TE WAKA MAORI O AHURIRI

       "KO TE TIKA, KO TE PONO, KO TE AROHA. "

No. 14. ]       NEPIA, HATAREI, TIHEMA   12, 1863. [VOL. I.

HE KUPU ATU ENEI KI NOA HOA TUHI

               MAI.

EKORE  e o te reta a Hohaia te Hoata mo te ta-

riana.

  Ko Hori Kiokio e ki ana (mo te reta a Paora

Ropiha) be taimaha katoa nga mahi a te tangata

e mahia ana. Ekore ia e whakarongo ki te ture

o nga runanga mo te kati hipi; ka mahi tonu ia

—heoti ano te mea e kite ia i te moni hei hoko

kahu mo  tana wahine, mo ana tamariki. Ko

Hori Nia Nia hoki tetahi e ki ana ka mahi tona

ratou ko ona tangata i a Tihema nei i nga hipi

 a tona pakeha, a Pawehi Rata (Purvis Russell. )

   Ko Toha e ki ana kua kitea te Wirihana te

 Ngaruru o te Waka tahuri i te Wairoa; no te 20

 o Noema i kitea ai kua paea ki uta, kua pau te-

 tahi wahi i te ika—" Nga mate a Tua Pawa, he

 waka tahuri ki te moana, he whare wera ki uta. "

   Tenei te tekau herengi a Renata o Patangata

 mo tona nupepa kua tae mai: —" Noho maaha

 ana, haere maaha ana. "

   He hoiho aha ena hoiho i tuhi mai nei a Re-

 hu 1 He hoiho ngaro, nana ano ranei ? Me tuhi

 mai ano ia, me tona kainga e noho mai ia me

 whakahua mai.

   Kua  haere tonu atu nga nupepa ki a Nirai

 Runga, mana e ui ki te Puketapu—ka kore, kua

 riro i te tangata.

   Kua  tae mai te reta a Raniera o Turanganui,

 Wairarapa. E pai ana; mana e tuhi mai.

       WAIKATO.



 NA  te Roari Ahere nga korero o Akarana

 mai. Kaore he parekura i muri mai o

 Rangiriri nei. Kotahi te wiki o te Tinara

 e noho aua i Rangiriri i muri i te whawhai

  nei; e tatari aua ki nga kai, ki nga aha

  atu, o nga kainga o te taha ki raro o te

 awa  kia tae mai; e hanga aua hoki i te

  pa hei nohoanga mo nga hoia e waiho iho

  ana i reira, i Rangiriri; katahi ka haere

  atu ratou ko ona hoia, ka anga atu whaka

  te kainga o te Kingi, ko Ngaruawahia—

  he tiki he whakaara i te paraki o te Kuini

  ki kona. Haere ana te hoia i uta, haere

  ana te tima i ro te wai. Haere tonu te

  hoia, ka tae ki te pa maori, ki Paetai; ro-

  kohanga atu kaore rawa he  tangata i te

  kainga—he  kararehe anake nga tiaki o te

  kainga. Titiro rawa atu te pakeha  ko

  nga parepare o taua kainga e takoto haere

  ana i te taha o te awa anake, kaore o te

  taha ki uta—me te mea e whakaaro ana

  nga  tangata nana i keri, ekore e taea to

  ratou kainga  ma uta. Engari, ko nga

  mara taewa e huhua noa ana—ko te witi i

   kore o reira. I tua atu o taua kainga ka

  noho iho nga hoia, ka ara nga teneti mo

  te po. He whenua  otaota ia, he whenua

  tau  rawa hei nohoanga  mo te hoa riri

  mehemea  e aro whawhai ana; otira kaore

   tahi he maori i kitea, I te aonga ake o te

  Ta ka whakatika ka haere ano; haere tonu

  i roto i nga mahinga kai me nga tupuranga

pititi, (ko te kai hua rawa ia o reira), a

tae atu ana ki Taipouri; haere tonu, me

te kore e kite tangata maori, a, i te Taitei,

te 3 o nga ra o Tihema nei, kua tae ratou

ki Taupiri. Ko te Manei, te 7 o nga ra,

hei rangi taenga atu ki Ngaruawahia.

  E ki ana kua tae mai te pukapuka a Wi

Tamihana ki a te Kawana; e mea ana kia

houhia te rongo—te whakahokinga  atu a

Kawana, ka ki atu ekore ia e tahuri ki te

korero ki a ratou; ka pa ra ano kia hinga

te paraki o te Kingi i Ngaruawahia, kia

maranga  ta te Kuini, katahi ia ka pai kia

korero kia ratou—ko tenei me haere tonu

 te hoia kia taea ra ano taua kainga. Ko

 Waikato  kai te tiaki tonu i te haere o te

 taua; inahoki, e whakatika ana i te ata te

 hoia, e ka ana te ahi a te maori i runga

 hiwi; he tohu ki ona hoa kia mohiotia ai

 tena te hoia te haere nei—a, e penei tonu

 aua i runga i nga hiwi katoa o te huanui

 e haerea nei e te hoia.

   Ko  Ngatimaniapoto raua ko Waikato

 kai te kakari. Ko Ngatimaniapoto i mea

 kia turakina te paraki o te Kingi i Ngarua-

 wahia, ko Waikato  kaore i pai; heoi, ka

 totohe—paku  ana nga pu o etahi ma ru-

 nga i nga upoko o etahi.

    I te mahi nga hoia o te taua i haere ki

 te awa o Waihou ki te hanga pa; kua oti

 aua pa i Hauraki mai ano tae noa mai ki

 Meremere—ma   konei ka mau ki te pakeha

  te ngaherehere i te Wairoa puta noa mai

 ki te Hunua.





  I KI ano  matou i tera nupepa  kia taia

  tetahi kupu whakaatu mo runga i te mahi e

  panuitia nei kia hokona nga hoiho a te

  pakeha, a te maori ranei, e haere aua i nga

  kainga maori ka kore ia e tae ake te tan-

  gata nana  ki te tiki ake. Koia ra tenei,

  ka ki atu matou  e he ana taua ritenga.

  Ko  te he tenei, he totohe apopo no koutou

  ko nga pakeha nana nga hoiho, me nga

  tangata hoki nana i hoko—mo aua moni

  ka riro. Tera  pea te tangata te haere nei

  i runga i tetahi hoiho kua hokona e ia, kua

  utua mariretia e ia ki te moni; he tupono

  anake akuanei i te huarahi ki te tangata

  nana  te take o te hoiho, kua  karanga

  mai; —" Aue!  taku hoiho e!" Heoi, hei

  te uinga akuanei ka kiia he whanako te

  tangata nana i hopo, i hoko—ua, ka tupu

  he torohe. No  konei ka ki matou kia ata

  hanga koutou, kia tupato. Ki te mea ka

   kitea koutou te hoiho ngaro me ata kimi

   marire i te tangata nana—kaua e mea kia

   hokona tonutia. Tetahi  ko te hoiho e

   haere noa ana kaua e hihiri ki te hopo;

2                TE WAKA MAORI O AHURIRI.

tona pea e haere noa, a, ka tae atu ano ki

tona kainga. Kua  ki mai etahi o koutou

ki a matou na te pakeha i ako tenei ritenga

ki a  koutou; kai te pena ano hoki te

pakeha, kai te panui i tona whakaaro kia

hokona te hoiho ngaro: he kiatu tenei he

mea  whakaoho noa  pea tana panui kia

hohoro ake te tangata nana—me 'te kokore-

ke pu whakaoho ' te rite.

   I nui ai o matou kupu ki runga ki tenei

ritenga, he mea he nui no te ngakau kia

kore he take hei whakatupu i te mauahara

 i roto i a koutou ko nga pakeha. Tena

 ano pea matou e  hoki ki enei korero a

 muri ake korero au





HE  WHARANGI   TUWHERA MA  NGA

          ROA  TUHI MAI.

  Ko  te tangata e hiahia ana ki te tango i

 tenei nupepa, me homai ia kia kotahi te kau herengi

 —ka rite ai te nupepa ki a ia mo te tau kotahi

   Ka  tuhi mai te tangata tuhi mai, kia marama

 rawa nga reta, me nqa ingoa o nga kainga, o nga

 tangata, kia mohiotia ai.



                  Patangata, Tihema 1, 1863.

 KI TE KAI TUHI O TE WAKA MAORI, —

   E hoa, he kupu tenei nuku kia kite oku hoa

 maori. Na. ko nga hipi a Paora Ropiha raua ko

 Henare Koura, me waiho ena hipi maku e kati

 —kia   kitea ai e  au te homaitanga o te 2 10s.

 Ina hoki i te pare matou ki nga pakeha, kaore i

 pai ki aua utu: na reira matou i ki a ai, kati me

 haere matou ki nga hipi na Paora, na Henare. na

 Nopera—ki  nga tangata nana i whakatu tenei

 ture, ki o Kairakau hoki, maku anake e kati ena

 hipi.

                 NA HENARE WAHINE.





 KO NGA RONGO, KO NGA AHA NOAIHO

             O KONEI.

I ENEI rangi kua hori atu nei, ka hopukia te

 tangata Maori e tetahi pakeha, o te taha ki runga

 o Petane, e tahae hipi ana—rokohanga  atu e

 hikitia ana taua hipi. He mea whakangau ki

 nga kuri a te whanako, ratou ko ona hoa. Ki

 tonu atu te pakeha kia whakawakia taua tangata

 ra. He pawera anake te ngakau o ta tangata ra.

 katahi ka inoi ki te pakeha kia kaua ia e whaka-

 wakia; ka ki, engari me utu e ia te hipi, me patu

 nga kuri. A, ka roa e tohe ana, katahi ka wha-

 kaaetia taua korero e te pakeha—heoi, ka ngaro.

   PETANE. —I  nga ra kua hori ake nei titiro ana

 tetahi pakeha o Petane e whakawhanau ana tetahi

 o ana kau—kawe  noa. whakauaua noa ana te

 katua, te puta mai te kuao. Katahi ka patua te

 katua (he mea hoki ekore e ora), muri iho ka ta-

 pahia ka tirohia, katahi ka kitea te kuao i roto

 he mea nui tonu: erua nga upoko, me nga kaki

 erua ano—ko  etahi wahi atu o te tinana i tika

 tonu.



      WHARE WHAKAEA, NEPIA

 I  TE PARAIREI, te 4 o  nga ra o  Tihema,

 ka  tu te whakawa  mo   Wiremu  Taratara,

 raua  ko  Pape, he tangata maori  raua no

  Purimu, he whanaketanga i nga puutu o tetahi

 pakeha humeka i Nepia nei. I te tuatahi o nga

  ra o tenei marama tomo ana taua tokorua ki roto

  ki te whare o taua pakeha titiro ai ki te puutu

  mo raua. Tirotiro noa, katahi ka ki he; te aonga

  ake o te ra ka hoki mai raua ka utu i etahi puutu

 mo  raua—heoi, haere ana. Muri tonu iho i a

  raua ka titiro te pakeha kua riro etoru pea o ana

  puutu. No te toru o nga ra o Tihema ka kitea

  tetahi pea o aua puutu i nga waewae o Pita Pe-

  tera e mau ana. Katahi ka whakawakia taua

  Pita ra; ki ana mai he mea hoko nana i a Wi

  Taratara. Heoi, ka tikina taua tangata ra; i te

  4 o nga ra ka whakawakia, raua tahi ko Pape,

  tona hoa i tomo ai ki roto ki te whare o te pake-

  ha, i hoki tahi ake ai ki te kainga hoki—tika ana

  te whakapae ki runga ki a Wi Taratara nana i

tahae. Katahi ka whakaritea e te Kai Whaka-

wa kia rua wiki e hereheretia ana, e whakamahia

ana. Tena e meatia taua koroke hei hutihuti i

nga runa e tupu ana i te whare o te Kawanatanga

i Nepia nei. Ko Pita i tukua, ko Pape hoki. No

muri i te whakawa ka ki nga hoa o Pape ko ia

ano, ko Pape, te tino whanako—engari kaore i

hangai ki runga ki a ia nga korero i te whaka-

wakanga.

  No te 8 o nga ra o Tihema ka tu te whakawa

a Tame (he pakeha no Tutaekuri) ki a Karauria

Pupu mo tona hoiho i mauria e taua Karauria—

ki ana a Karauna nana ano te hoiho i mauria ai.

Ko te korero tenei. Na Pape (mangumangu nei).

te take o te hoiho; hokona ana e ia ki a Here-

maia: he matenga no tetahi hoiho a Karauria i

a  Heremaia, katahi ka hoatu taua hoiho hei

whakarite. Muri iho, ka rua enei tau ka pahure

atu nei. ka mauria taua hoiho e Nikora Tahata-

haroa, ka hokona atu ki tetahi pakeha i Nepia

 nei; katahi ka hokona haeretia e te pakeha, na-

wai ra ka tokomaha nga pakeha kua mauki taua

hoiho, a, tae rawa mai ki a Tame te whakamu-

tunga—te  tangata e whakawa nei ki a Karauria.

mo  te mauranga. Heoi, tika ana i te kupu o te

 whakawa  na Karauria ano te hoiho, engari he

mea whanako na Nikora—ko  te hoiho me hoki

 ki a Karauria, ko Nikora me hopo. Heoi, herea

 ana a Nikora, kawea ana ki te whare herehere

kia whakawakia  ano i tona rangi atu mo tona

 whanakotanga.

  No  muri ka  Peiratia " e te Whitimoa kia tu-

kua taua tangata kia haere noa ana i te takiwa e

 tatari ana ki te nohoanga o te Kooti hei whaka-

 wa i tona hara Ko te tikanga o te " Peira'' he

 pukapuka whakaae moni kia utua kite Kuini, ki

 te ngaro te tangata e whakawakia ana i te rangi

 o te whakawa. Na te Whitimoa i whakaae ki

 taua pukapuka—a, ki te ngaro a Nikora i te ra-

 ngi o te whakawa, ka riro nga moni a te Whiti-

 moa 20 pauna—no te mea ko ia kua waiho hei

 herehere whakakapi mo Nikora i roto i te ritenga

 o taua pukapuka*

   Ko tetahi whakawa i taua rangi ano. na Wiripo

 Hawea, he tangata maori no Purimu, raua ko te-

 tahi pakeha o Nepia nei. He hoiho ano te take.

 Na Wiripo te hoiho, he tangata maori ano nanu

 i hoko taua hoiho ki taua pakeha. Oti ana i te

 whakawa me  hoki te hoiho ki a Wiripo. Ko te

 tangata nana i hoko ki te pakeha e ki ana kai te

 Wairoa—ki te mea ka mohiotia tona ingoa, tera

 e mau.

   Tera ano tetahi whakawa i taua rangi ano na

 te maori raua ko te pakeha; ehara i te mea ti-

 kanga, he mea taonga noa.



          TE   WAIROA.

 No te IO o nga ra o Noema ka mate i te wai nga

 tangata maori tokotoru i te Wairoa—ko Romana

 Takiri, ko te Wirihana Ngaruru, ko Hohepa Pata.

 He haerenga ki te hi ika. ko te putanga o te Kape-

 kape, he tahuri anake te waka—ko te matenga i

 mate ai. Whakatauakitia  ana: —" Taku ahi i

 uta, te mate whakatau. " He tamaiti rangatira

 a Hohepa; na Romana i tono kia haere ratou ki

 te hi. E mea  ana nga tangata o reira kia tonu

 utu ki nga whanaunga a Romana te matenga

 a Hohepa. Katahi ra te whakaaro pohehe ! Te

 whakaaro ratou ua te Atua nui o te Rangi te wha-

 kaaro i mate ai ratou—mehemea kua mohio a

 Romana  he mate kei raua i a ratou, penei kua

 kore ia e tono. Tetahi korero pohehe o taua iwi,

 e ki ana mehemea ko nga ritenga o raua kua

 whakatangitangihia, kua haeremai a Tutara Kau

 -ika kua wahaina nga tangata ki uta ! ! E ki

 ana matou i tenei takiwa o te matauranga o te

 tangata, o te whakapono hoki, kua mahue enei

 whakaaro  kuare—kaore, tenei te mau nei ano.



               TAITAPU.

  TENA koutou, nga hoa Maori, kai te mahara ki

  nga korero, i te nupepa, o te 1 o Oketopa, mo te

  kaipuke i paea ki uta ki Wakapuaka i te Tai-

  tapu i te i o nga ra o Hepetema—i ora ra nga

  pakeha i te atawhaitanga o nga Maori o taua

  kainga. Tenei katahi ka maharatia te aroha o-

  aua tangata. I te ra horoi, te 14 o nga ra o No-

  ema, ka hui aua tangata ki roto ki te whare

  Kawanatanga o taua kainga, ka hoatu kia ratou

  e te pakeha nga "Waati. me nga aha atu, hei

                TE WAKA  MAORI  O AHURIRI

maioha no te pakeha ki a ratou, —he moni hoki

etahi na te Kawanatanga. He mea hokihoki na

te pakeha nga moni i hokona ai nga Waati, me

etahi mea atu. Heoi ra, ko te utu o te pai, he

pai ano.



KO NGA INGOA ENEI O ETAHI O NGA

  RANGATIRA I MATE KI RANGIRIRI, ME

  NGA MEA I RIRO HEREHERE MAI.



     KO ETAHI O NGA RANGATIRA I MATE.

RANIERA. (No te Ngaungau); Herewini, (No

Ngatinaho); Te Wharepu, (No Ngatihine); i tu

kino, he mea mo te mate.



KO NGA INGOA O ETAHI I RIRO HEREHERE MAI.

               NO NGATIHAUA.

   Tioriori (i tu ki te waewae); Tuhikitea (i tu

 ki te tuara); Ehera, Haumi, Wiremu (i tu kino

 enei tokotoru"); Te Kihi, Pene, Mohi, Te Rakato,

 Hohepa, Te Mumu, Tawhito, Te Waata. Peneha-

 mini, Heperi, Aperaniko, Hona, Tame, Nga taru,

 Henare (i whati te ringa); Akaripa, Kepa. Pu-

 kewhero. Piripi. Rihari, Harera, Mikaere, Heta,

 Ririmu, Wirimu, Kereama, Eruera, Matene, Ho-

 hepa. (34. )

              NO NGATITEATA.

   Totaea  Katipa, Maihi Katipa. Tipene. Whiti,

 Te Watene, Maihi Whareuwhi, Tiopira, Ihia Te

 Manga, Kaki Tipene, Hemi Manukau, Pene Tai-

 oro, Perereka. (12. )

                 NO NGATIPOROU.

   Tangataware. Hemi. (2. )

                   NO  NGATIHINE.

   Ngairo. Aihi, Raniera, Poka, Rapata, Apeta,

 Pauriki, Hona, Wini Kerei, Karaka, Arama. Ra-

  kuraku. (12. )

                PATUPOU.

   Te Weti, Waata, Eruera, Hemi, Hoera, Hunia,

  Pairama, Hopa, Makoa re, Aperahama. Paraone,

  Hemara, Enoka. Honata. Wiremu. (15. )

                NO  TE  NGAUNGAU.

    Waikato Te Tawhana, Hori, Reihana. (3. )

             NO NGATIPARIKINO.

    Pene Tahataha, Pehimana (i tu kino), Taure-

  reka, Paora, Hera. (5. )

               NGATITAMAOHO.

    Nikora. (1. )

                NGATIPUHIAWE.

    Hiriwa, Remi. Kakaraia, Epenaia. Harawira,

  Hemi, Hakopa, Hoani, Te Rohia, Te Wharemate.

  Hapimana, Hoani, Timea. (13. )

                  NO TAINUI.

    Hone Wakainu, Rupena. Pehimana, Nehana (4)

                NGATIMAHUTA.

    Takerei Te Rau, Ihaka, Karaka (teina o Take-

  rei, ) Kepa, Hikio, Tahuri. Pehitahi. Te Iho. Pehi-

  mana, Tarahawaiki, Te Ihi, Raparapa, Panapa,

  Hotaiwa, Hetere, Kanihi, Patuwiti, Nikora, Pani,

  Pereka, Hori, Hapimana. Haki, Honatana, Kaia-

  tika, Taneti, Panapa, Haratira, Henare, Aporo,

  Homana, Hori Taiepa, Rewiti. Matiu, Pita, Hati,

  Hoani, Hongi, Hemi, Rapata, Wiremu, Paora (42)

          NGATIMAHUTA   (NO KAWHIA. )

    Wi Kumete, Maka  Whaitere, Wiremu. Mara-

   kaia, Patirimu, Nepe, Iriura, Horomona, Rihi,

  Wiremu, Wirihana, Karaka, Hemi, Maka, Hara-

   wira, Panapana. (16. )

     Nga pu i riro mai 180.

     Tera ano etahi kaore i mohiotia nga ingoa.









  NGA KAIPUKE   MAI ki NEPIA.

   Noema 28—Te Rangatira, he tima. 174 tana. No

     Akarana mai. Tokoiwa nga tangata eke mai

     ki Nepia nei.

   Noema 30—Te  Heera, (Sarah, ) 121 tana. No

     Merepana na Poti Kupa mai. He tini noanoa

     taonga i runga. Tokorua nga wahine eke mai

     no Poti Kopa.

   Noema 30—Te  Henare (Henry. ) 40 tana,. No

     Turanga mai. 11 hoiho i runga, he kaanga,

     he aha atu. Nga tangata maori eke mai. 16.

   Noema  30—Te Apaianihi, (Affiance. ) 401 tana.

  No Ingarani na ro Neke mai. He  taonga

  anake i runga, kaore he tangata eke mai.

Tihema 1—Te  Raparingi, (Lapwing. ) 50 tana.

  No Akarana mai. He taonga, he kai i runga.

Tihema 1—Te  Reeri Paata, (Lady Bird, ) he ku-

  ne, 20 tana. No te Wairoa mai. He kaanga,

  he pou rakau, he poaka i runga—nga maori 15.

Tihema 1—Te  Tipi. (Gipsy, ) 12 tana. No Wairoa

  mai. He witi, he kaanga, he poaka i runga.

Tihema 4—Te  Haneti, (Janet. ) 32 tana. No Tu-

  ranga mai. He hoiho, he kau i runga. Nga

  maori eke mai S.

Tihema 4—Te  Tira, (Zillah, ) 68 tana. No Aka-

  rana mai. He rakau, he taonga noa i runga.

Tihema  5—Te  Hi Tapena, (Sea Serpent, ) 58 tana.

  No Po Neke mai. He taonga nga utanga.

Tihema  9—Te  Korio, he tima, 116 tana. No

  Akarana mai.

Tihema 10—Te Roari Ahere, he tima, 296 tana.

  No Akarana mai. He tokomaha nga pakeha i

  eke mai ki runga—hei kai mahi mo nga kainga

  pakeha i uta i Heretaunga nei. Ko nga ranga-

  tira hoki o te Runanga o te Kawanatanga i

  Akarana  etahi; e hoki ana ki o ratou kainga

  te Makarini hoki tetahi i eke mai.

     NGA KAIPUKE RURE ATU I NEPIA.

 Noema 27—Te Roari Ahere, he tima, 296 tana.

   Ki Akarana. 788 hipi i utaina atu i Nepia nei.

   Nga tangata eke atu i konei 8.

 Noema 28—Te  rangatira, he tima, 174 tana. Ki

   Po Neke. Tokorima  nga tangata eka atu i

   Nepia nei.

 Tihema 7—Te Apaianihi, 401 tana. Ki Po Ha-

   kene, He kohatu anake i runga.

 Tihema 8—Te Raparingi, 30 tana. Ki Akarana.

 Tihema 9-Te  Henare, 40 tana. Ki Turanga.

   Kotahi te pakeha, 16 nga maori eke atu.

 Tihema 11-Te  Roari Ahere, he timo, 296 tana.

   Ki Po Neke. Ko  nga rangatira i hoki mai i

   te Runanga i Akarana kua riro atu i runga—

    ko te Petitone tetahi.



    AKIHANATANGA

 I  RUAHINE             ITUTAEKURI

                 HE  HOIHO,

       HE KAU, HE HIPI, HE AHA  ATU.



  EHOA      MA, tena au kei te whakatu i taku aki-

       hana, i te whare paparikauta i Ruahine i

  roto i nga marama katoa—in marama, ia marama.

  He akihana hoko Hoiho, Kau, Hipi, Poaka, me

  etahi atu mea ora; tetahi, he tarutaru kai hoiho

  nei, he kaanga, me nga parau, me nga aha noa

  ahu whenua nei. Ko te akihana tuatahi hei te

  HATAREI, te 2 o nga ra o Hanuere e takoto ake

  nei, ka timata i waenganui ra—i te haora o te titia.

    Ko te tangata e whai hoiho ana, aha atu ranei,

  mo te hoko, me pa wawe mai ki a au ki Nepia nei.

    Te utu maku, mo re Kai-hoko akihana, kia ko-

  tahi herengi i roto i te pauna kotahi, me ka riro

  mai; ka rua pauna, ka rua herengi—heoi nei ano

  te utu.

    Te utu mo te nohoanga o te kau, o te hoiho ra-

  nei, i roto i te taiepa i te po kotahi, he hikipene

  mo  te po kotahi. Te tangata pirangi ki te waiho

  tona hoiho, kau ranei, ki roto i te taiepa me pa

  mai ki au, ki te pakeha nana te paparikauta ranei '•

  i reira ano.

                Ka te IENIHI,

                           Kai hoko akihana.



           OTAMATITI.

   KO    te Hoiho, kau ranei, a te tangata maori, e

         takahi pokanoa ana i tenei takiwa i runga

    te whenua o te Tipene i Otamatiti, me hohoro te

   mau atu e te tangata nan inainei ano—a, kaua

  hoki e tukua mai i muri atu.

     Ko nga hoiho katoa, kau ranei, e kitea ana i 

   taua whenua, i Otamatiti nei, i muri iho i te 31 o

   nga ra o Tihema, 1863. ka kawea ki ro taiepa, ka

   hereheretia, ka panuitia hoki ki te'Waka Maori'—

   a, e kore hoki e tukuna atu ki te kore e utua, e te

   tangata nana, nga utu tika e whakarite i reira ai. '

     Ka tamanatia te tangata maori me ka rokoha"-

   nga atu e a pokanoa atu ana i Oramatiti tetahi

   hoiho, kau ranei. Engari, me pa mai ki au i te

   tuatahi ka a ai.

               HEMI RAARENEHI

4                TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

          HE   TAONGA.

      Katahi ano ka tae mai i Ingarani,



TENA, kei te Toa a te Hutana, raua ko te

      Eawini, i Nepia nei, nga parakete whanui,

matotoru rawa—he mea hou tonu mai no rawahi

mo  te hotoke nei



                                                £   s. d.

Nga parakete whero, mo te mea Katahi... 100

Nga mea ma, mo te mea kotahi...... 15  O

Nga  mea puru, mo te mea kotahi...... 14  O

Nga kaawhe, he mea pai rawa—huruhuru

          anake—mo  te mea kotahi... 1 00

   Tenei ano hoki etahi taonga katahi ano ka tae

 ruai i Ingarani, ara; —

    He  Hate Marikena

    He Puru Hate—huruhuru kau

     He  Tarautete Mohikena

     He Piwi huhua noaiho—he  mea tino pai, he

         mea iti hoki te utu

     He kahu wahine—he huruhuru anake. Ko te

          utu, rite tonu ki te katene

    He Kariko, he Huka, he Tupeka momona ra-

           wa, he aha noa atu.

   Ma  te korero e aha ai enei taonga; engari me

 kite rawa ano, katahi ka mohiotia te painga.

         Na te HUTANA   raua ko te E A W I N I.

   Nepia, Akuhata 20, 1863.



     Ko te toa hanga o Waipukurau.





HE     karanga atu tenei na WETARIKI TAROUA

      tena nga hanga  kei i a ia inaianei mo te

hoko, ara; —

  He Katikati hipi; he mea hanga na Hoapi

  He Hinu popo mahunga; he putara paku etahi,

       rarahi etahi

  He  Kohatu oro katikati, oka, aha atu

  He  Tarau taaka, he kanavvati etahi, mo te hunga

        katikati hipi

   He Tarau mohikena, 100 pea. He mea  tino

       pai ia

   He Tarau mohikena—he mea tarapu—50 pea

   He Tarau peretihi—huruhuru—haere  hoiho nei,

       30 pea. He  mea whakatawakawaka

   He Paraikete maha noa—erua  nga takai. He

       mea pai rawa

   He Hate  katene, whakahaehae nei, e rua nga

        keeihi

   He Hate Karaimiana—huruhuru nei ano



 Me  etahi hanga maha noa atu. Ma te MONI

     whakatakoto  tonu, ka iti rawa ai te utu o

      enei taonga,

            Na WETARIKI TAROUA.



 KO TE TOA HANGA O WAIPUKU-

            RAU.

           MO TE HOKO  INAIANEI.

  50 PEA PARAKETE  pai rawa; he mea wha-

  nui ia, ho mea taumaha

    He huhua noa atu nga kakahu katoa, mo te ho-

  toke nei, kei reira o tu ana; he mea kaiwhiri ma-

  rire mai

     50 pihi o te PIWHI puru nei—he mea tino pai.

     12 pihi o te PIWHI taua nei.

     24 POKE  whai kakau ano 5 he mea hanga

             na Karingi.

     48 PATITI; he mea hanga ano na Karingi.

    100 KAKAU  poke papai rawa.

            NA WETARIKI TAROUA.





     TURANGA TERA HOIHO.

E   MEA ana a HOURA, kai hanga tera nei, ki

nga tangata Maori o Heretaunga kia rongo

mai ratou e haere tonu mai ana ki a ia nga uta-

utanga tera pai o Ingarani mai. He mea whakarite

mariri e ia kia hangaia mai ano; ehara i te mea

hanga noa. Ko te ritenga o te utu e ngaware ana.

Tuitui tonu ia i te mea pakaru, me ka mauria

mai ki a ia.

   Heekipiri rori,

    Nepia, Hune 23, 1863.

  Kia rongo mai nga tangata Maori.

   E   HOKO   tonu ana au i nga kai Maori katoa, i

   nga Witi, i nga Haniana, i te Taewa, i te

   aha atu, me ka kawea mai ki te taone nei.

    He huhua noa iho nga taonga, me nga kai Pa-

   keha, kei taku whare e tu ana hei hoko.

 Ko  etahi enei o nga taonga, ara: —•

   He Parakete ma—he mea nunui, he mea pai

   He Potae—he  mea rere ke te ahua o etahi, o

         etahi

    He Tiakete matotoru

   He Kaawhe huruhuru

    He Hate ma, he mea rere ke te kara o etahi

    He Tarautete mohikena

    He Tarautete pango

    He Tarautete huruhuru, rere ke nga kara

    He peke Huka

    He Hopi, he Tupeka, he Maati, he Paipa, he

          Ti.

  Ma  te tangata e haere mai ki te matakitaki i

enei taonga kia kite ai te ahua pai.

                 Na TE HATANA.





   ETORU PAUNA HEI UTU.

  KUA    NGARO  ATU  i te whare hoiho a te Ha-

         nita, i Nepia nei, i te 2, i te 3 ranei, o nga

  haora o te ata o te 7 o nga ra o tenei marama, te-

  tahi hoiho raho poka. He whero te ahua; ko te

  parani kei te pakihiwi katau, he mea porotaka, ri-

  pekatia ai a runga me te whetu o te rangi te ahua;

  ko  te teitei 60 inihi pea; he roa te waero: ko te

  rae he ma—tena kei te kaki te tohu o te okanga.

  He hoiho kua kaumatuatia taua hoiho.

    Ko te tangata mana e mau mai taua hoiho ki te

  whare hoiho a te Hanita i Nepia nei; ko te tanga-

  ta ranei mana e whakaatu taua hoiho kia te Hani-

  ta, ka utua ki nga pauna e toru na.

                        Na te HANITA.

    Nepia, Noema 25. 1863:



   ERUA PAUNA HEI UTU.

    KUA     haere ke atu i Waipaoa, i te 6 o nga ra o

           Pepuere i tenei tau, kotahi okiha (kau nei. )

    Ko te kara o taua okiha he tu a pouri rawa, koti-

    ngotingo nei; ko te parani kei te papa katau, he

    penei; ko nga matamata o nga taringa pihi

    kua poroa taua rua. Ko  te utu i runga ra ka

    hoatu ki te tangata mana te whakaaetanga mai e

    kitea ai taua okiha; a, kia kotahi pauna e hoatu

    ki te tangata mana e whakaatu mai te matenga—

    mehemea ka mate. E waru rawa nga okiha i ngaro

     i taua takiwa, ko tetahi tenei o ratou; ko etahi e

    mohiotia ana kua mate.

                  Na HEMI KARINIHI.

      Patangata, Noema 11, 1863.



     ERUA PAUNA HEI UTU.

  KOTAHI    te hoiho, tu a whero marama nei te

        kara, kua haere ke atu i Aropaoanui, kua

  anga ki te taha ki Nepia. He tongi ma  kei te

  rae; ko te waewae o muri, o te tahia maui, he ma;

  ko te parani kei te pakihiwi maui he M, he K—

  na te mea i huia te M me te K.

    Ko  te utu i runga ake nei ka hoatu ki te tangata

  mana e hopo ka kawe ki a Tiemi o Waipureku i

  mua  ra, kai a kau nei—kei Nepia inaianei e noho

  ana—ki  a Teone Makinana ranei o Aropaoanui.



            WHAKARONGO!

  E MEA    ana a WIREMU RAETEPONE, o

        Waipawa, ki ona hoa Maori kia rongo mai

   ratou e hokohoko tonu ana ia i te Witi, i te Poaka,

   i te aha noa atu hoki a te tangata maori. 

     Rupeke katoa nga taonga, me nga kai pakeha,

   kei tona whare hanga i Waipawa e tu ana hei hoko.



       PANUITANGA.

   HE    pakeha hoko i nga kai maori nga tangata

         kua  tuhia nei nga ingoa kiraro iho—ara,

   i te witi, i te aha noa.

          Ko te WATA ratou ko KENERE

                ko WATA ano.

     Nepia, 13 Hune, 1863.