TE HAEATA
  TE UTU MO TE TAU }
KOTAHI 2s 6d}               " Tatou ka haere i to Ihowa Maramatanga."       { TE  MO TE PUKAPUKA
KOTAHI 3d
  VOL. 11]                   AKARANA,    APEREIRA   2, 1860.                   [No. 1.
   MARAMATAKA    MO APEREIRA.

   Hei te G o nga ra Kowiti ai te Marama.
   Hei te 21 o nga ra Hua ai te Marama.
     
  1  Ra Tapu   Waiata 1—5.
  2  Manei
  3  Turei
  4  Wenerei
  5  Tarei
  6   Parairei    Te Parairei   
  7  Hatarei

  8  Ra Tapu   Aranga o te Karaiti.
  9 Manei   
 10  Turei    
 11  Wenerei
 12  Tarei
 13  Parairei
 14  Hatarei

 15  Ra Tapu   Waiata 75—77.
 16  Manei
 17  Turei
 18 Wenerei
 19  Tarei
 20  Parairei
 21  Hatarei

22   Ra Tapu   Waiata 107.
23  Manei
24   Turei
25  Wenerei
26  Tarei
27  Parairei
28  Hatarei

29  Ra Tapu   Waiata 139—131.
30  Manei     

E taia ana Te Haeata i te tahi o nga ra
o nga marama katoa.
Te utu  mo  tenei niupepa hia rua hereni
mo te  Tau te kau ma  rua nga niupepa e
taia i te tau kotahi.
Ko nga tangata e mea ana kia taia o ratou
whakaaro ki tenei niupepa, me tuhituhi a ratou
pukapuka ki te Kai-Tuhi o Te Haeata, ara ki a
Te Patara, kei Onehunga.  Ko  te tangata
e hiahia ana  kia taia tona panuitanga ki
te Haeata nei, me kawe i tana pukapuka kia
Te  Wirihana ki te Whare  Perehi o "The
New  Zealander," ma Te Wirihana e whaka-
rite utu mo te panuitanga ka taia. 

       TE  HAEATA.

      AKARANA, APEREIRA 2, 1860.
   E  NGA kai korero o te Haeata,—Kei
 wareware koutou kua huri te tau o tenei
 niupepa, kua taka te wahi  i tika ai kia
 utua te perehi. Tena, kia tika ta koutou
 whakahaere,  hikitia tenei tamaiti tautahi,
 whangaia  hoki ki te kai mana, kia tupu
 ake kia kaumatua.   "Ma   te kai ka kiia
 he tangata:" kahore he kai, ka hemo ka
 mate. Nga hawhe-karauna mo te iau kua
 huri nei, kohikohia.


    HE RONGO NO  TARANAKI.
 HE kino ranei he aha ranei? Au, ekore e
 mohiotia; kei a ia kei te tangata nana te
 take o tenei raruraru te tikanga; kei mea
 na te pakeha te take, kahore, ehara i a
 ia, na te Maori ano, ara, na Wiremu
 Kingi i tupu ai tenei raruraru, he poka-
 noa nana. He oneone hoki, na te tangata,
 ehara i a ia i a Wiremu Kingi taua wahi,
 na te Teira. Mea ana te Teira me hoko
 eia tana pihi oneone ki a Kawana, utua
 ana e Kawana kite moni, heoi ka rite, ka-
 tahi ka haere nga kai-ruri ki te ruri i taua
 pihi, na rereana a Wiremu Kingi ki runga, 
 mea ana ekore ia e pai kia hokona tetahi
 wahi oneone e te tangata, ekore ia e wha-
kaae, ekore e tukua. Ka pa ano he wahi
 nona i roto i taua pihi, ka tika tana kia
 puritia tona wahi; nei ra hoki kahore
ona wahi  i reira, ehara i a ia te mana o
taua oneone, nona pu ake ano no te Teira
te wahi  i hokona e ia. Na, mehemea !
nara na Wiremu Kingi taua oneone, kihai i
a Kawana  i tahuri ki te hoko; kua ata ;
kimihia mariretia to te Teira take ekenga
ki  taua wahi, kua  kitea hoki te tika o
tana, kua whakaae katoa hoki te tangata i
ki ta te Teira, e whakaae ana ano a Wi- \\
remu  Kingi ki ta te Teira mo ienei wahi.
Otiia e tohe ana ia kia purutia. peke ana 
hoki ki te pana atu i te kai-ruri a te Kuini i
i haere atu ki te ruri i te wahi kua utua e 
Kawana  ki a te Teira. Ka mahi te poka- 
noa ! He pokanoa hoki tenei na Wiremu
Kingi.
   Na, kua riro a Kawana ki Taranaki me
 nga  hoia hoki; ehara i te mea i haere
 ratou ki te whawhai, kahore a te Kawana
 hiahia whawhai, kore rawa, he rangimarie
 tana i pai ai, he rongo mau. Oti i haere
 ki te aha ? ki te tiaki i nga kai ruri, kia
 ruritia ano taua wahi, kia rite ano tana
 kupu i whakaaetia ki a te Teira, ekore
 hoki tana kupu e mahue noa i a fa kia.
 rite ra ano. Ki te rere mai te tangata ki
 runga, na katahi ka he ; otiia nana ano,
 na te tangata i pokanoa te be, ehara i a
 Kawana te he.
   Kua tae mai te rongo ki Akarana, o te
 taenga atu o nga kaipuke o Kawana ki
 Taranaki, e rua nga tima ki tonu i te hoia
 me te heremana. Rokohanga atu e noho
ana a Wiremu   Kingi ma kei Waitara,
titiro ana ratou konga hoia enei kua u ki
to ratou kainga, maranga ana, haere ana,
heoi ano kua oma tera ki uta. Noho ana
te ope o Kawana  ki Waitara, e ruri ana
i taua wahi kua oti te whakarite, kua utua
hoki; ekore hoki e pokanoa  ki to te ta-
ngata, kahore, ko tera anake ko te wahi
i tukua paitia e te Teira ta ratou e ruri ai.
Kahore ano kia pupuhi inaianei—ka tika
te whakahaere o te Maori ekore ano e
whawhai, ka he, e taea hoki te aha ?
   E nga tangata i te whakaaro tika, kia
kaha koutou ki te tami i tenei whakaaro
kuare.  Kei uru  tetahi iwi ki tera mahi
kuare, waiho atu ki te tangata nana tana
mahi. E nga tangata karakia, nga tangata
e wehi ana ki te Atua, tirohia te he o tenei
mahi — kaiahi te mahi pokanoa, te mahi e
raru ai te ao, e kore ai te whakapono.
E inoi tatou ki te Atua, mana e pupuru te
tangata hikaka e whakaputa ke hoki i tona
ngakau,  kia tika ai.


TE HAHI  I MURI I A TE KARAITI.
             UPOKO VI.
           TE TAKIWA  400 M.K.
TETAHI mahi a te hunga whakapono i tenei
takiwa, he haere ki waenga koraha ki te
wahi tangata kore noho ai, a mate noa.
Ki ta ratou he mahi pai tena ; ka watea
hoki ratou i nga raruraru o te ao. Etahi
o ratou whakaae ana kia whakarerea te
ao; a huihui ana kotahi ano te kainga:

                                    TE HAEATA.
nga  tane ki a ratou whakatane nga wa-
hine ki a ratou whakawahine.
   I mua, i a ratou e patua ana e te kainga
 maori, a kahore he pai i nga mahi  o
 waho, be maha nga pai i puta ake i aua
huihuinga.  Nawai i pai i pai; kua heke
 te tupu, kua he. 600 M.K. kua takoto ta
ratou tikanga kia kaua te tangata, te wa-
hine ranei, e tapoko ana ki roto ki aua
monasteries, e moe boa a mate noa. He
maha  ano hoki nga he i puta ake i aua
monasteries i taua takiwa; a taka rawa
ake ki te 1500 M.K. kua nui noaatu te kino.

   He tokomaha ano ia nga tangata pai iputa
atu iaua monasteries hei kawe i te Rongo
Pai ki nga whenua, i whai minita ai nga
whenua kahore nei o ratou kura hei wha-
kaako.
•  1 480 M.K. ka riro tetahi wahi o France
i nga Franks, he iwi no Germany. To
ratou kingi ko Clovis. He whakapakoko
nga  atua o tenei kingi. Heoi, kua riro
mai  tetahi wahine karakia, a Clotilda, hei
wahinemana.   Na,  ka tohea Clotilda kia
karakia te tane, heoi, kihai tera i whakaae.
Tohe  tonu tera a Clotilda, a rokohanga
noatia iho e te whawhai o etahi o nga iwi
o Germany, haere ana a Clovis ki te wha-
kauru.  1 tona haerenga, ka mea tona
wahine ki a ia, "Te Atua hei whakakaha
i a koe ko Ihowa.  £ Clovis, inoi ki a ia;
mana  koe ka kaha ai i o hoa riri." Te
whawhaitanga, na, kua hinga nga hoa o
Clovis, a pouri noa iho tona ngakau. Te
tino rerenga iho i runga i tona hoiho, kei
te inoi, heke tonu ano hoki nga roimata,
"E   Ihu Karaiti, i te inoi ahau ki oku
atua, heoi, kahore o ratou mana ; na, ka
tahuri atu nei ahau ki a koe, hiahia tonu
toku ngakau  kia whakapono ki a koe.
Whakaorangia  ahau  i oku hoa riri, a ka
iriiria ahau i runga i tou ingoa." Nu, ki
ta te korero, ka whakahokia te whana e
ona hoa;  hinga tonu te hoa riri. I taua
tau ano ka  iriiria a Clovis, ratou koetahi
 o ona hoia 5000. Ko te timatanga tera
 o te karakia a aua iwi. No taua wa ano
 te karakiatanga o aua hoa riri i ora noa ai
 a Clovis. To ratou kai whakaako he ta-
 ngata no Ireland : tona ingoa ko FridoIin.
 I roto ia i tetahi o aua monasteries, na, ka
 tupu tona hiahia kia haere ki te kauwhau
 i te Kongo Pai. Haereerea ana e ia tona
 motu a Ireland, kauwhautia ana e ia te
 Rongo Pai ki tenei pa ki tenei pa. Na,
 kua whiti ki France, noho ana  i reira.
 Na, kua puta ake he hiahia kia kauwhau
 ki Germany ; haere ana me tetahi puka-
 puka ano a Clovis ki nga tangata o reira;
 noho ana  i tetahi motu i te Rhine, he
 motu  i homai e Clovis ki a ia.  Kihai i
 taro kua karakia te kotiro a tetahi ranga-
 tira o taua whenua; iriiria iho e ia. Na,
 kua huihui mai etahi atu tangata hei hoa
 mona, a hanga ana e ia tetahi kura ki taua
 motu.  Ka oti, na tukua ana e ia te kura
 ki ona hoa, a haere ana ki tetahi atu whe-
 nua ki te kauwhau.                 i
   E rima tekau nga tau i muri i a Fridolin
 ka puta mai tetahi atu kai whakaako i
 Ireland ano: tona ingoa ko Columban.
 Nui rawa te hiahia o tenei tangata ki te
 kawe i te Rongo pai ki nga whenua; ko- 
 tahi tekau ma rua ona hoa; haere mai
ana  ia 590 M.K. ki France. Noho ana
 ratou i tetahi raorao i tetahi wahi kohatu
 i roto i nga maunga, a hanga ana e ratou
 ta ratou whare kura, ara, te monastery.
Ta ratou kai i a ratou e mahi ana he take
 rakau.  Na, kua tupu te kai, kua ora.
 Na, kua pa ku rongo a Columban ki taua
whenua  katoa; a huihui mui ana nga ta-
ngata kia rongo i ana korero, kawea mai
ana e ratou a ratou tamariki kia whakaa-
kona e ia.  Kihai i taro kua tokomaha
rawa nga tangata o taua monastery a wha-
kanekehia atu ana e ia kia nui. Hanga
ana e ia etahi atu whare ki te taha. Pa-
keke rawa nga tikanga o taua monastery.
Etahi o aua  tikanga kihai i rite ki ta te
Rongo  Put.  He  nui ia to ratou pai ta
ratou tohe  ki a te Karaiti- Tetahi mea
ano hoki i whakapakeketia ai e ia he mea
kia mohio ai ana akonga ki le hemo kai,
ki te maeke; mo te haere rawa atu ki te
kauwhau kahore te ngakau e hopi.
  E rua tekau ona tau e noho ana ia i taua
wahi, na, ka whakatakoto te kuini otaua
whenua i te he mona, he wahine kino hoki
ia. Na, rere ana ia ki taua whenua i wha-
kaako ai a Fridolin, ara, ki te Rhine. Tae
rawa mai kua karakia katoa nga tangata
o taua whenua. Haere tonu ia ki te rapu
i tetahi wahi kahore ano kia karakia noa.
Kotahi ona hoa, ko Gallus. Te kitenga i
taua iwi karakia kore nei, ka anga raua,
ka kauwhau  i a te Karaiti ki a ratou. Na,
ko ta ratou ohonga mai,  "He pai ra te
mahi ao matou atua ki a matou ienei tau
kua mahue nei; na ratou hoki i homai he
ua me te ra ano hoki ki a matou. Pai
tonu ta ratou whakahaere: ekore matou
e whakarere i a ratou." Na, ka maua
mai e ratou he whakahere ki o ratou atua.
No, mamae rawa te ngakau o Columban
raua kotona hoa. Rukea una e raua nga
whakapakoko  ki te roto; tahuna ake ta
ratou temepara.  Na, ka tupu te kino:
no raua ia te he, motomotokia ana a Co-
lumban  ma e ratou, peia ana kia haere.
   Na. haere ana raua; kei Switzerland,
kei te taha o tetahi roto; aroha tonu mai
 tetahi minita ki a  raua, atawhaitia ana
raua e ia. Haere  tonu raua. • I taua ta- i
kiwa kua ururua noa iho te whenua i te
 mahi a te taua. Kei wiwi kei wawa nga
 Karaitiana ; o ratou whare karakia paka-
 rukaru noa iho.  Kua  tae atu ki tetahi
 whare i karakiatia e nga tangata whenua 
 i mua; inaianei he iwi ke kei reira enoho 
 ana, he iwi karakia kore. Noho aua a
Columban  ki reira, kauwhau tonu atu ki
 taua iwi ki nga Alemanni. Na, kua ka-
 rakia taua iwi, a huihui mai ana ki a ia;
kei te hanga kari, kei te whakato rakau,
kei te ta kupenga hei hao ika; heoi, te
rongonga  o taua kuini kino ki ta ratou
mahi, kei te whakatakoto ano i te he mona.
Oma  ana i a ratou koetahi o ana akonga.
Ko tona hoa ko Gallus i noho hei hoa mo
taua minita i atawhaitia ai ia. Tetahi atu
ano o ana akonga i haere ki te koura o
taua awa nui o te Rhine. Ko ia, haere
tonu ki Italy, kei te whakatupu i tetahi
kura ki nga maunga o reira; he tokomaha
ano  hoki nga tangata i haere hei kai-
whakaako mo nga iwi e noho ana i aua
maunga.  E wha tekau ma rua nga tau i
mahi ai a Columban i nga mahi o te Rongo
Pai; no 616 M.K. i male ai.
  Heoi, kei te mahi ano tera a Gallus i te
taha o taua roto. Tana kura he nui noa
atu. He  tini ano hoki nga kai kauwhau
i haere ki te whakaako i nga Alemanni 
ka iwa tekau ma rima, na ka male. Heoi
ano ona taonga i tona matenga ai kotahi
te peke.  I u ia tonu te ki o taua peke;
kihai hoki ana akonga i mohio ko te aha
ranei kei roto. Tona matenga katahi ka
tirohia. Aue ! kotahi te  hate, he mea
taratara, he mea hanga ki te huruhuru
hoiho; me tetahi mekameka rino mete
mau ano nga  toto. A mohio iho ratou i
mau aua mea ki a ia hei whakawhiu mona;
ko nga mahi hoki era a nga tangata ka-
rakia a taua takiwa. Ki ta ratou, e pai
ano a te Karaiti ki te pera. Kua timata
hoki te peau ke o a ratou tikanga, a wha-
kanuia ana e ratou ta te ngakau i wha-
kaaro ai, wareware noa iho ki io te Pai-
pera i whakatakoto ai.

HE KOMlTI KOHIKOHI KI KAIAPOI,
        NA NGAITERANGI.
  No te Hatarei, Hepetema 27, 1859, ka
tu le Komiti o te Hahi Maori ki roto i te
whare  karakia ki  Kaiapoi.  I reira le
Pihopa me nga minita,—a  Tikapu, a Te
Kata rira, a Te Wiraka, a Te Poene, a Te
Horo, Kai-whakawa, me Te Taka. Puru
ana te whare i a Ngaiterangi.
  Ka mutu le inoi, ka tu ko Pihopa Hapa,
ka korero, ko Te Taka hei whakamaori:
  Tena koutou e oku hoa aroha,.no mua
toku hiahiatanga ki le korero ki a koutou,
a me pewhea i te kore waha? Ka ai nei
he mangai kua tae mai au. Kia rongo
ahau akuanei ki a koutou whakaaro mo
tenei mahi ka timataia nei i roto i a kou-
tou.  E  whakaae ana ranei koutou ki a
Te Taka hei whakaako i a koutou ki te
matauranga o  te pakeha? a ki te pai to
Atua hei minita tuha i le taro o te ora ki
o koutou wairua, hei whakaatu i te tino
matauranga  e ora ai te wairua;—a, ki te
noho ia ki a koutou, kei te pewhea koutou
ki te oranga mona? E  hiahia ana ahau
kia mahi  tahi tatou ki tenei mahi, kia
mahi koutou kia mahi matou i runga i le
aroha  o te Karaiti.

                                 TE HAEATA.
    Muri iho   tu ko Tikapu,  minita: E
  hoa ma, he raruraru noku ki taku mahi
  ako i te Kareti i kore ai ahau e puta-
  puta ki a koutou.   Otiia, kua puta he
  kai-tiaki mo  koutou  inaianei; rere, kia
  tupato kei peratia ano me Pereita i wai-
  hotia nei e koutou kia hemo i te kai, a
  mahue iho koutou.
    Na, ko Te Katarira, minita: Kia puta
  ruarua te aroha, to te pakeha, to te Maori,
  ka takoto te ora ki te taha o te tupapaku,
  ta poto te mahana o te ora ki roto ki te
  tinana kua matao, a male iho te ora, ka
  takoto ia te ora ki te taha o te ora, ka
  mahana  tahi raua. Kia u  ki te aroha.
   Ka tu ko Te Horo, Kai-whakawa pa-
 keha : Tena koutou katoa. E mohio ana
 koutou be tangata kupu pono ahau, na,
 whakarongo,  te lake o te rangatiratanga
 o te pakeha koia tenei, e ako tonu ana.
 Na, kia u ki te ako ki nga tikanga o te
 Atua  o te kura o te Kuini. To  kiri ke to
 wairua  kotahi.
   Ka tu ko Te Taka: Whakahaerea ake
 nga korero o Pihopa ma o Te Horo ma,
 tikina ana ki nga mahi o tera moutere o
 Otaki, o Turanga, o Kawhia, o Maunga
 Tautari, hei tauira mo tenei iwi.
   Ka tu a Pita Te Hori, Kai-whakawa :
 Tena koutou e te Pihopa, e nga minita, e
 Te  Horo, tena koutou. Ka  koa toku
 ngakau e te Pihopa ki tenei pakeha. Kua
 mau  te tinana o te manu, ekore e tukua.
 Hei Kaiapoi te owhanga o tenei manu,
 mana e rere ki nga wahi ko (e taunga ia ;
 hei konei: kei au te whakaaro ki te whare
 karakia ki te whare kura, ki te wahi hei
 nohoanga mo taku manu. Ekore e pera- 
 tia me tera manu i hutia, a tukuna atu 
 kia rere.
   Katu  ko Paora Tau, Kai-whakawa:
 Kei te tupato taku manu, ekore e pokaia
 nga karu.  E karanga ana te tuakana ki
 te teina kia puta te aroha, koia ano, maku 
 e hanga te pai mo taku matui.
  Ka  tu ko Hakopa Te Ata o Tu: Ka
haere ake te maramatanga i oku waewae
a tae noa ki toku matenga. Kua koa rawa 
ahau, ka tu nei he kaiwhakaako  i nga i
mea  o te Atua ki o tatou taha. Tirohia |
he wahi mou kei tau ano e pai ai.
  Ka  tu ko Te Wiremu Te Huki, Kai-
whakawa   o Poteriwhi : Ekore e rite te
kaha o te tamaiti ki to te matua, e hiahia
ana ahau ma matou tetahi taha o te whare
e hanga ; otiia, ma te Hahi pakeha e wha- 
kaoti rawa; ma matou  nga rakau, ma
matou  tetahi wahi o te kaninga o nga
papa e utu.
  Ka  tu ko Horomona Pohio, Kai-wha-
kawa o Waimatemate: Tena koutou katoa.
Kei te pai ahau ki tenei tikanga, o wha-
kaaro ana ahau ko unahi hawhe o te mahi i
ma to pakeha e utu, tetahi hawhe ma te 
Maori.                                i
    Ka  tu ko Ihaia Taihewa: Katahi ka
  kitea to aroha, ka whakanohoia he kai-
  whakaako  mo matou, ka kitea kei te wha-
  kaaro ano koe ki o matou wairua. Kua
  poto atu i nga kaumatua nga tikanga, kei
  te whakaae atu ahau. E ki ana ahau me
  kohi e matou kia £100  mo te tau, kia
  £50 mo te whare kura, kia £50 mo te
  whare karakia—ma   nga kainga katoa e
  kohi enei moni.
    Heoi ano. mutu iho i konei nga korero.
  No te ata ka turia ano, na, whakaritea
  ana he tunga mo te whare karakia e rua
  eka. mo te kura e rua tekau eka.
    Timataia  tonutia ana i reira te kani
  papa, 11,000 putu, a no te 20 o Tihema
  ka poto, na nga Maori ano i kani; utua
  ana e te Pihopa 5.500 putu, e te Hahi
  Maori 5,500. Meake ka timata te hanga
  o te whare ki Kaiapoi.
 i  Kei te kani hoki nga tangata o Poteri-
  whi i nga papa mo to ratou nei whore
 karakia meake ka hanga.
   E hoa ma e nga tangata katoa o runga,
 o raro, o waenganui, kia rongo mai ki ta
 matou mahi ka tu nei ki konei, kua oti
  nei e au te tuhituhi atu.
i           Na to koutou hoa aroha,
!             Na  POIHIPI TE Ao RAHUI.
 HE KOHIKOHINGA  KI NGAMOTU.

  He korero tenei mo  te huihuinga ki
 Ngamotu i te marama o Tihema, 1859.
'  I te ra whanautanga o to tatou Ariki o
 Ihu Karaiti, me te korerotanga o te ora-
 nga mo  te tinana mo te oranga mo te
 wairua, me te whakatakotoranga i nga
 huarahi e ora ai te tinana e ora ai te wai-
 rua, e noho ai te tinana o te tangata i
 runga i te rangimarie, i te noho pai, e
 kimi ai te tinana maori i te rangatiratanga
 o te tinana me te whai rawatanga mo tenei
 tinana. E peneitia ano hoki te kimihanga
 i te ritenga e wiwi ai te wairua ki nga
 taonga pai ake i enei; ko te mea pai rahi
 ake i nga mea i te ao, e painga nui tera.
   I tenei hui e toru nga iwi i roto i tenei
 hui ki Ngamotu: ko Arapawa tetahi, ko
 Taranaki tetahi, ko Ngamotu tetahi. No
 Arapawa ona  tangata — ko Hori Karaka
 Moturoa, ko Hoera Nikorima me to rana
 nei hapu ano, Ngatirahiri : no Taranaki,
 —ko  Kingi Parenga me tona iwi, ko Po- i
rikapa mo tona iwi; no Ngamotu me tona I
runanga—ko   Mehuiti Rangiora mo ona 
tangata ano i roto i enei ingoa i Huitera- |
ngiora.   No te wiki ka takoto te; hapa a
Te Waitere me to kohikohinga moni mo te
Rongo pai. Kamutu.  Na te runanga katoa
o Nga motu.
            KIPA NGAMOKE, Kai-tuhituhi.
  E rima pauna e toru hereni e iwa pene
(£5. 3s. 9d.) nga moni o tenei kohikohinga
mo  te Kongo   pai.  Ue  iti ra ia, otiia, e
taea hoki te aha e te iwi rawakore, e te
  iwi raruraru?  Na te raruraru, na te pa-
  kanga, i rawakore ai. Koia ahau ka mea
  ai, ka kino te raruraru, ka kino te paka-
  nga.  Tatari tonu ana te Atua ki nga moni
  kia kohikohia hei huarahi mo tona Rongo
  pai, kia wawe te kawe ki nga iwi katoa o
  te ao, — kei te whakaroa tonu nga tangata
  o te Hahi. Warea  ana ki ona raruraru,
  ki ona pakanga whenua, ki ona runanga,
  a, pau kau nga ra kahore i mahia he moni
  mo te Atua, mo tona Rongo pai. Akua-
  nei ka tahuri mai te Atua ki te whakawa
  mo tenei he, mo tenei maumau taima.
  Koia ahau ka tohe atu nei ki te tangata
  Maori, ka ki atu nei ki nga tangata o nga
  Hahi katoa—Mahia he moni mo te Kongo
 pai o te Atua; mahia he moni mo te Hahi
  o te Atua, kei tahuri riri mai ia ki te rapu
 utu mo  ona taonga, mo tona whenua i
 maumauria  e koutou ki te raruraru, kite
 mangere, ki te kaiponu noa iho.

   Mahoetahi, Taranaki, Tihema 12, 1859.
   E hoa ma, e aku hoa aroha, e nga kai
 ta o te Haeata nei, tena ra koutou. Tenei
i taku kupu ki a koutou; he kupu aroha
 mo  nga ritenga o nga korero o te Haeata
 nei, mo te ritenga mo nga tamariki ; e
 tika ana, no te mea e noho ana nga ta-
 ngaia Maori i runga i te kuaretanga.
   Whakarongo  mai e nga iwi o te ao e
 noho ana i roto i te atawai o te Atua, i te
 maru o te Ariki o Ihu Karaiti, lie wha-
 kaatu tenei i te matenga o oku tamariki
 me  to ratou whaea, he tamariki whaka-
 pono, me to ratou whaea hoki.
   Ko nga whakatauki tenei o Anaru ratou
 ko ana teina, ko Hana,  ko Pirihira, ko
 Heni, ana tuahine. Ko ana kupu muna
 iho tenei: Hei konei ra, e pa, me o potiki,
 i te ao nei; e pa, e pai ana ahau kia
 mate aianei, kia whakamutu ai te mamae
 i ahau, ara i toku tinana, kia whiwhi ai
 ahau ki te oranga i a ihu Karaiti to tatou
 Kai-whakaora; mana (i whakaora toku
 wairua me toku tinana, mana e whakahou
 toku wairua, mana e whakaura ake toku
 tinana a te ra whakawa, ahakoa takoto
 oku wheua i roto i te urupa, kei te Atua
 te whakaaro ki ahau. Kaua korua e ma-
 mae ki au, kaua e tangi, engari kia aroha
 ki te Atua. He  aha te pai kia ora tonu
 ahau i te mamae i au e pa i taku tinana i
 tenei male nui? E whae, tahuri atu ki te
 Atua, kia kite ai  korua i a au i te Atua
hoki. E pa, kaua au e kawea ki Waimea
tonu ai, engari waiho ano au i konei tanu
ai, i te kainga o aku tupuna, o oku matua,
oku whaea,  kia titiro ake ano korua ki
taku urupa, aku teina, aku tuakana. E
noho, e pa, e whae, me a korua potiki,
ki aku teina hei konei ra e pa, e whae.
Heoi, ka hemo, i te 8 o nga haora. Ko
te mate o  ienei tamaiti i te kaokao te
mate, o puta ana te kai i reira me te wai
ina inu i te ti. Kahore i taea e te takuta,

                                   TE  HAEATA.
ka wha nga tau, ka mate. Ko Anaru
Kerei te ingoa; no Aperira i whanau ai,
ra 20, 1849 ; no Mei 7, 1854, ka mate ;
i mate ki te Uruhi, katahi nei ka taea kia
perehi, hei matakitaki ma nga iwi o te ao.
Ka  4 tau, ka mate. Ko ana teina no te
mate mitara nei i mate ai etahi: ko Ana-
ru, ka 4 nga tau, ko Hana, ka o, ko Piri-
hira, ka 2, ko Heni, ka i. Na nga mate
uruta e rere nei i te ao i mate ai. Toko-
rua  e ora nei.

  He  penei hoki tetahi wahine whaka-
pono, 12 ona tau, kahore i taea e te rata.
Ko  te mate o tetahi, i mau te waewae i te
rore pakeha, he rore kuri, puta tonu nga
tara o te rore ki tua o te waewae, i taka-
hia e au te uru hanga ka taea; i rangona
atu e au e tangi ana, e karanga ana ki a
au, E  Repa, ka mau  au i te kiore nei.
Haere  atu ai au, e mau ana. puta tonu
nga tara o te rore nei, naku ano i hanga
hei rore poaka, kahore ia i mohio. Otira,
i ora ano  taua kotiro, kotahi tau e ora
ana, e noho ana, e ako ana au i te kura.
No te mate  mitara nei katahi ka mate.
He kotiro atahua; ko tana kupu, ka pai
ano kia mate tana tinana, kia haere atu ia
ki te Atua. Ko nga whakatauki tonu tenei
o aku tamariki, kei runga tonu i te kupu
o te Atua. Heoi  enei korero.

         HE WAHINE  WHAKAPONO.
  Ko  te pukapuka tenei o te matenga o te
whaea o enei tamariki. I mate i te pa-
karuhanga toto, mehemea nei he pakete
wai e ringia ana ki te whenua ana puta
mai te toto i te waha. Mau ana te wehi,
kahore ano maua te tangata Maori i kite
noa i tenei mate, ara, nga tupuna, tuku
iho nei katahi nei ano. He wahine wha-
kapono,  nui atu tana aroha ki te Atua.
No Oketopa 19, 1857, i mate ai. Ko tona
ingoa ko Rina Hinetapaki  Te Rangika-
wetuki. Ka 53 ona tau ka mate. Ko te
whaea tenei o aku tamariki. Ko ana kupu
muna  iho  tenei, Hei konei ra e pa, ki a
taua tamariki, kia nui to a tawai i a taua
tamariki, i o potiki i muri i ahau; hei
konei ra, e tama, me o teina e noho ra e
Repa,  ki o potiki, e taea hoki, e pa. te
pewhea te mate ka tino kaha rawa ki te
whakamate i toku tinana, no konei koutou
ko potiki i waiho ai e au. Aue pa ki aue, 
hei konei ra ki nga tamariki, e tama e
Wiremu   Hoeta, e Hariata, kia kaha ki te
whakapono,  kia kite ai koe i nga ra pai o
te Atua.  E Repa, kei pouri koe ki ahau,
e mate  ano te tinana i roto i te hara, he
oranga  ia te wairua i roto i to tatou Ariki
i a Ihu Karaiti, te Kai-whakaora; e mea
ana ia, Ko ahau te Aranga mai mete Ora,
ko te tangata katoa e whakapono ana ki
ahau,  ahakoa mate, e ora ano.  E pa,
tukua  nga tamariki ki te kura i muri i
ahau, kia nui ake to ratou matauranga i
 toa i toku, kia whiwhi ai o potiki ki te
mohiotanga me te matauranga pono ki te
Atua  ora, nana nei tatou i hanga, homai
ana e ia ko te manawa ora me te wairua
ora. Kei ruarua to ngakau i muri i ahau,
hei konei ra e Repa ki aku tamariki. E
Hoeta, e Hariata, e Tere, e noho ra e te
pukai kura, me to koutou papa. Aue ei,
e titi te mamura e kai ki taku kiri, wha-
kamau  ki aku iwi me ho aho i mirohia
awhi mai e te tau te kaurahirahinga, ka pa
e Repa he mate i te marama, he mate
hoki mai i te hina kauruki nau te ki nei e
whai ki te raroa he hara te ra poto he
matenga kaino au i i —
  Aue, e wae mae mahi mai koutou takiri
mai ra i te muka tuao kua whakapikitara
ianei aku ringa he  hanga  pioi noa te
ngaua te Atua te tuku pototia ki wawea
au te mate kia tai rawa eki witia nga tera
kia hurihia iho taku male ki raro ra i i —
  Kahore te rangi nei te pehi whakarunga
whakatata rawa mai ka murimuri aroha
kei Pirongia ra ko te iwi tau whe, e wahi
rua ana ko tiki ko nuku pori, ko tapu te
ururu ko ripiroa riki, ko whanawana ko
au ko te rangi pouri.
  Hei konei ra e pa, e tama, e hine, ka
hemo, i te 8 o nga haora. I mate ki te
Uruhi  tenei wahine me enei tamariki.
Katahi nei ka tukua kia taia ki te perehi,
hei titiro ma tera ma  tera.
  E hoa ma, ka nui taku manawanui ki
enei mate, o aku tamariki, o toku hoa ;
kihai ahau i hapuku ki enei mate, u tonu
taku pupuri i te kupu a te Atua. E ki
aha etahi tangata, he taonga matemate te
whakapono, kahore, na tona kuare ki te
inoi ki te Atua mona.  Toko-ono aku
tamariki i mate, ko te whaea ka toko-
whitu, ko toku tuakana ko te Waitere ka
toko-waru.   E kite ana ahau  i etahi ta- 
ngata karakia, ka mate te tamaiti te wahine 
ranei, heoi, mahue ake te karakia. Heoi
ano.  Na to koutou hoa aroha         
                 Na KAREPA KEREI.  ;
        Monita o te Hahi a te Harawira.
  \_\_\_\_\_\_\_ \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_ i

   RONGOATIA  NGA NIUPEPA.
  E hoa ma, e nga tangata e hoko ana i
te Haeata, he kupu taku ki a koutou mo
tenei niupepa mo  te Haeata, ara, hia ro-
ngoatia, kia pai te tiaki. Kua kite koutou
i nga pakeha e haehae noa ana i o ratou
niupepa pakeha, pakaru noa, ngaro noa.
Otiia he niupepa noa iho ena niupepa, tera
atu nga niupepa e rongoatia tonutia ana
e te pakeha hei tirohanga mana, hei kore-
rotanga mana, ma ona tamariki; ma ona
mokopuna, monga  tau maha e takoto ake
nei. Waihoki  ko to tatou niupepa pai ko
te Haeata, engari tena me rongoa. Ehara
nga korero i te korero mo te ra kotahi,
mo  te iau kotahi, mo tatou anake ranei ;
! kaore, he korero ia mo nga tau katoa, mo
 nga tamariki katoa, mo nga mokopuna
 katoa, mo nga whakatupuranga  katoa i
 muri i a tatou. Koia ahau ka mea ai me
 rongoa.  Ka oti te korero i nga korero o
 roto, na, whakatakotoria paitia ki roto ki
 te pouaka kia takoto tika, kia takoto pai,
 kia takoto maro ; to tena marama niu-
 pepa, to tena marama  niupepa, tutuki
 rawa ra ano ki te tutukitanga o tona tau;
 na, katahi ka tuituia hei pukapuka mau
 tonu, katahi ranei ka kawea ki te kai tui
 pukapuka mana e tui mana e kopaki ki to
 te pakeha kopaki pukapuka, na, katahi ka
 kitea he pukapuka nui. Me te tiaki tonu
 kei poke i te paru, kei moku i te wai, kei
 kainga e te huhu, kei wawahia e te tama-
 riki. Na, me pena tonu ia tau ia tau, me
 te tui ano me te kopaki ano tona puka-
 puka mo tona tau, tona pukapuka mo tona
 tau; me te tuku iho ano ki ona tamariki,
 ki ona mokopuna, ki tera atu whakatupu-
 ranga ki tera atu whakatupuranga. Na
 te tikanga pera i tupu haere ai te matau-
 ranga me te rangatiratanga o te Pakeha.
 Ma te tikanga pera hoki ka tupu haere ai
 te matauranga o te Maori me tona ranga-
 tiratanga. Kei roto kei tenei pukapuka
 te ingoa me nga tikanga o te Atua ; ina,
 me rongoa me tiaki te Haeata.
                 Na te HOA AROHA.


 HE WHAKARITENGA KARAIPITURE.
             Hoani 10. 4, 5.
 HE tangata i Iniria he tahae tana i te hipi.
 Ka hopungia ia, ka kawea ki te kai-wha-
 kawa kia whakawakia. Na, tu ana nga
 tangata ki te aroaro o te kai-whakawa, te
 tangata nana ake te hipi me te tangata
 nana i tahae i taua hipi, tohe ana raua
 mea ana tetahi nana, mea ana ano tetahi
nana, a te takoto te korero. Katahi ka
 mea te kai-whakawa, me wehewehe nga
 tangata be ruma ano mo tetahi he ruma
 ke ano mo tetahi, ka mutu ka mea ano ia,
 Me karanga tetahi ki te hipi, me karanga
ano  tetahi. Na, karanga  ana te tahae
 otiia kihai i rongo te hipi kihai hoki i
 mohio ki te reo manuhiri.  A, karanga
ana te tangata nana, rongo tonu ana te
hipi ki te reo o tona rangatira, rere tonu
atu ana ki a ia. Kaiahi ka mohio te kai-
whakawa  ki te tahae, riro ana te hipi i te
tangata nana, wiwi ana te tahae i tona utu.
   Ka tika te kupu o te Karaiti, " Ka aru
nga  hipi i a ia; e matau ana hoki ratou
ki tona reo.  Ekore ratou e aru i te tau-
hou, otira e e oma ana ratou i a ia: ekore
hoki ratou e matau ki te reo o nga tau-
hou."