TE HAEATA
  TE UTU MO TE TAU }
KOTAHI 2s 6d}               " Tatou ka haere i to Ihowa Maramatanga."       { TE  MO TE PUKAPUKA
KOTAHI 3d
   VOL. 11.]                      AKARANA,    HUNE    1, 1860.                      [No. 3.
     MARAMATAKA    MO HUNE.

   Hei (e 4 o nga ra Hua ai (e Marama.
   Hei te 19 o nga ra Kowiti ai te Marama.


  1  Parairei   Whakawa  ki Akarana.
  2   Hatarei
  3   Ra Tapu   Waiata 15, 16, 17.
  4  Manei
  5  Turei
  6   Wenerei
  7   Tarei
  8  Paraire!
  9   Hatarei

 10 Ra  Tapu   Waiata 30, 51, 52.
 11   Manei
 12 Turei    
 13  Wenerei    
 14  Tarei
 15   Parairei
 16  Hatarei

 17  Ra Tapu    Waiata 86, 87, 89,.
 18 Manei
 19  Turei
 20  Wenerei
 21  Tarei
 22  Parairei
 23  Hatarei

 24  Ra Tapu   Waiata 11 6, 117, 118.
 25 Manei    
 26  Turei    
 27  Wenerei   
 28  Tarei     
 29  Parairei  
 30  Hatarei   
                      

E taia ana Te Haeata i te tahi o nga ra
o nga marama katoa.
Te utu  mo  tenei niupepa hia rua hereni
mo te  Tau te kau ma  rua nga niupepa e
taia i te tau kotahi.
Ko nga tangata e mea ana kia taia o ratou
whakaaro ki tenei niupepa, me tuhituhi a ratou
pukapuka ki te Kai-Tuhi o Te Haeata, ara ki a
Te Patara, kei Onehunga.  Ko  te tangata
e hiahia ana  kia taia tona panuitanga ki
te Haeata nei, me kawe i tana pukapuka kia
Te  Wirihana ki te Whare  Perehi o "The
New  Zealander," ma Te Wirihana e whaka-
rite utu mo te panuitanga ka taia. 

      TE HAEATA.\_\_\_\_

        AKARANA, HUNE 1, I860.
 HE KORERO MO TE KAWENGA  MAI
   O TE RONGO E TE MATENE KI
    NIU TIRENI.


 I TE aha  ra a te Matene,  i ienei wa ?
 Tetahi raruraru  ona ko Tahiti.  I rere
 mai etahi o nga Mihinare i reira ki Poiha-
 kene, he wehi no  ratou kei kohurutia e
 nga tangata whenua.  A noho ana i te
 whare o te Matene. Na, whakaukia ana
 e ia to ratou whakapono, ngarea ana kia
 hoki ki to ratou mahi.
   I mea hoki ia kia hohoro te haere mai
 a te Hooro ma ki tenei motu, a, te wehinga
 o nga kapene kaipuke ki te rere mai, ka
 hoko  ia i tetahi kaipuke hei rerere tonu
 mai ki konei, ki Tahiti ano hoki. I hia-
 hia ia kia rere mai hoki ia ; otiia kihai te
 Kawana i whakaae; i mea hoki he wha-
 kaaro porangi, Ua kohurutia nga Mihina-
 re. A  tukua mai ana ko nga Mihinare
 anake. He take ano ta te Kawana i pu-
 ritia ai a te Matene; i rongo ia ki tetahi
 kaipuke kua tahuna e nga Maori o Wha-
 ngaroa, me nga tangata o runga i kohu-
 rutia. Tokorua anake nga wahine me te
 tamaiti i ora. Kahore aua  Mihinare i
 wehi, kua tu hoki to ratou whakapono ki
 runga ki te kamaka.
   Na, kua u ratou ki Pei Whairangi.  I
tuhituhia mai hoki he pukapuka e te Ma-
 tene kia Ruatara kia atawhaitia ratou e 
ia, kia hoki tahi atu ano ia ratou ko etahi 
o ona hoa ki Poihakene ina hoki nga Mi-
hinare. I mauria mai hoki he mira mana 
e nga Mihinare. Te hurihanga o nga witi [
ka karanga a  Ruatara i nga tangata kia;
kite. Miharo  ana ratou i te putanga mai 
o te paraoa.  Na, te tununga o te taro, 
hamama ana ratou, tupekepeke ana i tenui,
o te huri. Kaiahi ratou ka whakapono i
ki a ia i tana kianga atu he tangata pai!
te Mihinare; kua tika nei hoki tana ku- 
pu.                                 I
  No Akuhata, 1814 M.K., ka hoki ratou
ko Ruatara ko Hongi, me etahi atu toko-
rima, ki Poihakene. I Nowema ka wha-
kaae te Kawana kia haere mai a te Hooro
ma a te Matene; a hoki tahi mai ana, me
 a  ratou tamariki, me a ratou wahine. I
  kawea mai hoki e ratou he kau, be hipi,
 he heihei. Na, kua u ki Whangaroa ki
 waenganui o te iwi Kohuru ra i nga Pa-
 keha. Rokohanga atu kua patua a Tepahi,
 matua keke a Ruatara, ratou ko tana ha-
 pu e tetahi atu kaipuke hei utu mo tana
 kohuru.  Na, whakapaea ana e ratou te-
 nei he ki nga tangata o Pei Wharangi.
 Te unga o te Matene ma e whawhai ana
 ratou.  Kua mohiotia ano ia he hoa no
 Hongi raua  ko Ruatara, i hiahia hoki ia
 kia mohio o raua hoa riri he hoa ano ia
 no ratou.  A haere ana ia ki to ratou pa
 moe ai kahore ona wehi. A whakaturia
 ana e ia kia ratou te take i haere mai ai
 ia, me nga hua pai kaputa mai ki te hou-
 hia te Rongo. I te ata i ngarea e ia nga
 rangatira kiahaere ki runga kite kaipuke
 parakuihi ai, a haere wehi kore ana. ra-
 tou.  1 te mutunga o te kai ka tuari tia e
 ia he taonga ma ratou. Hariru.ana  ra-
 tou ki o ratou hoa riri, a houhia ana te
 rongo. I mea  hoki ratou ma ratou nga
 Mihinare me  nga Pakeha hokohoko  e
 tiaki kei tukinotia.
   Ko te Kirihimete o 1815 te Ratapu tua-
 tahi i timataia ai te karakia ki te Atua i
 enei motu. Na  Ruatara te wahi karakia
 i whakapai, he mea taiepa hoki nana. I
 hanga hoki eia tetahipurapiti ki waenga-
 nui ki te pa pa waka. A whakaarahia ana
 te kara o Ingarani ki te wahi teitei o te
pa.  Ona  tangata noho raua ki te taha ki
maui, ko Korokoro ma ki matau.  Ko
nga tangata o te pa, nga wahine, nga ta-
mariki me  etahi manuhiri i tetahi taha i
tetahi taha. Hore rawa he kupu kia ro-
ngona.  Na  ka waiata a te. Matene i te
100 o nga Waiata; pouri ana tona nga-
kau  i tana whakaaronga ki a ratou "e,
noho ana  i te pouri me te atarangi o te
mate."  I te karakia ka tu nga Pakeha,
ka tu hoki nga Maori. No Kuka 2, -10
tana kauwhau; na Ruatara i whakamaori.
  He nui te u o te whakaaro o te Matene
me  nga Maori  tetahi Ui tetahi.  E 2S
o ratou i kawea e ia i runga i taua kaipuke
i ana rerererenga i te tahatika, tokowhi-
tu kau hoki ana heramana. He whaka-
atu tonu tona i te kino o te wahine toko-
maha  ma  te tangata kotahi, i te he o te

                                   TE  HAEATA.
 korero  teka, o te tahae, me te nui o te
 wehi o nga Pakeha ki ta ratou mahi kai-
 tangata.
   Na, ka hokona e ia he whenua mo nga
 Mihinare, ki Rangihoua, he wehi nona
 kei peia ratou ina haere ia.  Tuhituhia
 ana te hokonga ki te pukapuka, a taia
 ana le moko o te rangatira ki raro. Muri
 iho hoki ana ia ki Poihakene me nga tangata
 Maori kotahi tekau.  Kahore  i roa te
 ahua pai o le mahi o nga Mihinare. E
 wha ano nga ra i muri i tana haerenga
 ka male  a Ruatara; he turoro ano ia i
 tona haerenga.  I tona matenga i ruarua
 tana ngakau ki nga tikanga Maori ki te
 whakapono.  Me i ora ia kua takoto tana
 whakaaro mo tetahi pamu mona; kia ha-
 nga paitia hoki he taone mona  kia rile
 Li to te Pakeha. Kahore i roa te wa kua
 whawhai ano.  I noho tetahi taua ki te
 taha o te kainga o nga Mihinare. I wha-
 kawehia  hoki ratou i korerotia, ka ko-
 hurutia, ka  kainga.    Mataara  tonu
 ratou, manu tonu te poti mo te putanga
 mai o  te taua.  Otiia kihai te Atua i tu-
 ku mai i te he ki a ratou.
   Muri  iho ka  haere mai  te Mihinare
 Weteriana, a te Leigh, a whakakaha ana
 tetahi i tetahi. Pouri ana a te Matene
 i tona rongonga ai i nga he o nga Maori.
   Tetahi mea ano hei whakapouri i a ia
 kote -whakatoinga a ratou whakapakeha.
 Na, hamenetia ana e ia tetahi o aua ta-
 ngata mo tana whakapaeteka  ki a ia ki
 nga Mihinare ano hoki.
   No Akuhata 1819, ka rere mai ano ia,
me  etahi atu Mihinare, me nga kai mahi
tokotoru, me nga Maori tokorua ko Tui
 raua ko Tetere, he mea ngare nana ki
 Ingarani kia whakaakona  kia kite ano
 hoki te Komiti i te Maori. Na, u ana
 ratou ki Rangihoua. Na, tautohe ana a
 Hongi raua ko  Ruatara kia whakaturia
 te kainga o nga Mihinare ki tona ake
 wahi. Ko ta Hongi, tana i pai ai, a ha-
 nga ana to ratou kainga ki te Kerikeri.
Na  nga Maori nga rakau mo te whare i
 kani. Koa  ana a te Ma ene i tona kite-
nga.

TE HAHI I A IA NGA KARAIPITURE,
   E penei ana fa Paora kupu mo  Iha-
raira :—" Ha,  he aha te pai o te Hurai ?
He nui ra i nga mea katoa; te tuatahi,
 kua oti te 
Atua."    Roma 5, 1, 2.  Kua  whiwhi
taua iwi i tenei taonga nui i a ratou e
noho ana ki maunga Hinai. Kua whakaae
reo nui ratou ki nga lure katoa a Ihowa.
Otira, i muri tata iho i ta ratou whakaae-
tanga kua taka ratou ki te hara. He nui
te tutu o taua iwi.  He maha  a ratou
kino ; a i whakawakia nuitia ratou mo a
ratou mahi he, no te mea kua whiwhi ratou
ki nga ture a Ihowa.         '      
   Ta ratou he tuatahi, ko te hanganga i te
 whakapakoko.  He nui ta ratou kuware i
 roto i tenei mahi. Ahakoa  kua rongo
 ratou ki te reo o te Atua i a ia e whaka-
 puaki ana i ana ture, tahuri ana ratou ki
 te hanga i te kuao kau hei atua mo ratou.
 E toru mano nga tangata i whakamatea
 mo  tenei he a ratou.—Ekoruhe 52, 1.
   Tenei ano tetahi he, Ko te amuamunga
 ki te mana. Ahakoa i homai noa te Atua
 i tenei kai ki a ratou  i nga ra katoa,
 minamina  ana nga tangata ki tetahi kai
 ke.  Homai ana e te Atua ta ratou i hiahia
 ai; otira, i a ratou e kai ana kua pa mai
 te mate ki a ratou, a he tokomaha nga
 tangata i hemo ki reira. Te ingoa o te
 wahi i mate ai ratou, ko Kiperoto Hataawa;
 tona whakamaoritanga, "Nga  urupa o
 te hunga i minamina."—Te Tauanga 2.
   Te tino be a nga tangata a Iharaira, ko
 ta ratou whakaaetanga ki te korero kino o
 etahi o nga tangata o era i tonoa e Mohi
 hei tutei mo te whenua o Kanaana. He
 tika ano te kopu o aua tutei mo te kaha o
 nga Amori.  Otira i wareware ratou ki te
 kaha  a te Atua hei patu i o ratou hoa
 whawhai katoa. Kua  patu e ia nga lhipi.
 Kua wehea e ia te Moana Whero. Kua
 whakangaromia eia nga Amareki; a me
 he mai ka pai ia kia riro te whenua i a
 Iharaira e taea ano e ia te whakangaro i
 nga Amari i te iwi "ko tona roa, koia
 ano, kei to te hita, he mea kaha ano ia
 ano ko nga oki."—Amoho 2 9.  Epenei
 ana ta Mohi kupu ki a ratou mo tenei,
 ''Heoiti, i tenei mea ano kihai koutou i
 whakapono ki a Ihowa ki to koutou Atua."
 Riuter. 1, 23. Hei utu  mo  tenei hara i
 whakahokia ai ratou ki te koraha kia haere
 kopikopiko ratou ki reira, a kia rite nga
tau 40 no te putanga mai i Ihipa. I mea
hoki te Atua kia mate katoa nga kaumatua
i haere mai i Ihipa. Ko Karepe anake
 raua ko Hohua nga tangata o ratou e tae
atu ki Kanaana. Aue, te tini o te tangata
kua  mate  i  a Whakapono-kore.—Te
Tauanga 14.
   Muri iho i tenei i tutu a Karaha ma ki a
Mohi  raua ko Arona.  He hae te lake.
Kihai aua  tangata i pai kia nui ke atu a
Mohi  i a ratou. He tini nga tangata i
mate mo taua tutu. I horomia a Karaha
ma  e te whenua. Puta mai ana te ahi i
te aroaro o Ihowa pan ake nga tangata
259.  I te aonga ake amuamu tonu ana
nga tangata ki a Mohi raua ko Arona. Ka
mura   te riri a te Atua, a 1-4,700  nga
tangata i whakamatea e ia. Me i kore a
Arona  he tokomaha ke atu kua hinga.
Otiia i tikina e ia tana tahu kakara a "• ka
maka iho he whakakakara, a ka meinga
he whakamarietanga mo te iwi. A tu ana
ia i te takiwa o te hunga mate o te hunga
ora, a, ka mutu le whiu."—Te   Tauanga
16.
  Ahakoa he maha nga whakatikanga o
nga  tamariki o Iharaira ki to ratou kai
 arahi ki a Mohi, pai tonu tana mahi taea
 noatia tetahi o a ratou amuamutanga ki
 a  ia mo te kore-wai.  I mea  te Atua
 kia korero a Mohi  ki te kamaka, a ka
 puta mai he wai.
   Ta  Mohi ia he patu i taua kamaka.
 "Na  ratou hoki i whakatoi tona wairua;
 i he ai te kupu a ona ngutu."—Waiata
 406, 33.   Mo tenei he kahore a Mohi
 raua ko  Arona  i tae atu ki Kanaana.
 —Te  Tauanga 20.
   Mo  te matenga o  Arona  i runga i
 Maunga   Horo titiro ki Te Tauanga 20.
 Nga  tau o Arona 123.
   Kei te 21 o  Te Tauanga te korero mo
 te ngaunga o te iwi e nga naka ki, me
 le hanganga a Mohi i te nakahi parahi.
   Kua  tuhituhia enei he a nga tangata
 o Iharaira  hei whakatupato  i a tatou,
 kei rite a tatou mahi ki a ratou. Tirohia
 hoki le  kupu o  Paora mo   tenei kei
 Koriniti tuatahi,  kei le  tekau  o  nga
 upoko.   He  iti te wahi Karaipiture i a
 ratou.  Kei a tatou ia te tini o nga kupu
 o te Atua.  Nokonei, "kia  mahara kei
 whakarere  koutou i tenei e korero mai
 nei.  Ki le  mea hoki kiha? i mawhiti
 atu le hunga i paopao ki tera i korero ra
 i runga i te whenua, ina, ekore rawa
 ano  tatou., ki te tahuri ke atu i tenei
 kua korero mai nei i te rangi."—Hiperu
 12, 25.

     E  HOA E PATARA,—
   E  penei ana te kupu a te Karaiti mo
 te inoi, "Na, ko inoi koe, tomo atu kitou
 ruma i roto rawa, ano ka kati tou taiau,
 inoi atu ki tou Matua i le wahi ngaro
 mana koe  e utu nui." Matia 6, 6. Kei
 whea te ruma i roto rawa o nga whare
 Maori?  Kahore  au  i kite. Ki  taku
 whakaaro ekore e haere mai te Wairua
 Tapu ki tenei motu, kahore hoki he inoi
 puku a te iwi nei.
   E Hoa,  kia kaha tou kupu  ki nga
 Maori mo tenei mea, ara, mo nga whare
whai  ruma  kia hanga.  Ki atu ki nga
 tangata kia hohoro le hanga; kei whaka-
rerea rawatia tatoue le Wairua o te Atua.
" Kaua e whakapouritia te Wairua Tapa
o  te Atua." Nga  Epehi 4, 50.
                           NA   EHEKIERE.

  [Ka  Uka ta Ehekiere kahore he inoi
puku  o te iwi nei. Ekore e tata mai to
Wairua  Tupu.  Ma  te tangata whenua e
karanga  ka peka  te manuwhiri ki to
kainga.  Kahore he "Tauti mai" ekore
te manuwhiri e peka mai, ka tika tonu i
tona ara.   Waihoki  ma   te tangata e 
karanga e Inoi ka haere mai te Wairua
Tapa  ki nga kainga, kore te tangata e
karanga ka noho atu ka haere ki nga wahi
ke mahi  ai ki nga wahi i kite ai ia e inoi
ana nga tangata mona kia puta ki a ratou.
E te whanau maharatia i taka te Wairua 
ki runga ki. nga apotoro i te ra o te Pete- 

                                     TE HAEATA.
 koha  i a ratou e inoi ana. I ringitia iho
 hoki te Wairua e te Atua ki runga kinga
 tangata o Amerika, o  Aiarana, o Inga-
 rangi  i tenei wa i a ratou e inoi ana.
 Tena, inoi ka whiwhi koutou, hanga a
 ruma kia ai hei wahi inoi mo koutou.—
 Haeata.]

 NGA KI O  TE RANGATIRATANGA.
   "Ae   hoatu e ahau ki a koe nga ki o te
 rangatiratanga o te rangi."—Matiu 16,19.
   E  kiia ana e nga Pikopo kei a Pita tonu
 ano nga ki o te rangatiratanga o te rangi:
 e  kiia ana e matou  kahore,  kei a te
 Karaiti ano nga ki. Tena kei a wai ra-
 nei te tika? Me titiro tatou ki nga Karai-
 piture, kei te kupu o te Atua hoki te tika.
   He  aha koia nga ki? Hei mea whaka-
 puare tatau hoki te ki. Na,  he kupu
 whakarite tenei na te Karaiti ki a Pita mo
 tana mahi kauwhau i te rongo pai. Tu-
 kua ana  e te Karaiti ki a ia tenei mahi,
 mana  e whakapuare te rangatiratanga o
 te rangi, ara, te Hahi o te Karaiti ki nga
 tangata. Koia  tenei ka puare hoki i a
 Pita ki nga Hurai me nga Tauiwi hoki
 i te ra o te Petekoha ; nana te kauwhau
•tuatahi i muri iho i a te Karaiti; nana
 te iriiringa matamua ; kiia mariretia ana
 te rangatiratanga e ia, mo nga Hurai ki
 tetahi ki, mo nga Tauiwi ki tetahi: mo
 konei i mea  ai te Karaiti ki a ia, "Ae
 hoatu e au ki a koe nga ki."
   Tena, ka puare  te rangatiratanga i a
 Pita i te ra o te Petekoha, i riro i a wai
 nga ki ? Kahore ra, ka puare te tatau,
 ekore e tutakina a muri atu, kahore hoki
 he mahi ma nga ki, ka rukea noatia atu.
 Koia ano tenei i puare te rangatiratanga
 mo ake tonu atu, kahore e tutakina; no
 konei i waihoatia mariretia e Pita nga ki
 kia takoto noa, kahore he kupu mo nga
ki  i muri iho, kihai puta ta Pita kupu
ki nga ki i roto i ana pukapuka ki nga
Hahi.
   Otiia, mea ana te Pikopo, i a Pita tonu
ano  nga ki a mate noa;—ka mate ia ka
waiho  iho nga ki ki tetahi minita, a ka
tukua  iho e tera ki tetahi atu, a tukua
iho, tukua  iho taea  noatia te Popi o
Roma.   A mea ana ano ratou koi a ia,
kei taua Popi te take o te Hahi, te tino
tikanga o  te rangatiratanga.  Kahore
matou  e kite i tenei i roto i nga Karai-
piture ; kihai te Karaiti i mea i hoatu e '
ia nga ki  ki a Pita ma  Pita e hoatu ki
tetahi; kihai hoki a Pita i mea kua waiho
iho e ia ki a wai ranei, ki a wai ranei :
no konei matou ka mea nei kahore i a ia
nga ki inaianei.                        
  Ka  mea ano  te Pikopo, kei a ia kei
a Pita tonu ano, riro ana i a ia i tana hae-
retanga ki te rangi hei tiaki i te tatau o
te rangatiratanga  ki runga.  E ki ana
hoki e tu tonu ana a Pita ki te tatau, a
 mana  e pai kia tukua te tangata ki roto,
 ka puta, mana e kore e pai ka pana atu:
 na, he Pikopo  te tangata, ka tukua, he
 tangata no tetahi Hahi ke, ekore e tukua.
 Ka  hua ahau ki ta te Karaipiture kei te
 Karaiti anake te tikanga, ina hoki tana
 kupu:—"   Ka haere ahau ki te taka i te
 wahi mo  koutou: a ki te haere ahau ki
 te taka i te wahi mo koutou ka hoki mai
 ano ahau, ka tangohia koutou ki ahau."
i —Hoani 14. 2, 5.  Ne, kihai i mea ma
 Pita tera mahi, kahore, mana ano ona
 tangata e tuku ki roto. Tenei hoki tetahi:
 "Kei   a ia nei te ki o Rawiri, ko ia e
 whakapuare  ana, a kahore tetahi hei tu-
 taki: a e tutaki ana, a kahore tetahi hei
 whakapuare."—Whakakitenga   o. 7. Ara,
 kei a te Karaiti, ehara i a Pita tenei mahi,
 ehara i a Pikopo.
!  Tena e te whanau ata whakaaroa mari-
 retia nga  Karaipiture  kei  tinihangatia
 koutou e nga poropiti teka e haere nei i
 te ao.

 HE TAMAITI O TE KURA O AOTEA I
 NGARO KI RUNGA KI TE MAUNGA
|  KI TE WAKA MARU.
:  No te toru  o nga  ra o Aperira, ka
 haere tetahi kaumatua me tetahi tamaiti
 o te Kura o Aotea ki Pakoka ki te motu-
 motu aka.  I te Anaroa raua e mahi ana
i i te Turei. No te Wenerei ka haere raua
 ki Wharekaho  mahi  ai.  No te muri
i awatea o taua ra, ka mea atu te kaumatua
 ki tona tamaiti, "Kati; me hoki taua ki
 waho, wakawaha ai, i a taua aka." Haere
 tata ake ana ia ki te huarahi whanga ai i
 tana hoa, me te karanga iho " E Hone
 haere ake," i tata tonu hoki te wahi i mahi
 ai raua ki te huarahi, ka kore noa te ta-
 maiti e hohoro ake, ka haere tata mai ia
 ki waho ki te wahi i takoto ai a raua aka
 i mahia e raua i te ata—me te karanga
 ano ki tana tamaiti—ka roa tonu te ta-
 maiti ka mohio ia, kei te wakapiri haere
 iho ana ia ki tatahi, ka roa tonu te tamai-
 ti, ka hoki atu ia ki te tiki, tae noa atu
 kua kore, karanga noa, kimi noa, kaore
 kau i kitea, mohio ana te kaumatua, kua
 riro pea ki nga Pakeha e kani tata mai
 ana 5 te rakau i tera taha o te awa. Ka
 ahiahi ka puta atu matou ki te tiki atu i
a raua ka korerotia mai kua ngaro a Hone
 katahi ka ngarea atu nga tamariki ki te
titiro ki te waapu a nga Pakeha, ka haere 
matou ki runga ki te maunga tahu ai i te !
ahi, karanga ai ki a ia, kore kau no ake i 
kitea. Ao ake ka hoki ano matou, me te 
matua o taua tamaiti me nga monita o te 
Kura me nga Pakeha kani rakau me tetahi
Pakeha ano o Aotea, kimi noa matou i taua
ra, kite ana ko nga waewae anake, kaore
kau i kite i te tamaiti. Ao ake ka rapu
ano matou katoa me etahi atu tangata ano, '
e mea ano ka kitea nga waewae e mea
ano ka ngaro. Ao ake ka rapu ano ma-
  tou, a, no te Ratapu  kaiahi ka kitea te
  marotango o  te haere o  le tamaiti ki
  te maunga ki te Wakamaru—whaia to-
  nutia ana i te Manei, no te Turei ka kitea
  te hekenga iho ki roto ki Kaikai, me te
  moenga me te hokinga ake, kaiahi ka ahu
  te haere wakawaho ki te Hue—katahi ka
  heke tonu iho matou me te whatiwhati
  haere i le huarahi, me te tahu ano i nga
  rata ki te ahi, me kore ranei ia e kite, a
  koia ano ka haukotia ia e matou, ka kite
  ia i to matou ara whatiwhati, ka whai
  tonu iho ia i muri i a matou, heke tonu
  iho i te Hue, e noho ana matou ka puta
 ake ia, tu pono ko tona matau ano. Ka
  pa te karanga a tera, "E mea  ma, E!
 tenei a Hone. Ko Hone tenei." Heoi ano
 ka koa matou, pupuhi ano i a matou pu
 kia  mohio  ai nga tangata kua kitea te
 mea  i ngaro.  Katahi ka  hoatu  tetahi
 kongakonga  pararoa ki a ia, ka tunua
 tetahi wai ti mana, ka pataia atu ki a ia,
 " He aha te kai i ora ai koe i a koe e ngaro
 nei?" Katahi kaki mai, "He hua Raure-
 kau he Kokotaiko." A  i kaha tonu te ta-
 maiti i runga i enei kai i nga ra e ono, he
 ahua ora noa ake hoki ia i tona haerenga
 ake ki a matou. No te Wenerei i te 11 o
 nga ra o Aperira katahi matou ka hoki
 mai ki to matou kainga ki Motukaraka,
 me le whakapai atu ki te Atua mo tanu
 tiakanga i te tamaiti i aia e he ana irunga
 i te maunga i a matou ano hoki i te kai
i kimi i a matou e hahau ana i runga i te
I maunga i roto i te ururua ki te kimi
 i  ta matou  tamaiti i  he nei. Tera
 atu te hari o nga matua,—o Matiu raua
 ko Heka ki to raua tainahi i ngaro a kua
 kitea. Kia mahara hoki tatou e hoa ma
 ki te kupu o te Karaiti mo te " haringa I
 te aroaro o nga Anahera o te Atua" mo
 te tangata e hoki ripeneta mai ana i runga
 i nga maunga o te he, e puta mai ana i
 roto i te ururua o te kino ki te huarahi
 kua  hanga houtia mo  tatou, ara, a te
 Karaiti.               Na Te  KINA.
 Motukaraka, Aotea,
   Aperira 23, 1860

 TE HAHI I MURI I A TE KARAITI.
   Etahi o aua kai whakaako ano hoki.
 kuware rawa.  I le komiti o te hahi ki
 Epeha M.K. 431 he noa iho tetahi pihopa
 me  tetahi minita ki te tuhituhi i o raua
 ingoa. Tetahi ano  hoki o ratou, (Cyril
pihopa o Alexandria) whawhai maori ana
 ia ki te Kawana ki a Orestes, whakapai
ana ia ki aua akonga i ta ratou tututanga.
ki taua kawana, i ta ratou patunga ano
hoki i tetahi o nga wahine te pa wahi iti
hoki kua mate te kawana i a ratou. He-
oi tohe tonu ano aua minita whakaritekau
nei ki te whakanui i nga mahi o waho kau,
tini noa iho a ratou  tikanga; i ki ai a
Augustin, tetahi pihopa pai whakahara-
hara, M.K. 430, ''Engari ta nga Hurai

                                  TE  HAEATA.
karakia i mama ake i te karakia a te Hahi
 o taua takiwa."
   Ki ta ratou ano hoki kua kitea e ratou
 te lino ripeka i ripekatia ai a te Karaiti.
Whakanuia  rawatia ake e ratou hei wha-
 kaora tangata, hei aha, hei aha. A ratou
mea   nui ano hoki mo  te karakia ko
nga kakahu, aha ranei, i rahurahua i mua
 e nga tangata tapu kua mate; a ka kore
nei he rawa i roto i te ngakau tahuna ana
e ratou nga rama i te awatea i roto i o
Tatou whare karakia hei whakawhirinaki-
tanga mo o ratou whakaaro.  Nawai a,
kua  matara noa atu ratou i a te Karaiti.
Horihoria ake e ratou kei nga mahi a te
tangata he pai e manakohia mai ai e te
Atua, kei nga nohopuku, kei nga atawai-
tanga i nga turoro, hei te ohaoha ki nga
whare  karakia, ki nga monasteries. Na
titoa ana e ratou te ahi o Purgatory te ahi
hei tahi monga hara. Na Gregory Great
a Roma  taua tikanga hou nei.
  No  taua takiwa nei ano i whakakake
rawa ai nga Pihopa o Roma. Ki ta ra-
tou, ko ratou te nui rawa o nga Pihopa
katoa.  Na,  takahia ana ta ratou e nga
pihopa  o  Antioch  o Constantinople o
Alexandria.  Na, ka mea  nga pihopa o
Roma  ko ratou hei papa, Pope: a ka mea
nga  pihopa o era atu pa etoru, ko ratou
hei tino matua, ara, hei Patriarch. Ta te
ngakau maori pai! Ahakoa i roto ahakoa
i waho a tetahi he whakakake kau ano.
  Otiia he pai ano etahi o aua pihopa i
taua takiwa nei ano. He pai ano etahi o
nga pihopa o Roma.  He  tangata paia
Leo:  he tangata pai ano a Gregory Great,
ara, etahi o ana  tikanga; he  tangata
maia, he whakahaere tika; he nui ano ho-
ki tona hiahia tona uaua ki te ngare i nga
tangata ki te kawe i te Rongo Pai ki nga
whenua kuare.
  I taua takiwa kua riro a England i nga
Saxons.  Kihai taua iwi i mohio  ki te
Atua nui.  I a ia e haerere ana i te wa-
haroa o Roma  ka kite ia i etahi taurereka
i kawea mai i England kia hokona: hia-
hia tonu  ia kia whakaakona  ratou; a
ngarea mai ana e ia a Augustin ratou ko 
etahi monks e wha tekau ki te whakau ko
i a ratou. He  he rawa ia etahi o ana
kupu ki a Augustin ratou ko ona hoa: i
ki ia. Me waiho etahi o nga tikanga o te
karakia maori o nga Saxons hei whaka-
marie  mo ratou.  Na  reira i kino ai te
karakia o England i mua; ko te ingoa kau
i tukua ki a te Karaiti. No nga karakia
maori  a ratou tikanga.
   Tetahi atu tangata pai o taua takiwa, ko
Ambrose,  pihopa o Milan. He rangatira
hoia ia i mua, kahore hoki i iriiria. Kitea
rawatia ake kua whiwhiria hei pihopa.
Kihai  ia i pai. Na, ka tohe, ka tohe, a
whakaae  ana  ia, iriiria iho, whakapiho-
patia iho. Na, hoatu ana e ia ona taonga
ma  te hunga rawakore, kei te ako i nga
Karaipiture i te ao i te po. Nga moni
ana i toe, hoatu ana e ia hei hoko i nga
pononga whakapono; whakahokia atu ana
ki o  ratou kainga.  Otiia, ahakoa  nui
tona ngawari tona aroha ki nga rawakore
ki nga tangata iti, maia rawa ia ki te hunga
kino.  I taua takiwa i oho nga tangata o
Teharonika:  patua iho e  ratou etahi o
nga  rangatira o te kingi, o Theodosius.
Na, ka riri a Theodosius; patupatua ana
e ia nga tangata o Teharonika, he mea
kohuru.  Te rongonga o Ambrose, tuhi-
tuhia ana e ia tana pukapuka ki a Theo-
dosius; whakahengia ana e ia tana mahi,
kauwhau  tonu atu ki a ia kia ripeneta mo
tana mahi.  Pouri noa iho te ngakau o
taua kingi ki nga kupu a Ambrose; haere
ana ki te whare karakia.  Te kitenga o
Ambrose, tu ana ki te whatitoka. "Ko-
hea koe?" "Ko  roto."—" Kahore. Kua
motuhia atu koe i roto i te hunga karakia;
he tangata kohuru hoki koe." Ano ra ko
Theodosius, "He  nui rawa  ta Kawiri,
' E rua ana, ko te puremu ko te kohuru,
a kihai te Atua i mauahara.' " Na, ko
te meatanga mai a Ambrose, " Kua rite to
he ki  to Rawiri.  Kia rite ano hoki to
ripeneta ki tana." Na, noho noa iho ana
a Theodosius e waru nga marama. Te
takanga o aua marama, na, whakarerea
ana e ia ona kakahu kingi, haere mai ana
me te heke ano nga roimata, tu ana i te
kuwaha o te whare karakia: tapapa ana
ki te whenua, karanga  ake ana, "Piri
tonu toku wairua ki te puehu; kia rile ki
to kupu to whakahauhauoranga i a au."
Na, tangi tonu iho te iwi. Kei te karakia
katoa ratou.
  Tetahi atu tangata ingoa nui o  taua
takiwa, o M.K. 400, ko Jerome* Tana i
mate nui ai he noho mokemoke i te ko-
raha i Syria.  Otiia, kihai i rite tana ki
ta etahi o nga monks, kihai i noho ma-
ngere.  Nui atu tona kaha ki te ako i
te Karaipiture, ki te whakamaori ki to
Roma  reo. A,  te taenga atu ki Petere-
hema, noho ai, whakaotia ana e ia tana
whakamaoritanga ki reira.
  I taua takiwa  ano, M.K. 398, kaha
rawa ki te kauwhau a John Chrysostom,
pihopa  o Constantinople.  10,000  nga
tangata i huihui mai i etahi wa ki te wha-
karongo ki a ia. Na, ka riri etahi mo
tona maia ki te patu i a ratou kino; a ka
huihuia he  komiti e te kuini. Whaka-
paea tekatia oke a Chrysostom, peia ana
ki Armenia.  Kihai ano i mutu tana mahi
i reira : tuhituhia ana e ia ana pukapuka;
ngarengarea ana ana karere ki te whaka-
hauhau i nga hahi. Na, ka kawea ia ki
tetahi atu wahi, he kino rawa, he kino
ano te huarahi, a pau katoa nga kaha o
taua koroheke i te roa o te haerenga, mate
noa iho. I a ia e whakahemohemo ana,
ko tana kupu tenei, "Kia whakamoemitia
te Atua mo te katoa."
     Ki  te kai tuhituhi o te " Haeata."
   E HOA,—Engari taku Hahi i tenei tau i
 neke ake ta ratou whakaaro ki nga mahi
 o te Rongo Pai.  Ko nga kohikohinga
 tenei o te tau 1839 o 1860 ki Aperira 15:
                                £   s.  d.
   Ngatiteata . .   . .  .  
   Ngatitahinga,           
     Hapa  Tapu  
     Whakapumau         
     Minita .  
   Kohanga, Waihekura    57 16 10
   Tuakau, Pokeno, Pukeki-
     whiriki .....             4 16   4½
  Na nga matua o nga tamariki
     i te kura ....       22 17  3½
   Ta Mata Manihera komiti
     mo nga turoro, aha, aha 20 O O
   Komiti Paipera .  .  .  12 12  8

                        146  4  9
   Na, £146 4s. 9d. i kohikohia e to
 matou Hahi i tenei tau me te hawhe. Ko
 nga mea  enei i kohikohia ai: ara, hei
 whakapumau Minita; mo nga Minita, mo
 nga tamariki, mo nga turoro, mo te Pai-
 pera.
   Tera atu ano etahi atu kohikohinga ; ko
 nga moni i kohikohia e nga tangata o Tua-
 kau mo to ratou whare karakia, ara, mo
 nga papa 4,009, me nga toetoe. Ka ko-
 hikohi ano ratou i tenei tau, me to matou
 hahi ano i Kohanga ka kohikohi ano ratou
 hei moni whakaoti mo nga turu o te whare
 karakia, hei moni whakapumau Minita.
   Na te Atua i noho ai te ngakau ohaoha,
 a me whakapai ki a ia mo tenei mahi aroha
 a to matou Hahi. Mau ano e whakaatu
 atu ki o hoa Pakeha e whakahawea nei ki
 te Hahi Maori, e mea nei, He Hahi hua
 kore, kahore e neke ake ki te pai.
             Na  to hoa aroha,
                  Na TE MANIHERA.

         ME  TIAKI TE  KUINI.
           1. Me  tiaki, e Pa
               A  Wikitoria
                Te Kuini.
               Hei a ia te pai,
             Te mana o te ao ;
               Me tiaki ano
                Te Kuini.

           2. Aroha mai, e Pa,
             Me tino atawhai
                Te Kuini.
             Ko koe ra hei pa
                Mo Wikitoria,
                 E ora tonu ai
                 Te Kuini.

           o. Me tohutohu ra,
             Me tino ako pu
                Te Kuini.
             Mo ake tonu ra
             Te ora me te pai
I                   O Wikitoria
i               Te Kuini.
                                      J. II.