|
loading...|
|
Te Haeata 1859-1862: Volume 3, Number 12. 01 March 1862 |
Abstract 
Commentary|
|
1 1 |
▲back to top |
TE HAEATA
TE UTU MO TE TAU }
KOTAHI 2s 6d} " Tatou ka haere i to Ihowa Maramatanga." { TE MO TE PUKAPUKA
KOTAHI 3d
VOL. TIL] AKARANA, MAEHE 1, 18G2. [No. 12.
MARAMATAKA MO MAEHE.
Hei te 15 o nga ra Hua ai te Marama.
Hei te 29 o nga ra Kowiti ai te Marama.
1 Hatarei
2 Ka Tapu Waiata 9, 10, H.
3 Manei
4 Turei
5 Wenerei
6 Tarei
7 Parairei
8 Hatarei
9 Ra Tapu Waiata
10 Manei
11 Turei
12 Wenerei
13 Tarei
14 Parairei
15 Hatarei
16 Ra Tapu Waiata 70, SO. 85.
17 Manei
18 Turei
19 Wenerei
20 Tarei
21 Parairei
22 Hatarei
23 Ra Tapu Waiata (MO— U3.)
24 Manei
25 Turei
26 Wenerei
27 Tarei
28 Parairei
29 Hatarei
30 Ka Tapu Waiata .
31 Manei
E taia ana Te Haeata i te tahi o nga ra
o nga marama katoa.
Te utu mo tenei niupepa hia rua hereni
mo te Tau te kau ma rua nga niupepa e
taia i te tau kotahi.
Ko nga tangata e mea ana kia taia o ratou
whakaaro ki tenei niupepa, me tuhituhi a ratou
pukapuka ki te Kai-Tuhi o Te Haeata, ara ki a
Te Patara, kei Onehunga. Ko te tangata
e hiahia ana kia taia tona panuitanga ki
te Haeata nei, me kawe i tana pukapuka kia
Te Wirihana ki te Whare Perehi o "The
New Zealander," ma Te Wirihana e whaka-
rite utu mo te panuitanga ka taia.
I TE HAEATA.
| AKARANA, MAEHE 1, 1862
i TE RUNANGA MINITA O TE HAHI
i WETERIANA MO TE TAU 1862.
i
KATAHI ka tae mai te pukapuka o te
Runanga Minita o te Mahi Weteriana, i
noho ki Atareri i tenei tau. Te tini o
nga mahi a taua Runanga kahore i
rangona, engari ko te whakaritenga mo
nga Minita o Niu Tireni koia tenei : —
i Mo le pito whakararo.
i Akarana—Te Patara, Te Warena; me
Te Ropiha.
Tiri Kingi—Te Roure.
| Manukau—Te Rauihi.
! Mangatawhiri —Hohepa Otene.
Hokianga—Te Taneti.
i Kaipara—Te Kitohi.
i Wairoa—Hoani Waiti.
Waingaroa—Te Warihi.
I Aotea —Te Kinu.
Waipa—Te Hira.
i Whatawhata Hamiora Ngaropi.
Karakariki—Wiremu Patene.
Kawhia—Te Ngakepeke.
I Taranaki—Te Waitere raua ko Te Miti.
• Mokau— Hone Eketone.
Mangonui—Te Kaka.
Ko Te PATAKA te Upoko.
——— i
! Mo te pito whakarunga.
| Poniki—Te Atereta raua ko Te Karama.
Whakatu—Tu Inihi rana ko Te Kanera.
Wanganui—Wiremu Watakini.
Katapere—Te Pura raua ko Te Ha.
Wharekauri—Te Kote. |
Otako—Te Harini raua ko Te Whika.
Ko Te PURA te Upoko.
TE MAHI A TE WAIRUA KI
HAMEIKA.
TENEI nga rongo hou kua tae mai nei mo
nga mahi a te Wairua ki taua motu ; kua
taia etahi korero mo reira i mua. E ki
ana tetahi o a matou Minita e noho ana ki
Hameika : "E ki tonu ana nga whare
karakia i te tangata i nga wiki katoa,
otiia kua kore he wahi mo te tini i roto i
i etahi whare, i te nui o te tangata tapoko
hou ki te karakia." E ki ana hoki,
kotahi te tangata i hinga ki te whenua i
J te huarahi, e hoki ana ki tona kainga.
He mea tutaki pu na te Wairua. Titiro
ana nga tangata, amohia atu ana ki tetahi
whare. Otiia he tangata kuare nga
• tangata o taua whare ki ienei mahi.
| Kaiahi ka tikina tetahi wahine whaka-
pono, hei inoi, hei korero, hei whaka-
marama i te tangata i hinga i te ara. Na,
taka ana te Wairua ki runga ki a raua
tahi, ka ki rawa te ngakau a te wahine,
ka tatu, ka kaha rawa ki te korero. He
wahine ano e mahi kuki ana ki roto i taua
whare; tahu kai ana, inamata kua pangia
tona ngakau e le Wairua, hinga tonu iho,
tangi tonu ake kia tohungia tona wairua
e te Atua. Ka rongo etahi ka rere tonu
mai ki te inoi ki te Atua mona, ka nui
tana tangi ki te ora. Kihai i taro kua
marie, ka murua hoki ana hara e te
Karaiti, ka ki hoki te ngakau i te rangi-
marie, i te hari.
E mea ana ano tetahi Minita, (he kainga
ke ano tona): "E puta whakarere mai ano-
te mahi ki a matou ano he pokaka. Ka
mea etahi, He aha ranei tenei?' Te
karangatanga mai, ' He mate pea, be
male hou.' Ko etahi i mea, kua haurangi
nga tangata. Kaore, ko taua mahi ano
ko ta te Petekoha. Te tangata tuatahi i
pangia e le Wairua, i kite ahau. Ka nui
te mamae. 'Mau pu i a ia nga mamae o
te reinga.' Rokohanga mai e kai ana,
marere tonu iho i tona ringa tana maripi
me tana pauka, hamama ana ki le Atua
kia tohungia tona wairua. Ka roa tenei
tangata i roto i te pouritanga e noho ana;
ka hia ranei nga wiki, kaiahi ia ka kite i
te marietanga. Te timatanga ienei: kihai
i taro kua pa ki te tokomaha. Kaiahi ka
tino kaha rawa le kupu ina kauwhautia,
ka kaha rawa ake hoki nga inoi, ka toko-
maha te tangata i ripeneta ki te Atua, i
tahuri ki te rapu oranga mo a ratou
wairua."
Mea ana ano tetahi atu Minita : "Nui
haere tonu ana te mahi a le Atua ki
konei, honoa ana hoki e te Atua i nga
ra katoa ki te hahi te hunga mo te ora
Katahi ka kitea te mahi i roto i nga
|
|
2 2 |
▲back to top |
TE HAEATA.
whare karakia, ara, te inoi, te whakapai,
te tangi. I nga Ratapu ka nui, ki katoa
ana te whare i te kororia, tau ana ki
runga ki te tangata; me te huihui ano,
ekore e noho atu nga tangata. Ka nui
te hari ! I tetahi po ka nui te mahi,
katahi ahau ka kite i te pera; tangi tonu
te mahi, tangi ana te tane, te wahine, te
tamariki, a ao noa e tangi ana e inoi ana
ki te Atua."
E penei ana ano tetahi Minita mo nga
mahi o taua Hahi: *' I timata te mahi
nei i roto i nga inoinga : i nga po inoi,
he kaha no te inoi o nga mea inoi, miharo
ana te tokomaha ki a ratou inoinga.
Muri iho i tenei, ko te aroha ki te kupu;
huri nui ana te iwi ki te whakarongo
kauwhau. Muri iho, he Hakarameta ;
katahi ka tino koha rawa i taua hapa, ki
katoa ana nga tangata i te aroha i te
kaha. Heioti, muri iho i tenei ka whiwhi
te tokomaha o nga tangata karakia kore,
taka ana te Wairua ki runga ki a ratou,
hinga ana ratou ki te whenua, pa ana te
pouritanga ki roto ki a ratou, te tangi
tenei, * Tohungia ahau, e Ihu, ahau
tohungia; aku hara murua.' Ka nui te
mamae."
Kei mea he wahine, he tamariki i pera
ai; kao, he tane ano, he tangata kaha,
he kaumatua. Na, ka whiwhi i te muru-
nga hara, katahi ka marama te kanohi,
ka kite te tokomaha i te marama, mohio
tonu ake kua marie te ngakau. Na, tau
ano te wehi ki te iwi katoa.
Ko nga mahi enei o aua Hahi. Tiro-
hia, e nga Hahi Maori. Rapua te lake o
tenei mahi. Kei mutumutu te inoi ki le
Atua kia whakakitea mai ki konei enei
mahi nunui a te Wairua.
TIKINA, WHAIA, HOPUKINA TE
TANGATA KINO.
KUA tuhituhia nga tikanga o te tangata
tae hou mai ki Niu Tireni i te Haeata o
Pepuere. Me whai tatou i tenei tangata,
kia hopukina, kia mau, kia peia hoki, kia
hoki ia ki taua wahi i haere mai ai ia.
Keihea le tangata e noho ona? E noho
ana ki nga taone Pakeha, kua noho hoki
ki etahi kainga Maori. Ko etahi kainga
e tupato ana, kahore i karangatia, kahore
e pai kia noho ia ki reira. Ka pai tenei,
tika rawa tenei whakaaro, kia riria tenei
tangata kia noho atu. E penei ana nga
runanga o Waikato—ka nui te riri ki
tenei tangata ki Waipiro, ekore ratou e
pai kia noho ia ki o ratou kainga. Ka
mea tetahi tangata o ratou ki te arahi atu
i te tahae nei, ka whakawakia taua tangata
e te runanga, ka meinga kia utua tana he.
Ka tika tenei, ka nui te tika ; e whaka-
moemiti ana matou ki Waikato mo tenei
mahi, ki etahi atu hoki runanga e penei
ana te ritenga mo Waipiro. Ta matou
kupu hoki tenei ki aua runanga, kia tuau,
aua rawa e whakaae ki Waipiro kia noho
ki to koutou aroaro, riria tonutia, patua
rawatia, kia pakeke tonu, kaua e ngawari
atu, kaua rawa e tukua kia taia. He
tangata tohe ia, ekore e rongo ki te kupu
kotuhi—-tohe, tohe, tohe, ekore e mutu
tana tohe, ahakoa riria, ka hoki mai,
pakeke le kupu, nui te kupu, hei aha
mana, ka tohe ano ia. Waiho kia tohe
ana ko te pakeke, me pakeke, me kara-
nga tonu, Noho atu koe, ekore koe e
tukua mai ki o matou kainga, kore rawa,
ekore, ake nei, ake nei, ake nei. Ka
whakangawari atu, ka neke mai ia, ka iti te
kupu, ka whakaaro ia kua pai koutou ki
a ia. Ka tukua ki te kainga noho ai,
ekore e taro ka riro i a ia le iwi. He
tangata kaha hoki, ka nui tana kaha ki le
to i nga tangata ki tona taha. He tangata
ahuareka hoki, ekore e taro ka piri nga
taitama ki a ia ; ka aroha te tangata ki a
ia, ka pai ki a ia hei hoa aroha, na, riro
katoa ana nga ukanga i a ia. Akuanei
kua pau katoa te ngakau o te tangata i a
Waipiro. Kaua e pa atu ki a ia, kaua
rawa e whakaae ki a ia he tangata noho
mo te kainga. Kaua hoki e tukua kia
puta manuhiri atu, kia moe i to koutou
kainga i te po kotahi ; ka whakaae
ki a ia mo te wahi nohinohi, ekore
e taro ka kite koutou i tana tohe me
tana kaha. Akuanei koutou moa ai,
" Pikipiki-mutu, he hohoki." Ka mea
mai ia, " Ka hoki he huanga." Na to
koutou, kuare ki te tuku i a ia kia tae ki
te kainga i huanga ai; me i riri tonu, kua
noho atu. Kaua rawa e tuku i tenei
tangata kia taia ki te kainga.
Me pehea nga kainga kua riro i a ia ?
Tera hoki nga iwi kua riro rawa i nga
tikanga a tenei tangata. E mea ana
matou ki nga iwi kua whakaae ki a ia,
me tahuri me whakawa. Ma wai ia e
whakawa ? Ma koutou, ma nga kainga
kua nohoia e ia. Tena, karangatia he
runanga; kia huihui nga tangata katoa
kia whakawakia te tahae ki te ritenga o
te ture. Kei mea ma Kawana ia e wha-
kawa. E penei ana ano etahi rangatira:
ka mea atu, "Kati kai waipiro," ka
mea mai, " Kati te homai; ma te Ka-
wana e riri kia kaua e homai e te Pakeha."
E tika ana, ma Kawana tetahi wahi; kua
mahia hoki tana, kua takoto tana ture kia
kaua tenei mea e hokona ma te tangata
Maori. Otiia, takahia ana taua ture e te
Pakeha, e te Maori hoki. Ka nui te he
a nga Pakeha, e takahi ana i te lure a
Kawana, e hoatu ana i tenei mea kino ki
te Maori ; ta nui hoki te kuare o nga iwi
e tahuri ana ki tenei mahi, e tomo ana ki
tenei whakawainga. E taea hoki te pehea
e Kawana, kua tika nei hoki tana, kua
takoto te ture ; takahia huna ana e te
Pakeha ; me i kitea tana he, ka whaka-
wakia, ka tango utu ano mo tana hara.
Tena, ka ngaro, ka pehea?
Engari, ma nga runanga e mahi
Na nga runanga Maori i kore ai tenei he
te tae ki Waikato: me pera nga runanga
katoa. Whakawakia te tangata kawe
waipiro ki le kainga, tangohia he utu mo
tana he. Me he mea, ka haurangi i tenei
kai, whakawakia, kia utua taua haurangi-
tanga. Na, ma te runanga, ma Kawana,
ma ratou tuhi ka mau a Waipiro, ka
mate.
Whakawakia tenei tangata, e nga
runanga ; whakawakia ki te ritenga o te
ture o te Atua. Tirohia nga kupu a te
Atua mo tenei tangata, ka nui,—e penei
ana : " Ta te waina he whakahi, ta te wai
kaha he ngangau. Te hunga katoa e
Whakapohehetia ana e tera, kahore o ratou
whakaaro nui.— Whakatauki 20. 1. " Ko
wai e aue? Ko wai e tangi? Ko wai e
totohe? Ko wai e ngangautia? Ko wai o
maru, he mea lake kore? Ko wai e whero
tonu ona kanohi ? Te hunga ra e noho
roa ki te waina, te hunga e haere ana ki
le rapu i le waina whakaranu. Kaua e
titiro atu ki te waina i te mea e whero
ana, ina puta mai tona kara i roto i te
kapa, ina tika tona haere. Tona tukunga
iho ano he nakaki e ngau ana, koia ano
kei te wero a te neke."—Whakatauki 23.
29-52. "Aue! te mate mo te hunga e
maranga wawe ana i te ata ki te whai i te
wai kaha.—Ihaia 5. 11. Mea ana hoki a
Paora, " Kaua hoki e haurangi i le waina.
i le mea e torere ai le tangata ki te he."
—Epeha 5- -18. "Ekore hoki te hunga
whakahaurangi i a ratou e whiwhi ki te
rangatiratanga o te Atua."—i Koriniti 6.
10.
TE HAHI O MERI.
Ko tehea Hahi koia te Hahi o Meri ?
Ko to Koma hoki, ara, o "Mariou," e ai
tana. Tona ingoa nui ienei, le ingoa
tenei kua oti i taua Hahi te whakanui
rawa, nui rawa ake i to le Karaiti. Ka
karakia, karakia ana ki a Marion, ka
inoi, inoi ana ki a ia, ka whakapai,
whakapai ana ki a ia, ka kauwhau, kau-
whau ana i tona ingoa i to Mariou ; hanga
ana etahi whare karakia i tawahi, tuhia
ana tenei kupu i runga i nga kuwaha,
" Hei whakahonore i to Wahina te Matua
wahine o te Atua." Mea ana i roto 5 a
ratou pukapuka, " Ko to matou
Kuini, to matou kai wawao, te takawae-
nga hoki; ko te kuwaha ia o te rangi, ko
te whetu e arahi ana i a tatou ki te wahi
ora, ko te Matua a Mariou o te mawhai."
Tae te he o enei kupu ! Ka mea matou,
ko te Karaiti anake "te Ara, te Pono, te
Oranga :" kaore, ko Meri ano, me te
ahua o te korero a te Pikopo.
Tenei, hoki nga Waiata a Kawiri i taia
ki Roma i te tau 1834. Whakaputaina
ketia nga kupu o te Karaipiture e tana
pukapuka. I te 3 o nga Waiata e penei
ana te kupu, " E Ihowa, ano te tini o oku
|
|
3 3 |
▲back to top |
TE HAEATA.
hoa riri:''...e tokomaha te hunga e whaka-
tika mai ana ki ahau." Na, whakapu-
taina ketia e te pukapuka Pikopo, penei
ana, " E taku rangatira Wahina, he
tokomaha te hunga e whakatika mai ana
ki ahau." I te 148 o nga Waiata e penei
ana te kupu, " Whakamoemititia a Iho-
wa ; whakamoemititia a Ihowa i runga i
nga rangi ; whakamoemititia ia i nga
wahi tiketike." Kua puta ke taua puka-
puka kua penei. " Whakamoemititia to
tatou rangatira Wahina i runga i te rangi;
whakamoemititia ia i nga wahi tiketike."
No konei i mea ai matou, ehara tenei i te
Hahi o te Karaiti, ko te Hahi o Marion
tenei, ta te mea kei tana ko Mariou te
tuatahi, muri iho ko te Karaiti : ko
Mariou ki runga, ki raro iho te Karaiti.
He Hahi pono ranei tenei Hahi e
whakaputa ke ana i nga kupu a te Atua?
Me pehea hoki le kupu a te Atua e mea
ana, *' Ki te tapiritia mai e tetahi ki enei
mea, ka tapiritia mai ano e te Atua mona
nga whiu kua oti te tuhituhi ki tenei
pukapuka; a ki te tangohia atu e tetahi
he kupu no te pukapuka o tenei poropiti-
tanga, ka tangohia e te Atua tona wahi i
roto i te Pukapuka o te Ora. — Whaka-
kitenga 22. 18, 19.
HE MOEMOEA.
Na tetahi Pirihi e te Hahi Pikopo te
moemoea nei. I mea hoki ia: "Moe
rawa iho ahau, na, ka kite ahau e rua
nga arawhata e tu ana e kake ana whaka-
terangi. Kei runga rawa o tetahi ko te
Karaiti e tu ana —he mea whero tenei;
kei runga o tetahi ko Mariou — he mea
ma tenei. Na, ka kite ahau, he tini te
tangata e mea ana kia pikitia te mea
whero, otiia kihai taea e ratou —kake ana
i tetahi wahi, kihai i taro paheke iho ana
ki raro, kihai rawa i taea te wahi i tu ai
te Karaiti. Katahi ka puta he reo. mea
ana, me na te arawhata ma. Na, katahi
ka taea, piki tonu atu, maro ana te ringa
o Mariou hei hopu hei pupuri." Tona
mahi whakanui tenei i a Mariou, me te
whakaiti ano i a te Karaiti. Otiia, he
tito nana. E rite ana tenei ki nga mahi
o nga matakite maori—he ritenga atua
maori hoki. Ka hua matou, ko te Karaiti
te tino Kai-whakaora ~ Ina hoki te kupu
nei, "Na, e taea ano e ia te tino whaka-
ora te hunga e na runga atu ana i a ia ki
le Atua, e ora tonu ana hoki ia hei inoi
mo ratou." —Hiperu 1. 25. Kaore, ko
Mariou ano e tino kaha rawa ana ki te
whakaora tangata. Ka hua matou, na te
Karaiti te kupu nei, " Haere mai ki ahau,
e koutou katoa e mauiui ana, e taimaha
ana, a muku koutou e whakaokioki."—
Matiu U. 2S. Kaore, ko Mariou ano, e I
tino karanga mai ana, e torona ana tona |
ringa hei to i te tangata ki te ora. Ka i
nui te teka o enei mahi : —e hanga ana i
tetahi ara ke, e tika ke ana i te huarahi
kua tuhera i te Atua. Rapua e koutou
te ara pono, te ara tawhito —te huarahi i
takahia e nga Poropiti, me nga Apotoro,
me to hunga tapu katoa kua tae ki te
kainga.
TE AROHA TUATAHI KUA WHAKA-
REREA.
KEIHEA le aroha o le Maori inaianei ki te
Kupu o le Atua? I nui le aroha i mua i
te timatanga o te karakia : tona taonga
nui tenei, te moa tenei i matenuitia ai.
Haere ana te tangata ki te pito o te whe-
nua ki te kimi Kawenata, kahore he
whakaaro ki te roa, ki le ngange, erangi
ko te Kupu a le Atua kia riro mai.
Kahore he whakaaro ki te utu, marere
ana e te tangata ana mea mo tenei patu
pounamu; kahore i mea e rite ana nga
taonga o le ao ki tenei taonga. E rite
ana te aroha i tera wa ki ta Rawiri i mea
ai. "Engari ko te lure a Ihowa tana e ;
whakaahuareka ai: kei tona ture ano.'
hoki ana whakaaro i te ao i te po." Hapu
ana te tangata i mua i nga Karaipiture,
i tana mahi tonu tenei e korero i te Kupu
a te Atua. Te mau ai tenei aroha, te
tupu tonu ai i roto i nga Iwi: otiia kua i
mahue i le tini. Tera te tangata kotahi,
tokorua ranei, e aroha tonu ana ki te
Kupu a te Atua, tena ko te mano, kua
rere ke. Haere ki nga kainga Maori
titiro ai. Akuanei he tangata kotahi te [
tangata hapui pukapuka, he mea kotahi
te mea korero tonu i taua pukapuka ;
kahore he pukapuka i te tokomaha, kua
pakaru, kua kore, kua kore hoki te
korero
Na te aha ranei i heke ai te tupu o te
aroha ki te Kupu o te Atua? Te tino
take he aroha kore ki te Atua. Me i
aroha tonu te tangata ki te Atua kua
aroha tonu ki tana Kupu; matoke haere
ana le aroha ki te Atua, iti haere ana ano i
ki te Kupu. Kua riro ke te ngakau o te
lini. kua raruraru ke. Pau ana le taima
i te runanga, i te komiti, i te whakawa, i
te mahi hoia, i te haereere noa iho ki te
whakarongo korero, ki te matakitaki mea
hou, te ai he wahi hei korero pukapuka.
Akuanei ka moa mai etahi, keihea U: i
pukapuka? kua pakaru a matou puka-
puka, kahore he pukapuka inaianei; me
pehea e whiwhi ai matou i te pukapuka ?
I pehea i whiwhi ai koutou i te tupeka, i
te kakahu, i te tini o nga mea e man nei? i
Ka hua he mea hoko ena. Koia tena, mo |
hoko. Me hoko ki te aha? Ki te moni
ra. Me hua i hea te moni? I hua i hea |
le moni hei utu tupeka, kakahu, aha, aha ?
Ma te tangata e mahi Akuanei mea mai
ai. Oti, me utu te. Kupu a te Atua ki te
moni;' Kao: otiia me utu te kai mahi,
nana i mahi ki te perehi, nana i kopaki;
me utu hoki te kai mahi i te popa, me te
kaipuke uta mai: me aha hoki e ora ai
era kai mahi? Kati te whakahua mai i
tera kupu kuare; ehara te utu i te utu
mo nga Kupu a te Atua, engari hei utu
tangata nana i ta, i tui, i uta mai. Me
utu hoki ki a ia e tika nei te utu.
i Tena, e te whanau, kei iti to koutou
ngakau ki te Kupu. To koutou rama
tenei. Ka haere po te tangata, ekore
hoki e mahue tana roherohe hei whaka-
marama i tana ara. Ka mahue to komou
roherohe, ekore koutou e kite i te hua-
rahi, ka he noa atu koutou. Ka haere
te tangata ki te whawhai, ka haere kau
ranei i te rakau mana, ekore ranei e mau
ki tana pu ki tana hoari hei tiaki i a ia?
To koutou hoari tenei, te hoari hoki o te
Wairua te Kupu a te Atua. Ma tenei ka
ahei ai koutou le karo atu i nga patu a to
hoa riri. Kei mahue to koutou hoari i a
koutou. Ka ngoikore tonu nga iwi ki te
mahi i nga Kupu a le Atua, ka ngaro
rawa te whakapono. Tona take tenei to
te whakapono, ko te Kupu; tona kai
whakakaha tenei, tona kai whakatika,
kai arahi, kai whakatakoto tikanga, koia
tenei ko te Kupu. Kia hoki ki ta te
aroha tuatahi to koutou aroha ki le Kupu
o le Auta, kei ngaro rawa to koutou
rama, kei konia atu e te Atua i tona
wahi.
KOWAI TE KAWANA O TE AO
KATOA ?
Ko IHOWA ra te Kawana o te ao katoa.
E whakaaro ana etahi, kei nga atua
maori te tikanga mo nga mea katoa o te
ao. Kahore, kore; rawa he tikanga i a
ratou ; engari kei le Ama ora te tikanga
mo nga mea katoa. Kahore ona ngenge.
kahore ona hoha, ekore e moe, ekore «
haere, ekore e male ; kei nga wahi kate
ona kanohi e matakitaki ana ki te pai
te kino ; ekore ia e tu ke i tawhiti, ekore
e tuku i nga tikanga o le ao ki tetahi atu
He Ua ia he whakangungu rakau. Te
Kawana ia o te ao katoa, o nga moa katoa.
i roto i le ao, o nga ao ke atu hoki. E
mea ana hoki nga Karaipiture, " Kua oti
i a Ihowa tona torona te whakatu ki nga
rangi, a e kawanatia ana nga mea katoa
e tona kingitanga." E kawana ana a
Ihowa i nga mea katoa. E tiaki ana i nga
ngarara, i nga ika, i nga manu, me nga
kararehe. Ekore hoki te pihoihoi e ma-
rere ki te whenua ki te kahore to koutou
Matua te; mea kia marere ia. Karangu
ana ia i nga ingoa o nga whetu o te rangi,
ahakoa tini noa atu te taea te tatau.
Horahia ana e ia- nga kapua o te rangi.
Ko te Matua ia e> to na, nana ka tupu ai
nga taru o nga maunga. E whangai ana
o ia nga kararehe me nga manu. Nana
te hukarere i whakakorakora ano he
pungarehu. Ko wai e mahana ina homai e
ia he makariri. Nana te kaha i homai
|
|
4 4 |
▲back to top |
TE HAEATA. Iharaira Pahia HE RONGOA WHARO, AHA, AHA HE RONGOA TOKE TAMATI KITENGE London Akarana W. C. WILSON,
|
|
5 5 |
▲back to top |
KI NGA RANGATIRA MAORI ME NGA IWI MAORI
KATOA O TENEI MOTU.
Ware o te Hoa Hekeretari Maori
Aorere, Taitapu, Akuhata 20, 186O.
E aku hoa, e nga Rangatira me nga Tangata
Maori o te Wahi Pounamu.
Tena koutou. Tenei taku kupu kia koutou.
Kua rongona ahau ki etahi korero e haerere
ana i roto kia koutou. Koia tenei. " Meake
te tahuri ai nga Pakeha o tenei moutere ki te
patu i a Koutou e utu mo o ratou tupapaku
kei Taranaki. Meake te whiua ai a Kawana
etahi Hoia 'ki konei, he kai whawhai kia
koutou."
Whakarongo mai. Katahi te kupu take
kore ko taua kupu. A he kupu nana rawa ia,
he kupu raruraru mo koutou ia. Na wai, na
wai i timata ai aua kupu kino 1 No te ngakau
kino o tetahi tangata, e whakapataritari riri
ranei, he aha ranei. Katahi te teka. E hara
i a te Kawanatanga taua whakaaro. E hara i
nga Pakeha taua whakaaro. Kahore o ratou
whakaaro pena. Heoi ra to nga Pakeha
whakaaro ko te pai anake.
Kua kokotia tenei Moutere (te Wahi Pou-
namu), i tena e Raukawa, kua wehea hoki nga
kino i reira. Hei kona hoki takoto ai.
Ahakoa kua ngaro tera moutere i te korehu
ahi ko tenei kia marama.
Tena ko te kupu me rapu utu ki konei mo
o nga Pakeha tupapaku kei Taranaki, ekore e
tika. Kia mohio mai koutou, mate ana nga
Pakeha, mate tahi ana nga Maori, kei mea
koutou ko nga Pakeha anake e mate ana,
kahore, kua puta tonu utu i reira ano. Ki te
mea kihai i rite te utu mo nga tupapaku
Pakeha o Taranaki, me rapu ki nga wahi nana
i kohuru aua tangata, ko nga tangata o te hara
me waiho he utu mo o ratou nei he. Ekore e
tika kia rapua tetahi utu i nga tangata e noho
ana ki runga ki te rangi marietanga, erangi te
waiho nga kai tahu o te ahi he utu mo to ratou
nei he.
Ko toku karangatanga tenei kia koutou.
Kia pai te noho i to tatou nei Moutere. Kia
piri pono koutou ki nga Ture. Kia mau ki
nga tikanga pai. Kana koutou e tahuri ki
nga whakaaro pohehe. Kia ata titiro marire
ki nga kupu pono, ki nga kupu tika.
turi o koutou taringa ki nga kupu take kore,
ki nga kupu whakapataritari riri. Mehemea
kihai i marama ta koutou titiro ki etahi kupu,
i nga wa e takoto ake nei, me haere mai ki
etahi o nga Kai Whakawa ranei, ki ahau ranei
i reira ui ai i te tikanga o te taha pohehe. A
ka rongona ki te pono o nga kupu, a. ka tika i
a matou, i reira me whakaae koutou e reo tika
te reo nei, ki te kore e tika i a matou kaua
koutou e whakapono.
Tahuri mai ra. He maha nga tan o te
nohoanga o nga Pakeha o tenei Moutere kei
roto kia koutou. Kahore hoki tetahi tangata
kotahi o koutou kua kohurutia e ratou i enei
tau kua hemo ake nei. Na te pai o nga Ture
o Ingarani i penei ai te noho o nga Pakeha, e
manaaki ana te iwi Pakeha katoa i o ratou nei
ture. I konei hoki aua ture inaianei, i konei
e haere ana, i konei e mau ana i enei wa ano.
Ekore e taea i nga Pakeha te patu i a koutou
mo te take kore,' no te mea e whakaaro ano ta
ratou, me ka tahuri ki te pena, i reira te pa ai
[TRANSLATION.}
Assistant Native Secretary's Office,
Collingwood, Golden Bar, Aug. 20, 1860.
My friends, the Chiefs and Maori People of
the Middle Island—
Salutations to you. This is my speech unto
you. I have heard certain reports which are
in circulation among you, namely, " That the
European settlers of this island intend killing
you as atonement for the death of their
countrymen at Taranaki; also, that the Go-
vernor will shortly send soldiers to this island
to fight with you.
Listen. This report has no foundation. It
is a mischievous one, and calculated to disturb
you. Who—who was the originator of this
bad report ? It must have been done by some
evil disposed person, for the purpose of stirring
up strife, or for some such reason. It is
utterly false. The Government have no such
desire, neither have the European settlers.
All their thought is for good alone.
This island is divided from the other by
Cook Strait (Raukawa). We are also sepa-
rated from its evils. Let these remain there.
Although the Northern Island is hidden by
the smoke of the fire, keep this one clear.
Now as to the saying that payment (utu)
will be sought after here for the dead of the
Pakeha at Taranaki; you must understand
that Maoris have been killed there as well as
Pakehas (Europeans). Do not think the lat-
ter alone were killed; they took their owa
payment (avenged themselves) at the time
they died. If sufficient atonement for their
deaths has not been made, it will have to be
made by those who killed them. Let those
who have committed the offence pay for it.
It would not be right to make those who are
living in peace do so. Let the lighters of the
fire be left to atone for their crime.
I now say to you, let us live peaceably iu
our island ; stand faithfully to the laws, and
hold fast to good works. Do not turn to dark
thoughts. Endeavour to discover which are
the true and correct reports. Let your ears
be deaf to sayings without a foundation, and
to those which will stir up strife. If there
should at any future time be anything which
you do not clearly understand, go to some of
the magistrates, or come to me, and ask the
meaning of the hidden part. When you hear
from us that the saying is true, you may be-
lieve in it, but not otherwise.
Turn towards me (listen). For many years
the Europeans have lived amongst you iu this
island. During all these years which have
passed not one of your race has been killed by
them in this island. It is from the goodness
of the laws of England that they have not
done so. The Europeans obey those laws ;
the same laws are here now—they are in force
here now.
It is impossible for the settlers of this island
to kill you without a cause. They are well
aware that if they did so they would be..
punished by law. Their gracious Queen has
|
|
6 6 |
▲back to top |
te whiu o nga ture kia ratou. Kua mea hoki
a to ratou Kuini atawhai ki ana Kawana, a ka
mea atu hoki a nga Kawana katoa ki nga
Apiha katoa o te Karauni. " Kia pai te tiaki
i aku tamariki Maori." A e whakarongo
ana a te Kawana me nga Pakeha katoa ki ana
kupu, no to ratou Upoko Nui aua kupu. E
taea i nga tangata Maori pea te whakahe i nga
kupu o nga Rangatira Maori. Tena ko tenei
ekore e taea i nga Pakeha te whakahe i to te
Kuini tikanga e taea i a wai te whakahe i te
reo o te Kuini? E ahua ke to nga pakeha
titiro ki nga kupu o tatou Rangatira, ki to nga
Maori titiro ki to nga Rangatira Maori tikanga.
Heoi ra te whakaaro mo koutou kia piri, kia
te Kuini. Me waiho te Kuini he Rangatira
mo tatou katoa.
Otira kua mahara koutou ki enei tikanga,
kua whakaaetia hoki e koutou katoa ki te pai
o te Kawanatanga, no te timatanga tae noa ki
tenei takiwa. E mohio ana koutou ko te
tikanga o nga ture ko te pai anake. Ko nga
ture e mea ana "kaua koe e kohuru." Me
tahuri nga Pakeha ki te patu i a koutou ki
runga ki te nohoanga rongo. He kohuru tena,
no te mea kahore e take. Erangi ma koutou
te whakatakoto te take, katahi ra. Ma koutou
ano te timata ai te he. Ko tenei e noho pai
ana koutou ko wai e whakaaro ana kia kohuru
i a koutou. E taea i a wai?
Whakarongo mai. Me whakaaro koutou ki
nga ture anake, ka tika koutou ki nga ture, ka
tika hoki koutou ki nga Pakeha. No te mea
ekore e taea i a ratou te whakahe i o ratou
Ture.
E aku hoa me whakapuke nga Ture, kia
kaha te pupuru i nga Ture. Heoi ra te kai
tiaki mo te tangata ko nga ture anake.
Mehemea he mahi hara to tetahi Pakeha kia
koutou, me haere ki nga Kai Whakawa mo -"
ratou e kuni i te utu mo tona hara. Me tika
te whakapaenga ekore e puta taua tangata.
Tenei hoki te tikanga mo nga Maori, mehemea
he mahi hara te mahi o tetahi tangata Maori
ki tetahi atu tangata Maori ranei, Pakeha
ranei, me waiho mo nga Ture e kimi i te utu
mo tona he. Ahakoa matua. Ahakoa tuakana.
Ahakoa teina. Ahakoa whanaunga. Kaua e
huna i te tangata me tuku ki nga Ture ma
ena te titiro te he ranei, te kore ranei, a ka
kitea te he me whiu ano, Mehemea he he ana
tetahi tangata Pakeha, Maori ranei ekore ia e
puta i nga Ture, e taea te tiki, te whiu, ahakoa
tutu ana ia, ahakoa whakanehenehe ana ia.
Kua oti i ahau te whakatakoto enei kupu ki
to koutou nei aro-aro, kia pai takoutou titiro
ki enei kupu. Oti ano te mahi mo koutou ko
te whakapono me te whakarongo ki nga Ture.
Koia tenei te whakaaro nui mo koutou, kia
kotahi anake te Ture mo koutou ko o koutou
hoa ko nga pakeha. Ko enei waka erua me
unua kia kaha ai te rere i te moana i te
marangai tuperepere nei.
Heoi ano,
Na to koutou hoa pono,
Na TIEMI MAKE,
Hoa Hekeretari Maori.
(Signed) JAMES MACKAY, junior,
Assistant Native Secretary.
instructed all her Governors, who in their turn
have told all the officers of the Crown " that
they are to protect her Maori children"
(subjects). All of the Governors and Euro-
peans have attended to these words, the words
of their Great Head. The Maori people
may perhaps be able to dispute the commands
of their chiefs. - The stranger (Englishman)
cannot dispute the orders of his Queen. Who
is able to set aside the words of the Queen ?
White men take a different view of the com-
mands of their chiefs to that in which Maoris
see those of their own chiefs. The only
thought for you is to adhere to the Queen.
Let the Queen be the chief of us all.
You are, however, acquainted with all of
these things, and agree that the Government
has been good from the first, even until this
time. You also know that the laws are good,
good only. The laws say, " You shall do no
murder." If the settlers here were to turn
and kill you, who are living in peace, it would
be murder, as no cause or reason for your
deaths could be given. If you deserved it, it
would be different; if you gave the first pro-
vocation it would be different. You are, how-
ever, living quietly; and who can think of
murdering you ? Who would do it ?
Listen. Attend to the laws only. If you
keep right with these you will be straight with
the Pakeha. He is not able to dispute or set
aside his own laws. My friends, keep the
laws -in your -minds: hold to them with
strength. The law is the only protection for
a, man. If any white man (European) com-
mits a crime or an offence against a Maori, go
to the magistrates ; it is for them to find out
(decide) the atonement he is to make for his
crime or offence. If the accusation is true, he
cannot escape. This is also the law for the Maori.
If a Maori commit any crime or offence against
a Maori or Pakeha (European or foreigner) let
it remain for the law to decide what the atone-
ment for the offence should be. Although it
should be a parent, or a relation, or a friend,
do not hide the evil doers ; even though they
may be great men, or may be men of little
Having laid these words before you, look
carefully at them. The good work for you all
is to believe, and attend to the laws. The
great thought for you is, that there should be
but one law for the Pakeha and Maori. Lash
these two canoes together as a double canoe,
so that they may sail safely through this
boisterous storm.
This is all.
From your true Friend,
JAMES MACKAY, junior,
Assistant Native Secretary.