TE WAKA MAORI O AHURIRI

KO TE TIKA, KO TE PONO, KO TE AROHA. "

No; 13. ]       NEPIA, HATAREI, NOEMA   28, 1863. [VOL. I.

HE KUPU ATU ENEI KI NGA HOA TUHI

                     MAI.

TENEI te pukapuka a te runanga o Waimarama

mo  te hui ki Pawhakairo, katahi ano ka tae mai.

Ekore  e tika te ta i aua korero inaianei, no te

mea kua tawhitotia. Mehemea kua tae mai taua

pukapuka i te takiwa ano o te hui, penei kua

 taia.

   He maha nga hoiho ngaro a te pakeha, a wai

 ranei, kei nga kainga maori e haere ana; e pa-

 nuitia ana i roto i te nupepa nei kia hokona ka

 kore e tae ake te tangata nana. E he ana te

 hoko i te hanga a te tangata, e hoa ma. Tena

 mahi, te kai horohoro i te hanga a te tangata, he

 tuakana no te tahae. Otira taihoa matou e wha-

 kaatu i te ritenga o te ture mo runga i tenei mea

 —hei  tetahi nupepa.

   No te otinga rawatanga o nga korero mo te

 niupepa nei ka puta mai ai te Rangatira i Aka-

 rana, me te rongo o Rangiriri. Na konei ka

 mahue  atu etahi reta a koutou, a nga maori, me

 etahi korero hoki a matou ano. Engari hei tera

  niupepa.

  TE MATENGA  O WAIKATO I

          RANGIRIRI.

  No  te ata tonu o tenei ra, te 28 o Noema,

  ka  tae mai  te Rangatira, tima nei, i

  Akarana. Ko  Rangiriri tena kua riro i

  te pakeha. No  te Parairei, te 20 o nga ra

  o Noema, i te ahiahi, haere atu ana i

  Meremere  te Tinara, me nga hoia 1300,

  ki Rangiriri huaki ai—ko te tima nei, ko

  te " Paionia, " i te awa nei ano pupuhi atu

  ai. I  te 3 o nga  haora ka  timata te

  pupuhi a nga hoia kua tau iho ki mua

  tonu o te kainga—he purepo nga pu, erua.

  Katahi hoki  nga tima ka ueke atu kia

  tutata ai te pupuhi ki roto ki nga parepare

  o te kainga. I te 4 o nga haora ka matika

  te hoia ka kokiri ki te pa; katahi tera ka

  maringi mai te mata  i te pupuhi a te

  hunga e  noho aua i roto i nga parepare;

  me  te nganga huka o te rangi te rite—

   hinga iho i konei etahi o nga hoia. Inanoa

  kua  whakamana  nga pikitanga ki nga

   parepare matamua; kua eketia e te hoia;

   kei roto i te whakaawarua e werowero ana.

   Katahi ka kokiri haere ki te taha ki muri

   o te pa; te taenga ki reira ka whakahokia

   mai ki waenganui o te pa, ka whakamatau

   ki te Kiri Tangata, te taea hoki. Ko te

   wahi rawa tenei i ata hangaia rawatia nga

   parepare kia teitei rawa, kia uaua ai. He

   ara whaiti te kuwaha e tuwhera ana, e

   kore e tokomaha e tapeka atu ki roto—

   me takitahi ai te haere. He maha  nga

   whakaekenga atu. me te kaha tonu mai te

   tangata i roto—he  maha o  te pakeha i

    mate i konei, i taua ara whaiti na.

     I enei ano e mahi aua e whakataka ana

    etahi ma muri o te pa ki nga parepare o

reira huaki mai ai; ka taea era parepare,

ka horo nga tangata; ka whati ki ro wai,

ki te roto, ki Waikari—ko etahi i runga

waka, ko etahi i kau noa atu. Ko te wa-

hi rawa tenei i huhua nga mea mate o te

maori—i  puhia i ro wai. E  ki ana, tae

rawa pea ki te 50 nga mea i mate i konei;

 otira kaore i ata mohiotia—kia  pakihi te

 wai katahi pea ka kitea te maha.

   Heoi, katahi ka tikina ano te Kiri Ta-

 ngata o te pa, e te Heremana no nga kaipuke,

 te taea hoki—he mate tonu tana hanga.

 Katahi ka mea te pakeha kia keria a raro

 kia taea ai—whakamatau  noa, he  horo

 anake no te oneone. Heoi, he po tenei -,

 katahi ka tau te hoia ki raro, ka awhitia

 te pa, ao noa te ra. I te ata e meatia ana

 kia tikina ano. Titiro rawa atu kua ma-

 ranga te kara ma, ua nga tangata o ro pa

 —he  mea  kia mutu  te riri. Katahi ka

 whakaputa mai ki waho nga tangata, 183

 ratou, ka tukua mai a ratou pu katoa ki te

  pakeha—ko  ratou hoki, riro katoa mai ana

  hei herehere ki te pakeha. He maha nga

  rangatira i roto i a ratou. I muri tata iho

  ka kitea atu e haeremai ana a Wi Tami-

  hana me ona tangata 400. I roto tonu

  hoki ia i nga parepare i te riringa, raua ko

  te Kingi, no te po ka, puta raua tahi, i kau

  i te wai—he hoki mai tenei he whakaora

  pea i nga mea i mahue i a ia i ro pa. No

  te kitenga mai i te kara ma, ka mohiotia

  he mate, katahi ka maranga taua kara ma

  hoki; heoi, haere atu ana tetahi kai wha-

  kamaori ki a  ratou korero ai. Ka ui mai

  a Wi Tamihana ki te tikanga o te pakeha

  mo  ratou me ka whakamutua rawatia e

   ratou te riri—ka ki atu me tuku katoa mai

  nga pu me nga tangata hoki, me waiho

  ma  te pakeha e rapu marire he tikanga mo

   ratou. E ki ana ko Tamihana i ahua pai

   ki tenei, ko te nuinga kaore i whakaae—

   heoi, hoki atu aua ratou. Ko te mere a

   Tamihana i homai ki te kai whakamaori

   kia mauria mai ki te rangatira o nga hoia.

     Hui nga hoia ka mate rawa 37; nga

   mea i tu noaiho 93—no  muri ko etahi o

   enei kua mate i ona tunga. Erua nga ra-

   ngatira i mate rawa i roto i te riri—te kau

   ma rua i tu a kiko; tokotoru kua mate i

   muri nei—huia  nga  rangatira, tokorima.

   Kaore i ata mohiotia nga mea mate o te

   maori—engari e ki aua 80 nga tinana kua

   kitea; 90 i tu a kiko, hui ki nga mea i

    riro ora mai 350.

     Kotahi te tima whaitiketike rawa kua u

   ki Akarana—800  hoia o rawahi i runga.

   Katahi pea enei ka eke ki uta. Kei muri

   atu etahi kaipuke e rere mai ana—he kawe

    hoia mai ano.

                 TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

HE WHARANGI  TUWHERA  MA NGA

         HOA  TUHI MAI.



  Ko te tangata e hiahia ana ki te tango i

tenei nupepa, me homai ia kia kotahi tekau herengi

—ka  rite ai te nupepa ki a ia mo te tau kotahi.

  Ku  tuhi mai te tangata tuhi mai, kia marama

rawa nga reta, me nga ingoa o nga kainga, o nga

tangata, kia mohiotia ai.



                Patangata, Oketopa 28, 1863.

                Patangata, Oketopa 28, 1863.



KI TE KAI TUHI O TE WAKA MAORI, —

  E ta, me tuku e koe taku reta ki te " Waka

Maori. "  He panuitanga naku ki nga hoa—mana

e whakahe.

   E hoa ma, e nga tangata o Akitio, o Tautane,

o Porangahau, o Eparaima. Na koutou ranei te

 ritenga, na nga tangata mohio ki te mahi hipi;

 na nga kuare ranei tenei ritenga pohehe, ka he

 nei i au. Tenei taku kupu kia a koutou; —ekore

koutou e tae mai ki te homai kai maku. Me-

 hemea ka kore a koutou pakeha e whakaae mai

 ki to rua pauna me te tekau herengi, ka pehea

 koe ? E hoa ma, kanui to koutou pouri mo te

 whakaaetanga atu i ta koutou ritenga whanoke;

 penei hoki me a hau kei te pouri a hau mo oku i

 uru ki roto ki te whakaaetanga o ta koutou ture;

 i rere au i te taengamai o ta koutou pukapuka, i

 tae atu hoki taku reta ki a koutou. Ko tenei, e

 hoa ma, e whakahe tonu ana au i ta koutou

 mahi; he kino rawa tenei ritenga a koutou—ko

 tenei ka kati a hau i nga hipi a o matou hoa

 pakeha ki te kotahi pauna, a puta atu ki nga

 teihana (stations) katoa mahi haere ai.

   E hoa tukua tenei reta ki te " Waka Maori, "

 kia we te kite nga whanoke.

                          Na RENATA.

                  Pourerere, Noema 3, 1863.



 KI TE KAI TUHI O TE WAKA MAORI, —

   He kupu  tenei kia tukua atu ki te "Waka

 Maori. '' Koia tenei. E hoa ma kua pakaru  i

 au ta koutou ture mo te kati hipi. Kua tukua e

 au nga tangata rawa kore ki taua mahi kia whi-

 whi ratou ki tetahi rawa mo ratou. Mehemea i

 ki ai e koutou ki te kotahi pauna, e rima herengi,

 katahi tatou ka whakaae ki ta koutou ritenga;

 tena ko te ritenga whanoke nei, ekore matou e

 whakaae. Engari pea nga pakeha e reti ana i

 runga i o koutou whenua, ena pea e whakaae;

 otira, kaore—na te mea kua pau ana moni mo te

 reti. E Noa Huke, he aha koe i rere ai ki runga

 ki tenei ture whanoke ? Kaiahi rawa tou ingoa

 ka rongona i runga i tenei korero. Ko tenei ko-

 rero hoki he tuakana no te kino. E mohio ana

 ratou, me te minita hoki, ki te ritenga o ta kou-

 tou mahi—te pai ranei, te kino ranei. Ka huri

 mutu.

   Ki a Hemi Wuru, —E ta, maku tetahi niupepa

 —he  hiahia noku. Me  timata mai  i tenei

 marama ano—maku  e hoatu te tekau herengi mo

 toku niupepa. Ko te takai o waho me tuhi ko

 " Kairakau. "

                        Na HOKI KIOKIO.

 Ko nga korero o te reta nei na Morena te Kuru-

 hawea, na Hoani te Rangikangaiho.

                            Noema, 1863.

 KI TE KAI TUHI O TE WAKA MAORI, —

   Me tuhi enei kupu aku ki te reo maori, ki te

 reo pakeha, E hoa ma (e nga pakeha ka tae mai

 nei ta ratou whakahoki mo te ture katikati hipi

 a matou) e whakahe ana au ki a koutou whaka-

 hoki mai. He aha te whakapiki ai ki te 50 he-

 rengi mo te rau ? Ko koe koia te tangata kaore

 e whakapiki i te utu ? Hua atu ka mauria mai

 te peke huka  e te kaipuke, e nga terei, e nga

 waka, ka whakapiki ano koe i te utu mo to

 mauiuitanga ki te utu—ko au ianei kaua e wha-

 kapiki mo tenei mahi taimaha ? Naku te kati-

 kati i utu, naku te hinu i utu, naku te kohatu i

 utu. I pau katoa nga wahi o te tangata i taua

 mahi; i korero kino nga rangatira hipi—i kanga,

 i nui noa atu te kino ki nga maori. E ki ana

 koe, —" kei hea te ture whakarite i te mahi a te

 tangata " E hoa ma, kaore ra he mahi a te ta'

ngata i raro i te ture; ko no; a mea katoa kei

runga i te ture, ahakoa pai, kino ranei—iti, nui

ranei. E ki ana koutou kua tae taku rongo kino-

ki nga iwi ke mo te hoiho, mo te kaipuke. Ko-

ehea iwi e whakakino ana ki te tono a Ngatipa-

horo i te utu ? Tena, me hapai noa oti au i to

hoiho ? Me tiaki noa oti au i to kaipuke ? Kaua

te kai hapai e utua mo te mahi i ora ai ena mea

e rua ? He pononga oti matou nohou kia hapai

noa i to hoiho, kia kaua te utu ? E hoa ma, inu

koutou i te wai, whakaharangi, tuhi mai ai

koutou i enei kupu. Nau ano te mahi, naku nga

ringaringa. Kia rongo  mai koutou, na  nga

 ringaringa katoa taua ture i whakarite. E ki

 ana koe; —" he kai peka te tangata ? " E ta,

tikina he tangata mou; kaua koe e ki mai kia

 whakarerea e nga tangata katikati tenei ture—

 ekore e mutu, ekore e mahue. E ki ana koe kia

 tuia o aku ngutu. Ekore—kia whakaae koe ki

 te 50 herengi ka mutu ai maua ko te runanga te

 korero. Engari tikina he tangata hei katikati i

 o hipi, kia watea ai koe hei hapai patu i runga i

 te tuara o te aroha o matou, o koutou, o Here-

 taunga katoa. Ehara ahau i te tangata mangere;

 naku ano i mahi nga hipi i nga tau katoa, a, me

 te pau i te pito raumati.

   E hoa, kati koe me he whakahoki pouri mai i

 o matou pukapuka; tuia ou ngutu ki te tuatua,

 ara ki te paratahoro (bradawl) ranei. He hanga

 hou koia na taua te totohe ki te utu; kaore koa

 e kite ko ta taua mahi tonu tenei o mua iho he

 totohe, kia tino whakahe rawa mai koe. He aha

 no matou te hapai ai i te utu mo tenei mahi tai-

 maha ? E hoa ma he mea takoto noa nga kupu.

 o tenei niupepa te whakahoki atu e matou.

  Na te HUNGA KATIKATI ratou

                      ko PAORA ROPIHA.



 TAIPORUTU, WHARE RUNANGA O RANGI-

               TUKIA.

                   Waiapu, Oketopa 8, 1863.

 KIA TE MAKARINI, —

   E  ta matou hoa aroha, tenakoe. Tenei te

 korero o enei runanga kia rongo mai koe.

   Kia korerotia mai e koe nga korero a nga ra-

 ngatira o koua kia rongo atu matou; rae kore he

 korero marama a nga tangata o kona, ka tuku

 mai ki a matou kia rongo atu matou. Tenei ko

 nga korero pouri anake o Waikato nga korero e

 rongo nei matou. Tenei koa te mea i rapu korero

 atu ai matou ki a koutou, he roa no te pourita-

 nga e pouri nei i runga o tenei wahi. Huri ake

 tena.

   E  hoa, tenei te korero nui o konei; kia rongo

 mai koe kua riro Ngatiporou kei Waikato—kai

 te riri ki te pakeha. Nana nei (na te pakeha)

 tenei iwi. a Ngatiporou, i ki ai he tangata. Tena

 ia he hereheretanga ia tenei iwi na nga iwi katoa

 o te motu nei; na te pakeha ka mutu te mau o

 te pirita i te kaki o te tangata o tena Ngatiporou

 kua riro kei Waikato. Kati, ko ta matou wha-

 kaaro hoki kia whaia mai hoki te haere a Ngati-

 porou ki konei e te pakeha. Ina hoki ra, he take

 tika ta te pakeha riri ki Waikato ? he kohuru

 tena. He aha ta te pakeha take ki Ngatiporou i

 haere ai ki Waikato whai ai i te riri ki te pakeha ?

 Tenei he mea mounu te ika ka kai ki te matau.

 Waihoki na Ngatiporou i mounu ki Waikato—

 kati, me kai te ika i te mea maana. Otira te

 take i ki atu ai he mea kia whai mana ai te ture, -

 kia whai hara rawa ake ai raua whenua ekore-

  e haere nga tangata ki te tuara, i te hara o raua

 whenua—ko   ia te mea i karangatia atu ai kia

 whakaritea te haerenga o Ngatiporou ki Waikato,

    Otira, e te Makarini, e mohio ana koe ki nga

  ture; tena ra whakapuaretia te tikanga o te ture

  e riri nei ki te kino ki te ao, ki te rewera.



                   WAIATA.

    Kiore, kiore, waiho kiore kia mau ana;

    Katikati tu i runga i te rotaringa.

   Pakura e ! naumai ki uta.

    Parera e! naumai ki uta

    E moho e! naumai ki uta; ki te uhi i uta, ki te

           repo i uta.

    Kia Hine Wairerehua taketake.

   Kopa ! Kopa! Ko Hie! Hie !

    Tenei Kawana te haramai nei,

    Me tana mea iti, me tana mea rahi.

    He paru te ringa o te wahine;

               TE WAKA  MAORI O AHURIRI. 3

  He hawa te ringa o te tane.

  Taku tara (bird spear) i whakanohia ki te ko-

        tore o te koko—koi koa!

  Oreore te kata a te wahine, e he ! he ! he!

—Kahuri  ena korero. Hai kona ra; ma te Atua

tatou tahi e tiaki.

  Na enei runanga katoa; Patangata, puta noa

mai ki Waiapu.

      Na EPINIHA WHAIKAHO AKUHATA.

      Na TAMATI HAPIMANA TUHIWAI

        MOKENA KOHERE.











NGA KAIPUKE U MAI  KI NEPIA.

               

Noema  11—Te Haneti (Janet), 28 tana. No Tu-

  ranga, no te Wairoa. He kaanga, he wana

  rakau, he huahua nga utanga. Nga tangata

  eke mai, 35 nga maori.

Noema  11—Te Meeti (Maid), 12 tana. No te

  Mahia. He huruhuru i runga. Kotahi te

  pakeha eke mai.

Noema  16—Te Rangatira, he tima, 174 tana.

  No Po Neke mai, no Rangiwhakaoma. He

  tini noa nga taonga i runga. He tokomaha

  nga pakeha i runga mo Nepia nei; he toko-

  maha hoki mo Akarana—ko etahi e haere ana

  hei Mirihia.

Noema  19—Te  Tipi (Gipsy), 12 tana. No te

   Wairoa.

Noema  19—Te Riro (Hero), 15 tana. No Moha-

  ka. He huruhuru nga utanga.

    NGA KAIPUKE RERE ATU I NEPIA.

Noema  12—Te Kiwi, 30 tana. Ki Akarana

  Kaore  he utanga atu.

Noema  17—Te Hi Tapena (Sea Serpent), CO tana.

  Ki Po Neke.

Noema  17—Te Rangatira, he tima, 174 tana. Ki

  Akarana. He  maha nga pakeha i runga e

  haere ana ki Akarana—ko te Makarini tetahi,

  i eke atu i konei.

Noema  18—Te Haneti, 28 tana. Ki te Wairoa.

  Nga  tangata maori i runga 35.

Noema  19—Te Erehata (Effort), 32 tana; na

  Kopu. Kua  rere ki te Wairoa. Te kau nga

  tangata maori i runga.





   AKIHANATANGA

I   RUAHINE            I TUTAEKURI

             HE HOIHO,

     HE KAU, HE HIPI, HE AHA ATU.



EHOA       MA, tena au kei te whakatu i tabu aki-

      hana, i te whare paparikauta i Ruahine i

roto i nga marama katoa—ia marama, ia marama.

He  akihana hoko Hoiho, Kau, Hipi, Poaka, me

etahi atu mea ora; tetahi, he tarutaru kai hoiho

nei, he kaanga, me nga parau, me nga aha noa

ahu whenua  nei. Ko  te akihana tuatahi hei te

HATAREI, te 5 o nga ra o Tihema e takoto aka

nei, ka timata i waenganui ra—i te haora o te tina.

  Ko  te tangata e whai hoiho ana, aha atu ranei,

mo  te hoko, me pa wawe mai ki a au ki Nepia nei.

             Na te IENIHI,

                          Kai hoko akihana.



  ETORU PAUNA HEI UTU.

KUA     NGARO  ATU  i te whare hoiho a te Ha-

       nita, i Nepia nei, i te 2, i te 3 ranei, o nga

haora o te ata o te 7 o nga ra o tenei marama, te-

tahi hoiho raho poka. He whero te ahua; ko te

parani kei te pakihiwi katau, he mea porotaka, ri-

pekatia ai a runga me te whetu o terangi te ahua;

ko  te teitei 60 inihi pea; he roa te waero: ko te

rae he ma—tena  kei te kaki te tohu o te ohanga.

He  hoiho kua kaumatuatia taua hoiho.

  Ko  te tangata mana e mau mai taua hoiho ki te

whare hoiho a te Hanita i Nepia nei; ko te tanga-

ta ranei mana e whakaatu taua hoiho kia te Hani-

ta, ka utua ki nga pauna e toru na.

                    Na te HANITA.

  Nepia, Noema 25, 1863.

   MO TE KAWENGA MEERA.



KO    WAI   ranei e pai ana ki te mahi Meera, tae

      noa ki te mutunga o nga marama e ono e

takoto ake nei, e timatatia ana i te tuatahi o nga

ra o Hanuere 1864 ? Ko te mahi tenei, ara, ko te

kawe atu i nga peeke pukapuka o nga Meera ki

nga kainga kua oti te whakarite ki raro iho nei,

me te whakahoki tuai ki Nepia nei ano etahi.

  Na, ko enei Meera e haere atu, e hoki mai, ki

Nepia i roto i te WIKI KOTAHI, hono tonu.

  Ara; —

  1. Haere atu i NEPIA ki PORANGAHAU tetahi: —

me waiho, me tango nga pukapuka ki Waipureku,

ki Hawheraka, ki Poukawa, ki Waipaoa, ki to

Waipukurau, ki Eparaima, ki Porangahau.

  2. Ki POURERERE tetahi: —ko tenei Meera me

mau atu i Waipureku, a me whakahoki mai ki

Waipureku  ano.

  3. No  WAIPUKURAU tenei, haere atu ki te RUA-

TANIWHA, ki te whare mahi hipi o Takana (Mr.

Duncan), a tae rawa atu ki TAUMATAPU, ki te

whare o Karaiana (Mr. Carlyon), a hoki mai ano

ra te whare o Takana ki WAIPAOA. Kia mohio

hoki—ki  te whakaritea kia waiho etahi pukapuka

o tenei Meera ki te whare mahi hipi o Karanati

 (Mr. Grant) i Makaretu; ki te whare mahi hipi

hoki o Kapene Ramapata (Capt. Lambert) i Tu-

kipo—penei, me kawe atu ano.

  4. Ki te PUKETAPU, ki MARAEKAKAHO, ki

KERERU: tetahi; —a hoki rawa mai ma te Puketapu

ano ki Nepia.

  5. No te PUKETAPU haere atu ki WAIPUNA

tetahi, a hoki mai ki te Puketapu ano.

  6. Note AUTE  ki PATANGATA tetahi, a hoki

mai ki te Aute ano.

  7. No NEPIA ki te WAIROA tetahi, a hoki mai

ki Nepia ano. Ko nga peeke paku ka waiho, ka

tango, ki tona wahi, ki tona wahi, i runga tonu i

 te huanui.



   Na, tenei ano hoki etahi Meera e haere atu, e

hoki mai, i roto i nga WIKI ERUA; ara—

  8. No PORANGAHAU ki RANGIWHAKAOMA, a

hoki rawa mai ki Porangahau.

  9. No te WAIROA ki TURANGA, a hoki rawa

mai ano ki te Wairoa.



   Na ka tukua enei nga rangi katoa e haere ake

 nei, a tae noa ki te HATAREI te 5 o nga ra o

 Tihema 1863, ki te 4 o nga haora o te ahiahi, hei

 takiwa tuhinga whakaao mai ki au, ki Nepia nei.

Kia  marama  te tuhi mai, kia rite rawa ta tena

 tangata tana tuhi, ta tena tangata tana tuhi ki

 tana Meera e pai ai ia; kia ata hangai marire kia

 mohiotia ai e au; me hiri rawa nga pukapuka,

 kei tirohia whanakotia. Me  tuhi  a reta, reo

 maori tonu ano, nga utu e paingia ana e ia tangata

 mo ia Meera mo aua marama e ono. Kaua nga

 utu e tuhia ki te wika, engari me reta ano. Me

penei te tuhi ki waho o nga pukapuka, ara; —

 " He Pukapuka whakaae Meera tenei; " he me

 ia kia ata mohiotia.

   Na ekore te Kawanatanga  e mea, tera e tino

 tangohia, e whakamanangia te pukapuka whakaae e

 iti rawa tona utu; engari ka  ata whakaarotia

 hoki te ahua o te tangata, kia pono ai te mahi.

 Kia matauria hoki; ki te whakaritea a ko atu ho

 kainga waihotanga pukapuka i runga tonu i te

 huanui e haere ai tetahi Meera, ko tena hoki kei

 roto i te utu kotahi kua whakaritea mo  taua

 kawenga Meera. Heoi.

   Na te tino Rangatira o nga Meera

                 Na PITA PAAKA.

   Nepia, Whare Meera,



   ERUA PAUNA HEI UTU.

 KUA    NGARO    tetahi hoiho uwha, he tu a

       whero pouri rawa nei te kara; kaore he

 parani tahi; he tongi ma kei runga i te pakihiwi

maui, i raro iho i te tera, me te hawhe karaone te

 rahi; he tongi ma hoki kei runga iti ake i te reke

 reke o te waewae katau o muri.

   Ko nga utu kua oti te whakahua i runga ake

nei ka hoatu ki te tangata mana e hopo, ka mau-

mai ki te Whare Kawanatanga i Nepia nei.

  E  hapu ana i te ngaronga—tena pea kua whai

punuka  inaianei.

4               TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

          HE   TAONGA.

      Katahi ano ka tae mai i Ingarani,



TENA, kei te Toa a te Hutana, raua ko te

      Eawini, i Nepia nei, nga parakete whanui,

matotoru rawa—he mea hou tonu mai no rawahi

mo  te hotoke nei



                                                £   s. d.

Nga parakete whero, mo te mea Katahi... 100

Nga mea ma, mo te mea kotahi...... 15  O

Nga  mea puru, mo te mea kotahi...... 14  O

Nga kaawhe, he mea pai rawa—huruhuru

          anake—mo  te mea kotahi... 1 00

   Tenei ano hoki etahi taonga katahi ano ka tae

 ruai i Ingarani, ara; —

    He  Hate Marikena

    He Puru Hate—huruhuru kau

     He  Tarautete Mohikena

     He Piwi huhua noaiho—he  mea tino pai, he

         mea iti hoki te utu

     He kahu wahine—he huruhuru anake. Ko te

          utu, rite tonu ki te katene

    He Kariko, he Huka, he Tupeka momona ra-

           wa, he aha noa atu.

   Ma  te korero e aha ai enei taonga; engari me

 kite rawa ano, katahi ka mohiotia te painga.

         Na te HUTANA   raua ko te E A W I N I.

   Nepia, Akuhata 20, 1863.



  Kia rongo mai nga tangata Maori.

   E   HOKO   tonu ana au i nga kai Maori katoa, i

   nga Witi, i nga Haniana, i te Taewa, i te

   aha atu, me ka kawea mai ki te taone nei.

    He huhua noa iho nga taonga, me nga kai Pa-

   keha, kei taku whare e tu ana hei hoko.

 Ko  etahi enei o nga taonga, ara: —•

   He Parakete ma—he mea nunui, he mea pai

   He Potae—he  mea rere ke te ahua o etahi, o

         etahi

    He Tiakete matotoru

   He Kaawhe huruhuru

    He Hate ma, he mea rere ke te kara o etahi

    He Tarautete mohikena

    He Tarautete pango

    He Tarautete huruhuru, rere ke nga kara

    He peke Huka

    He Hopi, he Tupeka, he Maati, he Paipa, he

          Ti.

  Ma  te tangata e haere mai ki te matakitaki i

enei taonga kia kite ai te ahua pai.

                 Na TE HATANA.



   TURANGA TERA HOIHO.

E   MEA ana a HOURA, kai hanga tera nei, ki

nga tangata Maori o Heretaunga kia rongo

mai ratou e haere tonu mai ana ki a ia nga uta-

utanga tera pai o Ingarani mai. He mea whakarite

mariri e ia kia hangaia mai ano; ehara i te mea

hanga noa. Ko te ritenga o te utu e ngaware ana.

Tuitui tonu ia i te mea pakaru, me ka mauria

mai ki a ia.

   Heekipiri rori,

    Nepia, Hune 23, 1863.







    ERUA PAUNA HEI UTU.

    KUA     haere ke atu i Waipaoa, i te 6 o nga ra o

           Pepuere i tenei tau, kotahi okiha (kau nei. )

    Ko te kara o taua okiha he tu a pouri rawa, koti-

    ngotingo nei; ko te parani kei te papa katau, he

    penei G I; ko nga matamata o nga taringa pihi

    kua poroa taua rua. Ko  te utu i runga ra ka

    hoatu ki te tangata mana te whakaaetanga mai e

    kitea ai taua okiha; a, kia kotahi pauna e hoatu

    ki te tangata mana e whakaatu mai te matenga—

    mehemea ka mate. E waru rawa nga okiha i ngaro

     i taua takiwa, ko tetahi tenei o ratou; ko etahi e

    mohiotia ana kua mate.

                  Na HEMI KARINIHI.

      Patangata, Noema 11, 1863.

   Ko te toa hanga o Waipukurau.





HE     karanga atu tenei na WETARIKI TAROUA

      tena nga hanga  kei i a ia inaianei mo te

hoko, ara; —

  He Katikati hipi; he mea hanga na Hoapi

  He Hinu popo mahunga; he putara paku etahi,

       rarahi etahi

  He  Kohatu oro katikati, oka, aha atu

  He  Tarau taaka, he kanavvati etahi, mo te hunga

        katikati hipi

   He Tarau mohikena, 100 pea. He mea  tino

       pai ia

   He Tarau mohikena—he mea tarapu—50 pea

   He Tarau peretihi—huruhuru—haere  hoiho nei,

       30 pea. He  mea whakatawakawaka

   He Paraikete maha noa—erua  nga takai. He

       mea pai rawa

   He Hate  katene, whakahaehae nei, e rua nga

        keeihi

   He Hate Karaimiana—huruhuru nei ano



 Me  etahi hanga maha noa atu. Ma te MONI

     whakatakoto  tonu, ka iti rawa ai te utu o

      enei taonga,

            Na WETARIKI TAROUA.



 KO TE TOA HANGA O WAIPUKU-

            RAU.

           MO TE HOKO  INAIANEI.

  50 PEA PARAKETE  pai rawa; he mea wha-

  nui ia, ho mea taumaha

    He huhua noa atu nga kakahu katoa, mo te ho-

  toke nei, kei reira o tu ana; he mea kaiwhiri ma-

  rire mai

     50 pihi o te PIWHI puru nei—he mea tino pai.

     12 pihi o te PIWHI taua nei.

     24 POKE  whai kakau ano 5 he mea hanga

             na Karingi.

     48 PATITI; he mea hanga ano na Karingi.

    100 KAKAU  poke papai rawa.

            NA WETARIKI TAROUA.





   ERUA PAUNA HEI UTU.

  KOTAHI    te hoiho, tu a whero marama nei te

        kara, kua haere ke atu i Aropaoanui, kua

  anga ki te taha ki Nepia. He tongi ma  kei te

  rae; ko te waewae o muri, o te tahia maui, he ma;

  ko te parani kei te pakihiwi maui he M, he K—

  na te mea i huia te M me te K.

    Ko  te utu i runga ake nei ka hoatu ki te tangata

  mana e hopo ka kawe ki a Tiemi o Waipureku i

  mua  ra, kai a kau nei—kei Nepia inaianei e noho

  ana—ki  a Teone Makinana ranei o Aropaoanui.





       PANUITANGA.

   HE    pakeha hoko i nga kai maori nga tangata

         kua  tuhia nei nga ingoa kiraro iho—ara,

   i te witi, i te aha noa.

          Ko te WATA ratou ko KENERE

                ko WATA ano.

     Nepia, 13 Hune, 1863.





           WHAKARONGO!

  EMEA    ana a WIREMU RAETEPONE, o

        Waipawa, ki ona hoa Maori kia rongo mai

   ratou e hokohoko tonu ana ia i te Witi, i te Poaka,

   i te aha noa atu hoki a te tangata maori. 

     Rupeke katoa nga taonga, me nga kai pakeha,

   kei tona whare hanga i Waipawa e tu ana hei hoko.





   HE mea ta na HEMI WURU, i te whare ta o te

      Haaki Pei  Herara, ki Nepia, i te Hatarei i

     nga rua wiki katoa—tena  rua wiki, tena rua

      wiki.