TE HAEATA
  TE UTU MO TE TAU }
KOTAHI 2s 6d}               " Tatou ka haere i to Ihowa Maramatanga."       { TE  MO TE PUKAPUKA
KOTAHI 3d
   VOL. III]                  AKARANA,    HANUERE   1, 1862.                  [No. 10.
     MARAMATAKA   MO  HANUERE.

   Hei le 15 o nga ra Hua ai te Marama.
   Hei te 29 o nga ra Kowiti ai te Marama.


1   Wenerei
2  Tarei
3   Parairei
4  Hatarei

5   Ra Tapu   Waiata 24, 23, 26.
6  Manei    
7  Turei
8   Wenerei
9   Tarei
10   Parairei
11  Hatarei

12  Ra Tapu    Waiata 62, 65, .
13  Manei
14  Turei     
15  Wenerei   
16  Tarei
17  Parairei
18  Hatarei   

19  Ra Tapu    Waiata 95, 96, 97.
20  Manei    
21  Turei    
22  Wenerei   
23  Tarei
24  Parairei
25  Hatarei   

26  Ra Tapu    Waiata 119.  (10a— i U.)
27   Manei
28   Turei
29   Wenerei   
30   Tarei
31    Parairei


E taia ana Te Haeata i te tahi o nga ra
o nga marama katoa.
Te utu  mo  tenei niupepa hia rua hereni
mo te  Tau te kau ma  rua nga niupepa e
taia i te tau kotahi.
Ko nga tangata e mea ana kia taia o ratou
whakaaro ki tenei niupepa, me tuhituhi a ratou
pukapuka ki te Kai-Tuhi o Te Haeata, ara ki a
Te Patara, kei Onehunga.  Ko  te tangata
e hiahia ana  kia taia tona panuitanga ki
te Haeata nei, me kawe i tana pukapuka kia
Te  Wirihana ki te Whare  Perehi o "The
New  Zealander," ma Te Wirihana e whaka-
rite utu mo te panuitanga ka taia. 

i       TE  HAEATA.
 i  \_  \_
       AKARANA, HANUERE 1, 1862.

    NGA PAI O TE RONGO MAU.
   Na, kua tuhituhia, nga lake o te Wha-
  whai, nga kino o te Whawhai, nga tika-
  nga e mutu ai te Whawhai,  na, ko te
 Upoko  whakamutunga tenei, ko nga pai
i o te Rongo Mau.
    Otira, kua oti ano  etahi o nga pai te
  tuhituhi, heoi, me tuhituhi ano ; ekore
 hoki e mutu.  Me   nga kino o te Wha-
 whai, e kore e  taea te korero, me nga
 pai hoki o te rongo mau, e kore hoki e
 taea te korero. Na,  i korerotia ai nga
 kino o te whawhai, kin rapu ai te tangata
 ki nga tikanga e mutu  ai tena hanga;
 waihoki, me korero  nga pai o te rongo
 mau,  kia u ai tona ngakau ki aua tikanga
 pai.  Otiia, kei hea te kupu, hei whaka-
 atu i te tini, i te nui o nga pai o te rongo
 mau ?  He pai mo te tinana, he pai mo te
 wairua, he pai mo ienei ao, he pai mo
 tera ao atu, he pai mo te tangata mate.
 Maha  noa atu nga pai o te rongo mau, e
 kore e taea te kohikohi. Heoi, me tuhi-
 tuhi etahi, ma koutou hoki e whakaaro, e
 rapu, e mahara etahi.
    1. Na, te tahi pai o te rongo mau. ko-
 ia tenei, ka kore nga kino o te whawhai !
i Here, korerotia ano ena kino kua tuhitu-
 hia raka.' Whakaarohia ena kino?  He
I mea iti koia kia kore ena kino? He mea
i iti kia kore raruraru, kia kore te 
i kia kore te             tangata, kia kore te ta-
 ngi, kia kore te mamae, kia kore te ahi
 whanariki, kia kore nga kino o te reinga,
 kia kore  te tawai a Hatana, kia kore te
 riri o te Ama, kia kore te whakama, te
 u ehi a te ra whakawa, kia kore te wha-
 kangau o te mamae, ake, ake, ake? Ki
 au, he pai nui tenei. Ka pai kia kore ena 
 kino, kia kite ai te tangata i te pai, ka ro-
 kohanga le waka o te tangata i waenga 
 moana, ka puta  nga kapua, ka kapi te
 rangi, ka ngaro te ra, ka pupuhi te hau,
 ka ua  te ua, ka tu le ngaru, ka eke te
 wai, ka totohu te waka, ka tutu nga ika, 
 na, ka pouri te tangata, ka whakaaro, e
 ka horomia oratia ahau o nga taniwha o
  te moana ! tena ka puta ki tetahi koko-
  rutanga marino, ka kore te hau, ka kore
  te ua, ku kore te ngaru, ka kore te tani-
 ! wha, ka puta te ra. na, ka hari te tangata,
 he oranga ngakau, he oranga tinana hoki.
  Waihoki kia kore nga kino o te whawhai,
 katahi ka kite te tangata i te oranga mona
 mo  te tinana, mo te wairua, ku tahi ka
 kitea he rangatiratanga mona.
   2. Kia kore te whawhai, na, kaiahi ka
 tika te whakaaro o te tangata ki ngu tika-
 nga mo ona mea katoa, ara, katahi ka ata
! takoto he Ukanga mo nga men  katoa.
 No te mea, e whakaaro ana tena iwi, tona
 iwi, ki te whawhai, koia te ata whakarite
 marie ai nga mea he. Ka  rangona, he
 kino, he puremu  ranei, he kanga ranei,
 he kohuru ranei, he tango whenua ranei,
 na, ka oho te ngakau whawhai, oho noa,
 whawhai  noa, kihai takoto he tikanga.
 Engari, kia mahue rawa te whawhai, na,
 ka komititia marietia te kino, ka whaka-
 wakia marietia, ka whakaritea marietia
 ranei e te runanga rangatira, na, ka tahi
 ka ata takoto he tikanga, kaiahi ka tatu
 te ngakau o te tangata.
   5. Kia kore te whawhai, katahi ka hua
 he taonga mo te tangata. E mahi marie
 ana i tona whare, i tona kainga, i tona
 mara, me ana mahi katoa; e mahi marie
 ana i tona whare, i tona kainga, i tona
 mara, me ana mahi katoa; e mahi marie
 ana i nga mahi o te Pakeha, me ngu utu,
 ka riro marie ano i a ia, kahore ona we-
 hi, kahore ona pouri, kahore ona tupato
 kei takatakahia ana  kai e le taua, kei
 murua tona whare, kei tangohia ona tao-
 nga.  Kahore i warea ki te hanga pa,
 kahore i whati tona tuara i te amohanga
rakau mo  tona pa, kahore he maumauria
ona  taonga mo  te paura, pu mata. E
hoko marie ana tena tangata i ona taonga
 — tena tangata i ona taonga, e hoko ma-
rie ana tena tangata i tona whenua, tena
tangata i tona whenua, na, katahi ka imu
he  taonga, ka tahi ka hua he  kai. kai
Pakeha, kai Maori, kai ma nga tamariki,
ma  nga kaumatua, he kakahu hoki mo
nga  tamariki, mo nga kaumatua, kaiahi
ka pai nga  whare, kaiahi ka  pai nga
kainga, kaiahi ka  ahua  rangatira nga
tangata katoa.  Rere, kia penei te tu o te
tangata Maori, katahi ka lino paingia e tu

                                     TE HAEATA.
 Pakeha, katahi ka kitea tona pai, tona ata-
 whai ki a, koutou, katahi koutou ka whi-
 whi ki te pai o tona rangatiratanga.

   4. Tetahi pai o te rongo  mau.  He
 huanga tangata.  Na te kino i iti haere ai
 koutou, haunga ano nga tanga i male i te
 whawhai, ko te raruraru, ko te kai kore,
 ko te kakaha kore, ko te kino o te whare.
 ko te matemate o nga tamariki i te tiaki
 kore mo ratou. E mea ana ahau ki nga
 tamariki matemate nei, na te kino o te
 na te kino o te kakahu, na le raruraru o
 ona kai tiaki i mate ai. Ko nga turoro
 hoki, na (e penei i male wawe ai, nga
 kaumatua, ku pa te mate, kahore he kai,
 kahore he rongoa, kahore he weruweru.
 kahore he whare, kahore he mea e pai ai
 te takoto o te turoro, takoto ana i runga
 i te moenga maro, whariki maku, kakahu
 paru, kahore he pere, kahore Ue taapu,
 kahore he ipu, kahore hoki he kuha, he
 ti, kai ngawari, e pai ai te turoro, heoi
 ano, ka hohoro te hemo, tae rawa atu te
 Pakeha kua nui noa atu te mate, kua he-
 mo ranei.  E tama ma, no enei mea i iti
 haere ui koutou. Tena ka mutu te wha-
 whai, mutu rawa, ka mau te rongo, mau
 rawa, na, kaiahi ka watea te tangata ki
 te mahi i nga mea katoa, kaiahi ka mara-
 ma tonu ngakau ki nga mea katoa e pai
 ai le tangata, katahi ka tika le hoko i nga
 mea e oru ai ana tamariki, nga kaumatua
 hoki, katahi ka tika te whakaaro ki nga
mea  mo nga turoro, kia ora ake, na, ka-
 tahi ka ora te tangata, kaiahi ka hua he
tangata mo  te ao nei.  Kere, e kore oti
koutou  e pai, kia tapu he uri hei noho i
te whenua i muri i a koutou, hei pupuri i
o koutou ingoa? Ina, me whakamutu le
whawhai  kia noho pai ai te tangata, kin
mahi  pai ai te tangata, kia tupu pai ai le
tangata.

   5. Tetahi atu pai o te rongo man, koia
tenei, katahi ka tatu te ngakau o te tangata
ki te kura, ki te ako, ki nga mohiotanga
katoatanga  o nga rangatira ai te tangata.
Kua  tae mai nga Pakeha hei whakaatu i
nga mohiotanga ki a koutou, me pehea i
le raruraru. I kuware o koutou tupuna,
me  o matou tupuna, raruraru tonu ana
tetahi i te whawhai, raruraru tonu ana
tetahi i te whawhai, ka mutu ta matou
mahi whawhai, na, kaiahi ka riro i a ma-
tou, nga mohiotanga o nga iwi ke, katahi
matou  ka tupu hei iwi rangatira, hei iwi
mohio.   Waihoki  ko koutou, e raruraru
tonu nei, e whawhai tonu nei, e kuware
tonu nei, na, ka whakamutua le kino, te
whawhai, ka noho pai te tangata, ka ta-
huri ki te ako marie i nga tikanga mohio
o te Pakeha, kaiahi ka tupu hei iwi mo-
hio, hei iwi rangatira, ka riro i a koutou
nga mohiotanga o te Pakeha. Kotahi ka
paingia koutou e nga iwi katoa.       
 TE RUNANGA O NGA MINITA WETE-
             RIANA.

   Kua  mutu te mahi o (enei Runanga.
 No te 4 o Nowema i huihui aua Minita
 ki Akarana,  tekau ratou. Korero  ana
 ratou i nga tikanga o ngu mahi o nga
 hahi, o nga huhi pakeha me nga  hahi
 Maori, kia kitea hoki  te pehea langa o
 tetahi o tetahi i le tau ka hemo nei Te
 rongo o nga hahi ehara i to rongo kake-
 nga penei me nga rongo e puta mai ana i
 tawahi. Kake ana nga hahi o reira, kaha
 ana nga tangata whakapono ki le inoi, ki
 te whakapuaki i te kupu, ki te ako ; he
 tokomaha e tahuri mai ana ki te Atua, e
 ripeneta ana, e tangi ana, e tomo ana ki
 roto ki nga hahi.  E rite ana hoki ki le
 tae e pari ana, tena ko nga hahi o Niu
 Tireni, e rile ana ki le tae timu, hoki ana
whakamuri, he tokomaha e puta ana ki
waho, e hoki ana ki nga hohonutanga o
 tenei ao. Nawai ranei Ienei mahi? He
 hoa riri nana ienei. He purapura pai i
ruia e le tangata nana te mara, titiro ana
 te hoa riri, haere mai ana i nga tangata e
 moe ana, ruia iho ana taru kino ki waenga 
witi, haere ana, ka  pihi ano nga taru,
ngaro ana te witi. Te mahi tenei i pouri 
ai aua Minita, araia ana le  mahi a te
 Wairua Tapu e nga  mahi a le ao.  I
mea  hoki ratou me whakanui ta ratou
inoi ki le Atua, kia pehia e ia nga he, kia
hutia nga taru kia kitea hoki nga hua pai.
Me  uru tahi hoki nga tangata e whiwhi
ana i te whakaaro ki tenei mahi.
   Kotahi te hahi i kite i nga hua, ko
Kaipara : engari tera, puawai ana tera
puta ana etahi hua, whiwhi ana etahi i te
Wairua  Tapu, me te ngakau ripeneta, me
le murunga  hara, me le ngakau hou, a
haere hari ana i roto i nga ra. He oranga
ngakau  tenei ki le minita o taua hahi, ki
te katoa hoki.  Ta  matou tenei e tangi
tonu, kia tino kite nga akonga i te mahi o
te Wairua, kia rite ki nga mahi o Peteko-
ha, kia rite hoki ki nga mahi o nga hahi o
tawahi. He aha hoki te rawa o nga wha-
karitenga kauranga?   He  aha ki nga
whare karakia ka tu, ahakoa pai noa atu,
nui noa atu, maha noa atu?  He aha ki
nga  kura ka mahia, ahakoa ki ana i te
tamariki, tupu ana te mohiotanga? He
aha ki nga Runanga  ka noho, ahakoa J
ata whakahaere ana ho tikanga mo nga 1
tinana, whakanuia ana te ture? He aha
ki nga kohikohi, ahakoa nui, maha  te
moni?  Ue aha  hoki enei katoa, ahakoa
pai tonu mo tenei ao, ki te kore he hua
o te ripenetanga o te Wairua Tapu hoki ?
Ko te mea nui rawa tenei, ta te mea, ma
tenei ka ora ai te wairua.
  Ko  nga kohikohinga o te tau i roto i
nga Hahi Weteriana koia enei.
  Hahi Pakeha i Akarana: —
                                                 £     s.  d.
 Hei oranga Minita .   .   . 500  O  O
 He hanga Whare Karakia  .  30  O  O
 Mo  nga Minita koroheke  .  IT 18  G
 Mo  nga turoro   .   .   .  15  O  O
 Hei kawe i le rongo pai ki nga
    tauiwi .  .   .   .   . 201 II  I

 Hui katoa nga  kohikohinga
    i Akarana   .    .     . .i 6 i-i -12 7
   Manukau: —
 Hei oranga Minita .  .   . 110  o  o
 Mo nga Minita koroheke   .   440
 Mo nga turoro     .  .    .   o  O  O
 Hei kawe i te rongopai ki nga
    tauiwi    .   .   .     40  O   O

 Huia katoa   .   .  .    £159  4  O
   Taranaki—a nga Pakeha: —
 Hei oranga Minita .  .   . i00  O   O
 Mo nga Minita koroheke   .   990
Mo  nga turoro    .   .   .500
 Hei kawe i le rongopai .  22  9  O

 Hui katou   .   .   .  £150  18 O
  Nga Hahi Maori: —
 Mangonui   .   .   .     iO  O O
 Hokianga    .   .  .   . * 20 O  O
 Kaipara  .  .   .   .   . 127  6  5
 Waingaroa, Aotea      .   .  21)  o  6
 Waipa, Kawhia   .   .   . 25  O   O
Mokau    .....o               O  O
Taranaki  .   .   .    .   .  2-"j O O

TE  IWI  I A IA  NGA KARAIPITURE.
        Te Rironga i nga Roma.
  He tangata maia a Hone Hikana, tamu
a Haimona Makape;  he tangata pai hoki.
E toru tekau ma  tahi nga tau o tana
kawanatanga.   Ka tahi ku lino rangatira
nga Hurai.  Kahore he tikanga mo ratou
i nga Hiriana.  Whawhai  ana a Hone
Hikana ki nga Hamari;  riro ana i u ia
to ratou pa nui, Hikema; wahia ana e ia
to ratou temepera, tera i tu i runga i
Maunga  Kerihimi.
  Muri iho i a Hone Hikana ka tu ko
tana tamaiti ko  Arihitopuru  hei kingi.
He nanakia rawa tenei tangata. I kohu-
rutia e ia tana whaea raua ko tona teina.
Era atu teina ona i taaka atu e ia ki roto
ki te whare herehere. Kotahi tino tau o
te kingitanga o Arihitopuru, na kua mate.
  Ka tahi ka whakaturia a Arekehanara,
teina o Arihitopuru, hei  kingi.  E rua
tekau ma ono nga tau o tana kingitanga.
He kino  rawa  tenei. Ekore  e taea te
korero i ana mahi  whakamate  tangata.
Kahore  ona whakaaro  pai ki tona iwi.
He  tokomaha nga Hurai i patua e ia :
titiro ki ienei mahi kotahi ana  i roto i
tetahi o ana whawhai  ki nga  Hurai, e
waru  rau o ratou i hopukia e ia. Na,
kawea mai e ia aua tangata ki Hiruha-
rama.  Whakamatea  katoatia o ratou hoa

                                     TE  HAEATA.
 wahine, me  o ratou tamariki ki te aroaro
 o aua tangata; muri iho, ripekatia ana e
 ia aua Hurai e waru rau.

   Te  matenga o Arekehanara, ko tona
 pouaru  hoi kuini. Te  matenga u tenei,
 kei te whawhai ana  tamariki tokorua, a
 
 
 Hurai
 
 
 Roma  Pamape,
 
  Hikana Arihitopuru
 Pamape
 
 
 
 






  TE PUTANGA  MAI O TE KARAITI
i           KI TE AO.

   I te wa i nui ai te kingitanga o Roma
 ka  puta  te Karaiti. Ko   Akuhata  te
 Epara.  Kua  riro te Ao  katoa i a ia,
 kua tangohia hoki e ia te mana o nga
 tauiwi katoa, o nga  Hurai  ano hoki.
 Ahakoa he iwi whai mano, he iwi toa eta-
 hi, riro ana to ratou rangatiratanga i nga
 hoia o Roma 500,000.  Me  te Kahu e
 hopa ana i te manu hei kai mana, rere
 ana a Roma  me ona ngutu paraihi, me
 ona  matihao kino, hei hopu i nga iwi
 kia riro ui mana.
   Kua  tau te marietanga ki nga wahi
 katoa, kua mutu te whawhai, kahore he
 pakanga,  kua pehia hoki e Honia nga
 rangitiratanga ke, kahore he  kingi hei
 hamumu  i te waha  ki  a ia. Kua
 kingi ia ki te ao  katoa, kua  tau tana
 wehi ki runga ki nga iwi katoa.
   Na, te mohiotanga o nga mea mohio o
 Kariki o  Roma kua  nui — kua  tutuki
 nga  tangata whakaaro nunui, nga mea
 mohio, ki te whakahaere tikanga i roto i
 nga  tauiwi, ara a Hokaratihi (Socrates),
 a Hihiro (Cicero) mu kua mate, kahore
 i ara mai tetahi hei whakakape i nga
 wania.   Otiia ko te wa tera i tino nui
 ai te mohiotanga, nui atu i o nga wa
 katoa o mua  iho.
   He ahakoa nui te pai, ata noho ana nga
 iwi o te ao, nui ana te matauranga, nui
 ana hoki te kino. Noho Maori ana ngu
 iwi o Oropi, Karakia ana  ki nga atua
 Maori, patu ana i nga tamariki hei wha-
 kahere atua. Noho kino ana a Roma a
 Kariki, nui kau ana te matauranga, ko te
 mahi he ka nui, nui whakaharahara, he
patu, he puremu, he haurangi, he kohuru
te mahi.
   Ko te wa tenei i puta ai te Karaiti,
ko  te wa i marie ai te ao katoa, kua
kore te whawhai.  He wa pai hoki mo
 te Pirinihi o te marietanga kia puta.
   Kua roa hoki te mahinga a te tangata
i ana mahi; e wha mano tau kua pahemo
i muri  iho i te ha ranga a te tangata,
rapu  tonu ana hoki  nga  tangata i te
rongoa  mo nga  mate o tona wairua, te
kitea.  Kihai whai  tikanga, a kua  titiro
ake  etahi ki te  rangi, kua whakaaro
me  haere iho i runga te tikanga e ora
ai te tangata i nga mate o tona wairua.
Kua  tino hiahia hoki nga mea whakaaro
ki tetahi ritenga whakaaro mo te ao.
  Na. kua whakaritea ano te wahi. I te
timatanga puta kau ana te kupu mo te-
tahi Kai-whakaora, kihai i mea mai  ka
hea ranei puta ai. 1  muri  iho, e rua
mano  tau ka pahemo na ka puaki ko
Aperahama  he  tupuna mo Mihaia.  Ko
Ihaka, ko Hakopa.   A  i muri iho ko
Kawiri, kingi o Hura, na ko tona kainga
tupu  ko   
Marakai poropiti te kupu whakamutunga
 mo  tona whanautanga mai, e wha rau
 tau i mua  atu o   tona putanga  mai.
 Ta  te Atua  mahi!  Whakaatu   ana ki
 ona  poropiti te wahi  me  te hapu  e
 puta ai tana Tama a Ihu. A tango ana
 i tana whenua i te ringa o nga Kanaa-
 ni, tiakina tonutia ana hoki mo taua mahi.
  Hoatu ana ki tona iwi i whiriwhiria e ia
 tutakina atu ana nga iwi ke katoa. Te
 nui a tana mahi!  Puritia atu ana tana
 Tama   kia tino mato rawa te ao, kia ta-
 ngi rawa  ki te tikanga whakaora, kia
 rangimarie te ao. kia atea ai tona huarahi.
 Kotahi mano tau kua pahemo i muri i te
 kupu i tae ki a Kawiri i penei. "Mana
 hoki ka  manakitia ai nga iwi katoa."
  Waiata  7-2, 17.

   Kihai mohio pea a Rawiri ma, mo wai
 ranei te kupu, mo Horomona ranei, mo
 wai ranei. Otiia mona  ano mo Ihu.  I
 puta mai ano i te wa i ki mui ai te Anahera
 kia Kamera ka puta. Î mua e rima rau
 nga tau i mua atu e inoi ana taua poro-
 piti kei roto i nga awaawa o Papurona,
 mo  tona iwi kia whakaputaina i te whe-
 nua o to ratou hereherenga, rongo rawa
 ake ia, he reo anahera e korero ana; tana
 korero, mo Iharaira ka puta, mo te teme-
 pera ka hanga houtia, mo te Karaiti ka
 mate mo  te hura, i ki hoki kia whitu te
 kau  wiki ka puta, kei a ia e rile ana te
 ra ki te tau. Na, whakaritea iho aua wiki
 e wa rau e iwa te kau nga tau. Kite pu
 tana putanga.  Kua  taka aua tau 490,
 rere iho aua tetahi Anahera ki te whare
 o tetahi wahina mea mai ai koia hei whaea
 mo Ihu, Kai-whakaora o te ao. Hari ana
 iu ki taua rongo pai.

   " Kua tino rite ka taea nga wa," kaiahi
 ka karangaranga he huihuinga ki Pete-
 rehema.  Nu  Hiha (e kupu, otiia na te
 Atua te ritenga. Haere ana a Meri raua
 ko Hohepa ki reira, i a raua e noho ana
 ki reira whanau  aua  ta raua  tamaiti.
 Hari ana nga Anahera o te rangi, korero
 nui ana hoki ki nga Hepera ko te Karaiti
 tera.
   Na ka rite nga mea katoa i korero ai te
 Atua  ki ana poropiti i  mua, rite pu.
 Whakahuatia ana te iwi me te hapu e
 whanau ai, rite tonu, me te tau ka rite, me
 te wahi, koia tera, kihai hoki i rere ke
tetahi wahi. Na, mohio tonu ana nga ta-
ngaia ko te Karaiti tenei ko te Tama a te
Atua, ko  ia i korerotia na nga poropiti
katoa.  Mohio  ana hoki tatou na te Atua
nga karaipiture, ekore hoki tenei mahi e
mea  e te tangata. Oti e mohio ranei te
tangata ki nga mea o apopo kia korero-
tia nuitia e. ia? Engari kei te Atua anake
te mohiotanga ki nga mea o nga tau e
takoto ake.  Nana  anake te tikanga ki
nga poropiti. Nana  i puaki tika ai ratou
i enei mea mo te putanga mai o te Karaiti
ki te ao.

                          TE HAEATA.
    " MA NGA HUA KA KITEA."

   E ki ana nga Pikopo  ko to ratou te
hahi pono  te hahi  matua,  e ki  ana
matou  " ma  nga hua  ka kitea."  Me
haere tatou ki Koma kimi ai i nga hua
o  Ienei hahi.    Kei reira te  lino kitea
ai, kei te wahi e ki nei ko tona kainga
tupu, kei reira hoki tona lake, tona Popi,
tona hahi nui. haere mai ana i reira nga
ture me nga ritenga katoa mo taua hahi.
Koia matou ka mea nei me whakarongo
ki nga  korero haere mai i reira, ara a
nga tangata kua tae kua kite i nga hua o
tenei hahi.
  Tenei te korero o tetahi pakeha i haere
ki te matakitahi.  E ki  ana ia, ki tana
titiro kahore he rangatiratanga i taua iwi,
kua tangohia e nga Pikopo kua riro i te
Popi, ara i to ratou tino tohunga, i a ia,
anake te tikanga mo te iwi, ko ia te Kingi,
te Kawana, te ariki, te tohunga. Tana
mahi  pokonoa ki te tango i enei ritenga
maha ki te tangata kotahi ! Nawai hoki
tena ritenga? Ki ta te Karaiti me motu
ke te mahi Kingi  i te mahi Minita, he
mahi tapu hoki tu te Minita, kaua hoki e
apiti nga mahi o tenei ao ki taua mahi
tapu    Otira kua  tangohia katoatia nga
ritenga mo tenei ao e nga pikopo o taua
whenua,  kua taurereka noa iho te iwi.
Ka mea  tetahi tangata ki te haere ki nga
whenua, he pukapuka le tikanga e puta
ai, me haere  ia ki nga  kai tiaki, ki nga
Pirihimana tono ai, ka whakaae ka haere.
Hei tutei tonu te mahi u nga Pikopo, hei
tirotiro i nga mahi, hei whakarongo i nga
korero a te tangata. Ka rongo ki tetahi
kupu whakahe mo te mahi nanakia a nga
Pikopo, hopu tonu atu, ka mau riro tonu
ki te whareherehere.   Whakaritea  ana
te mahi pera mo nga Pikopo. Etahi hapu
ma  tetahi, etahi ma tetahi e tiaki, e tiro-
tiro tonu, ka whakaaro iu he tutu ta tetahi
ki nga ritenga o te Popi, hopu tonu iho
ka  riro.  He  whare   herehere nui  ta
ratou,  ko  te Inikuihihana (Inquisition),
riro ana te tangata ki roto me ka riri te
Pikopo ki a ia.  Koia matou i mea nei
ehara tera i te whenua   rangatira kua
whakataurerekatia e te Hahi o Koma.
Otira e peratia katoatia ana nga whenua
kua tino whakapono ki a ia. Tetahi hua,
he tango kainga, he apotaonga hoki, ka titiro
apo ki nga taonga a tetahi tangata, ka tini-
hangatia, ka whakapae teka, ka mea kua
he te tangata ka tangohia ona taonga hoi
utu, noho rawakoreana taua tangata. Ka
mea  ano  ka mute  tetahi, ka haere te
Pikopo  ki a ia, ka tono i ana hara kia
whakina; ka oti, ka mea me utu. ka muru
ana he, me waiho ana taonga ma te hahi
katahi ka ea, ka ora ai te wairua ka tae
ki te rangi. Otiia he maha nga tikanga
tango kainga o taua hahi. Kahore ra he
ukanga i te iwi, ekore e mohio te tangata
 ki te wahi e riro ai tona kainga i te mahi
 nanakia o aua Pikopo.
  Tetahi, kahore he whakapono.—Tera pea
 te tangata kotahi e wehi ana ki te Atua, e
 ata kimi ana i te huarahi mo tona wairua.
 tena ko te tini, nohea? tera pea tetahi
 patawiti, he mea kotahi i roto i te papapa
 e ngaro ana, otiia ko te tokomaha kuare
 kau, he kau, whakaputa ke ana i te mahi
 a te Ariki.


   Tetahi, he Paipera kore.—E ki ana taua
pakeha,  kimi kau ana ki tetahi Paipera,
patai ana ki tetahi koroheke, ka mea mai
tera. Kahore au i kite i tena pukapuka no
taku tamarikitanga ake ano. Patai ana ki
nga whare hoko pukapuka, ka mea mai
ki a ia, Ekore tera pukapuka e tukua kia
hokona, kua riria e te hahi. I mua tata
nei ano  ka kawea   ngu Karaipiture e
te tangata ki reira, he he tera mona, ka
hopungia ka peia. I naianei, i te mea kua
riro te tikanga o tetahi wahi o Itari i a
Wikitoria Imanuera, Kingi o Harinia,raua
ko Neporeana Epara o nga Wiwi, e atea
ana taua whenua mo  nga karaipiture.
  Tetahi, kahore he kauwhau. — Ahakoa
tokomaha noa  atu nga Minita, kei mea
e kauwhau  anu ratou i te rongo pai;
kahore, ki te kauwhau ratou, rere ke ana
tana kauwhau i te kupu o te Atua, he
kupu whakanui kau ia i te hahi o Roma,
he kupu whakahe ranei mo nga huhi e
kauwhau una i te kupu a te Atua.   
  


 TE MATENGA  O HERORA, KINGI O
               HURIA.

   I mate kino  te nanakia nei, i te tau
 toru o tona kingitanga, i roto i te whare
 Hikaro. He  whare takaro nona  i Hih-
 rea, hei whakahonore i te Epara o Roma.
 Puta ana ia ki  nga tangata, he kahu
 whakapaipai  te kakahu,  he mea  hiriwa,
 he mea tuhi rawa.  Ka  whitingia tona
 kote e te  ra kaiahi ka kanapa raua,
werikoriko  ana  ki te Kanohi tangata.
Miharo  ana  ratou ki a ia.  Katahi ka
karanga   ratou, "Ana  koe  e  riri, mea
ana  matou  he tangata koe; rite tahi Ki a
matou  e, ngari kaiahi matou ka  mea,
ehara   i te  tangata, he Atua."   Pai
tonu  ia ki tenei korero kino, kihai  ri-
ria, na kihai i taro kua pa te mamae
ki roto ki tona kopu, aue ana ia, ka mea.
'Ka  mate au, ahau nei i mea ui koutou
hei Atua mo koutou " Na hapainga atu
ki tona whare.   Po rima ka hemo, na
te mate i pa ki a ia i roto i tana whare
 takaro. Nga  utu o te mahi whakahihi!
Whakahihi  una ia, inamata ko ia. Na
Hohipahu  (Josephus) te korero.

   TE NUI O KUINI WIKITORIA.
 Ingarani,
Kuini Wikitoria, 


      HE HOKOHOKO   KINO.