TE WAKA MAORI O AHURIRI.

      "KO TE TIKA, KO TE PONO, KO TE AROHA. "

No. 16. ]      NEPIA, HATAREI, HANUERE 9, 1864.. [VOL. I

HE KUPU ATU ENEI KI NGA HOA TUHI

               MAI. \_

HE whakapae teka na Nikora kia Toha te ki nana,

na Toha, i ki mai ki te pakeha kia herea ia;

kaore rawa he tikanga o ena korero, he porangi

noa iho. Ko etahi ki kino a Nikora mo Toha hei

aha koia i maharatia ai?

  Ko Porikapa Tamaihotua e mea ana ki nga ta-

ngata haere i te ara i Porangahau, haere ki Wai-

pukurau, me tutaki i te keeti i Otuhaikawa, (i hea

ranei)

  Ko  Renata o Patangata e ki ana ko tetahi o

ana  panuitanga kaore i puta i te nupepa nei.

Engari me tuhi mai ano a Renata tetahi reta, no

te mea kua ngaro te mea  tuatahi e korero nei

 tera...... -

  Ko  te pauna a Renata  Hoekai raua ko te

 Paraone Kuare, mo a raua nupepa, me tieni ki

 te note ka whawhao ki roto ki tetahi pukapuka,

ma  te meera e kawe mai. Engari me upoko

 Kuini i waho, me tuhi hoki te ingoa o Hemi

 Wuru ki -waho i te takai. Kai te ki raua ko a

 raua te tekau herengi, mo te tau kua mutu nei;

 kaore ia, kia taka ra ano ki te marama i timata

 ai te nupepa nei katahi ia ka mutu te tau, ka rite

 ai nga herengi—kia te 10 pea nupepa ki muri.

   He maha, maha noa atu, enei reta maori kua

 tae mau. Ekore rawa e taea te ta. Mehema e

 rite katoa ana nga tangata ki te utu, katahi pea

 ka taea te whakanui ake i te nupepa nei kia rahi.

   Tae rawa mai te reta a Heremaia Tamaihotua

 o, Wairarapa, mo te ture hipi; kua oti noa te nu-

 pepa nei; engari hei tera wiki puta ai. E ki ana

 kaore ia i uru ki roto ki taua tikanga.



 HE tau hou tenei. He takiwa whakapu-

 tanga aroha na te pakeha, tetahi ki tetahi;

 tuku mai i ona tipuna, taea noatia mai

 tenei takiwa, ko taua ritenga ano. Ka tu-

 taki tetahi i tetahi i te huarahi e haere

 ana, ka karanga: —" Kia ora koe i te tau

 nei!"  Koia  hoki tenei, ka karanga atu

 ano matou ki nga hoa maori, —" Kia ora

 koutou i te tau nei, e Ngatikahungunu !

 kia kake koutou i runga i te whakaaro

 pai; kia mahue nga whakaaro pohehe. "

  Ka  titiro whakamuri te tangata, katahi

 ka kitea iho nga kino, me nga wahi po-

 wharu o  tona huarahi i haeremai ai; a,

 ka whai tauira hoki hei matauranga mona

 mo mua ake. Na, me titiro whakamuri a

 Ngatikahungunu, me kore e kitea etahi ri-

 tenga he o roto o te tau kua hori atu nei,

 hei whakarerenga mana.

   Ko  tetahi mea e kitea ana e matou e

 kino ana, ko te whakahaeretanga i nga

 ritenga o nga runanga. Ehara i mua

  tenei hanga a te runanga; no naianei ano.

 Mehemea  e tika ana te mahi a nga runa-

 nga ekore hoki matou e whakaputa kupu

  inaianei i tenei nupepa. Tena ko tenei, he

  patu tangata ia, me korero ano. Tona patu

  i te tangata, he tango he, he muru rawa i

  nga hanga a te tangata. He hara iti noa

  te hara o te tangata riro rawa ana ko te

  hoihoi, ko te kau, ko etahi atu taonga hui

ranei i te runanga te tango—noho rawa

kore iho te tangata, me te mea he tangata

ke te ahua e noho ana i waenganui pu o

ona matua, te taea te aroha i te wehi ki te

runanga. Tetahi, he kore rawa, te hara o

te tangata, hei aha ma te runanga? he

whakapae makutu, he  aha noa ranei, ka

waiho e te runanga hei take muru i nga

taonga. Ehara i te noho ora; erangi, e

rite tonu aua ki nga wa o te taua muru; o

te pohehe noa iho o mua. Noho wehi ana

 te tangata, 'haere wehi ana.

   Tetahi mea e tirohia ana e matou, ko

nga  upoko a nga runanga; ko etahi e

 ahua tika ana, ko etahi e pohehe, noa iho

 ana. Ehara  i te mea he rangatiratanga

 nona ake i riro ai etahi o ratou hei upoko

 runanga; engari he waha nui ki te kore-

 ro. Tana tikanga ehara i te mea he whai

 ki nga ritenga e pai ai te katoa, e noho

 ora ai te tokomaha; engari, he whakanui

 i a ia ake aho; he mea kia hoki te katoa

 kiraro, kia kake ko ia. ki runga- ko tana

 kupu kia maua. Mehemea ka pena tetahi

 Kai Whakawa   pakeha, ekore e waiho:;

 tena e whakahokia ki raro: no te mea ko

 te tikanga i whakaturia ai, hei tiaki i te

 pai, hei pehi i te kino—-tena ko te maua-

 hara, ko te aha, ekore e tau ki  te Kai

 Whakawa, ki  te upoko runanga ranei.

 Tena. koutou te ui mai nei.: —"Kowai te

 tangata maori e penei ana?"  He kore,

 koia? Otira ma koutou ano e rapu. Kua

 rongo matou ki nga ritenga pohehe i ahu

 mai i Porangahau; puta noa mai ki etahi

 o nga tangata o konei taua ritenga a te ru-

 nanga kia kaua e puta nga tangata ki te

 katikati hipi, kia tae ra ano ki ta te runa-

 nga utu i karanga ai ka mahi ai i taua ma-

 hi. Kei te mea matou he tikanga whaka-

 kake rawa tenei, he tikanga whakataure-

 reka i te tangata. Na te tangata ano ona

 ringaringa, me ona waewae  ekore e tau

 te runanga hei whakakore i te mahi ma te

 tangata. Tena koia, e homai ranei e te

 runanga he kai, he moni ranei, he kakahu

 ranei, mo nga tangata e whakarawakoretia

 ana i te whakakahoretanga ite mahi ma

 ratou ? Ekore ra e homai. Inahoki; he

 aha te rawa i muru ai i nga hoiho, i nga

 taonga o nga tangata ? Kaore ra hoki;

 tona ritenga he tahae marire. Penei hoki

 me  te tahaetanga a Paora te Ropiha o Po-

 rangahau i nga moni utu whenua o reira

 —ko taua tu ano tenei e mahia nei. Kanui

 rawa te. pohehe o ena tikanga e whakatupu

  nei i te muru, i te tahae, i tenei kainga

  pai i Heretaunga.

    Ko tenei, ka timata nei he tau, hou, rae

  timata hoki he ritenga hou; me whaka-

4              TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

Tihema 26—Te  Korio, he tima. 900 nga hipi i

  utaina atu i konei mo Akarana.

Tihema  28—Te Roari Ahere, tima. Ki Aka-

  rana.

Tihema 29—Te  Rangatira, tima. Ki Po Neke.

  He  huruhuru i utaina atu i konei.

Tihema 31—Te   Karia  (Courier), ki Akarana.

  He huruhuru i utaina atu i konei.

 Hanuere 9—Te Roari Ahere, tima. Ki Po Neke

  ki o Ngaitahu atu.





  HE WHAKAORANGA I TE AHI. —Ki te wera i te

ahi i ro whare nga kahu o te tangata—irunga ano

i a ia—kaua ia e huaki i te tatau, ka oma atu ki

 waho, engari me takoto tonu kiraro kite whenua,

 ka hohoro te takatakahi, i a ia ki te paraikete, ki

 te raka, ki te koti, ki tetahi mea huruhuru mato-

 toru, ranei. Ko te wahine rawa ano ia te mea

 hei mahara ki tenei; no te mea he hanga kaka

 ona karukaru. Ki te ai he tangata atu i roto i te

 whare, ma era e takai i te mea kua wera—a, kaua

 hoki nga matapihi, me te tatau, e waiho kia tu-

 whera ana; engari me tutaki katoa, no te mea

 ko te hanga tena e tino kaha rawa ai te mura.





        HE   TAONGA.

        Katahi ano ka tae mai i Ingarani.

  TENA, kei te Toa a te Hutana, raua ko te

       Eawini, i Nepia nei, nga parakete whanui,

  matotoru rawa—he mea hou tonu mai no rawahi

  mo te hotoke nei

                                                 £  s. d.

  Nga parakete whero, mo te mea Kotahi... 100

  Nga mea ma, mo te mea kotahi...... 15 O

  Nga mea puru, mo te mea kotahi...... 14 O

  Nga kaawhe, he mea pai rawa—huruhuru

           anake—mo  te mea kotahi... 1 00

    Tenei ano hoki etahi taonga katahi ano ka tao

  mai i Ingarani, ara; —

     He Hate Marikena

     He Puru Hate—huruhuru kau

      He Tarautete Mohikena

      He Piwi huhua noaiho—he mea tino pai, he

          mea iti hoki te utu

     He kahu wahine—he huruhuru anake. Ko te

           utu, rite tonu ki te katene

     He Kariko, he Huka, he Tupeka momona ra-

          wa, he aha noa atu.

    Ma te korero e aha ai enei taonga; engari me

  kite rawa ano, katahi ka mohiotia te painga.

       Na te HUTANA raua ko te EAWINI.

    Nepia, Akuhata 20, 1863.





   Ko te toa hanga o Waipukurau,

  HE    karanga atu tenei na WETARIKI TAROUA

        tena nga hanga kei i a ia inaianei mo te

  hoko, ara; —

    He Katikati hipi; he mea hanga na Hoapi

   He  Hinu popo mahunga; he patara paku etahi,

         rarahi etahi

    He Kohatu  oro katikati, oka, aha atu

    He Tarau taaka, he kanawati etahi, mo te hunga

         katikati hipi

    He Tarau mohikena, 100 pea. He mea  tino

         pai ia

    He Tarau mohikena—he mea tarapu—50 pea

    He Tarau peretihi—huruhuru—haere  hoiho nei,

       30 pea. He mea whakatawakawaka

    He Paraikete maha noa—erua nga takai. He

       mea pai rawa

    He Hate katene, whakahaehae nei, e rua nga

         keeihi

    He Hate Karaimiana—huruhuru nei ano

  Me etahi hanga maha noa atu. Ma  te MONI

      whakatakoto tonu, ka iti rawa ai te utu o

      enei taonga.

            Na WETARIKI TAROUA.

    Oketopa 3, Waipukurau:



 KO TE TOA HANGA O WAIPUKU-

                RAU.

           MO TE HOKO  INAIANEI.

  50 PEA PARAKETE pai rawa; he mea wha-

     nui ia, he mea taumaha

    He huhua noa atu nga kakahu katoa, mo te ho-

  toke nei, kei reira e tu ana; he mea kaiwhiri ma-

  rire mai

     50 pihi o te PIWHI puru nei—he mea tino pai.

     12 pihi o te PIWHI taua nei,

     24 POKE whai kakau ano; he  mea hanga

             na Karingi.

     48 PATITI; he mea hanga ano na Karingi.

    100 KAKAU  poke papai rawa.

            NA WETARIKI TAROUA.



 TURANGA  TERA HOIHO.

 " E MEA ana a HOURA, kai hanga tera nei, ki

 nga tangata Maori o Heretaunga kia rongo

 mai ratou e haere tonu mai ana ki a ia nga uta-

 utanga tera pai o Ingarani mai. He mea whakarite

 marire e ia kia hangaia mai ano; ehara i te mea

 hanga noa. Ko te ritenga o te utu e ngaware ana.

   Tuitui tonu ia i te mea pakaru, me ka mauria

 mai ki a ia.

    Heekipiri rori





          WHAKARONGO!

 E MEA    ana a WIREMU RAETEPONE, o

      Waipawa, ki ona hoa Maori kia rongo mai

 ratou e hokohoko tonu ana ia i te "Witi, i te Poaka,

  i te aha noa atu hoki a te tangata maori.

   Rupeke katoa nga taonga, me nga kai pakeha

 kei tona whare hanga i Waipawa e tu ana hei hoko







      PANUITANGA.

 HE     pakeha hoko i nga kai maori nga tangata

        kua tuhia nei nga ingoa kiraro iho--ra,

 i te witi, i te aha noa.

         Ko te WATA ratou ko KENERE

               ko WATA ano.





  KOTAHI PAUNA HEI UTU.

 KUA    NGARO   atu i Nepia nei kotahi te hoiho

       poni nei, he whero pouri nei te ahua; he

 pango te whiore, me nga huru o te kaki; ko nga

 waewae o muri he ma; he tongi ma kai te rae;

 ko te parani he penei V kai te kaki.

   Ko te moni i runga na ka hoatu ki te tangata

 mana e mau mai taua poni ki te whare paparikau-

 ta a Teone  Hipere, (John Sebley), i ko atu o te

 toa o te Hutana i Nepia nei.





   ERUA PAUNA HEI UTU.

 KUA     haere ke atu, i te whakawhitianga i Wai-

       pureku, etoru nga KAU MAHI, ara; —

   Tetahi he whero, he ma; ko te parani kei nga

        rara o te taha katau, he penei J C, na te

        mea i huia nga reta.

   Tetahi he whero, he ma; te parani kei te papa

        katau, he penei J W; tetahi parani kei nga

        rara katau, he penei IT.

   Tetahi he whero; ko te parani kei te papa maui

         (a shield. )

   Ko enei moni e riro i te tangata mana e wha-

  kaatu te nohoanga e riro mai ai.

             Na HEMI KARANI,

                                   Patangata.



      KUA      NGARO        MAI

 TETAHI   hoiho nui, he uwha; he whero te

   kara; te parani kei te pakihiwi maui, he

 penei H O, i haea a runga. Ko  tetahi he hoiho

 whero, kotahi tonu tau; ko te parani kei te papa

 maui, he penei U. Me anga mai te tangata nana

 enei hoiho ki a Karamana, i te whakawhitianga i

 Waihua; ki a te Hanita Paraone ranei, Kai Wha

 kawa i te Wairoa.