TE HAEATA
  TE UTU MO TE TAU }
KOTAHI 2s 6d}               " Tatou ka haere i to Ihowa Maramatanga."       { TE  MO TE PUKAPUKA
KOTAHI 3d
   VOL. 11.]                   AKARANA,    HEPETEMA      1, 1860.                  [No. 6.
   MARAMATAKA   MO HEPETEMA.

   Hei le 15 o nga ra Hua ai te Marama.
   Hei te 50 o ngu ra Kowiti ai te Marama.
                               
  1 Hatarei  
  2  Ra Tapu   Waiata 9, 10. 11.
  3  Manei   
  4  Turei    
  5  Wenerei  
  6  Tarei     
  7  Parairei  
  8  Hatarei   

  9   Ra Tapu     Waiata 44, 45, 46.
 10  Manei  
 11  Turei
 12  Wenerei
 13  Tarei
 14  Parairei 
 15  Hatarei
                      
 16 Ra Tapu    Waiata  79, SO, 81.
 17 Manei
 18  Turei
 19  Wenerei
 20  Tarei
 21   Parairei
 22  Hatarei

 23  Ra Tapu   Waiata 110-115.
 24  Manei    
 25  Turei
 26  Wenerei  
 27  Tarei    
 28  Parairei
 29  Hatarei

 30  Ra  Tapu    Waiata-144—148.

E taia ana Te Haeata i te tahi o nga ra
o nga marama katoa.
Te utu  mo  tenei niupepa hia rua hereni
mo te  Tau te kau ma  rua nga niupepa e
taia i te tau kotahi.
Ko nga tangata e mea ana kia taia o ratou
whakaaro ki tenei niupepa, me tuhituhi a ratou
pukapuka ki te Kai-Tuhi o Te Haeata, ara ki a
Te Patara, kei Onehunga.  Ko  te tangata
e hiahia ana  kia taia tona panuitanga ki
te Haeata nei, me kawe i tana pukapuka kia
Te  Wirihana ki te Whare  Perehi o "The
New  Zealander," ma Te Wirihana e whaka-
rite utu mo te panuitanga ka taia. 

  \_\_   TE  HAEATA.

      AKARANA, HEPETEMA 1, 1860.
   TE RUNANGA MAORl KI KOHI-
             MARAMA.

 KUA  mutu te Runanga o nga Rangatira
 Maori i karangatia e te Kawana. Hoki-
 hoki  ana te tangata ki tona kainga, ki
 tona kainga.  Kua oti pai tenei Runanga.
 Pai katoa nga korero: Ahakoa eke ana
 etahi kupu ki runga ki te Kawanatanga,
I e pai ana, e korero ana i te awatea. Ta te
 Kawana tera i tono ai, kia whakapuakina
i Otia wahi pouri e te tangata, a kihai i
i huna o ratou whakaaro e nga rangatira;
 korerotia nuitia ana o ratou i pouri ai. o
! ratou i marama ai. Utua ana a ratou
! korero e Te Makarini, te Upoko o taua
 Runanga,—whakamaramatia ana e ia nga
 wahi i pouri ki a ratou, heoiti hoki ma-
 rama ana ratou. Ka rua nga tikanga nui
 i whakaaetia e taua Runanga—ko te ata-
 noho, ko te piri ki te Pakeha. Kahore i
 pai ki nga pakanga o temotu nei kia tupu,
! kia kaha haere. Kotahi tonu te whakaaro
i ki tenei wahi, ko nga pakanga a te Maori
 ki a ratou whakamaori me mutu; kote
 pakanga ki te Pakeha, me mutu. Kei ta
i ratou whakaaro, kei ta te tokomaha o nga
 tangata o taua Runanga, na Te Rangitake
| te take o te he ki Taranaki. I kaha ano 
I ta ratou kupu whakahe i te mahi kohuru a
i Taranaki: kahore he tangata i tu ki runga 
 ki te whakatika i tera mahi, he kau, he
 rawa rawa ki a ratou. Ta  ratou e tino i
 pai ai me piri ki te Pakeha; me aroha 
 ratou ki te Pakeha, me aroha hoki te Pa- 
 keha ki te Maori.   Ka  tika, me aroha
 tetahi ki tetahi. Ma nga runanga penei 
 e whakatupu te aroha : kia rongo hoki te 
 Pakeha  Ui ta te Maori  whakaaro,  kia i
 rongo te Maori ki ta te Pakeha; kia kawea 
 mai ona pikaunga e te Maori ki te aroaro 
o te Kawana, kia marere hoki ona kawe-
 nga ki raro, kia haere mama hoki te tangata
ki te nuku o te whenua, te ai he mea hei
whakataimaha  i a ia. Na, kua pai katoa
ratou ki tenei ritenga, kua mea, me penei
tonu  he ritenga, ka taka he tau me runa-
nga ano, kia tu katoa nga tau i te mahi
nei. Whakaae  ana ano a Kawana ki tenei.
{ kua karangatia ano he Runanga mo te (au
 1861.
   Tenei tetahi take korero o taua Runa-
 nga, ko te mahi whakatu kingi nei. Ka
 nui nga kupu whakahe mo tenei wahi:
 ki a ratou ko te lake tenei o nga raruraru
 o te motu noi. Tu ana ko tetahi rangatira
 me tana kupu whakahe, ko tera rangatira
 me  tana ano, kihai tetahi i pai ki taua
 ritenga, i kiia hoki, he ritenga wehewehe.
 he ritenga whawhai; kei a ratou me noho
 katoa nga Maori ki raro i le taumarumaru-
 nga o te Kuini, kia kotahi he ture mo te
 motu nei, kia kotahi mo te Maori mo te
 Pakeha,  kia rite tahi. To nga Pakeha
 tenei e hiahia nei. Engari tenei, mahia
 tenei wahi.
   Otiia ko te  tino tikanga e mau  ai te
 aroha, ko te whakapono, ko te inoi ki te
i Atua, ko te mahi i nga Karaipiture. Ko
 te take tenei o te pai; ko te tino paiaka
 tenei. Kia whakatokia te kupu a te Atua
 hei paiaka, ka pai te rakau, ka pai nga
 hua.  Ka mahue  tenei ka tangohia ketia
 he ture hei take mo nga mahi, ka kino te
 rakau ka pirau ona hua. No konei matou
 ka  tohe nei, ko te kupu a  te Atua he
 take, ko to Rongo Pai o  te Karaiti hei
 turanga whare mo tatou: ka hanga to
 tatou whare ki runga ki nga kupu a te
 Atua ka tu, he kamaka hoki; ka hanga
 ki runga ki te kupu a te tangata ka hinga,
 he one hoki. Kei whakarerea te mahi
 Karaipiture e te whanau. Paunatia nga.
 mahi katoa  ki enei pauna, kia kitea te
 ritenga te korenga ranei.  Kia  u ki te
 kupu katahi ka tino tupu te aroha, me te
 pai mo nga tangata katoa.

 HE KORERO MO TE KAWENGA  MAI
  O TE RONGO  PAI E TE MATENE
   KI NIU TIRANI.

 MURI iho ka haere a Te Matene ki Hoki-
 anga ki etahi atu wahi hoki, ki te kimi
 wahi pai hei nohoanga Mihinare. Haere
 tonu ana tona rongo i mua i a ia. Nu,
 koa tonu nga tangata o nga kainga i tau
ai ia. He  korero tonu tana ki a ratou i
 tena wehi kei patua nga Mihinare. Na.
 ko to ratou whakahokinga atu, Kahore ho
 he o  te Mihinare  e patua  ai e ratou,
 kahore hoki e rite te reka o te kiri Pakeha

                                     TE  HAEATA.
 ki to te Maori. Otiia, pai tonu te ahua o
 Hongi ki a ratou. I tetahi o ana whawhai
 i hoki mai ia ki a ratou kei mate i a ia e
 ngaro ana. Te unga mai o Te Matene, e
 haere ana ano ia ki le whawhai, na, ka
 riria nei ia e ia, whakarerea ake e ia tana
whakaaro.  No te tau 1820 ka haere a
 Hongi ki Ingarangi; a whakamanuwhiritia
 ana ia e te Kingi. Homai ana ki a ia he
pu  he kakahu hoia.  T pai tona ahua i
tona nohoanga i reira. Na tona hokinga
mai  ka kitea tona ngakau  riri. I taua
 hokinga mai i kite ia i a Inake, na, kore-
 rotia atu ana e ia tana whakaaro patu
mona.    I ki hoki ia hei kingi ia mo Niu
Tirani,  kia rite ki  to Ingarangi.  Na,
whawhai ana raua, a mate ana o Inake
2000; nga herehere ano hoki tokomaha
noa atu.  Ko Inake i puhia e Hongi, tika-
rohia ake tona karu ki tana hoari, a horo-
mia  ake, ona  toto hoki i inumia.  Ko
Horomona  tetahi o aua herehere. I tona
rongonga i a Te Wiremu e kauwhau ana
ka whakapono  ia, a ahakoa he matapo,
uaua rawa ia ki te kauwhau i te Rongo
Pai.
  No Nowema  i hoki ai a Te Matene ki
Poihakene. No Pepuare ka hoki mai ano
i runga i te manuwao i haere mai ki te
tiki rakau hei whakamatamatau ma tawahi
me  kore e pai hei rewa kaipuke.
  Tona hokinga atu ka whakaturia le ture
a nga Maori. Kia kauae hokohoko, engari
ki te pu anake. Na, tohea ana e ia ki ngu
Pakeha kia kaua ratou e hoko pu. I mea
hoki ia, pai ake te whakarere i te moni i
nga Mihinare i te hoko pu. I haere ano
hoki ia na uta ki Tauranga, he mea ano
he Pakeha ona hoa, he mea ano ko nga
Maori anake.  Tona kai ko ta te Maori.
Ka mutu te mahi o te manuwao ka hoki
ano  ia ki tana ake mahi. Kahore ia i
tukua e ona hoa riri kia ata noho, wha-
katoi tonu  ana ratou ki a ia.  Na,  ka
whakapae  teka ratou ki a ia, na, tonoa
mai ana he tangata e te Kawanatanga kia
mohiotia  ai te lake.  Heoi* kihai i kitea
he he i a ia.
  I tenei wa ka whakarerea tana  kura
Maori i Paramata: he mate hoki no nga
tamariki i te werawera. No Hurae 1823
ka rere mai ano raua ko Te Wiremu. Tae
rawa mai kua kino te ahua o nga Maori
ki nga Mihinare, no nga mahi he a Hongi
te take.  I he ano hoki nga Mihinare i
tahuri rawa ki te hokohoko. Ko tetahi o
ratou i peia e ia mo tana hoko pu, hoko
paura  ki te Maori. I tana haerenga ki |
Whangaroa  e  takoto turoro ana a Te Ki, 
a ngarea ana e ia kia hoki tahi raua.
  Te putanga atu o te kaipuke ki waho o
Pei Whairangi i akina e te tupuhi ki runga
ki nga kohatu, otiia kahore i pakaru. A 
tae ona a Te Matene  raua ko Te Ki ki
tetahi motu, a atawhaitia ana raua e nga
Maori.  Te  mutunga o te tupuhi ka hoki
raua ki Kerikeri, 1 a ia i reira i whaka-
 ritea e ia he  tikanga pai  mo  to ratou
 hokohoko  ki nga kaipuke. I tohe hoki
 ia kia meatia  tetahi o nga rangatira hei
i kingi  Tana korerotanga atu ki a Hongi
 me etahi atu kahore ratou i whakaae. Ko
i Hongi anake te mea i whakaae, ki te mea
i ko ia ano hei kingi. Na, kua hinga tana
 whakaaro.   Tana hokinga ki Poihakene
 i Tihema, i kawea e ia etahi tamariki
 Maori toko-ono.
   Tetahi raruraru ana ko nga tangata o
 tawahi, kahore kau ana he tangata hei
 kauwhau  ki a ratou; e patupatua ana
 hoki e nga Pakeha. Ko Tuhiti ano hoki
 totahi o ona whakaaro nui.
   He maha  ona hoa riri ino tana maia ki
 te riri i o ratou hara, pera tonu ana ta
 ratou whakapae teka ki a ia me to mua.
 Ka pahemo nga tau e rua ka rere mai ano
 ia ki Pei Whairangi. Kua nui rawa ano
 te he o nga Maori. Ko  te kainga o nga
 Weteriana i Whangaroa   i tahuna ki te
 ahi, o ratou taonga murua ake. I wehi
 tonu ano hoki nga Mihinare kei tukinotia
 hoki ratou, Tae rawa mai ia kua houhia
 te rongo, kua kore te wehi o nga Mihi-
 nare.  Ka  korerorero  hoki ia ki nga
 Maori ki te he o to ratou whawhai. No
 te rima o nga ra hoki ana ki tawahi, he
 maha no  ana raruraru i reira, tetahi he
 kore mahi mana i konei. I ahua marama
 tona ngakau i tenei haerenga mai ona, no
 te mea e noho ana nga Mihinare i runga
 i te whakaaro tahi; me te aroha whaka-
 te-Atua e tahuri ana hoki ki ta ratou mahi.
 Kua taia hoki etahi upoko o te Kawenata
 ki te. reo Maori, me etahi himene ano hoki.
   No te tau 1830 ka rere mai ano a Te
 Matene.  Rokohina  mai e  ia e wha-
 whai ana ano.  I mua  tata ano i tana
 taenga ki Pei Whairangi  i parekuratia,
 100 i mate, me nga rangatira toko-ono.
 Nui ana te wehi o nga Mihinare me nga
 heramana o nga kaipuke kei kohurutia
 ratou e te iwi i kaha. Na, hohoro tonu
a Te  Matene raua ko Te  Wiremu  i te
aonga ake hei takawaenga mo nga iwi i
 whawhai ra. Kahore ratou i wareware
 ki a ia, ata whakarongo ana ki ara kupu.
 I te aonga ake, ka haere ia ki Paihia ki
 te karakia i reira; ko Te Wiremu i noho
 i te pa. Rere ke ana nga mahi o tenei 
 taha o te kokurutanga i to tera. I tenei 
 taha, patua ana te pern, huihui mai ana 
 nga tangata o te kainga ki te karakia, he
kakahu Pakeha o ratou, menga pukapuka 
 inoi i o ratou ringa. Ko te mea i rongo 
 na i tera, ko te pu e paku ana, me te
 turituri o te puni. I te atatu o te Turei
 ka rongo ia tera pea e whawhai i taua ra
 hohoro tonu tana haere ki te tutaki ki nga
 hoa riri. Ngarea ana  toko-toru o ratou
 hei hoa mona ki te tono atu  ki era kia
 houhia te rongo, a runanga ana ratou a
ahiahi noa, na ka houhia te rongo.
   I a ia i Paihia i marenatia e ia te tangata
 me te wahine, he mea whakaaro nana kua
 u to raua whakapono.
   Kaiahi  ia ka tino kite i te hua o tona
 uaua. Kua timata hoki te puaotanga o
 runga ki te whakamarama i te pouri o
 tenei whenua.
   No te tau 1835ka mate a Mata Matene,
 i whakaaro ano ia ki tona matenga kua
 tata pea, kua ruruhi rawa hoki ia, kua
 72 ona tau.
   Ka pahemo nga (au e rua, na ka hoki
 mai ano ia, me tana tamahine, kia kite
 ano ia i tenei motu, me te tupu o te Rongo
 Pai i te mea kahore ano ia kia mate. I
 u raua ki Hokianga, a amohia ana  ra
 Kaitaia ki Pei Whairangi.   Muri iho ka
 rere i runga i te manuwao ki Hauraki, ki
 Tauranga hoki. Nui noa atu tona mana-
 wareka ki tenei haerenga mai ana, i to
 era haerenga mai. He maha nga tangata
 kua oti te iriiri, etahi hoki e kimi ana i te
 ara o le ora e whakaako ana  i o ratou
 hoa ki te korero pukapuka ; kua pai to
 ratou inoi, ta ratou waiata; kua nui hoki
 nga whakaminenga ki nga wharekarakia.
 I nga kainga katoa i haere ai ia, koa tonu
nga  tangata. Ko  etahi i tohe kia noho
tonu ia ki a ratou, a ma ratou e hanga
he whare mona. Otiia kihai i whakamutua
noatia te whawhai. I tona haerenga ki
Tauranga, e rua nga parekura ki Paihia.
Tetahi he hoki, ko nga Pakeha kino kua
tima i a te mui mai ki ienei motu Wha-
kaaro ana  ia ki te kore e  tiakina nga
Maori e Ingarangi ka tangohia te whenua
e tetahi atu iwi o Europe, a ka tukinotia
ratou.  Na, tona hokinga ki Poihakene,
ka tohe ia ki te Kawanatanga kia ngarea
mai he Kawana ki konei. I tana haerenga
ki te kaipuke, i haere tahi hoki ngu Mihi-
nare  ki le poti, " a nui ano le tangi o te
katoa, i a ratou e whakaaro  ana, heoi
ano to ratou kitenga i tona mata." Koia
rawa ano ia. No  Mei 1838 i tae ai ia ki
tona okiokinga i te 74 o ona tau. Rite
tonu ta Himeona hei kupu mana, "Ka-
tahi, e te Ariki, ka tukua to pononga kia
haere i runga i te rangimarie, ka kite nei
oku kanohi i tau whakaoranga."

TE  IWI I A IA NGA  KARAIPITURE.
Mum  iho i ta Hamuera whakaoranga i a
Iharaira i  te ringaringa o nga  Pirihitini
e rua tekau nga tau i ata noho te iwi. Ko
Hamuera  te kai whakahaere tikanga mo
ratou, ai roto i ona ra katoa i whakarongo
nga tangata ki te kupu. No te kino o nga
tamariki o Hamuera  i tono nga tangata
ki te kingi mo ratou. Kihai a Hamuera
i pai ki te whakatu kingi; ko tana i pai
ai kuia tenei kia waiho a Ihowa hoi Kingi
mo  tona iwi. No te tohe a nga tangata
i ki mai te Atua ki a Hamuera kia wha-
kaae  ia ki ta ratou.
  Ko  nga kingi enei i whai mana ki nga
hapu  katoa o Iharaira: —ko HAORA, ko
RAWIRI, ko HOROMONA. E wha tekau nga

                                     TE HAEATA.
 tau o te kingitanga o tetahi o tetahi o enei
 tangata tokotoru. Me korero koutou i a
 ratou mahi ki nga pukapuka a Hamuera,
 O Nga  Kingi hoki.
   E mea  ana nga tangata mohio, na Ha-
 muera  te pukapuka o Nga Kai-whaka
rite, me te pukapuka o Ruia, me  tetahi
 wahi  o Hamuera  tuatahi. Na  Natana,
 poropiti, raua ko Kara te wahi whaka-
 mutunga o Hamuera tuatahi me Hamuera
 tuarua.
   Na  etahi atu poropiti ratou ko  nga
 Karaipi nga pukapuka o Nga Kingi me
 Nga  Whakapapa.  Na  Etera tohunga, te
 wahi whakamutunga o enei i tana kohi-
 kohinga i nga pukapuka Karaipiture, muri
 iho i te hokinga mai i Papurona.
   Na  Rawiri te tini o Nga Waiata.  Na
 Horomona     ga  Whakatauki me Te Waiata
 a Horomona. Nana ano pea Te Kai Kau-
 whau.
   I roto 5 nga kupu poroporoaki a Mohi
 kua korero ia i tetahi mahi nui ma to
 kingi. Ko  te mahi ienei ma te kingi, he
 tuhituhi i nga lure katoa o Ihowa ki roto
 ki tetahi pukapuka hei korerotanga mana
 ingara katoa o tona oranga ake. Kahore
 pea a Haora i penei, otiia ka nui te pa o
 Rawiri ki tenei mahi. He tangata ranei
 o tatou kahore e pai ki a Rawiri? Kahore
 pea.  Pai katoa ana nga tangata korero
 Karaipiture ki te tangata nana nga Waiata.
 Koetahi o aua Waiata he waiata whakapai
ki te Atua mo ana mahi ki tona iwi ; mo
 nga hakari etahi; ko etahi mo te, whawhai;
 mo le pouritanga o te ngakau etahi; he
poropititanga mo te Karaiti etahi. Ahakoa
 ka pehea ranei, ka pehea ranei te ngakau
o te tangata whakapono, tera ano te kupu
 mona i roto i nga Waiata. Otiia ko tetahi
Waiata  pai rawa, ara ko tera ko te 119 te
mea roa. He Waiata whakapai i te puka-
puka  o te Atua tera.  176  nga rarangi,
a  i roto i ia rarangi i ia rarangi o enei
katoa he kupu hari he kupu arohi ki nga
ture a Ihowa.  He nui hoki to Kawiri
haringa mo  nga Karaipiture; a. kia ma-
hara  tatou ki tenei, he iti te wahi Karai-
piture i a Rawiri.  Ko nga  pukapuka
tuatahi o te Kawenata Tawhito anake;
kahore te Kawenata Hou.  Me i pene» ta
Rawiri whakapainga  mo te wahi iti, o, kia
pehea ta tatou kupu whakapai mo te nui-
nga o te kupu i a tatou !
   I noho a Ihowa ki waenganui o tona iwi
i nga ra o Rawiri raua ko Horomona.
 Otiia ko te tino putanga mai o te Atua ki
 a ratou, koia tera 5 te huihuinga tuatahi
 o Horomona  ratou ko ona tangata ki te
.temepara,  i te mea kua oti te aaka te
 whakatu ki roto ki te temepara, "Na, kua
 ki te whare o Ihowa i te kapua, a kihai i
ahei i nga tohunga te tu ki te mahi, na te
kapua hoki; i ki tonu hoki to whare o
-Ihowa i te kororia o Ihowa."—1 Nga Ki-
ngi 8. 10, 11.
   E  hoa ma, kaua tatou e ki ekore e pera
 a Ihowa inaianei. E pera ana ano hoki.
 He  aha koia te mahi kei tawahi o kore-
 rotia nei ki a tatou? He aha ! He putanga
 mai no te Atua ki roto ki nga wharo kara-
 kia hei whakaora i nga tangata i a ratou
 hara   Kana  ranei tatou e huihui ki te
 inoi atu ki a Ihowa kia pera  tana puta-
 nga mai ki roto ki nga whare  karakia
 katoa o te motu nei! Engari me huihui,
 me inoi, me tohe, kaua te inoi e whaka-
! mutu, a, te tino putanga mai o te Atua ki
 te whakaora i a tatou. Ma te mahi penei
 ka nui haere te whakapono. Ma  tenei
 mahi  ka tokomaha  haere nga  tangata
 karakia.  .Ma tenei mahi ka tu nga kura.
i Ma tenei mahi ka mau ;e rongo Ma tenei
 mahi ka ora to tatou nei motu. E hoa ma,
i tatou tahi ki te inoi kei waiho ko Niu
 Tirani anake  te whenua  kahore  ona
! tangata i whiwhi ki te Wairua Tapu.

 TE  HAHI  I MURI I A TE  KARAITI.

I         UPOKO   VIII.
                Mahomet.
 TERA whenua nui a Arabia i te taha ki le
 rawhiti o te Moana Whero he maunga he
 pari teitei i waenga, he mania he onetea
 i nga taha ki te moana. Nga tangata o
 taua whenua  ko  nga uri o  
 10,000,000 ratou. Te tokomahatanga o
 ratou he haereere noaiho. Etahi e noho
 tuturu ana i roto i nga taone i nga wahi
 makuku.   Tetahi o aua pa kei uta atu o
 te Moana  Whero  kei te mutunga o taua
 mania onetea ra. 1 whanau tenei tangata
 a MAHOMET ki taua pa M.K. 570.
   Tana mahi i mua he hokohoko; a i ana
 haereerenga ka tutuki ia ki nga Hurai kua
 noho ki taua whenua, he tokomaha: ki
 nga Karaitiana ano hoki.  \\ rongo ia ki
 a ratou, ki nga tikanga a Mohi, ki nga
 tikanga ano hoki a Ihu Karaiti.       
   Ka whatekau ona tau ka whakatupuria
 e ia etahi tikanga, etahi he mea tito nana
 ake. etahi he moa kohikohi atu i roto i ta
 nga Hurai i ta nga Karaitiana. Kiia ake
 e ia na te anahera na Kapariere i whakaatu
 mai kia ia. E rua tekau ma toru nga tau
 e tohe ana e whawhai ana ki (ona iwi ka
 male.  Na, ka  kohikohia ana korero e 
 
  Koran.
   Na, ka haere nga Mahometans   ki te 
 whawhai : hinga ana nga iwi mahu i a 
 ratou. Nga tangata i whakaae ki a Ma- i
 homet, whakaorangia ake; nga tangata 
 kihai i whakaae, patua iho. Nga Hurai 
 i noho ki Arahia patupatua ana; nga Ka- 
 raitiana o nga whenua katoa i taea e ratou, 
 tukitukia ana ki te hoari.
   Na, ka paku taua tikanga nei ki nga
 whenua.  Nga tangata o Hiria, o Ahia Ki,
 o Ihipa, o Pahia, tae noa ki Inia me nga
 tangata ano o Awhirika, he tokomaha,
1 whakaae ana ratou ki a Mahomet he poro-
 piti na te Atua.  Inaianei 160,000,000
 nga tangata kua whakapono ki taua poro-
 piti teka.
   Nui whakahara hara te mate o te Hahi
 i aua Mahometans, 4000 nga whare-ka-
 rakia i wawahia e ratou. Nga Hahi nui
 o Africa moti iho.  Na, kua  whiti ratou
 ki Spain.kua tae ano ki France; wahi iti
 kua riro rawa aua whenua i taua tikanga.
 Na CHAULF.S MARTEL i whakahoki le whana
 i ora ai a France. M.K. 732, a hoki ana
 ratou ki Spain. Muri  rawa iho ka peia
 mai  ano ratou i reira. He  tini ia nga
 Karaitiana i patua i reira. E pai ano me
 i oho te Hahi i taua whiu. Nei ra kua
 he nga minita, kua he nga pihopa, kua he
 nga tikanga o te nuinga; a whiu noa te
 Atua i a ratou, tohe tonu ki a ratou mahi.
 Kua rite rawa ratou ki nga Hurai e kore-
 rotia ra e Ihaia, upoko  1. 7-9.—"To
 koutou whenua  kua ururuatia, o koutou
1 pa kua wera i te ahi, to koutou oneone e
 kainga ana e nga tangata ke i to koutou
 aroaro, ururua rawa, koia ano kei ta nga
 tangata ke whakangaromanga. Na, mahue
 iho te tamahine o Hiona ano he tihokahoka
 i te mara waina, ano he wharau i te mara
! kukuma, ano he pa e whakapaea ana. Me
 i kahore a ihowa o nga mano te whakatoe
 i tetahi toenga nohinohi rawa nei ki a
 tatou, kua rite tatou ki Horoma, kua pera
 ano me Komora."
   A, i toe ano etahi o te Hahi o tana
! takiwa. Etahi o ratou maia rawa ki te
 kawe i te Rongo Pai ki nga wahi o .Europe
 kahore ano kia karakia noa.  He  patu
 tena, he hemo kai tena, he ururua tena.
 heoi manawanui tonu ratou, a riro mai
 ana nga iwi o te kaha ki te nota ki te
 karakia.

   TE MATENGA   O PIRIPI HANA,
 TETAHI o NGA MONITA o TE HAHI
              WETERIANA.
   I mate  ia ki te Terikingi, i Akuhata
 i 6, 1860. Hu tangata tawhito ia, i timata
 tona karakiatanga e te Atua hei tangata
 mo tona Hahi i te tau 1836. No tona
 tahuritanga ki te Atua lac noa mai ki
 tona matenga o 24 tau. I roto i enei tau
 e 24, kaore tona whakapono i hoki wha-
 kamuri, kaore ia i taka ki te he. He
 tangata ia no te Hahi Weteriana i Poneke.
 I te tirohanga a nga Mihinare e pai ana
 tana mahi i roto i te Hahi, katahi ia ku
 tonoa atu Nei Kai-whakaako mo  nga
 tangata o Whare   Kauri  i te tau 1842,
 pai tonu tana mahi ki reira. I te tunga
 o te Kura ki te Tuihana i Akarana mo
 nga tangata o te Hahi Weteriana, kaiahi
 ia ka tonoa mai ki te Tuihana i te tau
 1847, i runga i te tima i utaina mai a Te
 Rauparaha ki Akarana i te maunga o te
 rongo o te whawhai a Te Rangihaeata Ui
 te Pakeha. He tokomaha ona hoa i noho

                                    TE  HAEATA.
ai ki taua Tuihana, he monita kau ratou,
no Waikato, no Ngapuhi, no Kaipara, no
Taranaki.   Ko Te  Patara to ratou Kai-
whakaako  tuatahi; te tuarua, ko Henare
Rore;  te tuatoru, ko Te Tanati.  Taea
noatia te nuinga haeretanga o taua Kura,
ka tonoa mai he tamariki, ka timata te
noho  ki te Terikingi i te tau 1848. I te
mutunga   o taua tau ano, kaiahi ka tae
mai a Te  Hira i Ingarangi, ko ia te Kai-
whakaako  o Terikingi mo nga tau maha.
Ko  ona hoa enei ko aua monita o te Tui-
hana ; ko ratou hei kai arahi i nga tama-
riki o tenei kura; 16 aua monita, ko tenei
tangata ano tetahi o nga tangata kaha i
roto i a ratou ki te arani i nga tamariki
ki runga ki te pai, kia whiwhi ki te ora-
nga  mo te wairua, ki te pehi hoki i te
kino.
  I Nowema  o te tau o to tatou Ariki
1855, katahi ia ka karangatia e te Hahi
hei kai kauwhau mo te Kongo Pai. Ko
ia tetahi o nga tangata i whakaritea e te
Hahi, raua ko Hami Ngaropi, hei Minita
mo te Rongo Pai; ko te wahi i whakaritea
mona ko Whare  Kauri.  Otiia, mutu kau
iho tona karangatanga e te Hahi i taua
tau ano.  Ka  timata tona mate, i timata
ki nga waewae, kaore ia i ahei te haere i
te tau tuatahi me te hawhe, e ahei ana ano
ia te haere iti nei me te tokotoko ki tona
ringa, e ahei ana hoki te whakatika. Otiia
muri iho i tena tau me te hawhe, katahi
ka takoto tonu; kaore i ahei te whakatika
te haere  ranei, heoi ano tana mahi he
takoto i runga i tona moenga mo nga tau
e  wha.  Otiia ahakoa  takoto ana ia i
runga i tona moenga, ko ana mahi enei:
He arahi i nga tangata huihui; he wha-
kaatu i a matou i te huarahi ki te Atua;
he korero ki a matou i nga Karaipiture;
he kai tiaki hoki no etahi o nga tamariki
ririki 12. He nui  tona kaha ki te arahi
i aua tamariki, ki te whakaako hoki i a
ratou ki nga Karaipiture. Ko tana, mahi
penei me ta te mutua tupu ki ana tamariki.
Tenei tangata, ahakoa i roto i te male o
tona  tinana, kaore tora ngakau i hoki
whakamuri, otiia kaha tonu ia ki te kara-
nga ki tona Matua.  Kaore i whakaaro
ki te mamae o tona tinana, i mea ia he
mea  noa tona tinana, i whakaaro tonu ia
ki te utu ka homai. Kaore au i kite i te
tangata penei: ahakoa te nui o te mamae,
maranga  ana  tona matenga ki  runga.,
arahi ana i a matou, korero ana i te kupu
o te Atua ki a matou i runga 5 tona moe-
nga, whakakite ana ia ki a matou  i te
huarahi ki te ripeneta. Ko  ana kupu
enei i mua o tona matenga : —" Ekore e
mutu  taku tohe  ki a koutou, a kia riro
mai ano koutou i au." 1 te po i mua ake
o tona matenga, he po inoi no matou; i
te mutunga  o nga  inoinga, ka karanga
ake ki a matou, " He aha tenei? He po
inoi." Katahi ka mea  ma;, "Kia kaha.
 kaiahi au ka mohio kei runga i a tatou te
 Atua. Ina hoki me he mahi na te tangata
 kua hoha, na hoki ra ko tenei he mahi na
 te Wairua Tapu."  Katahi ka patai mai ki
 a matou, "Tenei taku hua pititi, ma kou-
 tou e rapu. He kupu  whakarite ienei.
 E mohio ana  pea koutou, i te mea ka
 whakatokia  te pititi, tetahi atu mea ranei,
 i le tupunga ko ngu puawai, muri iho ko
 nga rau. muri iho ko nga hua. He whaka-
 ritenga mo te ngakau o te tangata. Ma
-nga hua ka mohiotia ai te rakau, waihoki
 ma nga mahi, ma te whakapono hoki, ka
 mohiotia ai le tangata." Heoi  nei ano
ana kupu i mua o tona matenga. E hoa
ma, kei whea te tangata penei te manawa
nui i roto i te tini o nga tangata e wha-
kapono ana ki te Atua, i a ratou e mahi
ana mo te Atua? Ka hoha ka hoki atu ki
nga mahi kino o le ao. Ko aua tangata
ano nga tangata kino rawa, no te mea ko
le whakapono o aua tangata penei i hanga
ki runga  ki le onepu.  Otira ko  tenei
tangata, ahakoa nui te mamae me tona
pouritanga, kaore tona ngakau  i hoki
atu ki muri, no te mea kua hanga tona
whakapono  i runga i te kowhatu, ara, i
runga  i a te Karaiti. E  hoa ma,  hei
tauira tenei tangata mo  to tatou.  He
male ano kei a tatou inaianei, ko te hara.
Kia manawa  nui tatou, kei hoki atu tatou
ki muri, kia kaha hoki tatou ki le wha-
whai ki te kino.
                      A. BARTON.
  [Tenei ano tetahi pukapuka mo te ma-
tenga o PIRIPI HANA kua tae mai, ka taia
ki te Haeata mo Oketopa.]

   TE TUHITUHINGA  TUATAHI.
           Ekoruhe xvii. 14.
TE  kupu  tuatahi tenei mo te tuhituhi.
Kihai pea a Aperahama ma i mohio ki te
tuhituhi.  Katahi nei ano te kupu  ka
puta ki a Mohi. No  konei ka whakaaro
ai matou ho mea ako mai na te Atua te
tuhituhi.  Ka  nui  te pai o tenei mahi.
Noho  ana te tangata i tona kainga, otiia
ko  ona whakaaro  ki tawhiti noa atu e
haere ana ; e kawea ana ona whakaaro e
tana pukapuka ki nga topito o te ao; e tae
ana tana mihi me tana arotia ki ona hoa e
noho ana ki nui whenua, hoki mai ano ki
a ia i taua hanga ra ano le aroha o ona
hoa.  Na  le mahi tuhituhi i riro mai ai
ki a tatou nga whakaaro nui o nga mea
mohio  o te ao. Na te Atua tenei tikanga
pai 5 homai ki konei. He hoa haere tenei
na te Rongo Pai.  I mua kihai te Maori
i mohio ki te tuhituhi pukapuka: ka mea
kia tae atu ana korero ki nga wahi tawhiti,
he mangai te kai kawe ; me tangata ano :c
tae ai. Inaianei, tuhituhi kau ana i tana
pukapuka, kua tae. Aue! kei he taku kore-
ro, e purua ana nga huarahi, e riria ana nga
mera i etahi wahi: e whakakahore ana i 
 tenei tikanga pai, e rukerukea ai  nga
 mea papai i homai e te Atua hei whaka-
 marama  hei whakarangatira i a tatou.
 Ahea mohio  ai le tangata Maori ki nga
 homaitanga a le Atua ki a ia, ki nga mea
 e kake ai tona iwi? Na ienei hoki, na te
 mahi tuhituhi, i whiwhi ai tatou i nga
 Karaipiture, i rongo ai tatou i nga kupu
 o te oranga. Kei whakaparahakotia nga
 homaitanga a le Atua e tatou. Engari,
 tukua nga tamariki ki nga kura kia wha-
 kaakona  ratou ki te tuhituhi, me era atu
 matauranga e  whakatupu  rangatira ai
 ratou.

    TIAKINA TE  WHAKAPONO.
KEI te whakapono te tikanga o te ora.
Kahore  he whakapono  ki a te Karaiti,
kahore he oranga. Ka he te whakapono
ka mate ano le tangata. He whakapono
ngutu kau, he whakapono whakarite kau
ekore e ora. He whakapono e mahi ana
i te aroha, he mahi na te ngakau, he mea
homai na  te Wairua Tapu,  he oranga
tonutanga tena.  Tirohia to koutou wha-
kapono,  kei te tika ranei, kei le he ranei.
Kei le tika, uakina kei hoki ki le he.
  Kana e whakahemokia to koutou wha-
kapono  i te kai kore. " Na te rongo te
whakapono, a i rongo ai na te kupu o le
Atua."   Ko te kai hoki tenei e ora ai te
whakapono ko te kupu. Ka whakatikia te
whakapono, kahore e whangaia ki te kupu,
ka hemo.  Mahia te kupu e nga tangata
whakapono, kei mangere koutou ki le rapu
i nga  Karaipiture, engari, "Kia  rile ki
nga tamariki whanau  hou, hiahiatia atu
te waiu hianga kore o le kupu ko te mea
hoki ia e tupu ai koutou."
  Tena  kia tupato kei whakamatea  to
koutou whakapono ki nga kai kino. Tera
ngu  kai e mate ai te tangata: ka kai te
tangata i le tupakihi ka rore, ka nui te kui
ka mate; — he maha hoki nga mea e mate
ai le tangata ina kainga e ia. Waihoki
ko te whakapono, ka male i nga kai kino
o te ao, i nga akoranga teka, i nga korero
he, i nga mahi puta ke—i nga whakaaro
maori.
  Tiakina to kumou whakapono kei wha-
kangoikoretia e Mangere. Ka  noho noa
iho te tangata ekore e wai rawa, ekore e
wai kaha; ma  te mahi ka kaha  ai te
tinana o te tangata. Waihoki me  wha-
kamahi  te whakapono te kaha ai; ka
waiho te whakapono ki roto ki le ngakau
takoto kau ai ka pau hoki i a Ngoikore.
Engari te mahi  tonu, te titiro tonu ki a
Ihu, le inoi tonu  ki te Wairua  te kai-
whakakaha, ka ora tonu ai le whakapono.