TE HAEATA
  TE UTU MO TE TAU }
KOTAHI 2s 6d}               " Tatou ka haere i to Ihowa Maramatanga."       { TE  MO TE PUKAPUKA
KOTAHI 3d
   VOL. 11.]                    AKARANA,     OKETOPA    1, 186O.                    No. 7.
    MARAMATAKA  MO  OKETOPA.

   Hei te 15 o nga ra Hua ai te Mamma.
   Hei te 50 o nga ra Kowiti ai te Marama.

   1  Manei    
  2  Turei    
  3   Wenerei   
  4  Tarei      
  5   Parairei
  6   Hatarei

  7  Ra  Tapu    Waiata 33, 36.
  8  Manei
  9  Turei
 10  Wenerei
 11 Tarei     
 12   Parairei
 13  Hatarei

 14  Ra Tapu    Waiata 71, 72.
 15  Manei
 16  Turei   
 17  Wenerei   
 18  Tarei    
 19  Parairei
 20  Hatarei

 21  Ra Tapu    Waiata 105.
 22  Manei
 23  Turei
 24   Wenerei
 25  Tarei
 26  Parairei
 27  Hatarei

28   Ra Tapu    Waiata 132—135.
29   Manei
30   Turei    
31   Wenerei   


E taia ana Te Haeata i te tahi o nga ra
o nga marama katoa.
Te utu  mo  tenei niupepa hia rua hereni
mo te  Tau te kau ma  rua nga niupepa e
taia i te tau kotahi.
Ko nga tangata e mea ana kia taia o ratou
whakaaro ki tenei niupepa, me tuhituhi a ratou
pukapuka ki te Kai-Tuhi o Te Haeata, ara ki a
Te Patara, kei Onehunga.  Ko  te tangata
e hiahia ana  kia taia tona panuitanga ki
te Haeata nei, me kawe i tana pukapuka kia
Te  Wirihana ki te Whare  Perehi o "The
New  Zealander," ma Te Wirihana e whaka-
rite utu mo te panuitanga ka taia. 

      TE   HAEATA.

      AKARANA, OKETOPA 1, 1860.

 MA WAI E WHAKAMUTU   TE RARU-
i    RARU  O TE MOTU NEI?

 E MEA ana etahi, ma te Kawana, ko etahi
 e mea  ana, ma  Te Rangitahi. Engari
 kei ta matou, ma te Atua. E whai tikanga
 ana a Kawana, e whai tikanga ana a Te
 Rangitaki.   Otiia kei  te Atua  te tino
 tikanga, kei a ia te mana. He mahara-
 tanga no matou nana ano, na Ihowa te
 take o tenei pakanga. He lake hoki nana
 mo  a tatou he, mo a te Maori, mo a te
 Pakeha hoki. Haunga  ia nga he i tupu
 ai te whawhai kei Taranaki, huatu nga he
 i roto i nga tau maha, ara, ta te Maori
 taringa turi ki ana kupu, tona ngoikore
! ki te inoi, tana whakamanamana tonu ki
; ona ritenga Maori, tona pupuri tonui nga
 mahi makutu, i nga tapu maori, i nga
 kanga, i nga mohi puremu, i ona ama
 maori, me  era atu mahi o te kikokiko.
 He ahakoa, karakia ana te tokomaha ki
 te Atua, karakia ana i runga i tenei mahi.
 Rere rua ana te mahi ko te karakia ko te
' mahi maori. Waihoki ko te Pakeha, he
 he ano hoki ana. He tokomaha kei te
 mahi pono ki te aroaro o te Atua, otiia
 he tokomaha kei te mahi he, ara, e noho
 noa iho ana, e whakanoa ana i nga hapati
 tapu a Ihowa, e haurangi ana, e kanga
 ana, e tutu ana, e aha noa ana. No konei 
 matou ka mea nei, he he ta te Maori, he 
 he ta le Pakeha kei le aroaro o Ihowa: i
 kua he tahi ki tona aroaro. Na, mahara '
 ana hoki matou  he whiu nana tenei he
 kua pa mai nei ki a tatou. Tona tikanga 
 tonu tenei ki te ao katoa. Ka tohe tonu 
 tetahi iwi ki te he, na, he whepu tana, he i
maha  ana whepu  hei whiu i te iwi tutu. 
Ana whepu, he waipuke, he hemo kai, he
mate  uruta, he hoari, me era atu mea !
whakamamae, whakamate tangata. Tutu I
tonu ana nga tangata i nga ra o Noa ma, 
na, ko le waipuke nui i ngaro ai ratou, i
ora ake  ko Noa  anake, ratou ko ana 
tamariki. Tohe ana le iwi o Horomo !
ki te kino, na, ko te kapura i tukua i runga i
i te rangi hei kai i a ratou. Mahi he ana 
te iwi o Iharaira i te koraha, na, hinga
 ana te hunga tutu ki reira, kihai i tutuki
 atu ki te wahi i whakaritea hei kaingaki
 nga ra o nga kingi o Iharaira, tahuri ke
 aua te iwi i le Atua, karakia ana ratou ki
 nga whakapakoko  o nga  tauiwi, whiua
 ana ratou e ia mo a ratou he. He wahi
 ano, ko nga tauiwi tana whepu, whiua
 ana Iharaira e ia ki le hoari o nga Hiri-
 ana, patua ana ratou ki te rakau o nga
 tangata o Papurona, kawea ana ratou ki
 Papurona hei whakarau. He  wahi ano
 e purua ana nga rangi, kihai i tukua kia
 ua, raki ana te whenua, kahore he kai,
 ngaro ana le iwi i te mate kai. He wahi
 ano ka whiua te iwi tutu ki nga whepu
 maha  i te ra kotahi. Pakeke tonu ana
 nga Hurai ki a te Karaiti, kore rawa i pai
 ki te whakarongo ki ana kupu, na, ko te
 ope o Roma ; ka whakapaea to ratou pa.
 tutakina rawa ki roto, na, ko te hemo
! kai, ko te mate uruta, ko te hoari, mahi
 tahi ana i te ra kotahi hei whiu i taua iwi
 mo a ratou he.
   Kua pera tonu ta te Atua whiu i te iwi
 tutu.  Titiro hoki ki tana kupu ki a Ka-
 wiri i te mea kua he te mahi o taua kingi
 ki tana aroaro. Ka mea  ia ki a Kara,
 poropiti. " Haere mea atu ki a Rawiri,
 Ko le kupu ienei a Ihowa, E toru enei
 pikaunga aku  mau,  whiwhiria tetahi o
 enei mau, a ka meatia e ahau ki a koe."
 Na, le taenga mai o Kara ki a Kawiri, ka
 korerotia ki a ia, ka mea ki a ia, "Kia
 tae mai ki a koe etahi tau male kai e whitu
 ki te whenua? Kia toru ranei nga marama
 e rere ai koe i te aroaro o ou hoa riri, me
 ta ratou whai ano ia koe? Kia toru ranei
nga ra o te male unua ki tou whenua?"
11. Hamuera  xxiv. 12, 13. Titiro hoki ki
le kupu  a Ihowa i Ehekiere poropiti, 14,
21. — "Tera noa ake ina tukua atu e ahau
aku whakawakanga kino e wha, te hoari,
te hemo kai, te kirehe kino, te mate uruta
ki Hiruharama,  hei hotepe atu i nga
tangata i nga kararehe o reira.'' Na, a te
Atua whiunga enei i nga iwi tutu o te ao.
No  konei matou  ka mohio ai ki tana
whiunga  i a tatou 5 enei ra. Nana hoki
te tikanga i pa mai ai te hoari me te mate
ki a tatou hei whiu i a tatou he. He mea
hoki nana kia mutu te he, kia tahuri katoa
ai ki a ia. Ehara tana mahi i le mahi
whakamate rawa, engari he mahi whaka-

                                     TE  HAEATA.
 ora, hei whakamatau  i te ngakau, kia
 ripeneta hoki nga tangata, kia tahuri ke i
 te kino.  He  parautanga  nana i tenei
 mara ona kia ngawari ai te one, kia ruia
 i nga purapura  pai ki roto, kia tupu ai
 nga hua pai o te ripeneta. Ma te parau
 hoki ka ngawari ai nga wahi maro o te
 parae e ngaro ai hoki nga kopura. Tena,
 me aha tatou? Me  mahara tatou ki te
 Atua: aua e mea na te Pakeha ranei, na
 te Maori ranei te take o tenei mate; engari
 me  whakaaro ki a ia, ki te tino kai whiu
 o te tangata. Me mahara hoki ki a tatou
 he, me whaki marire ki tona aroaro, me
 ripeneta, me whakarere, me inoi ki a ia
 kia purutia tana whepu, kia whakahokia
 te hoari ki tona takotoranga, kia murua
 hoki a tatou hara mo te matenga hoki o
 tona Tamaiti o Ihu Karaiti.
   I penei nga tangata o Ninewe i te kara-
 ngatanga a Hona, "Kia wha  ake tekau
 nga ra", ka hurihia a Ninewe." Na, kara-
 ngatia ana e ratou he noho puku, ripeneta
 ana, inoi ana ki te Atua: "A te kitenga
 o te Atua i a ratou mahi, kua tahuri am
 ratou i to ratou ara kino, ka ripeneta te
 Atua ki te kino i kiia e ia kia meatia ki a
ratou, kihai hoki i meatia" Waihoki ko
tatou, me pera tahi tatou, me mahara tatou
ki te Atua, me  inoi ki a ia, mana tenei
raruraru e whakamutu.  He kaha kore
pea na te iwi whakapono ki te inoi ki a ia
i mau  tonu ai tenei riri. Tena e  nga
tangata o te Atua, e tomo koutou ki o
koutou  wahi ngaro inoi ai ki te Atua, kia
kaha.   "Haere  mai, tatou ka hoki ki a
Ihowa:  nana hoki i haehae, a man i tatou
e rongoa ; nana i patu, mana ano tatou e
takai. Kia rua nga ra ka whakaorangia
tatou e ia; i te toru ano hoki o nga ra
ka whakaorahia tatou e ia, a ka ora tatou
i tona aroaro."—Hohia  6. 1, 2.

TE IWI I A IA NGA KARAIPITURE.
I WEHEWEHEA  te kingitanga o Iharaira i
nga ra o Ropoama, tamaiti a Horomona.
Na Horomona ano te take o tenei wehe-
wehenga :  be tahuritanga nona  ki te
karakia ki nga atua horihori. E rua ngu
kingitanga muri iho o tenei wehewehenga.
To  Iharaira tetahi ; to Hura tetahi. Ko-
tahi tekau nga  hapu i te kingitanga o
Iharaira ; e rua nga hapu o ta Hura.
  He  tangata kino  nga kingi katoa  o
Iharaira,  te ingoa o te tuatahi ko lero-
poama, tama a Nepata. No tona tupato
kei hoki atu ona tangata ki te whare o 
Rawiri i o ratou haerenga ki Hiruharama 
ia tau ia tau ki te karakia, i hanga e ia !
etahi whakapakoko hei karakiatanga ma
tona iwi.  Whakaturia  ana e  ia tetahi o 
ana kuao kau  ki Peteere, tetahi ki Rana.
Huihui ana  nga tangata ki enei pa ki te 
karakia ki aua atua horihori.           
  Hui  katoa nga kingi o Iharaira, tekau
ma iwa ratou. Tenei ano nga ingoa:—
       Ingoa.         Te roa o te kingitanga.
     leropoama ...    22 nga tau.
    Narapa  ....       2    "
    Paaha  ....       24    "
    Era  .....          2   "
     Timiri  ....         7 nga ra.
    Omori   ....        G nga tau.
    Ahapa  ....      22   "
     Ahatia ....         2    "
    lehorama  ...     42   
    lehu .....        28
     loahata ....       17    ''
    loaha  ....       16    "
    leropoama 11. . . 41    
    Hakaria   ...     6 nga marama.
    Harumu   ...      1    
    Menaheme .  . .  10 nga tau.
    Pekahia    ...      2
    Peka   ....      20    "
    Honea ....       9    "
   Kore rawa he tangata pai i roto i enei
 kingi katoa. Whakaae   katoa ana ratou
 ki te hea leropoama tama a Nepata, ara,
 kia karakia a Iharaira ki nga atua teka.
 No konei i riri a Ihowa kia ratou, a tukua
 ana kia tukinotia ratou e o ratou hoa riri.
 Ahakoa i tono mai te Atua i te tokomaha 
 o nga poropiti ki te kauwhau ki a ratou,
 i tohe tonu ratou ki te kino. Muri iho i
 nga tau 240 no te wehewehenga o te kingi-
 tanga i haere mai a Haramanehere, kingi
 o Ahiria ki te whawhai ki a ratou. Here-
 here ana ia i a Kingi Hohea; arahi ana
ia i te nuinga o te iwi o Iharaira ki tona
whenua   ki Ahiria. Whakanohoia  ana
ratou e ia ki Hara, ki Hapero, i te taha
o te awa o Kotana, ki nga pa ano hoki o
nga Meri.
   Na, ka kawea mai he tangata e te kingi
o Ahiria i Papurona, i era atu pa hoki, a
whakanohoia ana e ia ki nga pa o Hama-
ria, ki nga wahi o nga tamariki o Iha-
raira.  Ko  te ingoa i karangatia ki enei
tangata, ratou tahi ko nga morehu o Iha-
raira, ko nga Hamari. (11. Kingi 11.) I
hanga e nga Hamari he  temepera mo
ratou ki runga ki Maunga Kerihimi. I a
ratou hoki nga pukapuka a Mohi. E noho
ana etahi o nga Hamari ki Hekeme inai-
anei, a e mea ana ratou no nga hapu o
Eparaima raua ko Manahi ratou. Kua
kitea nga pukapuka Karaipiture i a ratou
e etahi Mihinare no Amerika kua tae atu
ki to ratou pa ki Hekeme. Tetahi take i
mauahara ai nga Hamari ki nga Hurai ko
te hanganga o te te temepera tuarua ki
Hiruharama  i muri iho i te hokinga mai
a nga Hurai i Papurona.  He hiahia to
nga Hamari kia mahi tahi ratou ko nga
Hurai  ki taua temepera. Otiia kahore
nga  Hurai i pai ki nga Hamari hei hoa
mahi mo ratou. Riri rawa nga Hamari,
a i tohe ratou ki te whakakahore i ta nga
Hurai mahi.
  E  hoa ma, kia pai te whakaaro ki nga 
Hurai ratou ko nga Hamari, na ratou nga
Karaipiture Tawhito i tiaki mo tatou. Me
  inoi tonu hoki tatou ki te Atua kia homai
  e ia ki a ratou he ngakau whakapono ki
  a te Karaiti. Kia pera ta tatou mahi mo
  ratou me ta Paora i a ia e ki ana, " E
  aku teina, ta toku ngakau i pai ai i inoi ai
  ki te Atua, koia tenei, ko Iharaira kia ora.
 E whakaae ano hoki ahau ki a ratou. he
 ngakau nui ano to ratou ki te Atua, otiia
i ehara i te mea mohio."—Roma x. 1, 2.

    TE KUPU NEI—HAHI-MATUA.
 NA wai koia tenei kupu, te "Hahi Matua?"
1 E tama, na te Pikopo. Ka tutaki hoki ki
te tangata ka ui, "E  hoa, no  te Hahi
 Matua koe?" Ka kimi oku whakaaro ko
 tewhea ra te "Hahi Matua?" Mehemea
 ko te Hahi o Roma te " Hahi Matua," te
 " Putake," me hoki ahau ki reira. Ka
 kimi ahau, na  ka kitea te tikanga o te
 ingoa •' Hahi Matua."
   E rua  nga rakau kei te ngahere, he
 Rata tetahi, he Totara tetahi. Tupu ana
 te totara, ka matua, me te tupu ake te
 rata, he mea iti noa iho nei, me he taura e
 tawere iho ana i nga manga o runga. Ka
 maha nga tau ka pipiri mai te rata, na wai
 a ka awhi i te totara. Ka ki ake te totara,
 Kei te aha koe? Ka  whakahokia ake.
 Kaore, kei te mea noa iho. Whakaware
 tonu te rata nei, na wai a kua ngaro mai
 te putake  o  te totara ki roto ki a ia —
meake  ko  te rakau katoa.  Kaiahi ka
whakaaro  te totara, Akuanei au te mate
ai: kei te hua pea te rata nei he tawa pirau
noa  iho ahau, ehara i te PEKA-ORA. Ka
whakaaro  te rata kua nui ia, katahi ka
pakeke nga kupu  ki te totara: ka ki, he
manga  nona taua totara, ko ia ko te Rakau
Matua.   Katahi te totara ka ki atu, Ko
au pakiaka kei runga nei, ko aku ia, kei
raro; ko te kiri kau nei koe, ko au ke ia
te uho.   Ka tohe ano  te rata, Kati le
korero, ko au ia te rakau. Na, ka puta
te hau nui, wahia ana le totara raua ko te
rata.  Tiraha ke te tupu o tetahi, o tetahi.
Na, kua ora te totara.
  Ko te tikanga tenei o te Hahi o Roma.
I nga ra ano o Paora kua mana te rata.
(Tirohia 2 Teharonika, 5 upoko, 7 o nga
rarangi.) Iti iti rawa nei taua "Matua" i
reira, a no te 500 o nga tau i muri iho i
a te Karaiti i kaha haere ai te awhi a te
rata nei, taea noatia te 1500 o nga tau i
muri i a te Karaiti—1000 tau e awhi ana.
Puta ake etahi tangata i roto i aua tau, ka
whakatupato, ka mea, Akuanei te ngaro
rawa ai te kupu o te Atua: te mate "katoa
ai nga wairua o nga tangata — i nga tikanga
he e whakapiritia mai nei ki nga tikanga
a te Atua. Tahuna  ake  ki le ahi taua
hangai whakaatu nei i te he o te Hahi.
  Na, ko te putanga o te hau nui i nga
ra o MATINI RUTA, wahia ana e te Atua
taua Hahi.  Tau ke te Pikopo, tau ke te
hunga tapu i piri ki te kupu o te Atua—
koia  nei nga Hahi Porotahana.—E   kiia

                                TE HAEATA.
 nei e taua rata, he peka nona;—kaore,
 no te totara ke ia. Kei he koutou ki te
 kupu "Hahi  Matua." He  rakau ano te
 totara, he rakau ano te rata.
   Ko  etahi enei o nga he i whakapirihia
 mai  nei ki te totara, ara, te Hahi o te
 Atua i u ki tana kupu —e taua Rata kohuru
 e  horihori nei, ko ia " Te Matua,   "Te
 Putake"
   1. Te whakanuinga o Meri ki runga ake
 i a te Karaiti.
   2. Te hunanga i te Kupu o te Atua kei
 korerotia e nga tangata,
   5. Te karakia ki nga whakapakoko—o
 Meri, o  te Karaiti,—ki nga wheua  o te
 hunga tapu.
   4. Te inoi ki nga  Apotoro, ki nga
 Anahera.
   o. Ko te kianga kia kaua nga Minita e
 marena.
   6. Ko te kianga ma te Minita e muru
 nga hara.                            |
   7. Ko te kianga, ko te tinana tonu, me 
nga toto, me nga wheua, me nga uaua kei
 roto i te Toro o te Hapa Tapu.
   Me te hara noa atu. ma wai e tatau.

 "WHAKAAROA  NGA MEA  o RUNGA, KAUAKA
             o TE WHENUA."

  Kua  kite au i te rakau hua e taimaha
rawa  ana i te maha o ana hua, piko ana
te kouru i te taimaha, wati ana nga ma-
 nga, hinga ana ki te whenua: ka mahara
 au na ona taonga i takoto ai.         
   Kua tutaki au i te Repera e tangi ana
ki tana hipi kei tona taha e takoto ana,
kua  mate, he mea  haehae na te kuri.
Patai ana au ki te lake i male ai. Ano
ra ko te hepera, " He tahae na tetahi kuri
nanakia, rere ana ki te kahui ki te ngau,
oma  ana nga hipi i te wehi, puta katoa
ana  i te wahi pakaru o te taiepa ; ko te
mea  male nei kihai i puta, he nui hoki
nona no tona huruhuru, mau ana tenei i
te kuri." Mahara tonu ake toku ngakau
na ona taonga ano ta i kohuru.
   Kua kite ano au i tetahi tangata, wae
rakau, totitoti ana ki ana rakau he wae-
wae mana, kua tapahia hoki ona waewae.
Patai ana au ki a ia, I peheatia koe i motu
ai ou waewae? Ka mea  mai tera, "He
hoia ahau.  I haere ahau, matou ko aku
hoa, ki te whawhai, hinga ana ta matou
parekura, pahuatia ana nga taonga e matou,
pikaua ana a matou parakete.  Ko aku
hoa  i ata hanga, i mama nga kawenga,
ko au i apo au, i mea hoki kia nui maku;
heoiti whati ana matou. Katahi ka whaia
mai e te hoa ngangare, oma ana aku hoa,
i mama hoki ki te kawhaki i a ratou, ko
au kihai i kaha i te taimaha, mau ana au
i te iwi whai mai, ka patua ahau e ratou, 
motu ana oku waewae." Katahi ahau ka 
mea  ki a ia, I rite koe ki te rakau hua, 
ski te hipi mute—i hinga koe i te taonga: 
te hoki mama koe !                !
   Kua rongo hoki ahau ki nga kaipuke e
 rere ana ki waenga moana, he mea tai-
 maha  rawa ki runga.  Na, ka puta te
 hau, ka tu le ngaru, ka riri te moana,
 huri ana nga ngaru ki runga, ka ki i te
 wai, totohu ana te puke, ngaro rawa.
 Katahi ahau ka mahara, koia ano, na ona
 taonga i ngaro ai: me i torutoru nga tao-
 nga ki runga, kua mama. kua rewa, kihai
 i mate; nei hoki ra, i taimaha i le taonga,
 ngaro tonu iho.
   Tirohia enei kupu, kei whakangaromia
 tatou e le aroha ki nga taonga o ienei ao.
Ta  te tangata he ienei, he apo taonga. Kia
 tupato kei tomo koutou ki ienei whaka-
wainga.   "Te  hunga e  hiahia ana kia
 whai taonga, ka tuku ratou ki te whaka-
matautauranga, ki te mahanga, ki te tini
o nga hiahia kuare e whara ai ratou, he
mea  ena e  totohu ai nga tangata ki te
whakangaromanga,  a huna iho.?' E ai ta
Paora.

TE HAHI I MURI I A TE KARAITI.
           UPOKO   IX.
          Kei te heke ano te tupu.
I TE tamarikitanga o te tangata e pakari
ana e main ana ; ka.koroheketia, ka atarua
te kanohi, a ka mau  ki te tokotoko. I
pera ano te Hahi. I te homanga e ma-
rama  ana ta ratou titiro ki a Ihu, e tapa-
tahi ana le whakaaro. Taka rawa ake ki
700 M.K. kua rile ki ta Ehekiere 16. 32.—
"Ki  te wahine moe hoa e puremu ana, e
tuku mai ana i nga tangata ke ehara nei
i te hoa nona."
  He  kino rawa i a nga mahi o tetahi o
nga Hahi matua, o Roma, i taua takiwa.
O  ratou pihopa he hoa no nga wahine
puremu;  ko aua wahine ano hei whiri-
whiri i nga pihopa, i nga pope. I taua
takiwa ano i tohe nga pope ki tetahi wahi
kingitanga mo  ratou, a ka tukua  mai
Roma  e nga kingi me nga whenua e tata
ana ki Roma hei kingitanga mo ratou. Na,
takahia ana e  ratou ta te Karaiti kupu
(Ruka 22. 25, 26), kei te whakaneke ake
ratou i a ratou ano hei kingi maori. Te
lino pope nana taua tikanga kino i wha-
kapumau  ko KEREKORE (GREGORY) tua-
whitu.  He  tokomaha  o o ratou minita
kihai i mohio ki te korero pukapuka, he
mea  hoko na ratou ta ratou mahi minita,
he pera ano me Haimona Makuha. Etahi
o ratou haere  ana ki te arahi i a ratou
ope ki te taua, a ko ratou nei ano ki te
patu, ki te kohuru. Te hokinga mai kei
ta ratou mahi pihopa.
  I whai to ratou kingi a CHARLEMAGNE kia
pehia enei he, kia whakakahoretia te ka-
rakia whakapakoko.  Engari i te rawhiti 
i taea tera mahi te pehi i roto i te Hahi i
Kariki.  Kihai  i taea te pehi i roto i te 
Hahi ki te hauauru. Koropiko tonu taua
Hahi nei ki te ripeka ki te whakaahua o
 Meri Wahina;   a rakautia noatia iho to
 karakia whakapakoko i roto i te Hahi ki
 te taha ki le hauauru, ara ki to Roma.
 Otiia kihai i poto katoa nga tangata ki te
 he. I whakatoea ano e Ihowa etahi tangata
 mana  he hunga kihai i tuturu o ratou turi
 ki te whakapakoko.
i  Kei te taha ki te nota o Italy era maunga
 tiketike te Alps. Kapi tonu a runga e te
 hukarere, ekore ano e  taea te piki e te
 tangata. Na,  kua tae etahi o te hunga
 karakia ki nga kokoru o aua maunga noho
 ai. I te 800 M.K. kua  haere te ingoa o
 taua hunga karakia. To ratou ingoa ko
 te Vallenses. Kihai enei (me era ano i
 noho ki le Appenines ki tetahi maunga i
 Italy) i karakia ki te kararehe, ki le pope
 o Roma, kihai hoki i anga ki aua mahi.
 Pupuri tonu ratou i nga tikanga o te
 Rongo Pai, a heoi ano he kai whakaora
 mo ratou ko Ihu anake.
   E nekeneke ake ana taua Hahi, e hou
 ana nga pakiaka ki toto ki le maunga i
 le tau 1600 M.K. ; na, ko te putanga mai
 o te hau nui hei whakaoioi mo te rakau,
 hei turaki ki le whenua. Riri rawa te
 Hahi o Roma ki aua tangata 20,000 e noho
 tata ana ki a ia, a kahore e whakaae ki
 tana Ukanga. Na, ka maranga he taua,
 ka maranga he taua. Patupatua ana ratou,
 peia ana he whenua ke, ki Germany. Heoi
 hoki mai ana nga oranga ki te whenua o
 o ratou matua; tohe ana ki le noho ki aua
 maunga hukarere; kihai ano hoki i taea
 te pei, a hoha iho nga kingi. Ko etahi
 kingi ano hoki, me Ingarangi ano, i aroha
 ki a ratou, tohe ana ki o ratou kingi ake,
kia whakamutua te patu, homai ana ano
e ratou he moni mo aua moke ra. Na,
mau  tonu iho ta ratou karakia, a aroha
 noa iho le kingi o Sardinia ki a ratou;
mutu  ake te patu, te aha, te aha. Inaianei
kei runga ratou i te whenua rangatira e
noho  ana.  23,000  taua iwi ra i tenei
whakatupuranga.

                  KAWHIA.
         Ahuahu, Hepetema 5, 1860.
  E  hoa ma, e  nga tangata whakaaro
katoa.  He kupu taku ki a koutou. Kia
whakarongo  mai.
  E  ki ana a Henare Takerei, kua hoki
mai  a Tuhoro (Anatipa) ma—kua  hoki
mai katoa, katoa. Na., ka mea au, akua-
nei ka pahure nga kapua pouri, ka whiti
mai ano te maramatanga ki Kawhia. Otira
ka rongo au kua arahina mai nga hoiho,
me nga kau ; kua kawea mai hoki nga pu
o nga hoia, me nga aha, nga aha o te
Pakeha, ka mohio ahau e mau tonu ana
le he.  Kia kaha  to koutou  korero, kia
waiho atu aua mea,—whakahokia  atu ki
nga tangata nana aua taonga. Me penei
atu koutou.  Ekore ratou e rongo ki au,
no te mea, he Pakeka ahau, he tangata

                                    TE  HAEATA.
 korero pono hoki. Mehemea he tangata
 tinihanga ahau, ka whakarongo mai pea.
 Ma koutou, ehoa ma, tenei korero. Otiia
 ma tatou tahi. Ka whakapono  pea ki o
 koutou kupu. Ka whakarongo pea tetahi
 wahi ki o koutou korero, no te mea, he
 Maori hoki  koutou.  Me  korero  ano,
 ahakoa kahore e whakapono. Akuanei
 ka kitea kowai ranei, kowai ranei te hoa
 pono, te hoa tinihanga ranei o te iwi nei.
 Ki atu kia kaua e whakarongo ki te kupu
 tinihanga, ki te korero teka. Ekore  e
 riro noa te whenua, ekore e mate noa te
 Maori i te Pakeha. Ekore, ekore rawa
 e pera. Kei nga Pakeha whakapono, kei
 nga Pakeha aroha ki te Maori te kaha
 inaianei. Ekore  ratou e whakaae   kia
 riro noa te whenua. Otiia ka tahuri noa
 te Maori ki te Pakeha, ki o ratou taonga
 ranei, na, ka takoto te he me te kino : ka
 hapu le kino, ka whanau i te mate. Kore-
 rotia enei mea e hoa ma. Kaua e wha-
 kaae kia kawea mai tetahi mea muru ki o
 koutou kainga. Kei noho hu, kei noho
 noa iho inaianei. Korero  hoki tetahi ki
tetahi, e koutou katoa e whai whakaaro
 ana, me te inoi ki te Atua kia kite kou-
tou i te rua e kena ana i to koutou aro-
aro.  Whakaaro  mai hoki ki aku kupu.
Ehara ahau 1 te tangata maminga, ehara 
ahau  i te n.ea tinihanga. Kahore hoki !
ahau e huna ana i te korero. E whakaako 
ana ahau i te karakia tapu, me te mahi i
pai.  E whakaatu ana ahau i te reo Pa- 
keha  me te ritenga Pakeha. Kahore o 
matou  mahi huna, kahore o matou tini-
hanga.  Kei nga mea whakapae ki nga
Minita te mahi maminga. Ka whakapono
te tangata ki o ratou nei korero, katahi
ka he rawa.  Otira ka pono  te karakia
me te wehi ki te Atua, me te whawhai
hoki ki te kino ; ka whakaako tika i nga
tamariki, ka mahi marire tonu i te mahi
pai,—i  tona wahi, i tona wahi, i tona
wahi, — ka penei te tikanga, ekore rawa e
ngaro te iwi Maori nei, ekore hoki e riro
le whenua.
          Naku, na te hoa pono,
                               NA  HENARE.

    Ki  te Kai-tuhituhi o te "Haeata."
  E  HOA,—Tenei ahau  te mea nei, ko te
po  ngaki tenei, ko nga marama enei e
ngaro ai te kai ki raro ki te whenua. E
mahara   ana ranei nga  Maori  ki tenei
wahi e puta ke ana ranei te ngakau o te
tini. Akuanei ka kuare etahi, ka kumea
ketia e te pakanga a Te Rangitake, ekore
e ngaro tetahi parareka hei oranga mo te 
tinana, a me ora  i le aha i te roa o te 
tau?   Akuanei ki ai te tangata, "E—ko .
rangi po tatou."' He aha hoki te toa taua 1
te toa pahekeheke? Engari te toa ngaki 
kai. Ko  te mea mohio ka noho ki tona 
kainga ki te mahi kai mana, ma ratou ko
ana tamariki. Engari tenei ka whai rawa,
tena ko te mea e mau ana ki te rourou iti
 a Haere, he hemo kai he mate kei mua
 kei tona aroaro. E  Hoa, ki atu ki nga
 tangata o Waikato, me noho marire ki te
 ngaki i a ratou kotai. Kia maha he witi,
 kia maha he riwai, he kaanga, he aha,—
 hei kai etahi, hei hokohoko etahi, kia ora
I ai kia mahana, ai nga tinana. Kia  kite
 hoki te Pakeha ehara tona pupuri i tona
 oneone i te pupuri noa iho, engari he
J pupuri kia mahia, hei whakatupu i tetahi
 rawa mana.
                    NA  KAI-TUHITUHI.

  TE MATENGA   O PIRIPI HANA.
|           Terikingi, Akuhata 27, 1860.
!  E  hoa  ma  e  nga  kai-korero i tenei
 Haeata,—Tenei  pea kua kite koutou i te
 korero mo tetahi Monita o te Hahi Wete-
 riana, tona ingoa ko Piripi, i mate ia i
 Akuhata 16. 1860.
   I toku haerenga mai ki tenei kura ki te
 Terikingi, 1849, katahi au ka kite i a ia,
 a he matua ia no nga tamariki, ara, he
 monita ia no matou i te nohoanga timata-
 nga o Terikingi. I arahi ratou i a matou
 ki nga mahi o te whakapono, ko taua
 tangata ano te tangata kaha rawa i roto i
 ona hoa monita, ki te whakatupato i a
 matou kia kaua matou e turi, kia kaua e
 he, erangi kia whakarongo ki o matou
 monita. ki to matou Minita, ki te Atua
 hoki,—arahi tonu ia i a matou, ara, ratou,
 i nga tau katoa o tona oranga: kahore ia
 i wareware ki taua mahi, kaha tonu, kaha
 tonu ia ki te arahi i a matou ki te wha-
 kapono, ki te inoi ki te Atua, a tae noa ki
te panga mai o tona mate. Ko te male
 he turi ngongangonga, ekore e ahei te
 haere, te tu, he takoto tonu tana hanga i
 runga i tona moenga. E rima nga tau o
 tenei tangata e takoto ana ka mate, He
korero tenei mo nga mahi o te panga mai
 o tona mate. I tino kaha rawa ia ki tu
mahi o te Atua i te wahi e ngoikore ana
 tona tinana, katahi ka nui haere tana mahi
 ki te koiero ki a matou ki nga tamariki.
 £ te mea kua poto katoa o matou matua
 te tono atu e te Komiti ki te mahi o te
 Atua, ko ia ano to matou matua. Kihai
ia i wareware ki tana mahi, ahakoa he nui
 tona mate, kaore ia i wareware ki tana
 mahi, ara, ki te korero ki nga tamariki
 kia whakapono matou, kia inoi, kia rapu
ki nga Karaipiture, kia kaha ki te whaka-
pono,  kia ora ai koutou i tetahi taima.
He kai-whakaako ia i a matou ki nga Ka-
raipiture.  1 te mea ka rongo ia i te he,
he  nui tona pouri, nui rawa rawa tona
pouri;  i te mea  ka kite ia i tetahi taita-
mariki he ahua arotia ki te Atua, ka hari
tona ngakau. Ko ia ano to matou matua.
Ko  to tana i tena taima mo nga ritenga
mo  te whare o nga tamariki, he po ano
ka karangatia e ia nga tamariki ki tona
whare, me ana hoa monita hoki, ko tana
korero mo te mahi o te Atua. Ahakoa
 he  nui tana mate, mehemea ra ano he
  tangata ora, ko ia ano to matou kai-wha-
  kakaha.  I mea  ia kia kaha ki te inoi,
 ahakoa  i le ora, ahakoa i te mate: kei
 wareware tatou ki te mahi o te Atua. Ko
  tana kupu tenei ki a matou i nga tau katoa
 i te mea e takoto ana ia i runga i taria
 moenga.  A  tae noa mai to matou matua
 a Te  Tanati, i kite ia i te mahi o taua
  tangata ki te Atua.  Ko  tenei tangata
 kahore ana he i kitea e o matou matua, e
 nga tamariki hoki, a e au ano hoki; aha-
 koa  11 oku tau ki konei, ka mate nei ia,
 kahore au i kite i te he i a ia a ngaro noa
 ia i oku kanohi. He tamaiti au nana. I
 1849 ko toku kitenga i a ia, ko tana kite-
 nga i au. A tae noa ki tona matenga, ko
 tetahi ia a o matou matua. I te taima i
 a Te Tanati, ko Te  Tanati tetahi, ko ia
 tetahi. Ki taku whakaaro ki tenei tangata
 he tangata pono rawa ia. Ko tetahi ienei
 o nga karaka hua o tenei kari o Teriki-
 ngi. He tangata whawhai ia ki nga he e
 kitea ana e ia o nga tamariki, a mate noa
 ia. Heoi ano.
                      NA  ANATIPA.


    TA TE ATUA  KOTINGA.
   "Akina  iho tou toronaihi koi, whakiia
 nga tautau o te waina o te whenua: kua
 maoa hoki ona  karepe."—Whakakitenga
 xiv. IS.
   Mo nga iwi he te kupu whakarite nei:
 he kupu tuku i a ratou ki te male. Ko
 te iwi e tohe ana ki te he e rile ana ki
 nga karepe maoa, nga karepe e whakiia
ana.  Ka pera nga Kanani, maoa tonu ta
ratou mahi, katahi te Atua ka homai ki a
Hohua   tetahi toronaihi hei whakamate.
Ka pera ano nga Hurai, maoa ana ta ratou
he, na ka tonoa e te Atua ko Nepukaneka
me tana toronaihi. Muri iho ka pera ano
taua iwi, na ka tonoa ko Taituha me nga
hoia o Roma  me  a ratou toronaihi he
kokoti i Hiruharama, a ka male, e ngaro
nei ano.  Ka pera ano te tini o nga iwi
kua  ngaro, na te he, i turi tonu ki nga
kupu a te Atua, na, tonoa ana e te Atua
ana  toronaihi hei whakangaro, ara, te
male uruta, te hoari, te hemo kai, ana
toronaihi enei hei kokoti i nga mea maoa.
Kei kuare tatou ki nga tohu o tenei wa.
Tenei te Ariki te mea mai nei, "Na, ka
hohoro taku haerea tu. ka hari te tangata
e whakarite ana i nga kupu o te poropiti-
tanga o tenei pukapuka."

  Ko  tetahi take i kino tonu ai te ao koia
tenei, e wanga ana te tangata ki tona hoa
mana te pai e timata, kihai i mahara mana
ake ano te timatanga.