TE HAEATA
  TE UTU MO TE TAU }
KOTAHI 2s 6d}               " Tatou ka haere i to Ihowa Maramatanga."       { TE  MO TE PUKAPUKA
KOTAHI 3d
   VOL. 11.]                    AKARANA,     NOWEMA   1, 1860.                    [No. 8.
    MARAMATAKA     MO  NOWEMA.
                                                               
   Hei te te o nga ra Hua ai te Mamma.
   Hei te 28 o nga ra Kowiti ai te Marama.


  1  Tarei
  2  Parairei
  3  Hatarei

  4  Ra Tapu     Waiata 19, 20, 21.
  5  Manei
  6  Turei     
  7   Wenerei   
  8  Tarei
  9   Parairei
 10 Hatarei   

 11  Ra Tapu    Waiata 36, 57, 38.
 12  Manei    
 13  Turei
 14  Wenerei
 15  Tarei
 16  Parairei
 17   Hatarei

 18  Ra Tapu   Waiata  90, 91, 92.
 19  Manei
 20   Turei
 21   Wenerei
 22   Tarei
 23   Parairei
 24   Hatarei

 25   Ra Tapu    Waiata i 19. 33—72.
 26  Manei    
 27   Turei    
 28   Wenerei
 29   Tarei
 30   Parairei
 31   Hatarei


E taia ana Te Haeata i te tahi o nga ra
o nga marama katoa.
Te utu  mo  tenei niupepa hia rua hereni
mo te  Tau te kau ma  rua nga niupepa e
taia i te tau kotahi.
Ko nga tangata e mea ana kia taia o ratou
whakaaro ki tenei niupepa, me tuhituhi a ratou
pukapuka ki te Kai-Tuhi o Te Haeata, ara ki a
Te Patara, kei Onehunga.  Ko  te tangata
e hiahia ana  kia taia tona panuitanga ki
te Haeata nei, me kawe i tana pukapuka kia
Te  Wirihana ki te Whare  Perehi o "The
New  Zealander," ma Te Wirihana e whaka-
rite utu mo te panuitanga ka taia. 

 \_\_\_\_\_TE\_HAEATA.         \_\_\_

      AKARANA, NOWEMA 1, 1860.
   TE PAKANGA  KEI TARANAKI.

 AHEA  mutu ai tenei pakanga? T te Haeata
 mo Oketopa, ka mea matou, Ma te Atua
 tenei kino e whakamutu: me tahuri katoa
 nga tangata whakapono ki te inoi atu ki
 a ia kia tapaea putia tenei he e te Atua.
 Kua  rile ranei ta matou kupu,  kahore
 ranei? Kahore pea nga iwi katoa i aroha
i mai ki taua kupu. Oti ma te aha e ngaro
J ai te kino o te motu? Ma te noho noa iho?
 Ma  (e amuamu noa iho ki a Wiremu
 Kingi ? Ma te korero kino ki a Kawana,
 ma  te totohe koia 2 Kahore; engari ma
 te whawhai tonu, ma  te tokomaha kia 
 haere ki Taranaki e ai ta etahi. Ina hoki i
i ka haere tonu nga iwi. Te noho ai ratou i
i ki te runanga i nga iwi mo te houhanga
 rongo, mo te inoi ki te Atua kia whaka-
 orangia te motu nei, kia hoki mai te ma-
 rama ki te ao kua pouri nei, pouri rawa,
 pouri kerekere.  E  hanga ma  etahi te
 runanga i nga iwi kia maranga ki te
 whawhai ki nga Pakeha. Ko te mahi pai
 tenei ki ta ratou, ko te whakaoho i nga
! hapu katoa o  Waikato, o  hea, kia kino i
| katoa te ao. Ka mea matou, ekore rawa
 enei mahi tawhito e ara ki runga. Kua
 tanumia katoatia kua taupokina ki nga
i mahi pai o te Atua, ekore hoki e maranga
 i te wahi e moe  ai. A  tito noa ana o
 matou whakaaro, kua ara, kua puta, kua
 ora, ka kaha nei te haere ki nga wahi
 katoa. Ka tika ta te Karaiti kupu: "Na,
 ka puta mai te wairua poke i roto i te
 tangata, ka haere ra nga wahi maroke
 rapu okiokinga ai, a hore ake kia kitea,
 katahi ia ka mea, Ka hoki atu ahau ki
 taku whare i haere mai ai ahau : a te
 taenga atu, rokohanga atu e takoto kau
 ana, oti rawa te tahi, te whakapai. Na,
 ka haere atu ka tango i era atu wairua e
 whitu, hei hoa mona, he kino noa atu i a
 ia ano, a ka tomo atu ratou ki roto noho
 ai: a nui atu to muri i to mua he ki taua
 tangata."
   Na, mahara ana matou ki tenei kupu a
 te Karaiti. Kua peia te wairua poke e te
Karaiti i mua, ara, te wairua whawhai.
 te wairua tahae, muru,  riri, haurangi.
 aha, kua peia katoatia. Na, kua hoki mai
 taua wairua poke ki tona whare i haere
 atu ai, titiro ana ia e takoto kau ana, kua
 rere te pai, kua riro te Wairua o te Atua,
i kua pouri hoki ki nga he o te tangata,
 oti rawa te tahi, rupeke rawa atu nga
 whakaaro pai. Na, tomo ana taua wai-
 rua poke me era atu wairua kino he hoa
 mona, akuanei nui atu te kino o te tangata
 i to mua kino.
   Tena, tena, e nga  iwi kua kite i te
 maramatanga, kua noho i runga i te pai,
 e pai ana ranei koutou ki taua wairua
 poke kia hoki mai? E —kaua e tukua kia
 hoki mai ka riro to tatou motu i a ia, te
 motu kua oti i te Atua te whakapai. Kia
 kaha ki te karanga atu ki taua wairua kia
 noho atu ia, kati ano ia i runga i ana
 wahi maroke haere ai. Kia  kaha hoki
 ki te inoi ki te Atua, kia kaua ia e tuku i
 taua wairua kia hoki mai ki te whakakino
 i to tatou kainga nei.
   Keihea nga  rangatira whakaaro nui?
hei tupeke ki waenga, hei whakatuhera i
te ara e puta ai te maunga rongo? Me
noho noa iho koia nga rangatira? Keihea
a Waikato  taniwha rau? Te  whakatika
tetahi hei pei i te kino, hei whakatakoto
tikanga kei waenga kia hohoro te hohou i
te rongo,  kia pahure  atu tenei kapua
mangu e whakapouri tonu mai nei. Mahia
tenei e nga tangata e mau ana te wha-
kaaro.  Me mahi te Pakeha, me mahi te
Maori,  kia hohoro te rile.

  TE MATENGA  O ERIETARA KI
         PATUMAHOE.

No te 10 o nga ra o Oketopa i haere ai a
Erietara ratou ko ona hoa ki roto nehe-
nehe ki te pupuhi kau ma ratou, Haere
ropu tonu ana nga hoa, ko Erietara ka
wehe  atu i a ratou ko tona kotahi. Ka
roa e haere ana, ka rongo nga mea haere
tahi ki te pu ka paku. Heioti, hoki ana
ratou ki te kainga, ngaro atu ko Erietara:
ka mea ona hoa, tera ia te haere mai, ka
tatari, a po noa, ngaro tonu. Ka moe,
ao ake te ra, kihai i puta. Na, ka haere
ki te kimi, po hia ranei e kimi ana ka
kitea kua mate, kua tu i te pu. Ko te
panga  o te mata ki tona ringa ki tona

                                     TE HAEATA.
  tinana hoki, ara, ki tona uma, ki roto i te
  tupapaku e takoto ana.
    Na, ka oho nga tangata ka mea na te
  Pakeha i pupuhi, i kohuru. Katahi ka
 huihui nga  Pakeha o Patumahoe, nga
  Maori hoki.  Kei reira hoki a Te Mani-
  hera, Minita o Kohanga, Waikato.   Na,
 ka komiti, ka rapua te tikanga i mate ai
  tenei tupapaku, a  te kitea. Heoiti  ka
 tikina a Te  Makarini, a Te Rokena, a
 Ihaka Taakanini.  Na, ka noho ratou ko
 tetahi Kaiwhakawa  Pakeha ki te rapu i
  te tikanga i mate ai, kua eke hoki te
 whakaaro  a nga Maori ki runga ki tetahi
 Pakeha  e noho ana kei Patumahoe, e
 pupuhi kau ana ki reira. Ka tikina taua
 Pakeha  me ona boa mahi tahi, ka pataia
 ratou, a kihai i kitea te he a aua Pakeha.
 Me  i kite, me i mohio na tetahi o ratou
 te mahi nei, kua tukua ki ta te ture; otira
 kihai i kitea, kia mohiotio, he oho na tana
 pu i a ia e haere nei, na te tangata ranei
 i pupuhi, i peheatia ranei i mate ai tenei
 tangata.  Heioti, whakaae katoa ana nga
 Kai-whakawa Pakeha, me nga Kai-wha-
 kawa  Maori,  ki to ratou nei korero.
 Kahore i takoto te be mo tetahi ranei, mo
 tetahi ranei, e ngaro ana te matenga, me
 waiho kia ngaro una i tenei takiwa.
   Kotahi  te he o tenei komiti, kihai i
 okaina te tunga kia tangohia ake te mata
 kia tirohia hoki te ahua, kia mohiotia ai,
 he mata  Maori ranei, he mata Pakeha
 ranei, ara, no  te raiwhera.  Na  nga
 tangata tenei he kihai i tukua kia tirohia
 e te rata : ka he tenei; me he Pakeha te
 tupapaku, ekore hoki e kaiponuhia, ka
 okaina e nga rata, ka whaia te take o te
 mate.  Ka nui te kuare o nga tangata ki
 tenei wahi.
   Heioti, ka paku tenei rongo, paku ana
 ki runga, paku ana ki raro, oho ana nga
 kainga Maori, ara, nga tangata o  nga
 kainga tutata, nga huaanga o taua tupa-
 paku.  Ka  mea etahi, kua uma  nga
 rangatira Maori ki te moni i hohoro ai
 ratou te whakaae kia waiho noa iho tenei
mate.   Na, ka  karangatia be huihui ki
Pukaki e Te Akitai, kia komiti nui nga
tangata, kia mutu hoki te rapurapu a nga
iwi ki tenei mate. Na, i te 23 o nga ra o
Oketopa  huihui ana ki reira nga tangata o
Mangere,  o Puketapapa, o Ihumatao, o
Papahinu, o Waikowai o Patumahoe, me
etahi tangata i haeremai i Waikato, rupeke
rawa  kotahi rau o te tangata. I haere te
tokomaha he riri ki a Ihaka raua ko Mohi
mo ta raua whakaaro ki tenei mate i waiho
noa iho ai, e ai ta te tokomaha.
  Ka  tae taua ope, na ka ngeri, ka mutu,
ka  korero.  Taki ana  tetahi, taki ana 
tetahi. Tohe ana te ope ki a Ihaka ma |
kia tukua tetahi utu ki a ratou, ara, ko |
le Pakeha i whakaaro ai ratou nana te '
mahi kia tukua ki a ratou ringa: ka nui
te karanga, "Homai taku utu, taku utu
homai ki taku ringa, kaua e kaiponuhia, i
  Ka kaiponuhia, he moti, te Pakeha? Te
  ahatia te ngaro atu ai tera, he toto ano to
  tetahi, me maranga me ara. He moti?"
 i  I pera te karangatanga o te tokomaha,
  ara, te puakanga o ta ratou pouri. Na,
 patua ana nga kupu  e Mohi, e Ihaka, e
 i Reihana, e Aporo, e Arama Karaka. Ka
  mea a Mohi, "Mihi mai mihi mai i muri
  o te kupu, kaua te aha, kaua le aha ko
 te kupu  nui tenei i whakatakotoria, te
 mutunga   tenei. Kahore  aku   tikanga,
 hore rawa.  Kotahi ko te kupu, Kahore
 au i mea ki tenei mate. Hei aba ma wai
 tenei mate ? Heoi ano aku i whakaaro ai
 ko te kupu, ko aku taonga. Ka oti tenei
 mahi, tanumia, titiro mai ki le watinga o
 taku rakau" (wati ana a Mohi i tana rakau).
 "Te kupu  nui, whakaarohia, kia aroha
 ki o tatou hoa Pakeha ; nana ka patu, kia
 ahatia kahore he tikanga ka oti ano tenei
 he.  Whakarongo  ki le kupu, he aha le
 aha, kia tika hoki nga kupu e toru, ko te
 aroha, ko te lure, ko te whakapono. E
 Arama Karaka, haere koe e hoki, e tae
 koe, oti atu kahore au e pai kia tika mai
 i runga i tenei, e ora nei te kupu. Maku
 ano e whakaaro toku he, ehara i te mea
 ka mutu te ao."
   Na, i pera ano ta Ihaka, ta Tamati
 Ngapora, patua ana te whakaaro o nga
 tangata i mea me rapu utu. Heoi ano,
 whakaae ana nga tangata, tukua ana ki
 ta Mohi raua ko Ihaka, mutu pai ana,
 wati ana te ope, hoki ana ki  o ratou
 kainga.
  Ka  tika, tika rawa te whakaaro o nga
rangatira, kia waiho noa  iho te mea  i
ngaro,  kia taupokina hoki  tenei male
ngaro.  Mei  tino mohio  ki le tangata
nana  te mahi, ka tika kia  tirahatia, kia
hapainga ki runga, ara, kia whakawakia
te tangata  hara ki  te ritenga o te ture.
He  horihori tera i mea kia tukua ki te
ringa Maori.  Mo te aha kia whakarerea
te ture ? Ka kitea te tangata hara, aua e
utua maoritia te he, engari ano kia wha-
kawakia  tikatia ki te ritenga o te lure, kia
tika ai te utu. He  horihori hoki tera-i
mea, "Ka  ngaro, he moti? Heoi ano, ko
te toto." Na  wai  tera, ko te toto hara
kore hei utu mo te mea hara? Me tahuri
mai koia ki au.ki le mea hara koe, ko au
hei utu mo te mahi poauau o te tangata
noa atu?  Kahore: ko le tino tikanga o
te kohuru tena, ko te tangata e rapu utu
ana i te toto hara kore, e takahi ana i te
ture a te Atua. Engari ano, ko re mea i
te hara, ka kitea putia tona he, marama
rawa, i reira ko ia ano hei utu. Me penei
he ritenga mo tatou katoa.  Kia kotahi
lure mo te Maori mo le Pakeha, kia rile
tahi.

TE IWI I A IA NGA KARAIPITURE.
  E rua tekau nga kingi o Hura muri iho
i le wehewehenga. Tenei ano nga ingoa: —
    Nga  ingoa.        Roa  o te kingitanga.
    Ropoama  . .  . .  .  i 7 nga tau.
    Apiama  .....        3
 i  Aha ......         41   
|   Hehohapata  ...      25   
    lehorama   ....       8   
     Ahatia   .....          1   
      A taria (kuini)  ...         6    
     loaha  .  ....       40   
     Amatia  .....         29   
     Utia ......             52    
    lotama .....       16   
    Ahata ......          46   
    Hetekia .....       29   
    Manahe  .....         55
    Amono   .....         2    
     Hohia .....         31   "
    lehoahata   ....            "
    lehoiakimi  .  -  .  .  41   
     Iehoiakini  ....              "
    Terekia  .....         11 "
   Ko  nga kingi tokowaru kei o ratou
 ingoa tenei tohu * he kingi pai enei; ko
 era atu he tangata kino, he tangata turi
 ki nga kupu a Ihowa. Otira pai ke atu
 te huihuinga o nga kingi o Hura i te hui-
 huinga  o nga  kingi o Iharaira.  Titiro
 hoki, kahore rawa he kingi pai o Iharaira,
 otiia tokowaru nga kingi pai o Hura.
   Ue Kingi pai rawa taua kingi taitamariki
 a Hohia.  Tana pai he korero i nga Ka-
 raipiture ki tona iwi. Kua wareware nga
 kingi i mua i a ia ki tenei mahi, a kua
 waiho te pukapuka o te Ture kia takoto
 noa ki roto i te temepara. I te tekau ma
 waru o nga tau o te kingitanga o Hohia
 kua kitea te pukapuka o te Ture e Hirikia,
tohunga nui. Hoatu ana e ia ki a Hapana,
 kai-tuhituhi a te kingi, a, na  tera nga
kupu o te pukapuka i korero ki a Hohia.
Te tino rongonga a Hohia ki nga kupu o
le Ture, karangatia ana e ia nga tangata
katoa o Hura kia huihui mai ratou ki te
temepera  ki Hiruharama.  Kaiahi ka
korerotia e ia ki o ratou taringa nga kupu
katoa o te pukapuka  o te Kawenata i
kitea nei ki te whare o Ihowa, 11. Kingi
23. 1, 2.
  Rere ke ana te mahi a te tamaiti a Ho-
hia, a lehoiakimi. Tanu he tahu ki te ahi i
tetahi wahi o nga Karaipiture. Te wahi
i tahuna e ia ko nga kupu a Heremaia
poropiti mo te whakaraunga o nga tangata
o Hiruharama. He nui te male i pa mai
ki taua kingi mo tana mahi pera. Tirohia
Heremaia 56. 27.
  I le toru o  nga tau o le kingitanga o
lehoiakimi ka tae mai a Nepukaneha,
kingi o Papurona, ki Hiruharama, wha-
kapaea ana e ia.  Riro ana i a ia etahi e
nga oko o te whare o le Atua, me etahi
hoki o nga tamariki o nga rangatira nui
o Hura.  I roto i aua tamariki ko Raniera,
ko Mehaka, ko Hetaraka, ko Aperaneko.
Raniera 1.
  I le toru o nga marama o te kingitanga
o lehoiakini, hoki mai ana nga  hoia o

                                TE HAEATA.
 Nepukaneha ki Hiruharama, a, whakapaea
  ana te pa. Tangohia ana e ratou nga oko
 koura katoa o te temepera. Whakahekea
 ana e Nepukaneha  a lehoiakini ratou ko
 te tini o nga rangatira me nga  tangata
 mohio o Hiruharama ki Papurona. Wha-
 katuria ana e Nepukaneha a Terekia hei
 kingi mo nga morehu o Hura.
   I te tekau ma tahi o nga tau o te kingi-
 tanga o Terekia ka haere mai a Neputara-
 arana, tangata na Nepukaneha, ki Hiru-
 harama.  Na, i tahuna ake e ia te whare
 o Ihowa me nga whare katoa o Hiruha-
 rama ki te ahi. Kawea ana e ia te tini o
 nga mea o te temepera ki Papurona. Kua
 whakahekea  hoki a Kingi Terekia ratou
 ko te tokomaha o nga tangata o Hiruha-
 rama  ki Papurona.  Ko  te mutunga
 rawatanga tenei o te kingitanga o Huru.
 No te wehewehenga i nga ra o Ropoama
 taea noatia te horonga o te temepera 587
 nga tau.
   He nui te wahi Karaipiture i tuhituhia
 i te wa o nga kingi. Nga kai-tuhituhi ko
 nga  poropiti. He  tangata ratou  kua
 whiriwhiria e te Atua hei korero i tana
 kupu ki te iwi, hei whakaatu hoki i nga
 mahi nui a Ihowa i nga ra i muri iho i a
 ratou.  I riria e ratou nga mahi kino a
 nga kingi me nga he katoa o teiwi. Tetahi
 mahi pai a nga poropiti he korero i te
 haerenga mai o te Karaiti ki tenei ao hei
 Kai-whakaora i te tangata.
   Te  tuatahi o  nga  poropiti tuhituhi
pukapuka, ko Hona.  I poropiti ia i nga
 ra o Amatia. Muri iho i a ia ko Hoera, i
 nga ra o Utia. Te tuatoru, ko Amoho, i
nga ra o Utia raua ko leropoama II. Te
tuawha, ko Hohea, no nga ra o Utia tae
noa ki nga ru o Hetekia. Te tuarima, ko
Ihaia, no nga ra o Utia tae noa ki nga ra
o Manahe.  Te tuaono, ko Mika, no nga
ra o Iotama tae noa ki nga ra o Hetekia.
Te tuawhitu, ko Nahumu, i te kingitanga
o Hetekia, i muri iho i te whakaraunga o
Iharaira. Te tuawaru, ko Tepania, i nga
ra o Hohia. Te tuaiwa, ko Heremaia, no
nga ra o Hohia taea noatia te whakaraunga
atu o Hiruharama i nga ra o Terekia. Te
tekau, ko Hapakuku, i nga ra o lehoia-
kimi. Te tekau ma  tahi, ko Raniera, no
nga  ra o lehoiakimi puta noa i nga tau
katoa o te whakaraunga o Hura. Te tekau 
ma  rua, ko Ehekiere, i nga ra o te noho-
anga atu o Hura ki Papurona.
  Ko  Hakai, ko Hakaraia, ko Maraki, i
poropiti enei i muri iho i te hokinga mai
o Hura ki to ratou whenua.
   " A tenei ano  kei a tatou te kupu
poropiti he mea e nui atu ana te u; pai
tonu ta koutou ki te whakaaro ki reira, 
be rama hoki e tiaho ana i te wahi pouri,
kia puao ra ano  te ra, kia ara ra ano te
whetu o te ata i roto i o koutou ngakau.
Na nga tangata tapu a te Ama i korero
he mea whakamatau e te Wairua Tapu."
—11.  Pita, i. 19-21.
      NGA PA WHAKAORA.

    "Na  ka whakarite i etahi pa mo koutou
  hei pa whakaora, hei rerenga atu mo   te
 tangata whakamate, i whakamate nei i te
 tangata, otiia ehara i te mea totika. A ka
 waiho e koutou hei pa araarai atu i te kai-
 takitaki: kei mate te tangata whakamate,
 kia tu ra ano ia ki te aroaro o te whakami-
 nenga, kia whakawakia."—Te Tauanga 35.
 11, 12.
   Hei whakaritenga enei pa mo te Ka-
 raiti, mo te Kai-whakaora o te tangata.
 Titiro hoki ki ta Paora ki Nga Hiperu 6.
i 17, 18.
   Otiia mo  te tinana tetahi wahi. He
 ritenga aroha na te Atua ki nga tangata,
 kia tika ai te whakawakanga o te tangata
 whakamate, kei heke te toto hara kore,
I kei poke tetahi iwi i te toto. Tenei nga
 tino tikanga o aua pa whakaora.
   1. Tetahi, Kia whakawakia  mariretia te 
 he.  Ekore hoki te Atua e pai kia hopu- 
 ngia noatia atu tetahi tangata hei utu mo !
 te tupapaku i kitea noatia i te koraha, i 
 te kainga ranei; engari kia whakawakia
 i te aroaro o nga kaumatua, me nga Kai- 
 whakawa, kia takoto marama hoki nga 
 korero, kia tino mohio ai nana ano te he, 
 i reira ka tika kia utua e ia taua he; kei 
 hohoro tonu, kei patua huakoretia hoki te 
 tangata, i runga o te ngakau oho, o te 
 whakatakariri, a muri iho ka  kitea, he
 tangata ke nana i whakamate, katahi ka
 he rawa, ka tokorua nga mea hara kore
 ki te mate. Mo konei i ki ai te Atua, me
 rere te tangata whakamate ki te pa noho
 ai, kia roa e huri ana te he, kia tu ano
 ia ki te aroaro o te whakaminenga, kia
 ata kimihia te tika ranei o nga  korero
 mona, te he ranei o aua korero; kia tika
 te whakamatenga o tona tinana, kei heke
 te toto hara kore.
   2. Tetahi,  Kia  kitea hoki te take i patu
 ai te tangata i tona hoa. He mauahara, he
 ngakau patu ranei, he mea oho noa ranei,
 ehara i te mea i kino te ngakau i mua, i
whanga  atu, i rapu i te he mo tona hoa.
   5. Tetahi, Kia tika ai te utu. Whaka-
ritea iho e te Atua  he utu  mo te tino
kohura, he utu ano mo te mate i pa noa
iho, ehara i te mea  totika. Na, ko  te
tangata i te ngakau patu, kua mohio he
mauahara tona i mua atu ki te tupapaku,
kua haere atu ki te whanga kia patua, he
tino kohuru tenei: ko te mate ano te utu,
ekore e whakaorangia. No ko te tangata
i whakamine i tona hoa, he mea oho noa,
he  ngangare ranei na  raua, kahore i
mauahara tia i mua ake, i whakatakotoria
ranei te mate mona, otiia he mea urupa,
ekore tenei e mate.  Titiro hoki ki Tiu-
teronomi 19. 4.: "Ki  te patua e  tetahi
tangata tona hoa he mea urupa, a, kahore
ano i he ki a ta i mua ake; me te tangata
hoki, ka haere tahi raua ko tona hoa ki te
nehenehe  ki te tapatapahi rakau, a, te
  akinga atu a tona ringaringa i te toki ki
  te tapahi i te rakau, na, kua maunu atu te
  rino i te kakau, pono tonu atu ki tona hoa,
 a mate  iho ; na, ka rere atu ia ki tetahi o
I nga pa, a ka ora : kei whai atu te kai-ta-
 kitaki toto i te tangata whakamate, i te
 mea e pawerawera  ana tona ngakau, a
 ka hopu i a in, ki te roa te huarahi, ka
 patu hoki i a ia; a kihai ano hoki i tika
 te male mona, no te mea kahore ano ia i
 he ki a ia i mua ake nei."
   Mo  tenei wahi i ki ai te Atua, "Ma te
 whakaminenga  e whakarite nga korero a
 te kai patu, a  te kai-takitaki toto hoki:
 kia rite ki enei ritenga."  Kia  ata kitea
 te take i mate ai te tupapaku, kia tika ai
 te utu.
   Na, e rite ana te kupu a Mohi i puta ai
 ki te toki, ki nga mea  katoa, ki te pu
 oho noa, i pona tonu atu ki te tangata
 haere  tahi, ki te rakau  hinga,  ki te
 kowhatu ranei i whiua noatia e te tangata,
 ki te aha ranei. I ki hoki ia, Kaua e pa
 atu te ringa a  te kai-takitaki toto ki te
 mea pera, engari, ma te whakaminenga
 e whakaora te kai-whakamate i roto i te
 ringa o te kai takitaki toto, me whaka-
 hoki ano ia ki te pa whakaora noho ai.
 Tona utu tera, ka tutakina tonutia ki roto
 ki te pa, ekore e puta ki waho, a te mate-
 nga ra ano o te lino tohunga.
  Ko  enei ture i homai e te Atua ki a
 tatou katoa hei ritenga mo tatou. Ko te
lake enei o nga ture a te Pakeha. Ekore
te Pakeha e mea  kia ora te kai-kohuru,
kore rawa, engari tana e whai nei ko te
mahi whakawa,  kia tika ai, ko te tangata
nana  ake te hara kia kitea, kei whaka-
matea  hara koretia tetahi tangata, Maori
ranei, Pakeha ranei. Ka kitea te tangata
nana te he, kia tino marama hoki te take
i patua ai e ia tona hoa, kia utua tikatia
 te he.
   Me titiro marire tatou ki enei ritenga :
ehara  enei i te  ritenga o te  tangata,
engari na te Atua nui, na te Atua pono,
na te Atua  tika, na te Atua aroha enei
ritenga ki a tatou.

  NOHEA TE WAHINE  O KAINA ?
I PENEI te patai a tetahi tangata ki a matou.
Ko te utu mo  tana patai koia tenei: He
tuahine hoki nona. Oti nohea atu hoki ?
Me i hanga kia tokorua nga tangata i te
timatanga, ka hua he wahine ke mana.
Tena i hanga e te Atua te tangata kotahi
hei tupuna mo nga iwi katoa. Me hua
mai i hea hoki te wahine o Kaina? Ha! i
moe koia a Koina i tona tuahine? Ae ra:
i moe hoki ia i tona tuahine. Tika rawa
i taua wa  kia pera  ai, kia tupu ai he
tangata mo te ao. Otiia ekore hoki e tika
inaianei. I tika i reira he kore wahine
ke ; i he inaianei ta te mea kua hua nga
iwi maha i taua tako mahi.

                                    TE  HAEATA.
    Otiia, hei aha ranei i kimi ai te tangata
 i enei mea iti nei ? te rapu ia ki nga tika-
 nga nui e ora ai tona wairua? Ta te kuare
 hanga tenei, e rapu ana ki nga tikanga iti,
 e wareware ana i nga kupu nui. e hahaua
 tonutia ana nga kupu iti, tahuri ke ana i
 nga  mea nui: e whai ana kia matau Ki
 nga ingoa o nga  tangata katoa i roto i
 nga Karaipiture, me o ratou matua, me o
 ratou kainga, me nga aha noa. Na, i pai
 te Atua kia ngaro enei mea : ehara hoki
 enei mea i nga tikanga e ora  ai tatau.
 Tera atu te mohiotanga e ora ai o tatou
 nei wairua, ara, te matauranga ki te ingoa
 o te Karaiti, ki te take o tona matenga,
 te ritenga o tana mahi, te tikanga o ana
 ture, te aroha ki a ia ; te huarahi o te
 ripeneta, o te whakapono, o te whanau-
 tanga houtanga. 
   Engari enei, rapua enei, hahana enei,
 kia tino maunu nga take  o enei, kia ki
 hoki te ngakau i te aroha ki a ia, pau
 rawa.  Mahara hoki ki te kupu o te Ka-
 raiti ki tatahi i patai noa iho ki a ia, e
 penei, "E  te Ariki, he torutoru koia te
 hunga e ora ?" Na, kihai a te Karaiti i
 mea a u, Ae. ka torutoru : kao; ka toko-
 maha, kihai i pera te meatanga. Engari
 ta penei atu  te Karaiti: "Kia kaha  te
 tohe ki te tomo ma te kuwaha kuiti: ko
 taku kupu  hoki tenei ki a koutou, he
 tokomaha e whai ki te tomo, a ekore e
 taea."  Na, kia mohio tatou ki te ahua o
 tana utu mo taua patai. E penei ana te
 ahua o tana kupu : Hei aha mau tena
 mea. nana  ka torutoru, nana ka toko-
 maha, hei aha mau? Hei aha te torutoru
 ki a koe ki te ora hoki koe? Hei aha
 hoki te tokomaha ki a koe ki te mea ko
 koe ka mate? Ekore hoki koe e ora i te
 mahi o te torutoru ranei, o te tokomaha
 ranei; engari ko koe  kia ora, ko  tou
 kotahi hoki, waiho atu te tokomaha, me
 tohe koe kia tomo koe ma te kuwaha
 kuiti,— ahakoa torutoru ranei, tokomaha
 ranei, ko koe tetahi. Ko te kupu tenei
 ma tatou, " Kia kaha te tohe ki te tomo
 ma te kuwaha kuiti." Engari tenei, ko
 te matauranga tenei e ora ai tatou.

TE  HAHI I MURI I A TE KARAITI.
           UPOKO  X.
Nga  Hahi nui o te takiwa 1000 ki 1500 M.K.
   I TE takiwa 800 M.K. kua mate rawa te
Hahi  o te Rawhiti (ara, te Hahi Kariki) i
te patu a nga Mahometans. Na, ka mea
te Pope o Roma kia whakaae mai ratou
ki tana ki te Hahi o te Hauauru. Kihai
te Hahi Kariki i whakaae. Tohe tonu to
ratou Pihopa ko ia hei tuatahi; tohe ana
te Hahi Hauauru  ko to ratou Pope hei
tuatahi. Ta te ngakau Maori pai ! Kua
wareware enei Hahi pirau ki ta te Karaiti,
—Maha   VIII- 34-36.
  Na, kua wehewehe;  a puta ake nga
 Hahi e rua : ko to Roma, ko to Kariki.
 Mate rawa te Hahi o Kariki i nga Maho-
 metans ; o ratou whare karakia wawahia
 iho; ta ratou karakia riria ana kia wha-
 kamutua, me ratou ano patupatua ana;
 nga oranga rere ana ki nga whenua.
   I te tau 1455 M.K. ka horo Constantino-
 ple i nga Turks. Hiro tonu taua pa me
 Ahia Iti katoa i taua iwi i heke mai nei i
 te Rawhiti. Na, kua riro rawa te Hahi
 o Kariki ki raro, a riro ana nga tikanga
 o taua whenua nui i to Mahomet. Kihai
 ia te Hahi Kariki i moti rawa.  Kei
 Turkey  ano  etahi o ratou inaianei, he
 tokomaha  kei Kariki, kei Russia. To
 ratou tokomahatanga inaianei e ono tekau
 nga  miriona. Heoi  kua kite ratou i te
 huhi, kahore ano kia kite noa i te he o a
 ratou mahi: mau tonu to ratou kuare, ta
 ratou whai ki a  ratou tikanga whaka-
 tangata.
   Tetahi Hahi nui i taua takiwa ko to
 Nestorius. Nga wahi i noho ai taua Hahi
 ko Chaldea, ko Persia, ko India, I peia
 atu hoki ratou i mua e nga Kingi o Con-
 stantinople, a noho ana ki nga whenua
 kihai i riro i aua Kingi. E noho mai ano
 etahi o taua Hahi ki Malabar  i India.
 Etahi o a ratou tikanga pai ake i a te Hahi
 o Roma, i a te Hahi o Kariki. He toru-
 toru rawa  ratou : 400,000 pea ratou
 inaianei.
   Tera atu ano etahi atu Hahi pera me to
 Ireland i mua, heoi kiha? i kaha i to Roma
 i to Kariki. Taka rawa ake ki te 1500
 M.K. kua henumi ki roto ki nua Hahi nui,
 ngaro noa iho a ratou tikanga. Te iwi
 ra a te Atua tau ke ana tera: ahakoa
 ngaro ki ta te tangata titiro, kihai i ngaro
 ki ta te Atua. Pera hoki me te Hahi i te
 takiwa i a Iraia. Ki tana ko ia anake kua
mahue  (Roma xi. 2.); ki ta te Atua, e
whitu ano mano  o ana tangata kei te toe
i te ao.

                 Oketopa 18, 1860.
  E HOA E PATARA, — I rongo matou i tenei
ra, i te 16 o Oketopa —E tai, me he mea
kua rongo koe, kua mohio i te he o tenei
mahi o te kohuru.  E Tara, engari kou-
tou nga Minita e huaanga ana ki te Maori
ki te Pakeha hei korero ki a matou ki a
ratou.  He mana hoki a koutou korero,
no te mea he kupu Atua a koutou kupu.
Kua penei hoki te kupu a Waikato, mana
mai ra ano, heoti kua tae ki reira: mana
mai ra ano.  He  tino kohuru tenei, kia
kaha  tonu koutou ki te korero ki tenei
mahi kino.  E  mahara ana  tatou ki te
kaha o te Atua hei pehi i te kino ki raro
rawa ki Tawatawhiti. Heoi ano.      
               Na TAMATI TAURANGA.
No Waikowai.
          [Hoatu ki te Haeata.]
  Ta matou utu tenei mo te pukapuka a 
Tamati : —                       
    E tika ana tetahi wahi, otiia e he ana
 tetahi wahi.  Ko  te he  tenei, ko tana
 kupu, " He tino kohuru tenei." I mohio
 ranei ia ki te aha, he kohuru? Kihai a Te
 Manihera, a Te Makarini, a Te Rokena,
 a Ihaka, a Reihana, a Te Pepene, a Mohi
 i mohio he kohuru, mei mohio ratou he
 kohuru, mei kitea hoki te tangata nana te
 he, kua hopungia ki te ritenga o te lure.
 Kaua  tatou e whakawakia take koretia te
 tangata.  Me  titiro tatou ki ta te Karaiti
 kupu  i te 7 o Matiu, rarangi \\. Kaua
 hoki e whakapae teka ki te tangata, engari
 kia tino kitea tana he, kaiahi ka  tika te
 whakawa,  tena ka ngaro ekore hoki e
 tika.
   Kei moa  te tangata e huna ana nga
 Pakeha  i to ratou he.  Kahore,  hore
 rawa, ekore matou e matau ki tena mahi
 ki te taupoki i te he; otiia ekore matou e
 whakawa  he i te tangata, kia whai take
 ano ka whakawakia ai. Ehara i te mea
 na te Maori anake nga mate i ngaro tonu.
 Titiro hoki te matenga o  le Pakeha  i
 kitea i te huarahi e tika ana ki Panamiua,
 he mea kohuru, kua tapaea te kaki; me
 tetahi i patua ki roto i tona whare  ki
 Maunga-whao, rokohanga atu kua mate,
 kua  tahuna hoki ki  te ahi, otiia kihai i
 pau i te ahi te tupapaku. Ka ngaro nei
 enei mate e rua, e ngaro nei ano i roto i
 nga tau maha, kahore i mohiotia na te
 Pakeha ranei, na te Maori ranei, kahore
 i mea me rere noa ki te rapu utu i tetahi
 ranei, i tetahi ranei, engari i rapua mari-
 retia, kihai i kitea, a taupokina noatia
 iho. E waiho ana nga mahi pera ma te
 Atua, ma te Kai-whakawa tika, mohio, e
 whakarite, ekore hoki e ngaro i a ia: me
 he tangata nana i patu, ka whiwhi ano ia
 i tona utu.
   Aua hoki koutou e mea, kua taea te
 kupu o Waikato "mana  mai ano." Ka
 tika te kupu o Waikato, me pupuru tenei
 kupu, kaua tenei kupu e takahia. Ekore
 hoki tenei kupu e he i te Pakeha, ekore
 hoki e tahuri tate kore ki te Maori. Ka
he te mahi o te Pakeha kotahi, nana ano
tana he, kaua e mea  na te tokomaha,
engari me whakawa marire te mea i te he,
aua e ki me poke noa atu. Huatu  kua
kiia enei huarahi o konei, kia tapu ; waiho
kia tapu ana, tapu ana i te Maori, tapu
ana i te Pakeha ; aua tetahi e wahi i tenei
tapu.

  E  NUI ana te kuwaha kuiti mo te tangata
hara, kia tomo ia; otiia e kuiti ana kei
uru tetahi o ana hara.

  TIAKINA e koe te pono, a ma le pono
ano koe e tiaki.


   AUCKLAND:—Printed   by  W.  C. WILSON, at
the " New  Zealander" Printing Office, Shortland-
Street.