata Maori ; ko nga ritenga teka-
teka o mua, ekore e tu i enei ra mara-
 : ma i tenei wa.   He  raruraru  kau
  kei te whenua katoa, ara i roto i nga
  hapu katoa. A  ma wai e whakamutu ?
  Kahore he mea hei whakatika i nga wahi
  hapa ; kahore he arai mo te tangata tika,
  mo tona whenua mo ona taonga, me ona
  mea  katoa, kahore he kai pehi mo te
  hunga tutu.
    Ehara i te whakawa kore; e tu ana nga
  whakawakanga i nga ra katoa; engari he
  tikanga kore, he tinana kahore he upoko,
  kahore he ngakau, kahore he wairua, ano
  he mahi tamariki he whakatupu riri, he
  tino maumau taima te tango ki nga ture
  pai o Ingarangi. Na ko tetahi o nga he,
  koia tenei—he mangere, he mea nui te
  korero, he mea pai rawa te moe; tena
 ko te mahi he mea ke tenei; e whakama
 ana e wehi ana nga taitamariki me nga
  taitamahine ki ienei mea ki te mahi. Ko
 tetahi e mea ana he tohu  Rangatira kia
 noho noa te tangata kaua he mahi. Ki
 tetahi he mea whakapouri ngakau. Ki te
 katoa, ma te whenua e hua noa mai he
 kai, ma te nama ka whai kakahu ai te
 tangata.  Haere, e Nga-te-Mangere, i to
 koutou  huarahi; ka  tutaki ki a koutou
 aianei a Nga-ti-Rawakore.
   Ko  tetahi he, he kai wai-piro. —Ko ta
 huarahi tenei ki te tutuatanga. Ekore e
 ngaro te tangata e kai ana i tenei mea;
 he ahua ke tona, ahakoa he rangatira ki
 te ritenga o tona tinana, ahakoa he mana
 tona, ma tenei e whakakahore; ahakoa
 he ingoa tona, ma tenei mahi ka piro ai
 tona ingoa ki te roa ki te whanuitanga o
 te whenua.  Na ekore ia e pai hei ranga-
 tira. Kowai e whakarongo ki te reo o le
 haurangi? A  ekore e Uka hei pononga;
 mawai e tuku mahi mona? he roro huri,
 he ngakau ruarua, tinihanga ; ae, he tino
 tutua te tangata kai wai-piro.
   Tenei tetahi atu he.—He mea  tenei e
 meingatia ana hei  rongoa.  I hanga te
 mea nei ki le tarutaru, ki te hiako rakau,
 ki te kowhatu, ki te pungarehu,  ki le
 kakaku: he  mea tahu  ki te ahi, ki le
 wheua poaka, ki te aha, ki te aha. Ko
 tona tikanga mo nga mate katoa, hep
 nipani mo waho o te tinana, he kai 
 roto, kia tupato e nga kai mahi penei
 He pono he rongoa kei roto i nga mea
 nei, ho rongoa  whakamate tangata. E
 mea ana koutou na nga pakeka koutou i
 whakaako; tena, i tae koutou ki ngakuru
mahi  rongoa? a e hia o koutou tau ki
reira?  He horihori tena.
   Kei meinga tenei hei takoro mo koutou.
Ki te hiahia koutou ki te mahi mea hei
hu, me tuku nga hiako kau, hoiho, hipi,
poaka, ki nga wai rakau, tarutaru ranei,
kaua e meinga te tangata hei pera.
  Na, ko nga hua o nga mahi penei he
mate;  a ka mau tonu nga ritenga penei,
ekore e maha nga ra ka mahue te ao mo
nga pakeha anake te motu nei.

                                     TE HAEATA.
        Hepetema 12 o nga ra, 1859.
Ko  te matenga o Paora Tirua, o tetahi o
 nga Rangatira o Waikato 7  o nga ra o
Hepetema.  He nui te pai o tenei Ranga-
tira, kaore he Rangatira hei rite mona te nui
 o tana tohe ki nga tikanga o te Rongo pai
o te Atua; kihai ia i whakaaroaroa rua ki nga
tikanga o tenei ao engari pumau tonu ia
ki nga Ukanga e ahu mai ana i te Atua. I
taku  taenga  atu ki te tirotiro i a ia, ka
 patai atu ahau ki a ai, "e Paora e mahara
ana ranei koe ki to Kaiwhakaora?" ka puaki
tana kapu ka mea, "ae e whakaaro ana
 ahau ko te Karaiti toku kai tiaki, toku kai
whakaora, piri tonu auki a ia, hei okioki-
nga te Atua moku." I muri i au ka puta
mai  tetahi tangata no Ngatitapa, ka mea
kia tikina atu be tohunga maori hei kara-
kia i a ia, kaore ia i pai ki taua tikanga.
Ko  te tuatahi tena o ana whakaaro pai,
ko  te pehi i era atu pakanga, ki te Ihu
Taroa  ki Horea. Kihai ia i whakaaroaro
rua ki nga tikanga o te ture, tapatahi tonu
tana  whakaaro  kia  noho ia i  runga
i te Ture,  ara i  tera i homai  e te
Kawanatanga  i runga  o Paetai; kore
ia  i wakaaro ki nga  tikanga raruraru
a te tangata, tapatahi tonu tana wakaaro
ki  nga  tikanga e pai ai  te tangata e
ora ai a  taea noatia tera i tangohia atu
ai ia e  te Atua kaore he pouritanga o
taku whakaaro ta te mea kua whiti atu ia
i te mate ki te oranga.
   Engari e nga rangatira tai tamariki 6
Waikato,  me korero koutou ki o koutou
matua rangatira, kia pumau ki nga tika-
nga a te Rongo pai o te Atua ki nga lure
hoki mo  te tinana o te tangata, kia waka-
riterite tika ratou kia tupu  ai he pai ki
runga ki te whenua, e hoa ma ekore koutou
e pouri ki te kuare roa o  nga tangata
maori ki nga tikanga o te whakapono ki
te Atua, o nga tikanga hoki o te whaka-
riterite tika ki nga tangata maori? Na konei
tatou te matau ai na te takeke o nga
rangatira maori ki nga tikanga o mua, ka
mate te tupapaku, ka haerenga uhunga e
•wha nga tikanga he i roto, he aroha te mea
tika, he wakaaro ki te kai nga tikanga he
i roto, he taki tetahi, he whakarawakore
tetahi ki taku whakaaro he tikanga whakaiti
tenei mo nga tupapaku, ta te mea kua
kinaki tia te aroha ki roto i enei mea
etoru.
               Naku  Na RAWIRI,
     Kai whakaako kura kei Rauwhitu —
                         Waikato.

                Rauwhitu, Waikato,
                     8 Oketopa, 1859.
  Ko  te matenga o Hami, mokopuna o
Paora Ti  Rua, ara ko te tamaiti o taua
tamahine—i  tupu pai ia no tona tamariki-
tanga ake ano—20 nga tau o taua tamaiti.
1 timata tona mate i nga ra o Akuhata.
Tokorua  raua i te matenga, ko Paora Ti
Rua, me tana mokopuna, i ahua pai raua
  a tae noa mai te Rata pakeha i 'Waiuku,
  he mea  tuhituhi atu naku.  I tuhituhi
  ahau ki a te Kawana, tukua mai ana e te
  Kawana te Rata i runga i te aroha ki a
 Paora raua ko tana mokopuna.  Ka tae
  mai te Rata ka tirohia nga mate, ka mea
  te Rata kua kino to Paora; ka tirohia to
 Hami,  e pai ana tona, ka ora ano ki ta te
  Rata titiro. I te 7 o Hepetema ka mate
 a Paora, mahue iho ko tona mokopuna.
I I muri iho ka tae mai nga rongoa mo |
 Humi na te Hata, kai tonu taua tamaiti i
  te rongoa, a iti haere ana te mate. Ka-
 tahi ka puta ke  te whakaaro  o etahi
 tangata, ka mea kia tikina atu he tohunga
I maori hei titiro i te lake o tona mate, kia
i mohio ai ratou he wahi tapu ranei he ma-
J kutu ranei. Te lino haerenga mai o te
 tohunga tirohia ana, ka mea ia "E tama
! ma,he poaka haere wahi tapu te lake o te
I mate o Paora raua ko tana mokopuna."
i Na,heoi ano—katahi ka riroi te tohunga
 kia karakiatia maoritia, ka kaiponu ahau
 i te rongoa o te Rata, kotahi wiki me te
 hawhe, ka titiro pea te rehunga, ka ohua
 he, ka wakahokia mai ki tona kainga; te
 wakahokinga mai mate tonu iho i te waru
 (8) o nga ra o Oketopa.
   E hoa ma, ki taku whakaaro he tikanga
 kohuru rawa ta te tohunga maori Ukanga
 raua ko te tangata kuare. Mehemea kua
 kiia na te makutu, kua mote le tangata
 makutu, nei ra i kiia na te wahi tapu, me
 pehea tena e koutou? me patu ki le aha?
 ki te tapu ? Na ki le mea hoki kua male 
 te tohunga raua ko te tangata kuare me
 pehea  tena! me patu ranei e te tangata
 ke, mana ano ranei ia e patu? kahore; me
 whakaaro hoki ki nga tohunga o Paara—
 kihai ratou i patua e te tangata, na ratou
 ano  ratou i patu  ki a  ratou  maripi, i
 tahuri i haehae i a ratou ki nga maripi
 heke  ana o  ratou toto—ko   take he
 whakama  ki to ratou Atua—kihai hoki i
 whakamana  ta ratou inoi.
   Ko  ta Iraia inoi, mana tonu i tana Atua
 i a Ihowa, na reira ta ratou mihi mo le
 Atua o Iraia—Ihowa ko Ia te Atua, Ihowa
 ko Ia le Atua.—Ma koutou e titiro ki nga
 Karaipiture \\ Kingi, 18.
   E  hoa ma heinati to koutou kuare roa
 kua whakarerea nga whakahaunga  a le
 Atua, whai ana ki a Paara. E hoa ma, e
 lama ma,ara e nga iwi katoa whakarongo
 mai ki taku kupu, " Rere kia hohoro te
 hoe o te waka kia u ki uta kei rokohanga
 e te hau ki waenga moana—ka  tahuti te
 waka, ka mate nga tangata o runga—he
 ritenga tena mo  te riri a te Atua."
                  Naku, na HAMUTITI.

        Karakariki, Hepetema 15, 1859.
   E  Tai, e Patara te kai tuhituhi o te Hae-
 aia Maori tena koe. Tenei ano taku ku-
i pu kia rongo mai koe kua kitea taku tua-
 hine a Hera i taia na ki te Haeata i te ma-
 rama o Akuhata. E toru ona marama ki
 roto ki Waipa e takoto ana, no te 4 o nga
 ra o Hepetema  ka kitea. Na  Paora i
 kite, i Kupakupa i roto i te wai e tere ana,
i na raua ko Timoti i tiki i to ki uta. Ka
 riro mai ki uta hanga ana he kawhena.
 Ka hoia mai ki to matou kainga ki Kara-
 karika tanumia ana ki konei. Heoi ano
 moe marere ana taku tuahine kei le kainga
 o ona tupuna. Kaiahi ka ora te ngakau
 ka kitea te tinana. Kei Te Atua te tika-
 nga mo tona wairua.
             NA HAKARAIA TE HUAKI.

       Whatawhata, Hepetema, 2, 1859.
 Kia PATARA, tenei Reta.
   K HOA, — E te Patara kua male  tetahi
 o matou, i tahuri kite wai. I haere ki te
kawe  i o tatou hoa Pakeha ki Waiuku no
 te hokinga mai katahi ka tahuri ki Wai-
 kato, tona ingoa ko te Karira, te mea i
ora ko Hami Horeke.  Ko te Karira he
 tangata pai i mau tonu tona karakia ki te
 Atua me tana huihui ki le karaihe, a male
noa, e mea ana anao kua tika ia i le ara
 horipu ki tona Matua i te rangi, heoi ano
ki te pai koe kia tuhia ki le Haeata, me
tuhi e koe.
                 Na HAMIORA NGAROPI.

     HE  KUPU  WHAKARITE.
   He tamaiti, he hepara ia, he kai tiaki
 hipi, i a ia e tiaki ana i ona hipi, ka ha-
 mama tona waha, ka karanga "He wuru-
 whi, ke wuruwhi" he mea nana kia rere
mai nga tangata noho tata hei hoa mona
 ki te whakaora i nga hipi i te waha o te
wuruwhi.   Te lino rerenga mai o nga
 tangata hei hoa mona ka kite ratou he
 maminga na taua tamaiti* kahore be wu-
 ruwhi, hoki pouri ana ratou. 1 pera tonu
 ia i roto i nga ra, kaiahi nga tangata ka
 turi ki tona reo. He rangi ano ka pono,
 puta ana te wuruwhi haehae ana i nga hipi,
 katahi ka lino nui rawa te hamamatanga
o te tamaiti ki nga tangata kia haere mai
 ki te whakaora i ana hipi; me pehea ana
 maminga i mua, kihai ratou i whakaaro ko
 le wuruwhi tera, i mea hoki ratou ko ana
 hanga ra ano, kahore tetahi i whakatika,
 heoii, pau ana nga hipi i le kuri nanakia
 na.
   Nga utu o te horihori, ne ? Na ona ma-
minga  tonu i kore ai nga tangata le wha-
 kanui ai i tana kupu. Ko tetahi utu ienei
mo  te tangata korero teka—ka kitea tana
horihori i tetahi ra ekore hoki tetahi o ana
korero e whakaponohia  e nga tangata,
ahakoa  he korero pono tana i tetahi wahi,
kua  kitea tana  mahi teka, riro ana le
maharatanga  ki reira, pau ana te pono i
roto  i te teka.  E hoa  ma   kia tika te
korero, kei piri kia koutou te tohu o te
teka.