TE WAKA MAORI O AHURIRI

       "KO TE TIKA, KO TE PONO, KO TE AROHA. "

 No. 21. ]       NEPIA, HATAREI, MAEHE  19, 1864. [VOL. I.

     PANUITANGA,



  He  tini nga tangata maori e haere tonu mai

  ana ki te matakitaki i te perehi i te whare ta o

  te Waka  Maori. Te taenga  mai ki konei e

  kore e titiro noa, a, ka nga i a pea te ngakau, a

  haere ka hoki; engari, he noho roa iho ta ratou

  mahi whakararuraru ai i nga kaimahi. He mea

  atu tenei, kia mohio te tangata haere ruai, ka kite

  ra i te mahi, heoi me hoki—kei noho roa i konei

  riro ke te whakaaro o nga kai mahi ki runga ki a

  ratou (nga maori), he tonu iho te mahi.





  Kia rongo mai koutou nga maori o Heretaunga.

  Kua hoha matou ki te mahi kau noa iho i tenei

  taonga i te nupepa. Ta matou ki tera e manaakitia

  nuitia e koutou hei taonga pai mo koutou. Heoi,

  ko tenei, kia mohio koutou, me whakamutu e

  matou i tenei nupepa nei ano. Ko te whaka—

  mutunga tenei o nga nupepa e hoatu ki a koutou.

  ki nga mea utu kore. Engari ma nga mea kua

  utu anake ano nga nupepa o muri. Otira ki te

  mea ka homai wawe nga moni katahi ka haere

  tonu atu nga nupepa—ka  kore, ko te whaka-

  mutunga  tenei.





              KUA      MATE,

   I Waiopawa, i te 7 o nga ra o Maehe. RATIMA,

     te taina matamua o TOHA RAHURAHU, o te

     Wairoa. No roto i te pukapuka te mate. He

     tini nga pakeha o rawahi e mate ana i taua

     mate.





  TENA  kei tetahi wahi o tenei nupepa te

  panuitanga o nga tikanga o te Kawanata-

  nga mo nga maori kua pa ki te whawhai,

  ki te mahi Kingi hoki. Otira tena ano ia

 nga iwi mana e ata titiro ki tenei panuita-

  nga—ara, ko nga iwi kua mau pu, kua

  uru rawa ki roto ki te whawhai. Kaore

  matou e mohio aua ko Ngatikahungunu i

  penei, He tika ano ra tena ano ona ta-

  ngata, kotahitahi nei, kua riro atu pea ki

  te whawhai; otira, nana atu ano pea toua

  whakaaro—me   te mate ano, mana atu ano.

  He  tika ano hoki tena ano etahi tangata

  kua mau ki te kara Kingi. Engari kaore

  ano  pea kia pumau ona  whakaaro  ki

  runga ki taua mahi. E  taea ano te hoki

  mai ki te pai. Koia tenei mana e whaka-

  rere i tona mahi pohehe, heoi ano kaore

  he aha mona.





     Ka kite koutou i te panuitanga mo te

   nupepa nei kia whakamahue te hoatu ki

 nga tangata utu kore i muri iho i tenei.

 He nui noa atu nga moni o Ngatikahungu-

 nu; a, e kore e marere te mea paku noa

 nei hei whakarite i te mahi a te tangata i

 tona taonga hei whakapakeha i a ia. Me

 he mea ko nga puku kakai e haere aua mai

 ki nga tangihanga, katahi rawa ka mene

 nga uaua ki te kohikohi moni hei hoko

 kai; te ai he tikanga hoki ki a ia—he no-

 ho hemo kai tona tikanga i muri iho. Aua

 ope tangihanga nei, ka kai i nga kai o te

 tangata whenua, pau ake, (me te korokoro

 o te Parata e horo nei i te wai), katahi ka

 hoki ki ona kainga ngau tuara ai ki te iti

 o te kai i homai ma ratou.





           W  A I K A T  O.

 KAORE  tahi he korero hou o te whawhai. Ko te

 Tianara ratou ko ana hoia kei te Awamutu tonu

 ano—ko  etahi kei Rangiaohia. E ono rau nga

 hoia kua tae ki Kihikihi i muri nei: kei te hanga

 pa mo ratou i reira. Te taenga atu o aua hoia ki

 reira ka puta mai etahi maori i tawhiti pupuhi

 mui ai, otira kaore i tata mai nga mata. No te

 tukunga atu o tetahi hunga ki te whai, katahi ka

 oma, a. ngaro atu ana ki ro ngahere. He nui noa

 nga hoiho, me nga kau, kua riro i te pakeha—he

 pounamu  etahi, he pu. he poaka, he pikaokao, he

 aha noa atu. E ki ana nga mara taewa, kaanga

 hoki, o taua whenua, tae ana ki te 800 eka. —kei

  te pakeha inaianei. No tetahi ra ka kitea nga

  maori e keri parepare ana i runga i tetahi hiwi i

  te huanui atu i Kihikihi ki Orakau—e toru maero

  te pa mamao atu i Kihikihi. Katahi ka haere

  atu nga hoia 500. Te taenga ki te huanui ka pa-

  ku te pu a te mea i waiho hei tutai; muri tata

  iho ka paku ano e rua nga pu, hei tohu atu ki te

  hunga e mahi ra i nga parepare. Kitea ana i

  konei tetahi whare nui i te taha maui o te hua-

  nui e wera ana i te ahi—hei tohu ano pea. Haere

  tonu te hoia ra, tae ki tetahi taiepa i hangaia hei

  kuti i te huanui; ka, turakina tenei ki raro, ka

  haere tonu nga hoia, ka tae ki nga parepare i ki-

  tea atu ra e mahia ana. Te roa o tetahi 40 iari;

  te hohonu o te whakaawarua 3 putu—ko tetahi

  parepare kua timataia raro iho. Ko nga tangata

  kua oma katoa—kotahi  te kete kaanga i reira e

  takoto ana, me te hoe manuka. Haere tonu te

  hoia, ka mahue mai nga tuara witi, taewa, kaanga

  hoki, ki muri; haere tonu ka tae ki te kainga.

  Kua oma anake nga maori; kitea atu ana e te

  pakeha 50, tae ki te 60, nga maori e piki atu ana

  i tetahi hiwi i te taha katau o taua kainga—e ki

  ana he pa maori ano kei runga i taua hiwi. Heoi,

  hoki ana mai nga hoia ki Kihikihi.

    E kite aua e matou i roto i nga nupepa o Aka-

  rana tetahi korero mo Ngatiwahuta. E ki ana

  50 nga tangata o taua iwi kua homai a ratou pu,

  paura, nae nga patiti, ki a te Kawanatanga—e

  mea ana me rautu ratou te riri.

    Ko te Rakatau kua mate Ko tetahi ia o nga

  herehere o Rangiriri. I mate i runga i te kaipu-

  ke i whakanohoia ai ratou ko ona hoa—he mate

  tororere tona mate. Mahi  noa te takuta ki te

  rongoa; whangai noa ki nga kai pai, ki te waina,

  ki te hua pikaokao, ki te huka, ki ti. ki te aha

  noa. kaore hoki i ora. Ko etahi o ana hoa i ru-

  nga ano i taua kaipuke i pangia ano i taua mate;

. engari ratou i ora ake.

2                 TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

KO NGA TIKANGA MO NGA TANGATA MAORI

     KUA  PA KI TE WHAWHAI, KI TE

            MAHI KINGI HOKI.



  I. —Mo  nga tangata kua tino whawhai

 ki nga hoia o te Kuini.

   Na, ko te ritenga tenei mo enei tangata.

 Ki te kitea tetahi o ratou e haere noa ana

 i nga takiwa Kuini, ka hopukia, ka arahina

 ki te Kaiwhakawa.

   Engari ki te hiahia etahi o taua hunga

 mau patu ki te whakarere i ta ratou mahi

 kino, kia tukua mai ratou ki roto ki nga

 rohe o te pai; me  haere mai ratou ki

 tetahi Kaiwhakawa, ki te apiha tumuaki

 ranei o nga paraki hoia, me homai a ratou

 pu hamanu, paura hoki: hei reira ratou ki

 tuturu ai hei tangata ratou mo Te Kuini,

 me whakamana e ratou ana Ture ake, ake:

 hei reira hoki tuhia ai o ratou ingoa ki te

 pukapuka, kei pohehetia a muri ake nei.

   Ki  te kore ratou o pai ki tenei tikanga,

 heoi ano, kaua ratou e tukua mai ki nga

 kainga o nga tangata e noho Kuini ana,

 kei tau te he ki runga ki te hunga noho

  pai.

   II. —Mo   nga tangata i uru ki roto ki te

 hoa-riri, otira kahore i whawhai; a, i

 naianei kua mea ki te hoki mai ki o ratou

 ake Iwi.

   Ko  te ritenga mo te hunga penei, me

 homai a ratou pu, hamanu, paura hoki;

 me ki tuturi ratou, hei tangata pai ratou

 mo  Te Kuini ake, ake.

    Otira kaua te tangata e whakaaro kua

 murua  katoatia tana hara i te tukunga mai

  o tana pu. Engari kia mutu ra ano te

  whawhai, katahi ka kiia he maunga rongo

 na  Te Kawana. Heoi ano te rongo i

  whakaaetia ki a ratou i tenei takiwa, ka

  tukua kia noho noa iho, a, ekore ano ratou

  e whakawakia a muri  atu, ki te kore e

  kitea to ratou panga ki te mahi kohuru ki

  te muru taonga, ki era atu mahi kino ranei.

    Erangi ko tenei kia maharatia, ko te

  tikanga mo o ratou whenua  kei a Te

  Kawana ano.

    Ill, —Mo  nga tangata Maori kahore i

  tae tinana ki nga takiwa o te whawhai;

  engari kua tomo ki roto ki te mahi kingi,

  kua uru ki te whakakaha i taua mahi, ara,

  i tuku moni, i whakatare kara Kingi, i

  mahi hoki i etahi atu mahi whakaoho i te

  hunga e noho pai ana.

    Na—kia  mohio ratou, ko nga mahi pera

  katoa, he takahi i te Ture, a, ko te hunga

  e pera ana, ka kiia he hunga whakatangata

  ke i a Te Kuini, a, ki te kore e whakamutua,

  ki te tohe tonu, tona tukunga i ho—he

  Mate.

              NA TE POKIHA.

     [Ko  te ki tuturu tenei i meatia ra i roto i te

   panuitanga o te Kawanatanga hei ki i te aroaro

   o tetahi Kaiwhakawa ma te tangata e hiahia ana

   kia whakarerea te whawhai, me te mahi Kingi

   hoki. ]

             HE    KI   TUTURU.



     Ka tino ki atu nei au, hei tangata ahau

   mo Kuini Wikitoria: ka piri pono ahau

   ki a Ia, ka rongo au ki Ana Ture, ka ina-

   na i au nga whakahaunga tika, me nga

   whakahaunga o Ana Kaiwhakawa, o era

   atu tangata hoki kua whakaturia hei Kai-

   whakahaere Ture.

HE WHARANGI  TUWHERA MA  NGA



         HOA  TUHI MAI.

           Rangiwhakaoma, Pepuere 12, 1864.

Ki A TE KAI TUHI O TE WAKA MAORI.

  E hoa rae tuku atu e koe enei korero kia kite

o matou hoa pakeha, maori heki. He kuri te

te take o tenei reta; he kuri i tika tona whaka-

aro i o nga kuri katoa kei Niu Tereni e noho ana

—ko  nga mahi a te tangata tika e riro ana i a ia.

Ko  nga mahi a taua kuri, mehemea ka haere tona

rangatira tane ki etahi whenua, ka mahue iho

tona rangatira wahine, ka tiakina e taua kuri.

Mehemea  ka haere atu he tane pakeha, he tane

maori ranei ki te rangatira wahine o taua kuri ka

ngaua rawatia e ia—whai tohu rawa ki te tahae

 i tona rangatira. Ko tetahi tenei o ana mahi;

 he haerenga no raua ko tona ariki tane, me o

 raua tokotoru, ka tae ki te awa o Whareama, ka

 tae mai tetahi maori ki tetahi taha o te awa o

 Whareama. E  haere ana ki Mahitaone. roko-

 hanga atu kua ki tonu te awa i te tai, ka kara-

 nga taua tangata; —" E ! ka mate koutou, kaore

 tahi he poti i konei; " ka karanga atu te ariki o

 te kuri; —" Me pehea ra e puta ai ou moni ki a

 koe?'  Puta ana  te whakaaro o te ariki o te

 kuri, ka tukua te kuri ki te wai, ka hoatu te peke

 o nga moni ki te waha o te kuri, ko te kau a te

 kuri: tu tonu te iho o te kuri ki runga, tae pai

 ana  nga moni ki tona ariki—kaore tetahi wahi

 kia maku o aua moni. Ko te whanui o taua awa

 ki te taipari 50 iari, tae ana ki te GO iari. Ko

 tetahi mahi a taua kuri: ka tae rawa ko tona

 ariki tane ki taua awa ano, ka tae mai tetahi

 tangata maori me tana pikaunga ki tetahi taha

 o taua awa, ka tonoa te kariki te tiki i te pikau-

 nga a taua tangata—30 pauna taimaha. Ko te

 whanui  ano tena i pikautia ai e te kuri tenei tukau-

 nga taimaha.

   He  maha nga mahi a te tangata e riro ana i

 tenei kuri. Ko te roa o taua kuri 2 putu: ko-

 tahi putu te teitei. Ko te matua wahine o taua

 kuri kei a matou ano e noho ana—ko te Akau te

  ingoa. Ki te hiahia te tangata ki ana kuao, e

 rima pauna mo te kuao kotahi.

    No WHAKATAKI wahi o RANGIWHAKAOMA.



    [Kowai hua ai e rite nga kuao o tona matua

  wahine ki a ia te mohio. ]

                  Patangata. Pepuere 24, 1864.

  Ki A HEMI WURU, —

    E hoa tenei tetahi hoiho kei au e tu ana. Ko

  taua hoiho naku ano; naku i hoatu ma te pake •

  ha nana i hanga toku whare. Heoi, kaore i oti

  tona mahi, haere ana, me taku hoiho. Ka kimi

  au i taua tangata kaore i kitea e au. Tena pea

  kua hokona e ia te hoiho ki te pakeha; ko te ta-

  ngata pea kua oma atu. No roto i nga ra o Ha-

  nuere nei ka puta mai taua hoiho, kaore ano i

  paranitia. He  tuhi atu tenei kia haeremai te ta-

  ngata i tu ai taua hoiho ki konei maua korero ai.

  Ki te kore e tae wawe mai taua tangata ka riro i

  au ta maua hoiho.

                  Na RENATA PUKUTUTU.



    [Kauaka  a Renata e hohoro te ki me riro i a

   ia taua hoiho, no te mea e kore e mohiotia e te

   pakeha tona reta, he reo maori hoki. Engari me

  tuhi mai ano ia me whakaatu mai te ingoa o te ka-

   mura me te ahua o te hoiho kia taia e matou ki

   te reo pakeha. ]







          TARANAKI

     Kotahi te pakeha kua mate i muri nei i nga

   maori o Taranaki te kohuru. He pakeha tawhito

   taua pakeha, he tangata tika rawa e ki ana—ko

   Patatana te ingoa, (Patterson). E arohaina nui-

   tia ana taua tangata e nga pakeha o Taranaki.

     I te Ratapu, te 28 o nga ra o Pepuere, e haere

   ana taua pakeha me ona hoa tokowha ki te kimi

   i a ratou hoiho. Ko te Patatana i runga hoiho,

   ko nga hoa i raro i te whenua. Ko te Patatana

   i mua e haere ana. No te eketanga o te tokowha

   ra ki runga ki tetahi wahi teitei katahi ka kitea

   atu e ratou te Patatana e powhirimai ana kia

   kokimai ratou; me ia hoki ka tahuri mai ka oma

   mai i runga i tona hoiho—ka kite atu hoki ratou

                TE WAKA  MAORI O AHURIRI. 3

i nga maori e whai mai ana i muri atu i a ia.

Kotahi tonu te pu o te tokowha, na reira ratou ka

tahuri mai hoki ka oma mai whaka te Taone —na

reira rawa hoki ratou i ora ai, no te mea tena te

pehipehi a nga maori te takoto na i te tahataha

o te huanui i haere atu nei ratou. Heoi, ki hai

i maha nga hikoinga waewae e oma ana, ka paku

nga pu, ka pa te umere, o te kai whai. Katahi

ka  tahuri atu ki te titiro ki muri; aue ! ko te

Patatana kua kore; ko te kai whai kei muri tata

tonu i a ratou e rere mai aua I Ko tetahi o ra-

tou katahi ano ka ora ake i te mate, na reira te

whai kaha te oma; ko te mea tenei e mau me

kore i te toa o tetahi o ratou—te mea i te pu ra.

 Tahuri ana taua tangata, tona kotahi, rae tona

pu; he wehi aoake te hunga whai—heoi, tae ora

 ana te tokowha ki te Taone.

   No te taenga o te rongo ki te Taone ka whaka-

 tika nga hoia me etahi pakeha ki te whai. Otira

 he pakeha ke atu nga mea i tae wawe mai. Te

 kau takitahi ratou i tetahi wahi tata tonu ki rei-

 ra e kimi ana i a ratou kau—he mau pu anake

 ratou. Ka rongo ratou ki te pakanga o nga pu,

 ka anga tonu mai ratou ki te wahi i paku ai; i

 te huarahi ka tutaki ratou i etahi pakeha tokoono,

 he mau pu ano. Katahi ka haere tahi mai ratou:

 te taenga mai ki te wahi i mate ai te pakeha ka

 kitea te tinana o te Patatana e takoto ana i te

 taha o te huarahi, etoru nga tunga i te mata, ko

 tetahi i tika tonu ki te manawa; ko te kanohi

 kua  kino noa iho i te tapatapahanga ki te patiti.

 Ko tona potae, ko ona puutu, ko ona pitara, kua

 riro. Ko  tona hoiho i tahaki e takoto ana, he

 maha  nga tunga i te mata, me nga tapahanga

 hoki  ki te patiti.

   Kimi ana te hunga whai i nga maori nana, i

 patu: kitea ana 50, tae ki te 60. e tomo atu ana

 ki ro ngahere. Katahi ka puhia e te pakeha: e

 rua tonu nga pu a te maori i paku mai, katahi ka

 whakarerea ana kete, ana aha. ki te whenua, ka

 oma. Ka  whaia haeretia e te pakeha, otira ki

  hai i mau; engari ko te toto e takoto haere ana i

  te huarahi.

    Heoi, ko enei ngarara apopo, a tona rangi ma-

  rire, ka kite i te utu mo tona mahi. Hei te ta-

  ngata kotahi, kaore nei be pu, ka kaha ratou:

  tena ka kite i te tangata mau pu, ka mataku.

  Ko te tapatapahanga i te kanohi o te tupapaku

  te mea i ki ai he tino kuri, he tino ngarara ware

  rawa, aua tangata ra. Waiho ra me kore e ta-

  ngi apopo.

        NGA KURI O TE PAKEHA.



    Na nga korero o nga tangata o Rangiwhakaoma

  mo ta ratou kuri i puta ai ta matou whakaaro kia

  korerotia etahi o nga mahi a te kuri pakeha. He

  tika ano ra. be taonga rawa ano tenei hanga te

  kuri mohio. Me te mea i whakaritea e te Atua

  tenei tu kuri hei hoa rawa mo te tangata—me

  tona aroha nui ki tona ariki. He hoa tangata

  nei ano ka taea te whakakiki; tena he hoa kuri,

  ma  wai rawa e whakakiki e riro ke ai tona wha-

  kaaro i tona ariki ? Ahakoa mate au i te katoa

   te patu, ko taku kuri anake e tangi tonu ki au;

  ko taku kuri anake e pumau tonu, e piri tonu ki

   au i roto i toku mate. He inaha nga tangata o te

   pakeha i ora ake i te mate i te mohio, i te aroha nui,

   o tenei hanga o te kuri. Tena kei tetahi whenua

  pakeha nga kuri pai rawa. He whenua huka

   taua whenua; he kino noa iho i te hotoke. Ka

   rokohanga te ope haere i runga hiwi i te marangai,

   he mea ano ka ngaro katoa ratou i roto i te huka,

   mate iho. Kei reira, kei runga i aua hiwi, tetahi

   whare nui e tu ana: ko nga tangata noho i roto

   no te Pikopo—kei  a ratou nga kuri e ki nei

   matou. Ko te mahi o aua kuri he arahi haere i o

   ratou ariki i runga hiwi ki te kimi i te tangata

   kua mate i te huka, ka eke ki runga ki te wahi

   i ngaro ai tetahi tangata, ka tu te ihu ki runga

   ka tangi, muri iho ka tahuri ki te rakuraku, ki te

   tahitahi i te huka: ka taea te tangata e mate ana

   ka amohia e nga ariki o nga kuri ki te whare rongoa

   ai, me kore e ora ake—he maha nga tangata i ora

. i te penei. Ko tetahi mahi o aua kuri; ka herea,

    e nga ariki te kete kai ki te kaki tarewa ai, ko te

    patara waipiro ki roto, katahi ka tukuna kia haere.

    Ka haere tonu aua kuri nei, tika ke tetahi, tika

    ke tetahi; ka kimi haere tonu, ka kitea te tangata

    e mate ana i te hauaitu, ka kai ia i te kai, ka inu

    i te patara waipiro i roto i te kete, ko te oranga

    ake—katahi ka arahina e te kuri ki te whare.

   Tenei hoki tetahi. Tokorua  nga  rangatira e

 haere ana i te huanui i te koraha i Ingarani, me

 te kuri ano—he kuri nui, Haere ana raua, a, ka

 tahuri te mea nana te kuri kai te korero ki tona

 hoa ki te matauranga o tona kuri ki nga mahi a te

 tangata. Katahi ka mea mai te hoa kia kitea e

 ia tetahi o nga mahi a taua kuri. Heoi, tangohia

 ana e te ariki o te kuri tetahi herengi i roto i tona

 pakete; kua tae ki te kohatu papa e takoto ana i

 te taha o te huanui, ka whakatakoto te herengi i

 raro iho i taua kohatu—i whaitohutia rawatia te

  herengi i te tuatahi, muri iho ka whakaaturia ki

  te kuri kia mohiotia e ia. Heoi haere ana mai

  ratou; ka toru maero e haere ana katahi ka ki

  atu te ariki kia hoki te kuri ki te tiki i te herengi

  —ko  te hokinga o te kuri i hoki ai. Haere tonu

. mai aua tangata ka tae mai ki to raua kainga

  taturi ai ki te kuri. Tatari tonu, po iho, ao ake

  —te puta mai te kuri. No te awateatanga ake ka

  puta mai te kuri ra me tetahi tarau tangata i te

  waha e mau ana. Katahi ka tirohia nga pakete e te

  ariki o te kuri, kitea ana taua herengi i whaitohutia

  ra me etahi atu moni, me te waati hiriwa i roto.

    No te tononga o te ariki kia hoki tona kuri ki

  te tiki i te herengi tena te hoki nei, a. ka tae ki

  te kohatu i huna ai te herengi: whakamatau noa

  ki te pana i taua kohatu, te taea i te taumaha;

  katahi ka takoto i te taha tangi ai. I a ia ano e

  takoto ana i reira ka tae ake etahi pakeha tokorua

  i runga, hoiho, ka kite iho i te kuri e tangi ana ka

  tuku tetahi o raua ki raro ki te whenua, ka tae ki

  te kohatu ka  hurihia, ka mauria te herengi ka

  hoatu ki roto ki te pakete o tona tarau. Katahi

  ka haere raua, me te kuri ano i muri e whai ana;

  e rua te kau maero  e haere ana ka tae ki te

  paparikauta hei moenga mo raua. No te haerenga

  ki te ruma moenga mo raua ka tomo tahi atu

   hoki te kuri ki roto, ka haere ki raro ki te peti

   takoto ai. Ko te tarau o te tangata i a ia te

   herengi ka whakainu ki runga ki te titi i te taha

   o te peti. No te weheruatanga, ka warea nga

   tangata i te moe, whakatika ana te kuri, tahaetia

   ana te tarau, rere ana i te matapihi, hoki tonu

   mai ana ki tona ariki mete tarau tonu ano. No

   muri iho ka panuitia ki te nupepa e te ariki o te

   kuri; ka rongo te tangata nona te tarau ka haere

   mai ki te tiki i tona waati, i aua moni, i tona

  tarau.

  HE KUPU ATU ENEI KI NGA HOA TUHI

                       MAI.



   NA te Matenga to Mano i ki mai ki a matou ko

   te haere mai tona tamaiti raua ko Ihaka Whanga

   ki Nepia nei, ma raua hoki e kawe mai nga

   moni mo nga nupepa ki te Mahia, Na, ko Ihaka

   tenei: ko nga moni anake mo te nupepa ki a ia

   tanu i homai ai (10s, ) Kei hea ra ano nga mea

   a te Matenga ?

     Ko  Apiata, Hungahunga e mea ana kia taia

    tona reta korero i to raua tautohetanga ko tetahi

    rangatira o Heretaunga nei mo nga rohe o tona

    whenua. Na, ekore matou e pai kia waiho te

    nupepa nei hei ara mo te tautohe o te tangata—

    tetahi ki tetahi—koi tupu te pouri, koi nui haere

    te mauahara. Kaore matou e mohio ana ki ena

    runanga e whakahuatia mai nei e Apiata. No-

   hea ra tona mana i ki ai mana e whakawa te

    tangata ? Ta matou e mohio ana, ki te mea he

    tautohe ta korua me kawe mai ki te aroaro o te

   Kai Whakawa  (o te Whitimoa) mana e whaka-

    rite, kia tika ai ki ta matou whakaaro.

      Hei aba koia ma te tokomaha te tuhituhinga a

    Rutera Kingi ki a Hamuera Tangatakino hei tane

    mana  kia-taia rawatia ai ki te nupepa nei 1 Na

    raua noa atu ano ta raua whakaaro—ka mutu

    ano.

      Ko Matene Ruta o Rangiwakaoma e mea ana

    kia taia tona reta mo te ritenga o te whakawhi-

    tianga i Whareama. Engari me tuhi atu ia ki a

    te Petitone te Hupariteneti o Weretana mana te

    whakaaro kia panuitia taua mea—no te mea kei

    roto tena kainga, a "Whareama, i nga rohe o Po

    Neke. Kaore he tikanga o konei mo taua awa;

    kei te Kawanatanga o Weretana ia te tikanga.

      Ko Porikapa Tamaihotua e ki ana kua ngaro to-

    na hoiho i waenganui o Porangahau, o Waipuku-

    rau. He uha taua hoiho—te kainga i ngaro ai,

     ko Eparaima. Te kara, he whero tu a pouri nei;

     nga waewae he pango katoa; ko te parani kei to

     peke, be penei RAU. E mea  ana ki te kitea e

     te tangata me homai ki a ia.

4                TE WAKA MAORI  O AHURIRI.

  E ki ana a Raniera Kawhia kai te whakahe te

runanga o Uawa i te whakaaturanga mo Waiapu

i whakaputa ra ki te ingoa o Uawa i te nupepa o

te 6 o Pepuere. E mea ana me whakaatu e ma-

tou te ingoa o te tangata nana i korero mai ki a

matou. Na nga tangata o te Wairoa i korero a

waha mai ki a matou; ko nga ingoa kua ngaro

i a matou. Mehemea e maharatia ana ano nga

ingoa, hei aha koia kia korerotia?  Hei  take

mauahara pea mo koutou ? Heoti ano pea, kua

be i a koutou te ingoa o Uawa, heoti ano.

  Kotahi te reta o te Wairoa kua tae mai; he

whakapae ki Ngatipohehe nana i whanako i nga

hipi a te Paranene i te whakawhitianga mai i te

 Wairoa. He  tika ano pea taua korero; engari

 me homai e te tangata nana te reta tona ingoa—

 muri iho ka taia, tona reta e matou.

  Ko nga moni hoki o Matene Ngapuhi o Wainui

 (lO. s) tenei kua homai.

   Tenei ano te reta a Henare Potae. Hei tera

 nupepa puta ai—he kapi no tenei.

     AKIHANATANGA



I RUAHINE  I  TUTAEKURI

             HE HOIHO.

    HE KAU, HE  HIPI, HE AHA ATU.



 EHOA      MA, tena au kei te whakatu i takuaki-

       hana. i te Whare Paparikauta i Ruahine i

 roto i nga marama katoa—ia marama, ia marama.

 He akihana hoko Hoiho, Kau, Hipi, Poaka, me

 etahi atu mea ora; tetahi, he tarutaru kai hoiho

 nei, he kaanga, me nga parau, me nga aha noa

 ahu whenua  nei. Ko te akihana tuatahi e takoto

 mai nei hei te HATAREI, te 2 o nga ra o Aperira

 e takoto ake nui, ka timata i waenganui ra—i te

 haora o te tina

    Ko te tangata e whai hoiho ana, aha atu ranei,

  mo to hoko, me pa wawe mai ki a au ki Nepia nei.

   Te utu maku, mo te Kai-hoko akihana, kia ko-

  tahi herengi i roto i te pauna Kotahi, me ka raro

 mai; ka rua pauna, ka rua herengi—heoi nei ano

  te utu.

    Te utu mo te nohoanga o te kau, o te hoiho ra-

  nei, i roto i te taiepa i te po kotahi, he hikipene

  mo te po kotahi. Te tangata pirangi ki te waiho

  tona hoiho, kau ranei, ki roto i te taiepa me pa

  mai ki au, ki te pakeha nana te paparikauta ranei

  i reira ano. Engari, mo  te hoiho, kau ranei,

  kaore e riro, kia rima herengi e homai ki te Kai-

  hoko mo  te whakaaritanga. 

Ka te IENIHI,

                           Kai hoko akihana.

KARANGATIA ! KARANGATIA!!

 TENEI  TE HAERE  NEI nga kaipuke taonga

  A   a te HUTANA raua ko te EAWINI i roto

 i nga marama katoa. Heoti nei ano te whare e

 uta tika tonu mai ana i Ingarani i te hanga nei

  i te Paraikete, na reira hoki i iti ai te utu.

    Nga kahu huruhuru o tenei whare mo te hotoke,

  he mea uta tonu mai i Kotorani; nga hate, no Ma-

  rikena tonu mai hoki. Ko te Tupeka o tenei whare

  he hira ke noa ake i to etahi whare te pai—ki

  te tangohia i te pauna kotahi ka hoatu noa he

  paipa hei puninga.

    Ko nga piwhi e iwa pene, tae ki te 11 pene,

  mo te iari; he kara mau—ki te mea ka whakama-

  tauria tera e hoki tonu mai te tangata ki te hoko.

    Ko nga kai katoa hoki kei konei e takoto ana;

  ko te huka kaore he kirikiri i roto.

    No mua noa atu ano tenei whare, ehara inaianei;

  ehara i te mea tupa ake i te po kotahi me te

  harori te ahua. No konei hoki i ngaware ai te

  hoko; he mohio hoki no  ona tangata ki ana

  mahi, ki te tango mat i te kahu pai, i te kahu iti

  te utu o rawahi.

        Na te HUTANA raua ko te EAWINI.





           PANUITANGA.

 HE     pakeha hoko i nga kai maori nga tangata

        kua  tuhia nei nga ingoa kiraro iho—ara,

  i te witi, i te aha noa.

         Ko te WATA ratou ko KENERE

               ko WATA ano.



   WAIPUKURAU.

 E   KARANGA atu ana a WETARIKI

      TAROUA   ki ona hoa kua tae mai ki a ia

 nga hanga i raro iho nei—he mea haere tonu mai

 i Ingarani. Ma  te MONI TONU ka whakaititia ra-

 wai ia e ia nga utu.



      2000 iari pivvhi—he miraka te kara

     '2000 " piwai puru nei

     1000  " kariko whanui nei

      500 " paranene pai rawa—huruhuru anake

      400 pea tarautete mohikena

      200  " tarautete huruhuru

        50   tarautete mohikena—he mea tarapu

        12  " tarautete mohikena, peretiti nei—

             mo  te haere hoiho

        50 pea tarautete peretiti—whakatawaka-

               waka nei.

          He hate Kuraimiana, huruhuru whero

             nei; he katene etahi; he Merikena

                etahi.



          He puutu! he puutu!! he puutu!!!

       100 pea watataita—he mea kaore e puta te

               wai.

        50 pea tu ke atu

          Etahi no Ingarani tonu mai, no naianei

             ano

        50 pea Weretana Puutu, kei nga turi te

              hokinga

        50 pea rere ke te ahua, he pai noa atu—he

             mea tapi nga matamata.

       100 pea puutu wahine—he moa tapi ano

       100 pea puutu tamariki—he mea tapi ano

       300 pea paraikete ma.

    Ko nga paraire, ko nga kara, ko nga aha noa atu

  mo te hoiho to kaata, tena ano te takoto na mo te

  hoko.



            Na WETARIKI TAROUA.

    Pepuere 1864.



       PANUITANGA.



 TENEI    te pakeha e hiahia ana ki te hoko i te-

       tahi Waka Maori hei hoehoe mana—hei te

  waka tiwai. Ko te roa o taua waka kia rima pa-

  kihiwi maro, mana ranei e poto iho; ko te rakau

  me totara. Ki te ai tangata e whai waka penei ana,

  e hiahia ana kia hokona, me tuhi mai ia ki te kai

  tuhi o te Waka Maori, me whakahua mai nga utu

  e pai ai ia, me re kainga e noho mai ia, me tona

  ingoa hoki. Engari kia ngaware tona karanga utu.



  HE HOKO! HE HOKO! HE HOKO!

KATAHI     ANO au ka ki atu ki aku hoa maori,

       e hoko nei matou, tenei nga taonga tini noa

iho kei au. Katahi ano aku hanga i ki ai au he

pai rawa. He mea tae hou mai hoki ia i runga i

te kaipuke i a te ' NEPIA. ' Ekore ano e taea te

tatau. He aha kia korerotia ai; engari ma kou-

tou e haere mai ki te matakitaki—ahakoa, kore te

moni i a koutou me haeremai ki te matakitaki;

tena te rangi e kite ai koutou i te moni ka hoki-

mai ai ki te hoko. He utu iti te utu. Ko te pa-

 raikete ma, he mea ano 12s. mo te mea kotahi;

 he mea ano 15s.; he mea ano I8s.

                   Na te HATANA.





   TAHUTI  MAI! TAHUTI MAI! !

 TENEI   nga hanga e makaia noatia ana e au;

  ehara i te tikanga utu ona utu. Ko nga

 hanga katoa o te pakeha, ina anake kei au—nga

 paraikete, nga hate, nga tarau, nga kahu raumati,

 nga kahu hotoke, nga kai, nga tupeka, nga aha

 noa atu. Ko te ahua he pai anake; ko te utu he

 iti noaiho—he mea  hoki naku  kia we te riro, i

 whakaititia ai. Ma koutou e haere mai ki te ti-

 tiro; ahakoa hoko, kore ranei, me haere tonu mai.

                   Na  te NOURE

                           Kei Hekipiri Rori.





     HE mea ta na HEMI WURU, i te whare ta o te

  Haaki Pei Herara, ki Nepia, i te Hatarei i

  nga rua wiki katoa—tena  rua wiki, tenei rua

  wiki.