|
loading...|
|
Te Haeata 1859-1862: Volume 1, Number 9. 01 December 1859 |
Abstract 
Commentary|
|
1 1 |
▲back to top |
TE HAEATA
TE UTU MO TE TAU }
KOTAHI 2s 6d} " Tatou ka haere i to Ihowa Maramatanga." { TE MO TE PUKAPUKA
KOTAHI 3d
VOL. 1] AKARANA, TIHEMA 1, 1S59. [No. 9.
MARAMATAKA MO TIHEMA.
Hei te 10 o nga ra Hua ai te Marama.
Hei te 24 o nga ra Kowiti ai te Marama.
1 Tarei Whakawakanga, Akarana.
2 Parairei
3 Hatarei
4 Ra Tapu Waiata 19, 20, 21.
5 Manei
6 Turei
7 Wenerei
8 Tarei
9 Parairei
10 Hatarei
11 Ra Tapu Waiata 56, 57, 58.
12 Manei i Ka kitea Nui Tirene, 1642.
13 Tarei
14 Wenerei
15 Tarei
16 Parairei
17 Hatarei
18 Ra Tapu Waiata 90, 91, 92.
19 Manei
20 Turei
21 Wenerei
22 Tarei Ka u mai a Kawana Pitiroi
23 Parairei 1843.
24 Hatarei
25 Ra Tapa Waiata 119, 33, 72. Te
26 Manei ra whanautanga o te
27 Turei Karaiti.
28 Wenerei
29 Tarei
30 Parairei Ka hoki a Kawana Karei
31 Hatarei ki Ingarangi, 1853
E taia ana Te Haeata i te tahi o nga ra
o nga marama katoa.
Te utu mo tenei niupepa hia rua hereni
mo te Tau te kau ma rua nga niupepa e
taia i te tau kotahi.
Ko nga tangata e mea ana kia taia o ratou
whakaaro ki tenei niupepa, me tuhituhi a ratou
pukapuka ki te Kai-Tuhi o Te Haeata, ara ki a
Te Patara, kei Onehunga. Ko te tangata
e hiahia ana kia taia tona panuitanga ki
te Haeata nei, me kawe i tana pukapuka kia
Te Wirihana ki te Whare Perehi o "The
New Zealander," ma Te Wirihana e whaka-
rite utu mo te panuitanga ka taia.
KI NGA TANGATA E TUHITUHI
MAI ANA KI TE HAEATA.
Kia hohoro mai a koutou pukapuka e hoa
ma ; kei te I S o nga ra o te marama tae mai
ai—kei roa e takoto ana. E whai ana
koki matou kia hohoro nga Haeata te perehi,
kia riro hold i nga Tima me nga Mera, i
nga marama katoa.
HE KUPU KI NGA HAHI OTE
AKAU O WAIKATO.
E te whanau,—li Me he mea kua ruia
atu e matou nga mea wairua ma koutou, ke
mea nui ranei ki te kotia e matou a koutou
mea o te kikokiko."—1 Koriniti, 9, 11.
He kupu tenei mo nga monita haereere;
ekore hoki e oraora nga kumikumi o Hau-
maiangi i nga mea i kohikohia i tenei kohi-
kohinga i te Hapa Tapu. Ma nga monita
o te kainga te whakaaro ki te kohikohi inai-
anei. Kia rile ki ta Paora (1 Koriniti, \\ 6,
2) a ka I taere atu nga kai kohikohi ki kona
i roto i a Tihema raua ko Hanuarei.
Na to koutou Minita,
Na Te Manihera.
TE HAEATA,
AKARANA, TIHEMA 1, 1859.
UE RONGO PAI NO NGA WHENUA.
He rongo kino, he rongo whawhai, te
korero i tae mai i mua ; a tuhituhia iho
e matou kia rongo ai koutou nga maori,
ki nga mahi o nga Wiwi, ratou ko nga
Atari, a kua mutu tera. Na, he rongo
pai tenei kua tae mai nei, kua ringihia
tona wairua tapu e Te Atua ki runga ki I
nga hahi o tawahi, kua pera me te Pete- i
koha, u he tokomaha nga tangata kua tino
whakapono. Ue tangata karakia ano aua
tangata i mua, otiia, he karakia ngutu noa
iho tana karakia, he pena me ta te tini o
nga maori, he whakarite kau, kiano i whi-
whi noa i te wairua Tapu, te wairua o te
whakatamarikitanga, o te whakawanau-
tanga houtanga hoki. Kaiahi tenei mahi
nui ka kitea ki reira.
Ko te timatanga o te mahi nei, kei i
Amerika. 1 heke iho te wai ora ki reira |
i te tuatahi. He mate no taua whenua, i I
tahuri ai nga tangata ki te inoi ki Te
Atua. He mate kai, he tau raki, he
moni kore, nga mea i pouri ai taua
iwi. Kaiahi nga tangata ka mahara,
na Te Atua te mahi nei, hei vviunga
nana i a ratou mo a ratou be; na, ka noho
puku nga kainga, kawhakina nga hira ki
te Atua, ka inoi, ka mahue nga he. Ka-
tahi ka ringitia iho tona wairua e te Atua.
Na, kua ka te ahi, kua whiwhi etahi i te
ngakau ripeneta, me te murunga hara,
me " te haringa ki te wairua tapu," me
te whakatapunga, ka nui te tiari o te iwi.
Toro ana te ahi ki nga kainga katoa he
tokomaha nga tangata i tino tahuri ki te
Atua.
Ko nga hua o tenei mahi, i tupu kei
taua whenua. He inoi, ka rile tera i puaki
ai e Hakaraia Poropiti, i mea "Ka ringitia
ano e ahau te wairua o te aroha noa o
nga inoi ki runga ki nga tangata, aka titi-
ti ro ratou ki a au ki ta ratou i wero ai, ka
tangi ano ki a ia, me te mea e tangi ana
ki te huatahi, ka pouri ano ki a ia, me
te mea e pouri ana ki te tamaiti mata-
mua." Nga hua, he huihuinga nui ki te
inoi i nga ra katoa, ka mano, ka rua, ka
wha mano ki te whare kotahi i tenei ra,
i tenei ra, ki te inoi ki te Atua, ki te wha-
kapuaki i ana mahi whakamiharo kua
whakatea e ia ki tona iwi. Riro ana nga
whare matakitaki takaro hei whare inoi,
tutaki aua nga toa, mahue ana nga mahi,
me nga hokohoko i te awatea, huihui ana
nga tangata ki te inoi, ka toro te ahi na !
Nga hua, koia ia ko "nga hua pai o te
ripeneta," ka rere ke te ahua o te iwi,
ka tupu ke he mahi ma ratou. Ko nga
moa takaro, haurangi, purimu, tutu, ta-
huri ke ana i enei mahi o te pouritanga. Ko
nga whare kai waipiro, tukau ana, kahore
he tangata hei kai i era wai, kua rongo nei
hoki ki te reka o te wai ora i heke iho i
i te torono o Te Atua raua ko te Reme.
Ko nga tangata noho waiho, ara ana i te
mate, takoto ana i mua, ano he tupapaku
e moe ana, maranga ana i inaianei i runga
i te kaha o te Atua, hei tangata ora, hei
tangata kaha, hei kai mahi i roto i tona
mara.
Nga hua, i pera me tera i te Petekoha ;
kataka te wairua ki runga ki nga tangata
|
|
2 2 |
▲back to top |
TE HAEATA.
be tokomaha i tahuri, "honoa ana hoki]
e te Ariki i nga ra katoa ki te hahi te hu-
nga mo te ora." Waihoki ko tenei, he
tini te tangata i honoa ki te hahi, e rua
rau mano tangata e ki ana.
Nga hua, ka nui, ka pai, ka rere ke te
ahua o te whenua, ka rite ta Ihaia po~o-
piti. " Kia ringitia iho ra ano te wairua
i runga ki a tatou, kia meinga te koraha
tei mara whai hua, kia kiia ano hoki te
mara whai hua he ngahere." Me tera
kupu ana hoki. "He tataramoa i mua,
puta ake ana he kauri; he tumatakuru i
mua, ka puta ake he marita; a ka waiho
hei ingoa kia Ihowha, hei tohu mo amua
tonu atu, ekore e memeha."
Na, e toro ana taua ahi tapu ki nui
whenua ; kua tae ki Ingarangi, ki Aiarana
(Ireland), ki Kotarana (Scotland), ki Ha-
mene (Germany), ki Takei (Turkey), ki
Hiruharama, ki Tongatapu, ki Whiti, ki
era atu wahi, taihoa, ki tetahi atu Hae-
ata ka tuhituhi matou i nga rongo kua
tae mai nei mo era whenua, kati ano mo
tenei marama ko nga rongo o Amerika.
Engari me pehea tatou? Ka toro mai
ranei ki tenei whenua, kahore ranei? Ka
whiwhi ranei nga hahi o Niu Tireni i te-
nei mahi whakahoutanga o te wairua, ka-
hore ranei ? Tenei ano, kei a tatou te ti-
kanga. Ka tika ta tatou, ekore ta Te
Atua e taka. Ka ripeneta tatou ki tona
aroaro, ka tahuri ke i a tatou mahi he,
ekore hoki Te Atua e kaiponu atu i tona
wairua, ina hoki tana kupu, "Whaka-
paia te huarahi o Ihowa, whakatikaia i te
titohea he ara nui mo to tatou Atua.
Ko nga raorao katoa ka whakanekehia
ake, ko nga maunga katoa ka whakapa-
pakutia iho, ko nga wahi kokikopiko ka
meinga kia tika, nga wahi taratara kia
papatairite. Ka whakapuakina mai ano
te kororia o Ihowa, a ka kite ngatahi nga
kikokiko katoa."
Tenei ono hoki tetahi take e kore ai
tatou e whiwhi i ta Te Atua atawhainga,
ko te apo ko te aroha ki te ao, ko te kai-
ponu. Kaiponu ana nga Hurai i o ratou
taonga, ara i nga wahi tuangahuru o nga
hua o te whenua, o te moni hoki, to wahi
i whakaritea ai e Ihowa hei wahi tapu, hei
oranga mo nga minita, hei whakaritenga
mea hoki mo tana wharo. Na. ka mea a
Ihowa ki a ratou, ki ta Maraki poropiti,
Upoko 3, 8, 10,) " E tahae ranei te tanga-
ta i ta Te Atua? Heoi kua tahaetia taku
e koutou. A e mea na komou? He pe-
hea ta matou tahae i tau? Ko nga wha-
katekau ra, me nga whakahere. Mana
a koutou whakatekau ki roto ki te toa,
kia whai kai ai toku whare, waiho hoki
tenei hei whakamatautau moku, e ai ta
Ihowa o nga mano, me kahore e tuwhera
i a au nga matapihi o to rangi ki a kou-
tou, a ka ringitia atu e ahau he manaaki-
tanga ki runga ki a koutou, a kia kore ra
ano he takotoranga."
Tena e te whanau, whakamatau-
taturia te kupu o to tatou Atua, maua
a koutou whakatekau ki roto ki tona
whare kia kite ai tatou te pono o
tana kupu. Kati te kaiponu, ka kai-
ponuhia ta koutou, ka kaiponu ano
te Atua i tana. Ka ngawari ta kou-
tou, ka ngawari ano hoki tana. Ehara i
te mea, ko te moni o te tangata hei hoko
i tona wairua, kahore, kahore, otiia ko
tana ture kia rite, ko tana kupu kia
mano.
Tona, tena, e nga hahi katoa o temotu
nei, Maranga! Maranga 5 te moe! Ara
mai! E puta i roto i nga rua tupa; aku !
Hu ihui ra koutou ki te aroaro o te Ariki
ki te whaki i nga hara, ki te inoi ki a in,
me kore ia e homai 5 tona wairua topu ki
a tatou. To tatou mate tenei, te moa
tenei e hapa nei tatou, ko te whakakaha-
nga o te wairua. He aha te pai o teahua
kau o te whakapono? He ahua tupapaku
hoki. E rite ana nga hahi o Niu Tireni
ki te raorao ki tonu i te wheua, i kitea e
Ehekiere poropiti (upoko 57.) Taka noa,
taka noa aua wheua i te mata o te raorao,
maroke rawa. Poropititia ana e ia, na, Ua
haruru, ka oraora, ka whakatata nga
wheua tetahi ki tetahi, tona wheua ki tona
wheua. Tirohia ana kua tae nga uaua
me te kikokiko ki runga kia ratou a i
waho ake te kiri hei hipoki. Otiia ka-
hore he manawa i roto i a ratou. Ne?
to tatou ahua tenei, rite tonu! tika kau!
Kua kohikohia enei whena maroke kua
huihuia hoki, kua piri tetahi ki tetahi kua
tu nga hahi, otiia kahore he manawa i ro-
to i a tatou, he ahua kau, he tupapaku
tonu tatou. Me pehea? Me whakaaro
ki ta Ihowa ki a Ehekiere, ko tana mea-
tanga tenei "Poropiti atu ki te hau, po-
ropiti atu, e te tama a te tangata, mea atu
hoki ki te hau, ko te kupu tenei a te Ari-
ki a Ihowha. Haere mai, e te manawa, i
nga hau e wha, ha atu ki tenei hunga kua
oti nei te patu, kia ora ai ratou. Katahi
ka poropititia te mea i whakahaua e Iho-
wa ki a ia, na, ko te taenga mai o te
manawa ki roto kia ratou, kua ora, tu ana
o ratou waewae ki runga he ope nui wha-
kaharahara. Koia tenei, te mahi tenei
ma tatou he karanga ki Te Atua ki tona
wairua kia puta mai kia ha mai i runga ki
nga hahi, kia whai manawa ora ai i roto i a
ratou. Tena, tena kia puta ake he tangi
nui ki te rangi, kia rere mai te kapua pai
ki tonu i te wai ora kia tau iho ki runga
ki a tatou, kia maringi ano hoki ona ua ki
enei wahi maroke, koi hopa tatou i tenei
mahi whakaora ka whiwhi nei te ao ka-
tea.
TE KOMITI O NGA MINITA O TE
HAHI WETERIANA.
KATAHI ka mutu te komiti o nga Minita o
te Hahi Weteriana mo tenei tau. I hui-
hui nua Minita ki Akarana, i te tahi o
Nowema. Ko nga Minita i uru ki roto ki
taua komiti koia enei—ko Te Patara, ko
Te Ropiha, ko Te Waitere, ko Te Wari hi,
ko Te Harini, ko Te Pereha, ko Te Rira,
ko Te 'Tanati, ko Henari, ko Kitohi. ko
Te Mauarauhi, ko Te Karama. Kotahi
i ngaro atu ko Te Rore, he mate no ona
tamariki i roa atu ai ia. Na, ka noho
aua Minita, ka korerorero ratou ki a
ratou ano ki nga mahi, kia kitea ai te
peheatanga o nga Hahi.
I Tenei nga wika o nga tangata huihui i
huihui tonu i tenei tau, ara i nga Hahi
Maori: —
1859 1858
Akarana ...... 10 ..
Tiri Kingi .....
Manukau ...... 106 79
Hokianga . . . . . . 296
Mangonui . .... 55
Kaipara ...... 91 407
Waingaroa huia ki Aotea . 230 250
Kawhia ...... 500 500
Waipa ...... 269 230
Mokau ...... 95 93
Ngamotu ..... 113 110
1560 1506
Na, ka kite tatou i te nuinga haeretanga
o-etahi Hahi, me te hokinga iho o etahi.
Heaha ranei te take i tupu haere ai etahi,
i iti haere ai etahi? Ko nga Hahi i heke
iho koia enei, ko Kaipara, ko Waingaroa.
Kei hea ranei nga mea i whai ingoa i roto
i aua Hahi i tera tau? Rua moe ranei i
roto i te atawhai o Te Atua, kua tae koia
ki tana okiokinga? Ae, ko etahi kua
moe, kua tae ki te kainga. Tena ko etahi,
kua mahue to ratou aroha tuatahi kua
hoki ki te apu paru ; ko etahi kua tae ki
Mangare, kua noho ki roto ki nga uri o
ngoikore — ka he enei—nga mea kua peke
ke i te huarahi—me inoi tatou ki Te Atua
mo ratou kia whakahokia ratou e ia ki
runga ki te tika.
Ko nga akonga, ara nga mea tapoko
hou, katahi ka huihuia 252. Ka pai tenei,
he oranga ngakau ki nga Minita tenei,
nga tangata hou e tahuri mai ana ki Te
Atua, e rapu ana ki te kuwaha kuiti kia
tomokia. Ko te mea nui rawa i tino ko-
! rerotia i roto i taua komiti ko te ahua o
te whakapono o nga tangata. Ki ta nga
Minita titiro, he tangata kotahi te tangata
I e ripeneta pono ana ki Te Atua, e inoi
pono ana ki a ia, e whiwhi ana i te mu-
runga hara, i te ngakau hou, e whai hua
ana, ura nga hua o te Wairua. Tena ko
te tokomaha, he ahua kau o te karakia kei
a ratou, otiia e whakakahore ana ratou i
tona kaha. Ka nui te hiahia o nga
[Minita kia whiwhinga tangata, o nga Hahi
i te Wairua, kia kitea hoki nga hua.
Ko nga moni i kohikohia i roto i nga
Huhi Maori mo nga mahi o Te Atua koia
enei :
|
|
3 3 |
▲back to top |
TE HAEATA.
£ s. d.
Akarana (wharekarakia Maori) 10 13 11
Manukau ...... 16 2 1
Hokianga . . . . . . 40 15 8
Kaipara . . . . . . 105 12 5
Waingaroa huia ki to Aotea 44 O O
Waipa ...... 38 IS 9
Kawhia ...... 42 IO O
Mokau ...... o O O
Ngamotu ...... 25 12 2
No nga Hahi Maori enei, haunga nga
Hahi Pakeha. Kei nga Pakeha o Akarana
te oranga mo o ratou Minita, ekore hoki
ratou e mea ma to komiti e mawhai. Ahea
te rite ai nga Hahi Maori ki nga Hahi
Pakeha? Ahea ranei? He aha ranei i nui
ai te whakaaro o tetahi, i kore ai io tetahi?
Ekore hoki e ahei te mea, he hua no te
moni o te Pakeha, he kore to te Maori.
Na te aha i hua ai to te Pakeha? Na tona
uaua. Na te aha i kore ai to te Maori?
Na tona moe noa iho.
He aha hoki i nui ai te whika o tetahi
Hahi i hoki iho ai to tetahi? He hua no
te hirene i Kaipara i nui ake ai to ratou
kohikohinga? kao! Engari he nui note
ngakau o ona tangata ki nga kupu o Te
Atua—ma nga tangata o era atu Hahi e
titiro.
Engari nga Hahi o Waipa, kua tangohia
te tikanga o Te Atua mo to ratou Minita,
kua mea, ma ratou o ratou kai-whakaako
e atawhai. A i te tau e haere ake nei,
ekore ratou e whakawirinaki ki te komiti,
ka waiho to te komiti, hei kawei te kupu
ora ki nga topito o te ao. Ka tika tenei.
Kia pera nga Hahi Maori katoa katahi ka
hohoro etahi atu tauiwi te whiwhi i te kupu
a Te Atua, ka atea hoki nga moni o nga
komiti mo tera mahi.
Tokorua nga tangata hou i whakaturia
e te komiti — he Pakeha tetahi, he Maori
tetahi. Ko Hoani Waiti Hikitanga te
Maori—no Kaipara ia. I pataia e te
komiti te tikanga o tana whakapono, me
tana mohiotanga ki nga Karaipiture, pai
tonu Iana korero; whakaae katoa ana
ratou kia tukua tona ingoa ki tawahi, ki
te Komiti o nga tino kaumatua o te Hahi,
kia whakaae ratou ki a ia. Ta matou
pai tenei kia kitea i roto i a matou akonga
he kai mahi i te kupu. "Ko te kotinga
e nui ana, ko nga kai mahi e ruarua ana;
na, inoi atu ki te Ariki nana te kotinga, kia
tonoa mai e ia he kai mahi ki tana koti-
nga."
Ko ta te komiti i whakarite ai hei wahi
mahi mo nga Minita i te tau 1860, koia
enei: —
Akarana—Te Harini raua ko Te Kopiha.
Hokianga, Waima—Te Kore.
Mangonui—Ma te Komiti o tawahi e
whakarite.
Kaipara—Te Kitohi raua ko Hoani Waiti.
Manukau—Te Patara, ratou ko Te Ka-
rama, ko Hohepa Otene.
Waingaroa—Te Warihi
Waipa— Te Rira, ratou ko Hamiora, ko
Wiremu Patene.
Kawhia Ko Henare.
Ngamotu—Te Waitere raua ko Te Pereha.
Mokau—Hone Eketone.
Heoi, he maha nga kauwhautanga me
nga huihuinga ki te inoi, me nga kohi-
kohinga a te Pakeha, hui katoa nga
kohikohinga a nga Pakeha o Akarana i
tenei tau £250 hei kawe i te Kongo Pai
ki nga tauiwi, haunga ano o ratou kohi-
kohinga mo o ratou Minita e noho tonu
ana ki a ratou. Ka mutu kua hoki nga
Minita.
TE TANGATA I MATE T A IA ONA
HOA NOHO TATA.
HE KORERO PONO.
I He mea pai te ata whakaaro ki te wha-
kahaere o te tangata, ki te ahunga atu o
tona mana ki te hunga e tatatata ana kia
ia, ae. e tae atu ana ano ki nga kararehe
e tiakina ana e ia, a e kitea ana ano hoki
tona ahua i runga i nga mea kore, ma-
nawa ora i tetahi taha ona i tetahi taha.
Ko Rupena Paraki, he nanakia he ha-
raki rawa i te kainga i noho ai ia, puta
kau ano ia kua poururu mai te kanohi, o
! te tangata. Tona hoa wahine ahua pouri
ana nei te kanohi, ana tamariki ahua we-
hiwehi tonu. Ohooho ana nga kau, ina
whakatuwhera ia i to ratou taiepa, piri ana
le hiore o tana kuri ki waenganui o nga
I waewae ka titiro kotaha mai, me he mea
nei o whakaaro ana kei te riri ranei tana
ariki kei te pehea ranei. Matakana ana
te ngeru tona ahunga atu tino rere ana,
ka piki i roto i te timera. i
Te hoiho a taua tangata a Rupena, me
he pouaka tawhito peha kau nei, kua
maunuunu katoa nei nga huruhuru he
mahi patu, he mahi whana tonu hoki nana
akuanei, kaore e rongo tana hoiho, mana
ka patu, mana ka whana, mana ka ata
hamumu hei aha mana, tautau pouri noa
iho te pane. Ano e penei mai ana tana ,
kupu, "Aue! hekuri ngakau pouri ahau."
Ahakoa ko nga rakau e tupu ana i te
kainga o Rupena ahua kino, mokemoke
ana ; ana mara, kapi ana i te moemoe, i
te runa, i te taru kino.
Rite tonu ano ki te ahua pakeke o tona
kanohi, te ahua o nga mea katoa e tona
kainga.
Tana hanga i nga ra katoa he kanga
ki te taone ki nga wahi tutata, no te mea
e whangaia ana aua kuri ki te rongoa
whakamate, e akina ana ana heihei ki te
hohatu, puhia ana ana ngeru.
Poto katoa tana taima, me ana rawa i
te hamene, i te runanga, i te whakawa,
kaore he moni kaore he takiwa, he ma-
hinga mana i tana paamu.
E toru ana hamenetanga i a Hohepa
Mete, he tangata rawakore, kai mahi nei.
Te take he kaheru, ki ana a Hohepa i
whakahokia atu ano e ia, oati ana a Reu-
pena he horihori. Hamenetia ana e
ia a Hohepa, kiia ana kia utu e ia, wha-
kahaua ana e Reupena te porihimana kia
tangohia mai te poaka a Hohepa. Tima
ana a Hohepa e te whakatakariri ka ki
he tahae ia, he kai whakararu i te kainga.
Kihai i taro kua kawea, kua korerotia ki
a Reupena ana kupu a Hohepa. Inamata
kei te whakawa mo te korero kino ki a
ia, korekore nei nga utu i whakaritea mai
e te kai-whakawa. Kataina iho e nga
tangata, kawea ana e te whakatakariri,
whakamomoka mai ana i te huarahi, te
putanga mui o Hohepa whaihangatia iho
ki tana kuri, rupahu noa iho ia, karanga
kino atu ana, "Tena, kiia ano au he
tahae, Ne?" Kino atu i tematekoroputa-
puta, te ngakau kino, te rere atu ki runga
' ki te tangata. Te hokinga atu o Hohepa
ki tona whare, ngangare ana ki tana wa-
hine, pakia iho nga taringa o tana tamaiti
o Ho, whana iho te ngeru; kimikimi kau
' ana ratou ki te take o tana riri.
Pahemo ano nga wiki e rua, na, kua
; mate te kuri a Reupena, i whangaia kite
rongoa whakamate. Na, kei te whakawa
ano a Reupena Paraki i a Hohepa Mete;
heoi, kihai i taea te whakatuturu nana i
whakamate te kuti, rapu utu ana a Reu-
pena whaingaia ana e ia le reme moka-
mokai a Mata Mete ki te- rongoa whaka-
mate.
Nawai-a-ka nui haere te kino, te pouri
me te rawakore.
Ka kino haere te ahua o Hohepa, ka
riririii tonu, ka honohono tonu te hoki ki
te whare inu wai piro, ki reira korero ai
i ona raru, i ana pouri. Tangi ana a
Mata Mete, ka ki, ko Reupena Paraki te
take, be. pai rawa, he ngawari, he aroha
tona hoa i tona marenatanga ai.
E penei ana te ahua o taua kainga, ka
rokohanga e te hokonga a Himeona
Kirini i te paamu e piri tonu atu ana ki to
Reupene. Rokohanga iho kua kapi taua
maara i te puuhaa i te taru no etahi
maara.
Heiaha ma Himeona! He tangata mohio
ki te pehi i tona ake ngakau, kua akona
ia ki te tikanga a te Karaiti "he ngakau
maahaki nei tona, he ngakau whakakake-
kore." Kua whakaakona ia e te Wairua
Tapu ki te kino o tona ake ngakau, kua
u rawa tana whakaaro ki a te Karaiti, hei
kai-whakaora, hei muru i ona hara ,
kua whiwhi nei ia ki tenei tumanakotanga,
ko tana whakaaro, ko tana tohe tenei, ko
te Wairua Tapu hei whakakaha i a ia,
Kia tika tana haere kia rite ki te
karangatanga i karangatia ai ia, kia kore
rawa te whakakake, kia nui haere te
ngakau i runga i te aroha."—Epeha iv.,
1 2.
Ue ahu whenua, he pumau nona ki te
mahi, kihai i roa, kua puta ke te ahua o
te paamu nei. Haria mai ana e ia he
|
|
4 4 |
▲back to top |
TE HAEATA.
paruparu no te awa, nga rau e horohoro
nei i te lino ngahuru, he whenua tawhito
ano hoki, mahia katoatia ana e ia hei
whakamomona i tana paamu. Nga
rakau, rokohanga mai e ia kua kapi i te
kohukohu, i te ngarara, kihai i taro kua
ma, kua kaha te tupu. Nga maara i kapi
i te taru kino, kua tupuria e te witi.
Kua tautau iho nga putiputi i runga i te
whare.
Tana hoiho, momona ana i te kainga
i te koroa, ka oioi te pane ka ngetengete
ki tana ariki ana haere atu; ano ra e
penei ana, "Ahuareka ana te ao nei i a
koe e Himeona Kirini!" Tana kau e
mitimiti mai ra i tuna kuao, haere mai
ana ki te tono kai mana, he mahi whangai
hoki nana. Te heihei momona ra me ana
hoa, me nga kuwao, haere whakahihi ana,
tangi mai ana i tona aroaro, te wehi, te
aha.
Ka hoki a Himeona ki te kaainga, ka
rere ana tamariki ki te whakatau i a ia,
ka whiuwhiu haere i nga potae, me te;
karanga ano, "Ko papa tenei, ko papa
tenei I" Ko Mere te mea iti ka ngoki atu
ki te kahu putiputi ki roto ki te putanga
patene o tona koti. Te wahine a
Himeona, he marire, he wahine kore
kupu, heoti, he mea ano ka ki koa atu
ki ona hoa noho tata, "E arohaina ana
taku hoa e nga tangata katoa e mohio
ana ki a ia. £ taea hoki te aha, i tona
pai ano?"
(Tenei ake etahi korero.) \\
TE HAHI I MUR£ I A TE KARAITI.
Tetahi tamaiti : Hiharia tona ingoa
(ko Cyril), tana hanga tonu he karanga ki
te ingoa o Ihu. Riri noa patu noa kihai
i wehi, kihai i mutu tana inoi. Na, ka
kawea ki te kawana. E Cyril, kahore au
e pai kia patua koe ; taku i pai ai kia
tukua atu koe ki to papa kia whakahokia
atu ki to kainga. A tenei ake mou ona
taonga me tona oneone, otiia kia tika to
whakaaro kei rite to mahi ki ta te kuare."
—"Ae ra, e pai ana ano ahau kia male;
kei Te Atua te whakaaro ki a au. Aha-
koa peia mai ahau e toku papa, a kahore
oku nohoanga i tenei ao, he nohoanga
ano toku kei tera atu ao, he nohoanga
pai rawa ano tera."—Na, ka herea ka
kawea ki te taha o te ahi. [ mea puku
atu hoki te kawana ki nga katipa kia
whakakitea kautia atu ki reira, hua noa
ka wehi ka puta ke tana tikanga. Mau
tonu tana kupu—mo te Karaiti tonu. Ka
whakahokia atu ki te kawana.— E hoa,
aroha koe ki a koe; kaua e tohe; heaha
koe i ahuareka ai ki te mate?' Na, ko te
kianga mai a taua tamaiti: "To ahi, to
hoari, ekore au e mamae i ena; tera ke
taku kainga i pai ai: hiahia tonu ahau ki
taua wahi: engari me whakamate ahau,
ka pai, kia hohoro te whakamatea." Na,
kua tangi etahi o nga tangata e whaka-
rongo atu ana ; na, ko tana meatanga
atu, " Engari kia koa koutou : e haere
ana hoki ahau ki tetahi pa pai." Tahuna
tonutia ake ia ki te ahi M.K. 2GO.
I tenei takiwa i 200 M.K. tae noa ki
500 M.K. he nui nga whakararuraru o te
Hahi. E rima tekau nga kingi o Roma i
i taua takiwa, ano he mea whiriwhiri na o
ratou hoia; patua iho ano e nua hoia
ano. He nui ano hoki nga mate o Roma
i taua takiwa. I 180 M.K., i te mea e
patupatua ana te Hahi, i pa mai he mate
uruta ki nga wahi katoa o te kingitanga
ki Itari, ki Kariki, ki Etiopia. Tini noa
atu nga tangata i mate. 1 Koma 20,000
i mate i te ra kotahi. I oti M K. i pa
i mai ano he mate uruta ; 5,000 hoia a
Maximian i mate i te ra kotahi. Na, e
patupatua ana e ratou nga tamariki a Te
Atua, a e patupatu ana Te Atua i a ratou
ki ana whiu.
Me etahi ano hoki o nga kingi i patua
ai te Hahi, pa mai ana ano te he ki a ra-
tou—a Valerian, kingi o Roma. Hopukia
ana ia e Sapor, kingi o Persia, waiho iho
hei taurereka, a ka eke a Sapor ki runga
ki tona hoiho, ka piko iho a Valerian hei
turanga mo tona waewae: muri iho tiho-
rea ana tona peha e taua kingi nanakia,
patua iho, pania iho ki te tote. A Gale-
rius tetahi atu kingi i patua ai te Hahi,
ngau ana ia e tetahi mate, pirau iho tona
tinana, kihai hoki e taea te rongoa e nga
rata, e ana whakapakoko ; piro whaka-
rihariha ana tona whare, kainga ana ia e
te kutukutu, a mate iho. Ko Julian ano
hoki tetahi. I karakia ia i mua, muri
iho whakarerea ake; kei te whakanui i
ana whakapakoko, kei te pehi i nga Ka-
raitiana. Haere ana ki te whawhai ki
i Persia M.K. 363; patua iho e ratou; he
i tokomaha ano hoki o ona hoia i mate.
I Te takanga o nga tau 509 katahi ka ta
te manawa o te Hahi. Ka riro hoki te
kingitanga i a Constantine (Kanataina).
! Ko te kingi karakia tuatahi tenei o Roma ;
!a nana i whakamutu te patu o nga Karai-
tiana.
UPOKO iv.
Etahi o nga tikanga o te Hahi o mua.
E kara i te mea i uru katoa nga kingi
o Roma i te takiwa 300 M.K. ki te patu
i te hahi: he wa ka patua, he wa ano ka
noho noa iho, I nga takiwa i atu noho ai
ratou i whakanekehia ake e nga Karaiti-
ana nga tikanga o ta rato i hahi. Otiia
ehara i te mea he pai katoa a ratou ti-
kanga. E pai me i waiho e ratou i ta te
Paipera i whakatakoto ai. Taparua iho
e ratou e tahi atu tikanga hou, whakanuia
ana e ratou nga taka kau kahore nei e
marena me te hunga ano i patua mo
te whakapono. Tautohetohe ana ratou
ki a ratou ano. Î timata ano hoki ki a
ratou nga tikanga he kua rakautia nei i
muri ki te hahi o Roma.
Ta ratou tikanga mo o ratou minita.
I I mua he tokomaha nga kaumatua o
tenei hahi. o tenei hahi. Te ingoa mo
ratou, he kai tirotiro, ara, he pihopa.
Nga kaumatua o nga pihopa, ko nga
Apotoro. Te matenga o nga Apotoro ka
waiho tetahi o nga kaumatua hei tuata-
hi , ara, hei Pihopa, a mana te kupu nui
i o ratou runanga.
I whakatakatakotoria e Paora (1 Ko-
riniti vi). te tikanga kia kaua ratou e
haere ki te hunga karakia kore whaka-
riterite ai i a ratou tautohetohenga ; e-
ngari ma ratou ma te hunga karakia e
i whakariterite a ratou korero whakawa ;
kihai i taro kua tukua tana mahi ma nga
, Pihopa ; a, na reira i nui haere ai nga
I Pihopa. Otiia i taua takiwa e patua ana
i te hahi e te kainga Maori, i kore ai e
horohoro aua Pihopa te whakakake. E
| tahi ano ia o nga Pihopa i mea ma ratou
i ko te hahi taua mahi whakarite whakawa.
Ko te kupu ano tena a Cyprian, Pihopa o
Carthage. I mea ia, Ekore ia e poka-
noa : engari ma ratou tahi ano ko te
hahi te tikanga.
Engari nga Pihopa o nga pa nui hohoro
tonu ratou te neke ake. E wha aua pa
nui i neke ake ai nga Pihopa. Ko Roma,
ko Carthage, ko Alexandria, ko Antioch.
I rite katoa ano te nui; otira kihai i taro
kua whakaaro te Pihopa o Roma ko te pa
nui rawa tera; a ko ia kia nui rawa i
ona hoa Pihopa. I te takiwa 200 M.K.,
i pehia ano to ratou whakakake e o
ratou hoa. Ko Victor tetahi Pihopa
whakakak\\e; a, i muri i a ia ko Tepene.
Riria iho to ratou whakakake e nga hoa.
No te takiwa 400 M.K. i tino rakautia ai
ta ratau tikanga, a kaipahia ana e ratou
nga tikanga nui o te hahi ma ratou. No
te timatanga tonutanga ra ano o te Rongo
Pai i puta ake ai nga kai whakaako teka,
(Nga Mahi 20, 30,) a he maha nga kupu
whakatupato a nga Apotoro ki aua kai
whakangau ke (1 Teka, 2, 3, o. 1 Timoti,
1, 20. Hoani, 2, 19.)
I Antioch te putanga tuatahi o aua kai
whakaako he (Nga Mahi iv.) I reira
ano a Paora raua ko Panapa. Otiia
kihai i tukua atu ki ta raua anake, enga-
ri i ngarea raua ki te hahi matua, ki tera
i Hiruharama; a na te whakaminenga i
whakatoto te tikanga mo aua tautoheto-
henga. Antiochi Na, waiho iho e ratou
taua tikanga nei, ara, ma te whakami-
nenga te tikanga mo nga kupu nui.
AUCKLAND:—Printed by W. C. WILSON, at
the " New Zealander" Printing Office, Shortland
Street.