|
loading...|
|
Te Waka Maori o Ahuriri 1863-1871: Volume 1, Number 4. 25 July 1863 |
Commentary|
|
1 1 |
▲back to top |
TE
«KO TE TIKA, KO TE PONO, KO TE AROHA."
No. 4.] NEPIA, HATAREI, HURAE 25, 1863. [VOL. I.
TENEI ka koa matou ki te panui i te hui
a te maori, raua ko te pakeha, i huihui ki
Pawhakairo i te Manei nei, i te 20 o nga
ra o Hurae. He mea karanga na nga
rangatira o Ngatikahungunu ki o ratou
hoa pakeha o tenei kainga kia haere atu
ratou ki te whakawhetaitanga o te mira
ki Pawhakairo. Heoi, haere atu ana te
pakeha irunga i taua karanga—hangai aua
te kitekite tetahi i tetahi. Titiro ana te
pakeha ki te ahua, ki te atawhai hoki, a
nga maori; whakarongo ana hoki nga
maori ki nga whakaaro o te pakeha i roto
i enei takiwa o te raruraru, o te aha. No
te hokingamai ki te Taone nei ka ki nga
pakeha ;—" Koia ano kei nga maori, he
iwi atamai; kotahi ano nana matou i
tiriwa, ko te reo anake—me he reo kotahi,
ka whakaaro kotahi hoki."
Ka mutu ra, ka kitea tenei te whakaaro
pai o nga tangata o tenei kainga—o te
maori, o te pakeha ano. Ekore ano e
ngaro te tohu o te kino, o te pai—a, ka ki
ano matou i tenei ki ;—" kei hea koia te
iwi e rite ana ki Ngatikahungunu, ratou
ko ona pakeha, te noho pai, o mua iho
ano ? " Haunga ia ona tautohetohe i
runga i nga mea noaiho. Ko to te tangata
ahua ano tena, he taupatupatu. Kai te
pena ano nga maori kia raua whaka maori
nei ano ; a, taka ki au, ki te iwi ke, kia
kore ai ano e pena ? Engari ko nga -he o
konei ehara i te he nui; ehara i te he e
mate ai te tangata : he mea tautohetohe
noaiho ia, a mutu pai noaiho.
Koia ra tenei, ka whakapai rawa matou
ki nga hui penei me tenei i Pawhakairo
nei. Ma nga ritenga penei e whakatupu
i te aroha i a taua, i te maori, i te pakeha
—ma te kitekite tatou i a tatou. E koa
ana matou ki te korero a nga pakeha, ka
rongo nei matou, kia whakahokia te aroha
a nga maori—kia karangatia ki te Taone
nei he hui amuri ake nei. Otira kaore
ano kia ata rite taua korero ; he putanga
kautanga no te whakaaro inaianei. Tenei
ake pea kia tino rite te whakaaro ka pa te
karanga ki nga hoa maori.
Tae ki te 400 pea te hui ki Pawhakairo
nei—nga tane, me nga wahine. • Ko nga
pakeha, tae pea ki te rua rau—nga tane,
me nga wahine. Ko nga iwi i matauria e
matou i koua ko Aropaoa, ko Tautane, ko
Porangahau, ko te Takapau, ko Waipu-
kurau, ko Ngatimutuahi, ko Ngaitewha-
tuiapiti, ko Patangata, ko Ngatimarau, ko
Ngatikurukuru, ko Ngatimaterau—ko
Waikato hoki etahi e whakarongo ana ki
nga mahi a Kahungungu raua ko Keha.
Ko te kai, ma te aha e korero ; haere te
kai pakeha, haere te kai maori—taumaha
iho nga tepara i te huhua o te kai. Ko
nga whai ki, ko te pai anake. Engari
kotahi te whakaaro o nga maori i tirohia
e matou e he ana—ara, ko te tupato ki
nga paraki pirihi. Ekore matou e mea ki
o matou hoa maori e tino tupato ana ratou
kia matou ; no te mea kua roa e noho tahi
ana, kua kite i te ahua o tetahi, o tetahi.
Kaore ra, ehara i te tupato kia koutou ;
engari he whakatautau noa ki te hapai i
tenei rakau i te pu, mo te pono rawa mai
nga ki o tawhiti ka rokohanga mai e noho
mohio ana. Inahoki te whakatauki a
Ngatikahungunu ;—" Ekore e ware nga
mahara o te Kaiahurahanga." Koia hoki
me matou, kai te pena ano. Otira e kore
e oti enei korero i konei; waiho ake, rae
korero marire ano pea.
Ko nga whai ki a nga tangata, hei tera
nupepa puta ai. Heoi, ka mutu.
HE PANUITANGA MO TE WAKA MAOEI.
Ko nga korero tenei o te huihuinga o nga
• tangata o Heretaunga ki te Pawhakairo.
Ko te take he whakawetainga mo te Mira.
Koia te take i karangatia ai nga tangata o
Heretaunga, o te Takutai, puta noa i pua
rohe katoa, o Manawatu, o te Wairoa, o
Nukutaurua, haere atu kia te Urewera,
kia Ngatihineuru, ki Taupo. I konei ano
etahi o Waikato, o etahi wahi atu o te
motu nei. I te 16 o nga ra ka rupeke ki
te Pawhakairo ; i te 17 o nga ra ka pa-
nuitia te korero o mua. Te tuatahi ko te
hui a te Heuheu ki Pukawa. Ko tera
hui he kimi ritenga mo te motu nei; ka
kitea te kupu i reira. Ka tangohia e
Waikato, ka tu ko te Kingi Potatau —
" Tenei ko nga mahi, ko te pai anake, ko
te aroha." Ka karangatia e te Moananui,
ka tu ki Heretaunga nei. I muri rawa
mai nei e haere aua mai te kupu a te
Kingi tamaiti ka tae mai ki Heretaunga;
ka kawea e nga tangata o konei ki Waira-
rapa—ka mau tonu nga tangata o Heretau-
nga nei ki te pai. Ka ono nga huihui nui ki
tenei kainga, he kotahi tonu te kupu, ko te
pai anake. Ka wha nga whakahaerenga e
Ngatikahungunu ki etahi wahi o te motu
nei. I enei huihuinga ka pahure ake nei ko
Waitara, inaianei ko Tataraimaka. Ko te
take tenei i maharatia ai kia karangatia
nga pakeha kei tupato ratou. A, i te 20
o nga ra o Hurae ka huihui mai nga
pakeha; ka whakaaturia aua korero mo
te pai, mo te noho tahi, mo te kore kino
ki to tatou whenua. Ea whakaatuatu te
maori i ona tupato mo nga paraki e meatia
ana kia hanga ki etahi wahi ke ake. Te
whakamutunga o nga tupato a te maori, a
te pakeha, he a roha, he noho noa iho. Ka
whai Turetia te kino a tetahi ki tetahi—•
oti rawa, e noho pai ana nga pakeha me
|
|
2 2 |
▲back to top |
TE WAKA MAORI O AHURIRI.
te maori. Whakapuaretia aua te hiahia o
te pakeha, o te maori ki te whawhai, me
haere ki Tataraimaka. Ka whai Turetia
nga kino e puta mai i te tuawhenua. Ki
te poka noa mai tetahi iwi ki te whakakino,
he whakahenga ia i te aroha o tenei iwi ka
pakeha katoa, katoa, katoa; takoto mai i
Turanga, puta noa ki Wairarapa, haere
noa, puta atu i nga wahi tuawhenua. Ko
nga tangata hei pupuri mai i nga taha o
enei rohe katoa, ko Henare te Apatari ki
te Wairoa; ko Ihaka Waanga ki Nuku-
taurua, puta atu ki nga Runanga o raro
atu. Ko Nikora, ko Kipa, ko te Rangi-
hiroa, ki Tarawera; ko Hohepa, ko te
Hirawanui ki Manawatu; ko Henare
Koura, ko Wiremu te Potangaroa mo te
Takutai, puta noa ki Wairarapa.
He mea ata hanga marire e nga Runanga.
Pawhakairo, Hurae 23, 1863.
HE WHARANGI TUWHERA MA NGA
HOA TUHI MAI.
Ko te tangata e Mahia ana mana anake e
tango i tana nupepa, kaua ia e hui tona wha-
kaaro ki ta nga pa, e pai ana; me homai e ia
kia kotahi te kau herini, ka rite ai te nupepa
ki a ia mo te tau kotahi.
Ka tuhi mai te tangata tuhi wai, kia marama
rawa nga reta, me nga ingoa o nga kainga, o
nga tangata kia mohiotia ai.
No te Wairoa, Hurae S, 1863.
Ki te kai tuhi o te Waka Maori. E hoa,
tenakoe. Tenei nga korero o tenei kainga, o te
Wairoa, ka whakaatutia atu ki a koe—ko te he
o tenei kainga.
No te haerenga o Rangimataeo ki te hui nui
ki Turanga, no reira ka pangia e te mate; nui,
nui rawa atu tona mate. Ka kiia, e nga tohunga
o reira, na Paora te Apatu i makutu ki runga ki
te paraire o te rehi o te "Wairoa nei, i tenei
Hanuere ka pahemo nei. Tokorua nga tangata
o te Wairoa i reira e whakarongo aua ki a ratou
korero; na raua hoki i korero mai ki te Wairoa
nei ka rongo a Paora te Apatu ki aua korero.
Ka ki ia i reira kaore ano tetahi wahi iti nei o
tona ngakau i tata noa ki tena mahi, ki te
makutu—ko tana e mahi ana ko te whakapono
ki te Atua nui o te Rangi. Te taenga o Rangi-
mataeo, me nga tangata kotahi te kau o Turanga
ki te mau mai i a ia, ki tona kainga nei ki
Hikawai, ka rongo a Paore te Apatu, me te
runanga hoki, katahi ka haere ki Hikawai kia
kite i a Rangimataeo, kia korero hoki i nga
korero makutu. Te taenga atu, ka kite i a
Rangimataeo, ka tae ki te whare, ka whakatika
mai te whai korero, ko te Reweti te Pakipaki, ko
te Tuatini Huruhuru, rangatira o Tamaianorangi,
ko te Waka Tamaiwhakamaunga; he korero pai
anake. Katahi ka whakatika ko Paora te Apatu
ki te whakahoki i a ratou korero. Ka whaka-
putaina e ia nga korero makutu i rongo ia ki
Tamihana Minita, ka ki ko ena whakaaro ki hai
rawa i tata mai ki tona taha, engari pea me wai-
ho atu i a te Apatu raua ko Ngarangimataeo ta
raua mahi; ko ia, kaore. Ka mutu o te awatea.
No te po ka whakatika ko Karauria te Iwirori,
ka ki; —" Haere mai, e taku tuakana! Ko nga
korero i rongo na koe kai te tika tonu; engari
kaore i maranga tou ingoa. " Ka whakatika ko
Paora te Apatu, ka whakahoki i tana korero.
Ka mutu. Katahi ka mahi te Runanga, kite
ana he whakapae te taha kia Paora; ka mutu,
ka hoki mai a Paora ki tona kainga. Huri ake
te taha kia Paora, ka timata tenei ko te taha
kia. Mitipara raua ko te Pirihi Pata.
No te 29 o nga ra o Mei ka tae mai kia Paora
te Apatu tetahi pukapuka tono i a ia me te
runanga kia haere atu ki te runanga i te tupapa-
ku. Na, ka ao te ra ka haere a Paora, me te
runanga katoa, ka haere ki Hikawai; ka tae ki
reira ka whakatika mai ko Aperehama Tokouri
ki te whai korero, ka ki na Mitipara, na te
Pirihi Pata i makutu. Ka whakatika mai ko
Ihakara Haeata, katahi ano ka timataia ko te
moe a Paora Repenui i te po ki te Reinga. Ko-
te moe tera a taua tohunga. Tika tonu mai tona
wairua, tae tonu mai ki Matiti, ka tutaki i a ia
te Mango raua ko te Toreanu. Ka tikina hoki
te moe a te tupapaku o Turanga mai. Ko te
moe tera. Moe rawa iho, tika tonu mai te
wairua tae tonu mai ki te Manuka; ka puta atu
te Waka, tokorua nga tangata o runga; ka tae
atu ki a tera; ka karanga atu te mea o te kei
ki te mea o te ihu!—" Tikina atu kia patua ta-
ngata na. " Kore tonu tera e whakatika, katahi
ka whakatika atu ko te mea o te kei ka ki
atu kia patua; katahi ano ka kawea tangata ra
e te mataku, katahi ka tangi, a, tangi tonu atu
ki te ao. Ka mutu tena, ka tikina ko te tiro
kanohi Atua maori. Titiro rawa atu te tohunga
ra, a Paora Repenui, ko te tangata i runga i. te
maunga e tu ana; anga ai te aroaro ki te tonga.
Ko te tu o taua tangata, piko ai tona tu, roha ai
ona ringaringa ki runga. Ko te ingoa o tera
maunga ko Puketowhaitere. Ko tetahi moe a
taua tohunga, koia tenei. Moe rawa iho e haere
atu ana te wairua o Mitipara ki te patu ia ia, me
te rakau anake i te ringa e mau ana, ka tae atu
ki te taha, ka whakatika mai ki runga te wairua
o te tohunga ra ka karanga mai kia haere atu te
wairua o Mitipara ki te patu—a, ka hoki atu ano
te wairua o Mitipara. Katahi ka ki nga tangata
katoa o te waha ki uta na Mitipara tonu i ma-
kutu a Rangimataeo.
Katahi ka whakaaetia te runanga mo Mitipa-
ra raua ko te Pirihi Pata. No te rua o nga ra o
Hune ka takoto taua runanga ki te Umukumara
—poto ake nga tangata o taua runanga 200. Ko
Ahita Karari te mangai o te runanga. Ka wha-
katika ko Paora Ropenui. Ka moe ia ka kite tona
wairua i te Wheke ki Matiti; ka toro nga kawai
ki a ia, ka mataku ia. Kai runga ko Miti-
para raua ko te Pirihi Pata; ka ki, kaore i a
raua, kore, kore raua atu i a rawa. Kai runga
ko Kahea; ka ki na rawa tonu, mo te whenua te
take, inahoki he riri anake ta raua mahi i te
wa e ora ana Ngarangimataeo nui. Kotahi ano
te kainga ki Matiti, tukua ana e tera ki tana pa-
keha, tukua ana bold e raua ki ta raua pakeha.
Ka kiia e te runanga kia whakatarewatia taua
he, a, hoki ana ki tona kainga. Ka tata te hemo
te tupapaku ka kiia a Mitipara kia patua, hei
utu mo te makutu. Muri iho ka hemo te tupa-
paku, i te 21 o nga ra o Hune. Katahi ano ka
kino rawa nga tangata katoa o te waha ki uta—
ko te whakamate anake ia Mitipara, ko te mau
hold i te whenua kia riro i a ratou. I te Turei
ka whakatika nga tangata katoa ki te tangiha-
nga—ka haere hoki a Pihopa raua ko te Hemara.
Te taenga atu ki te kainga o te tupapaku, ka
whakatika mai taua iwi kirunga; pai ana ! ko
ona kanohi kai waho e whakana ana, ko ona
arero kai waho e tautau ana. Kotahi tonu te kia
ratou; ko te riri anake, ko te patu anake i a Mi-
tipara. Tohe noa, ako noa te Pihopa raua ko te
Hemara, te rongo hoki. Tawatia ana raua e taua
iwi. Ka mutu; ka hokimai a Pihopa me te iwi
katoa ki o ratou nei kainga—ka ki a Pihopa kia
awhinatia a Mitipara, kei patua. Katahi ka
whakatika nga tangata o te pito ki waho ki te
awhina i a Mitipara—hui ki tona iwi 300 tangata,
ko te hunga hapai i te pu 200. Ko nga tangata
o te taha ki te tupapaku 400, ko te hunga hapai
i te pu 170. I te tuatahi o nga ra o Hune ka
tae mai te tupapaku ki Matiti. E hoa, e te
Karini, wahi iti nei kua hinga tetahi me tetahi
ano. Korerotia paitia e nga Minita; ae ana
tetahi, ae tetahi, muri tata iho ka whanako
i nga poaka a te iwi o Mitipara, i nga
nanenane hoki a Teone Wiwi. E iwa nga poaka
i riro. Heoi, ka timata haere ano taua he.
E hoa, tenei hoki tetahi wahi he. Ko te tu-
kunga hoki i taua whenua raruraru e nga maori
ki te pakeha, kia Teokara raua ko Tare—e nga
tangata o Rangimataeo. Kei Torohi te rohenga,
puta noa ki Huramua, me nga motu rakau erua
Heoi, whakaae ana raua ki taua whenua. E
hoa, katahi au ka titiro hei raruraru tenei ki nga
maori, ki aua pakeha hoki—he raruraru kino,
kino rawa atu.
Heoi ano. Ka huri te ki ki a koe.
Na to hoa aroha
Na EPENIHA, ara,
Na to RUNANGA e noho ana ki
Waihirere.
[Ko etahi o nga kupu o roto o tenei reta kua
|
|
3 3 |
▲back to top |
TE WAKA MAORI O AHURIRI.
mahue atu e matou—he roa rawa hoki, e kore
ano e o ki te nupepa nei. Engari ka tuhi mai
nga hoa tuhi mai kia ata hanga marire. Tenei
ano te reta a Toha mo taua Runanga ano; otira
e kore e taea te ta i tenei nupepa i te huhua o
nga korero. ]
Hurae 10, 1863.
KIA OMANA, —
Tenakoe. Tenei taku kupu ki a koe. Erua nga
• pereti o konei kua pakaru i te wai—ko te Tiwe-
ka, rae te mea i roto i te ngaherehere nei. Erua
ena pereti, pakaru anake i te wai. Mau e tuku
mai he kai mahi mo aua pereti; kia tere mai.
NA NOPERA.
[E hari ana matou ki nga maori ka timata nei te
matauranga o ratou ki te painga o nga rori, o nga
arawhata. Ka nui hoki ta matou pai ki te pa-
nui i te reta penei; no te mea he mea whakite ia
i te whakaaro o nga maori e anga ana ki runga
ki enei mea]
Te Aute, Hurae 2, 1863.
Ki te kai tuku mai o te reta nei ki au, kia Hemi
Wuru, kai ta mai o te Haaki Pei Herara.
E hoa, taku kupu ki a koe—tukua mai ki au
etahi pukapuka maori, pukapuka pakeha hoki.
Kiia mai hoki nga utu mo te tau. E hoa kanui
toku whakamiharo mo te nui o te reta e haere
ana ki nga maori; e rato tonu ana te haere mai
ki a matou i nga wa katoa.
Kaore nei i whakaaetia tau whakaatu mai i
mua; heoi, na tau mahara ano i tenei wa i tuhi-
tuhi mai ai koe kia matou. E hoa mehemea ka
rite i a koe toku kupu, ka rite hoki i au ki tau i
whakaatu mai ai, Ka huri i kona.
Na to hoa
NA NGUHA.
KIA Hemi Wuru, te kai Ta o te nupepa maori o
Nepia. Ahuriri.
Koia tenei toku whakaaro. Kua whakaae
ahau, he tangata no Wairarapa, ki te perehi ta
pukapuka o Ahuriri kia tahuri ki te whakarite i
taua perehi. Tenei hoki te mea i whakamiharo
ai toku whakaaro ki taua perehi. Kua kite pu
ahau i te nupepa i taia ki taua perihi; e ki ana
kia tahuri nga Maori ki te whakarite moni mo
taua perehi—kia £50 pauna ma nga maori, kia
£30 pauna ma te Kawanatanga, katahi ka tuturu
taua perihi. Ki te kore e rite ka mahuetia taua
perihi. Tenei taku kupu. Kaua taua perihi e
mahuetia engari, ki te kore nga tangata e hoatu
i te rima tekau pauna, me tuku mai ki taku i
whakaaro ai mo taua perehi. Ko taku tenei;
me utu taku i te tau. me noho te ingoa o te ta-
ngata ki roto i te rarangi o nga kai hoko nupepa
—ko taku tena e pai ai. Me he mea ka oti ki
tenei whakaaro, me utu i te tau mo te nupepa
kotahi, e pai ana, ka tere taku whakaputa i te
moni, no te mea e mate nui ana ahau ki tena tao-
nga, ki te nupepa. Ki te oti ki tenei tikanga me
ta ki te nupepa nga utu mo te nupepa kotahi.
E hoa, e te kai ta o tenei nupepa, me te rangi-
tira o tenei perehi, kaua e mahuetia tenei taonga.
Engari me ata tahuri atu ki nga rangatira ata
whakaaro tika o Ngatikahungunu e whakaaro
ana hei taonga mo ratou te nupepa, kia tahuri
atu ki te whakarite i taua perehi. He hiahia nui
noku ki taua taonga hei kawe i a tatou whakaaro
kia rongona. Penei toku whakaaro. Ata mahia
taua perehi hei whakaatu i nga mea ngaro. Heoi
ra, ma nga rangitira o Heretaunga e whakarite
me anga atu ki reira. Heoi, hau. hau, kahuri.
Na to hoa
Na PIRIPI P. APATU,
O Moiki, Greytown, Wairarapa, New Zealand.
[Ka tika te whakaaro a Piripi. Tenei ka tuku
atu nga nupepa ki a ia, ake nei. Mana hoki e
mea atu ki nga tangata o Wairarapa e hiahia ana
ki te nupepa, kia homai kotahi te kau hereni, ko
nga ingoa hoki o nga tangata e homai ana i aua
moni me tuhi mai—katahi ka hoatu he nupepa
kia ratou. ]
Wairoa, Hurae 16, 1863.
KIA TE HUPARITENETI.
E hoa kua tae mai tetahi tangata no te
Urewera, i hoki mai i Waikato me ana korero
•totika ranei, parau ranei. Ahakoa, me korero.
No te taengamai o taua tangata ki te waha ki uta
ka huihui ki Mangaaruhe aua iwi o uta—a
Tamaionarangi, a Hine Manuhiri, me etahi hapu
o uta. Ka tu taua tangata ki runga, ka ki ia ko
te Ia i Waikato mana, hui mai ki aua tangata e
noho ra; ko Nepia ma Waikato. Heoiano ka tu
kirunga no te tangata whenua; —" ko tua ma
Waikato, ko Nepia ma taua, hei mahi ma taua. "
Kaore au i kite, engari i rongo au ki etahi
tangata—otira, he pono ena korero. He wha-
kaatu tenei kia rongo; otira, ki ta matou nei
whakaaro kei te mate ratou i te porangi—ara, i
te tupoupou parakino. Koia enei te mate o
Ngatikahungunu. Me hoatu tenei ki te nupepa,
Na TOHA.
[ E whakapai ana matou ki te tikanga whakaatu
a Toha. ] \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_
TARANAKI.
KAHORE he korero hangai mai o Tarana-
ki. Engari, he pono ano pea nga korero
e kitea ana e matou i roto i tetahi o nga
nupepa o Akarana. Ara, ko te korero e
kiia nei no te 27 o nga ra o Hune ka hua-
ki te pupuhi a nga hoia ki Kaitake—he
pa maori kai runga i tetahi uaua o nga
maunga i Taranaki e tu ana. Ehara i te
mea he tango rawa i te pa i haere atu ai
aua hoia: engari he pupuhi noa, he wha-
kaohooho noa. He pu repo nga pu, ewha.
Te pamamao o te pa, kotahi maero me te
hawhe. I te ekenga o nga hoia kirunga
ki te tahataha o Oakura ka kitea te tanga-
ta kotahi e oma iho ana i te huarahi e anga
mai ana i nga whare o runga, ka oma ki
roto ki nga parepare i raro—a, ngaro iho
ki roto i nga tuwatawata. Note puhanga
ka kite atu e horo ana nga tangata o ro te
pa, e tahuti ana ki nga wahi marumaru
mo ratou. Ko etahi i oma ki ro ngahere,
ko etahi ki tawhiti ki runga hiwi tumai
ai. Kotahi te tangata i pupuhi mai i toua
pu ki nga hoia; he parau noa ia, ekore
ano e tu i te roa. Kotahi mata i tau ki
roto tonu ki tetahi o nga whare, a, pahu
iho kireira; ko etahi i pahu no atu ki ro
pa. He mea ano ka whakaanga atu te
mata ki te ngaherehere, me kore he
tangata i reira e koropuku aua; he mea
ano ka whakaanga atu ki te tuwatawata i
waho mai—a, rere ana te marama. Tena
i mate ranei etahi, kaore ranei—kahore
hoki i kitea te matenga. Kotahi haora e
pupuhi ana katahi ka whakarere atu, ka
hokimai.
Ko Tataraimaka kua mahue e nga hoia
i noho i reira. Noho noa ireira, noho noa
—a, kore noaiho e kite i tetahi hoa riri
ma ratou, katahi ka mahuetia, ka hokimai.
Eruarua nga hoia kua mahue i Tarana-
ki inaianei, ko te nuinga kua rupeke ki
Akarana.
NGA KAIPUKE UMAIKI NEPIA
Hurae 12—Te Karoori Hamitana (Claude Ha-
milton, ) he tima, 530 tana. I rere mai i Were-
tana. He mea noa nga taonga i utaina mai
mo konei. Nga tangata eke mai te kau ma
tahi nga tane, kotahi te wahine, me nga tama-
riki tokorua.
Hurae 15—Te Hiranatera (Hirondelle, ) 95 tana.
No Pai Hakene mai. Nga utanga mai, he wai-
piro, he kawhi, he huka, he ti, he kanara, he
paraikete, he hopi, he koura wahie nei, he hu-
hua noaiho hoki o etahi taonga atu,
|
|
4 4 |
▲back to top |
TE WAKA MAORI O AHURIRI.
Hurae 16—Te Wonga Wonga, he tima, 104 tana.
No Weretana mai. He taonga nga utanga mai.
Tokorua nga tane eke mai, tokorua hoki nga
wahine.
Hurae 20—Te Ehita (Esther, ) 54 tana. No We-
retana mai. Nga utanga he waipiro, he huka,
he pihikete, he paraikete, he taewa, he rakau
kanikani, he aha noa atu.
NGA KAIPUKE RERE ATU I NEPIA.
Hurae 7—Te Tawera, 55 tana. Kua rere ki Pa-
wati Pei, Akarana atu. Kaore he utanga o
runga. -
Hurae 11—Te Hi Pirihi, (Sea Breeze, ) 70 tana.
Kua rere ki Akarana. Nga utanga atu he wi-
ti, he aporo, he kau.
Hurae 13—Te Karaori Hamitana, he tima, 530
tana. Kua rere ki Otako. Nga utanga atu o
konei 450 hipi. Nga tangata eke atu o konei
tokoiwa nga tane, tokorua nga wahine.
Hurae 18—Te Wonga Wonga, 104 tana. Kua rere
ki Akarana. I utaina atu i konei 28 nga kau,
125 nga hipi. Tokowha nga tangata hoki i
eke atu i konei.
No te rima o nga ra o Hurae ka u mai ki Akara-
na te Wikitoria, te kaipuke o Paora Tuhaere. I
rere mai i Rarotonga. Te kau ma rima nga ra i
te moana e rere mai ana—inahoki, no te 19 o nga
ra o Hune i riro mai ai. Engari i te rerenga atu
kireira, te kau ma whitu ra i te moana ka tae
atu. Ko nga utanga mai ki konei 43, 000 orani,
1, 000 paine, 1, 000 kokonaiti, 270 pauna peira, 200
pauna ararutu, 8 tana taro. Ko nga tangata eke
mai, 19 nga maori. Ko Paora Tuhaere ano tetahi
o ratou, ko Kanuka tetahi—te tino Rangatira o
Rarotonga.
ERUA PAUNA HEI UTU.
RA toru enei nga marama ka pahemo atu nei i
muri i te ngaromanga atu o tetahi HOIHO
UWHA i Tutaekuri, He kohinahina taua hoiho.
Te maaka kei te pakihiwi katau he penei.
Ngaro atu ana taua hoiho me te kuao ano. He
uwha ano to kuao, he ahua whero nei ano.
Ko te tangata mana e kite, a, ka whakahoki mai
aua kuri kia Hemi Hari o Tutaekuri—ka whakaa-
tutia mai ranei te wahi e noho ana—ku hoatu aua
moni £2 ki a ia.
KOTAHI RAU PAUNA HEI UTU.
NA, no te mea kua oti ono te whakatakoto, e.
tetahi koroke ngakau kino, he RONGOA
WHAKAMATE ki toku kainga—a mate iho te
kuri o tetahi o aku hepara—na, tenei ka karanga
matou, ka hoatu e matou nga pauna moni £50 ki
te tangata mana e whaki mai i te korero e mau ai
taua koroke. Tetahi, kia hangai tona be irunga i
te whakawakanga, katahi ka hoatu ano e matou
tetahi rima te kau pauna (£50. )
ARIKIHANARA ROI
TARE MAKEWERA) Nga
HEMI MAKI hepara
Ruataniwha,
Hurae 14, 1863.
ERUA PAUNA HEI UTU.
NO te mea kai te whakaaro au tena te tangata
kua wawahi i taku whare i pahaki tata mai
o Waipawa, a whanako iho etahi hanga o roto; no
konei au ka karanga maku e hoatu enei pauna
erua ki te tangata mana e whaki mai kia mau ai
taua whanako.
IRAIHA WIRIKIHI.
Waipawa, Hurae 13, 1863.
WHAKARONGO
E MEA ana a WIREMU RAETEPONE, o
Waipawa, ki ona hoa Maori kia rongo mai
ratou e hokohoko tonu ana ia i te Witi, i te Poaka,
i te aha noa atu hoki a te tangata maori.
Rupeke katoa nga taonga, me nga kai pakeha
kei tona whare hanga i Waipawa e tu ana hei hoko
Waipawa, Hune 26, 1863.
TURANGA TERA HOIHO.
E MEA ana a HOURA, kai hanga tera nei, ki
nga tangata Maori o Heretaunga kia rongo
mai ratou e haere tonu mai ana ki a ia nga uta-
utanga tera pai o Ingarani mai. He mea whakarite
mariri e ia kia hangaia mai ano; ehara i te mea
hanga noa. Ko te ritenga o te utu e ngaware ana.
Tuitui tonu ia i te mea pakaru, me ka mauria
mai ki a ia.
Heekipiri rori,
Nepia, Hune 25, 1863.
PANUITANGA.
HE pakeha hoko i nga kai maori nga tangata
kua tuhia nei nga ingoa kiraro iho—ara,
i te witi, i te aha noa.
Ko te WATA ratou ko KENERE
ko WATA ano.
Nepia, 13 Hune, 1863.
HE TAONGA.
Katahi ano ka tae mai i Ingarani.
TENA, kei te Toa a te Hutana, raua ko te
Eawini, i Nepia nei, nga parakete whanui,
matotoru rawa—he mea hou tonu mai no rawahi
mo te hotoke nei,
£ s. d.
Nga parakete whero, mo te mea Kotahi... 1 00
Nga mea ma, mo te mea kotahi...... 15 O
Nga mea puru, mo te mea kotahi...... 14 O
Nga kaawhe, he mea pai rawa—huruhuru
anake—mo te mea kotahi... 1 00
He maha noa atu o etahi taonga atu—he huka,
he tupeka, he aha, he aha. He mea ngaware
anake te hoko.
Na te HUTANA raua ko te EAWINI.
He Puutu! He Puutu! He Puutu!
HEOI te Whare Puutu tino pai, tino kaha ra-
wa, tino ngaware hoki te hoko ko te whare
o Reatana kei Nepia nei—i tetahi taha o te rori
i te whare o te Kawanatanga e tu ana.
Ka, hiahia te tangata ki te hoko Puutu me anga
ki taua whare hoko ai—ara, ki te whare o
. REATANA.
Nepia, Hune 10, 1863.
Kia rongo mai nga tangata Maori.
E HOKO tonu ana au i nga kai Maori katoa, i
nga Witi, i nga Haniana, i te Taewa, i te
aha atu, me ka kawea mai ki te taone nei.
He huhua noa iho nga taonga, me nga kai Pa-
keha, kei taku whare e tu ana hei boko.
Na TE HATANA.
Nepia, Hune 10, 1863.
KO TE TOA HANGA O WAIPUKU-
RAU.
MO TE HOKO INAIANEI.
50 PEA PARAKETE pai rawa; he mea wha-
nui ia, he mea taumaha.
He huhua noa atu nga kakahu katoa, mo te ho-
toke nei, kei reira e tu ana; he mea kaiwhiri ma-
rire mai
50 pihi o te PIWHI puru nei—he mea tino pai.
12 pihi o te PIWHI taua nei.
24 POKE whai kakau ano; he mea hanga
na Karingi.
48 PATITI; he mea hanga ano na Karingi.
100 KAKAU poke papai rawa.
NA WETARIKI TAROUA.
HE mea ta na HEMI WURU, i te whare ta o te
Haaki Pei Herara, ki Nepia, i te Hatarei i
nga rua wiki katoa—tena rua wiki, tenei rua
wiki.