TE WAKA MAORI O AHURIRI      KO TE TIKA, KO TE PONO, KO TE AROHA. "

 No. 5. ]      NEPIA, HATAREI, AKUHATA  8, 1863. [VOL. I.

TENEI kua rongo nga tangata o Heretaunga

i nga korero o te whawhai ki Akarana, ki

Waikato ano hoki. Kua rongo i a te Pa-

keha korero, kua rongo ano hoki i a te

maori. E whakahe aua nga tangata o tenei

takiwa, nga tangata e korero ana i tenei

pukapuka, i te mahi kohuru a nga tangata

Maori; e mahara ana hoki ratou no nehera

tena tikanga, no nga wa o te pouritanga;

 no te wa o te kuaretangi. Ehara enei i

nga mahi a te iwi e hiahia ana kia piki ake

 ta ratou rongo i runga i nga iwi katoa o

 Nui Tireni; ara o te iwi ekore nei e pai

 kia hoki whakamuri ki nga mahi o te

 pouritangi; engari e whai atu ana ki te

 maramatanga.

   E hiahia ana nga tangata maori o konei

 kia rongo korero; kia mohio ai ratou ki

 nga mahi o ia wahi o ia wahi, —a ko to

 matou hiahia tenei kia whakapuakina atu

 nga mea e rongo ai matou.

   Kua roa te manawanui o te pakeha; ka

 nui to  ratou taringaroa. Kihai  ratou i

 pai kia tupu  he kino, engari ko ta ratou

 i pai ai ko nga pakeha me nga tangata

 maori kia noho  tahi i runga i te aroha.

 Kua  taria mai e te pakeha nga taonga o

 tawahi; kua  akona nga maori ki o te

 pakeha ture, ki ona tikanga, ki tona wha-

 kapono; koia nei hoki te take o te rangi-

 marie o te whai rawa o te pakeha mo nga

 tau e maha. Kati ra, he aha te maori i

 tohe ai ki te tukino i nga tangata kua

  whakahoa nei ki a ratou.

   Ka mahue te whakapono; kua whaka-

  rerea nga ture me nga tikanga e ahei ai

  ratou te noho pai. Na ahakoa penei etahi

  o nga iwi, e hari ana matou mo te mea e

  mau tonu ana etahi ki te whakapono e

  whai ana ki nga mea e nui ai, e whairawa

  ai ratou.

    He  tauira a Ngatikahungunu ki etahi

  atu iwi: e mahi ana, e parau ana, e whakato

  kai ana mo te tinana. E hiahia ana ratou

  kia noho i runga i te pai i te rangimarie;

  ratou tahi ra me nga pakeha. Kahore he

  painga o tena mea o te pakanga; ahakoa

  mo  te pakeha, mo  te maori ranei. E

  mohio  ana tetahi ki te whakaaro o tetahi.

  No te hui ki Pawhakairo, ka whakaritea

  e nga  rangatira o Ngatikahungunu etahi

  rangatira hei tiaki i te pai, hei homai

  korero mo te putanga mai o te kino.

    Kahore  ra he take e wehi noa ai nga

  tangata o Ahuriri ki te mahi o te pakeha.

   Ehara hoki i naianei to ratou kitenga i a

  ratou hoa pakeha. Na, ahakoa kua hapai

  pu te pakeha, kahore he mea e oho noa ai

   te tangata maori, no te mea hoki he ture

   tena na te pakeha. Ko ana pu he karo

   kau no te mate  pa whakarere mai kia

   ratou. Penei tonu ai hoki nga pakeha o

tawahi. Titiro hoki ra, ehara i te mea kia

miharotia; ina hoki kua kohurutia kino-

tia etahi o ratou ki Taranaki ki Akarana:

ehara i te mea  i mate i te puta taua,

engari e mahi noa  ana i a ratou mahi

maori. Kaore  ra e tukinotia e o konei

tangata ta ratou taonga nui, te pakeha,

otira e puta mai ana ano nga kupu kino a

 etahi, a kaore a Ngatikahungunu e wha-

 kaae kia patua kuaretia te pakeha. Ki

 te pa whakarere te kino kia ratou, tera nga

 tangata maori e ki—na  ratou ano tetahi,

 te noho maharahara ratou. Tera ano pea

 a Waikato e kite i te kuare o tana mahi,

 ana oti ra te riri e kakari mai nei; a ka

 whakarere rawa  i ta ratou hiahia ki te

 pakeha ranei, ki te maori ata noho ranei.

 Tera e penei te kupu o nga tangata maori

 e whai whakaaro ana. He  aha te pai o

 te whawhai ? Tera e taea te whakahoki

 mai aku whanaunga ka ngaro atu; Tera

 e matomato  te tupu o taku witi, o aku

 taewa ? Ekore au e whiwhi ki te kakahu,

 ki te kai, i taua mea. Ekore e meinga ma te

 whawhai  ahau e whai rawa ai, e koa ai.

 Kati ra ka noho ahau i runga i te aroha

 ki nga Pakeha, ina hoki ratou e pai mai

 nei ki au"; a ko taku hiahia tenei kia tupu

 ake aku  tamariki me aku mokopuna i

  runga i tenei ture aroha, hei painga hoki

  tenei mo ratou.

    Nui ake  te pai o te rangatira e ngaki

  ana i tana whenua, e karanga hui ana, e

  ako pai ana i a ratou, i te tangata e tono

  ana i ana tamariki ki te whawhai, a, ki te

  mate.

    Kua mate etahi o nga ingoa nui, kei te

  ora ano etahi—ara o nga ingoa i piki ake

  i runga i te pai i te rangi, marie—nui ake

  to ratou rongo  i te rongo o te toa taua.

  Inaianei e tairi ana te kohu ki runga ki

  etahi o nga hiwi maunga; e tata ana pea

  te ra e mahea ai, kia whitingia e te ra nga

  topito katoa. Kaha  ake te ra i te kohu,

  ka  rere te ra, ka  ngaro te pouritanga.

  Waihoki kia ngakautahi nga pakeha me

  nga maori o tenei tahatika ki runga ki te

  noho  pai, kia mana ai te ingoa o tenei

  takutai, kia tupono ai—ko  te Rawhiti;

  ara, ko te whenua e whitingia tonutia ana

   e te ra.



         WAIKATO.

  KAORE  he tikanga korero o muri iho i ena

   kua rongo nei, koutou; ara, ko te kohu-

   rutanga a Waikato i nga pakeha tokorua i

  Papakura—te  matua me  te tama—ko te

   whawhai hoki i mate ra a Waikato ki

   Koheroa i te 17 o nga ra o Hurae.

     Ko nga rongo o muri, he rongo kohuru

   ano. He kaipuke ano nana i kawe mai.

               TE WAKA MAORI O AHURIRI.

E ki aua kai te mahi ano a Waikato i tona

mahi patu i nga tangata e noho noa aua i

tahaki. Tokorua hoki ena pakeha kua

mate.

  Ta matou whakaaro  ki Waikato ekore

ratou e tahuri ki tena mahi kuare, ki te

kohuru. E rongo ana hoki matou he iwi

toa ia o mua iho; otira, ehara tenei i te

ahua o te toa—he tahuri ki nga kaumatua,

ki nga tamariki patu ai. Engari ano ra te

riri awatea ki nga tangata e kaha ana ki

 te whakahoki i tana patu. Ko tenei ka

 ngaro haere te ingoa toa o Waikato; ka

 hoki iho tona rongo i tena tu mahi, ara i

 te konihi; hua no ake ka tohe ki te wha-

 whai me whawhai rangatira.

            PA   WHAKAIRO.



 Ko etahi enei o nga whai ki a nga tangata i te

 huinga ki te Pawhakairo—ko to te Manei enei.

   Kai runga ko POROKORU. —Ka panga kupu kia

 Ihaka Waanga, he kitenga tuatahi hoki—raua ko

 te Makarini i haere mai i Nepia. —" Haere mai e

 taku tamaiti! Ka pai, ka arahi mai koe i a taua

 pakeha, i o taua taonga. " Ka mutu, ka parea

 kia te Makarini—" Haere mai e taku tuakana.

 Na taku waiata i kite ai e au ko koe taku tua-

 kana.

    Nahana e tama koutou ko o tuakana whanau

     Ko te Waikopiro, ko te Hapuku, ko Hawaikirangi,

     I toto mai ra i to koutou tuakana i te Pakeha ki uta

          ra,

     Hei whakawehi atu mo koutou ki nga whenua.

     Ka mau te wehi ki te rangi; ka noho taua i Here-

        taunga, e tama e.

   " Haeremai! he mate no aku tamariki te take

 i karangatia atu ai koe kia haere mai. Ehara

 koe i te tangata poka noa; he mea ata whaka-

 noho marire: hei tohu maku kia koe kia kore ai

 o tupato mai he kino taku ki a koe; kia mohio

  ai koe hei taonga koe naku. Inahoki, e rongo

 ana hau kei te hanga pa koe mou ki muri i taku

  tuara. Me noho mai a taua hoia i Nepia na. He

  mahi ma taua kei tera taha o te motu nei—ko

  taua me noho pai noa iho; engari mau tonu te

  tahuri mai ki te hanga kino i au. "

   Ko te MAKARINI. —" Tenei maua ko taku hoa

  ko Ihaka te haeremai nei, ki konei tatou korero

  ai ki a tatou whakaaro pai, kino—me  korero

  anake. Koi maharahara koutou nga Maori ki

  aua paraki nei hei riri kia tatou—engari hei tiaki

  mo tatou, hei tupato noaiho. "

   Ko IHAKA WAANGA. —" Tenei te haeremai ma-

  ua ko ta taua Pakeha, ko to taonga. Inahoki e

  ki mai na koe ehara i te mea poka noa te noho a

  te Pakeha ki konei; he mea karanga marire na

  koutou ko to whanau. Korero i nga korero o te

  pai, o te atawhai, o te kotahitanga. Te taonga,

  e to korero—ka  ora taua i to korero, kotahi te

  waha, kotahi te korero. Inahoki au taku potae

  e mau nei na te Kuini. E aha to te Maori tona

  rawa moku. Waiho  e koro irunga i te korero

  pai, i te Whakapono, hei tikanga ma tatou. Ina-

  hoki he iwi kotahi tatou, ko Kahungunu, ko

  Rauru  tangata tahi. "

    Kai runga ko te WAKA KAWATINI. —Tana

  korero ko te pai anake—te Pakeha raua ko te

  Maori. Ko te paraki pirihi me whakahoki ki

  Nepia; ko ia, ko te Maori, hei pirihi hei tiaki mo

   uta.

    Kai runga ko ROTA. —Ko te pai anake ona

  korero—ka  mahi tahi te Pakeha raua ko te Maori

  i nga mahi pai—penei me te Mira nei. Ko nga pa

   hoia me waiho atu, kaua e kawea mai ki uta.

    Ko te HARAWIRA TATERE. —" Haere mai tatou

   ki konei kimi tahi ai i nga he o te Kawana raua

   ko te Kingi. Kawa tatou e whakahe tahatahi,

   me whakatika katoa raua, me whakahe katoa.

   Kua tae mai hoki nga nupepa a te Kuini ko ia hei

   matua atawhai, ko au hei tamaiti i era takiwa—

   whakaaetia ana e au i roto i era korero. Ko Wai-

   tara kahore hoki ate Kawana i karanga ki au he

   mahi tana mo Waitara. Rongo rawa ake au kua

   hinga i reira. Ka rongona nga korero a te Ma-

   karini, a Tamihana, mo te pai anake te timata-

   nga o nga korero o reira. Ko tenei kaua tatou

   e kino ki konei. Engari, ka poka mai te tangata

   ki a tatou taonga whakakino ai, ae tahuri tahi

tatou—ko nga Pakeha, ko tatou. Kaore hoki he

rawa i oku tipuna, na te Pakeha te rawa ki au. "

  Ko NOA HUKI. —" Ko te mea i karangatia ai

koutou nga pakeha, mo to koutou tupato. Ko

te take tenei. Kia ki atu au i taku kupu, kia ki

mai koe i tau kupu. Ki taku, ko au hei tiaki i

a taua ki toku taha, ko koe hei tiaki i a taua ki

tou taha. Ki te rongo au maku a karanga ki a

koe; ' tenei te kino mo taua'; ki te rongo koe,

mau  e karanga, ' tenei te kino mo taua. ' Kaua

taua e pena te ohorere me tera he e mahia mai

ra. Koia au i mahara ai me korero tahi taua

kia mutu iho ai, he noho pai i to taua kainga;

kia riro ai ma te tangata e poka mai te kino mo

 taua kia rite tahi ai taua ki te whakatika ki-

runga, puta noa tenei taha. Ka toru nga reo kua

 tae mai ki au—ina e karanga ake nei, kaore au

 e pai. "

  Ko PAORA KAIWHATA. —"He  tupato tenei hui,

 he mea tupato—kia kite i te whakaaro o nga

 tangata o Heretaunga. Kaua nga maori anake e

 titiro ki enei mea. engari ma tatou katoa. Ko

 toku he, ko te hoatu i toku whenua ki a koe,

 ki te pakeha: ko to tono mai hoki kia hokona—

 ka rua ena. Whakarongomai  koutou katoa e

 noho nei; me koutou nga maori hoki, whakaro-

 ngo mai. Ko Hongi i whakawhiwhitia e koe ki

 te pu hei patu i te tangata. I noho marire koe

 kia ngaro te tangata, katahi ka mauria mai e koe

 te Whakapono. Ko  nga paraki, ko nga aha,

 waiho atu ki Nepia. Kaore e pai ki uta nei—hei

 aha hoki i mauria mai ai. Nau i ki he aroha

 tau; tena he aba i whakanohoia nga tangata ki

 uta nei. Tena  koe kai te rongo ki te korero

 parau, ko mea  tena te haeremai nei, ko mea

 tena   te  haere  mai   nei. Otira  kaore

 tahi he take mo ena korero. Kaore tahi he tika-

 nga  kia whakaako  koe. Me  kati he mahi

 i tenei kainga, ko te whangai hipi, ko te aua

 Kaua  e hanga he paraki ki uta—he kino kai

 kona. Ka  ui ano au, he aha i pena ai ? E korero

 ana au i te awatea. Kaore au e aha ki te hiahia

 o  te pakeha ki te whawhai—ki  te pai ratou

 ki  te haere ki  Taranaki, me  haere. Otira,

 ki  te  haere  koe ko  au  hoki   ka  haere;

  engari, ekore au e haere inaianei. Kaore he riri

  ki konei ki te kore e timataria e koe, e te pakeha.

  Ko matou kaore matou e hiahia pena ana. "

   Te WIRIHANA TOATOA. —" Ko te take i kara-

  ngatia ai koutou, he roa no te pai e korerotia ana

 ki tenei whenua—kaore ano i he noa o te tima-

  tanga mai, tae noa ki naianei. Koia i tika ai

  te karanga ia koutou. He mea hoki ka waiho te

  aroha hei korero kia koroai koutou e tupato, kia

  kore ai hoki matou e tupato. Inahoki, ko te

 •korero o te atawhai to mua, e takoto ana mai te

  kino i muri. Nau hoki te kino i tera takiwa.

  Ko tera kino he aroha ki te whenua ka riro i a

  korua ko te Hapuku. "

    Kai runga ko MORENA. ' Ka tu tenei. Ko taku

  ka tu ake nei hei titohea, hei hinamoa, hei paka-

  ra, ma tatou ma nga maori ma nga pakeha hoki;

  ma  koutou e panga ake. E ki ana tatou nga

  maori ko tatou anake nga maori. Ki taku ki he

  maori  katoa tatou, nga tangata o tenei motu.

  Kaore i wehea tona ingoa he Mangumangu ranei,

  he Oahu ranei, nga tangata o tenei motu o Nui

  Tireni. Koia i ki ai au e hara katoa ana tatou,

  nga tangata Maori o tenei motu ki te pakeha.

  To tatou hara, he hara kino anake; he hara

  kohuru anake. Ko tenei wahi paku ko Here-

  taunga anake, e puare ana i te kohuru. Tena.

  titiro iana koutou nga maori ki Wairau; Porirua,

  he kohuru na te Rangihaeata; Whanganui, he

  kohuru; Taranaki, he kohuru. Kaore e anga

  ana mai enei he i te pakeha, e anga atu ana tenei

  hara kino i te maori ano. Kaore rawa he take

  o te Kawanatanga  kia tatou e kite ana e au.

   Tenei ano te take e kite ana e au te henga o te

  Kawanatanga. Naku ano i hoatu taku whenua

  ki a ia. Pera ana tana tikanga na me te wheke

  o te moana, e waru ona kawai. Naku i hoatu te

   korari kia kite au i a ia. Na, huia katoatia atu

   e ia, me taku korari i hoatu ai, me nga rimurimu,

   me nga kohatu, me nga kirikiri, me toku ringa

   hoki, pau katoa atu ki roto ki tona puku. Ko

   tana hara rawa tenei o te Kawana i mohio ai au.

   Ko nga hara nunui, kohuru, kaore i kitea e au. "

    Kai runga ko KARAITIANA TAKAMOANA. —

   " Kua oti katoa i a Porokoru nga korero. Ko

   Nepia anake e toe nei. Waiho atu etahi wahi ki

   ona raruraru—kaua e hanga  nga pa  ki etahi

                TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

wahi ke, kei waiho hei taki mai ma te tangata.

Kati ano he whawhai ma tatou ko nga kuri kai

hipi—kaua  tetahi mea  atu. Waiho  ki Nepia

anake nga pirihi. He korero noa tenei, e hara

tenei i te hara—tera  ano  te hara nui, ko  te

hae  ki te Kingi, e ki  nei koutou  ekore ta-

tou  e hara; ka  hara  katoa ano   tatou, ki

te riri mo te Kingi—nga tangata maori katoa o

te Kuini, o te Kingi. Ki te mate atu te Kingi

ki "Waikato, kua mutu; ki te mate atu koe ki

Waikato, ka noho tatou ki to tatou kainga; ko

koe he mea paku iho i au, ko au he mea rahi.

Engari waiho matou kia noho pai marire ki uta

—kaua  he pa e hanga ki uta. Ki te hiahia riri

koe ki te Kingi, he riri nui tena—kaua e kawea

mai ki konei. Me waiho ma etahi iwi e homai

te kino kia tatou—kaua e timataria e tatou. "

  Ko RENATA te KAWEPO. —" He pouri te take i

karangatia  at koutou  ki konei, ki tenei hui.

 Inahoki taku kupu, ko nga whenua kua nohoia

e te pakeha ko Pei Whairangi, ko Ngaitahu, ko

 Po Neke, ko  Whanganui, ko Taranaki, ko

 Akarana—e tuwhera ana ano a konei; koia i ata

 harangatia atu ai koutou e matou. No te tae-

 ngamai ka kino nga mahi—ara ia, te mahi hoko

 whenua; hei reira au ka kino kia koe. Tena ko

 tenei kua mau nei tetahi wahi o taku whenua i

 au, kua kai au i te moni o te patiti, hei konei ka

 kino ai au ki a koe ? Hei reira ra ano ka patu

 au i a koe—e  ai ana nga kino hei take. Ko

 tenei, kaore hoki he take, no te mea kua tika

 koe, kua he au. I te riri tuatahi a te Rangitake

 taua ko Kawana, ko koe i he, ko au i tika—me

 re marama ano te korero atu kia koutou ki nga

 pakeha mo Waitara. Ko a tatou kino i roto i a

 tatou, ma tatou ano e whakarite i konei. Kaua

 he pa e hanga ki uta. Ko aku mahi ko te Mira,

 ko nga whare, ko nga aha hei whakaatu i te pai.

 Kaua  e whakarongo kia te Kawana. Ko enei

 tangata e whakanohoia ana ki uta akuanei patu

 ai i aku paaka, ka to taku wahine. Na, ka whai

 take tenei mo te kino. "

   Kei runga ano ko KARAITIANA TAKAMOANA.

 " Ki te penei au tangata, tena e tanahia e au. He

 tino take rawa tenei mo te riri. Ki taku titiro e

 rite ana ratou ki te kuri. Ko koe pea ka tuku noa

 i au wahine kia toia—ekoro e whakaarongia atu

 e koe; tena ko matou, ekore matou e pena. Ko

 te mea rawa  tenei e riri ai matou. Te riringa i

 mua  ki a te Hapuku, na te pakeha te take; kaore

 au i anga ki a koe, engari i anga au ki te maori.

 Kaua  hoki tenei e homai he take inaianei ki to

 hanganga  paraki ki uta. "

   Kai runga ko te MAKARINI. He mata ana

 kupu, ekore e pau ki te nupepa nei—otira, ko

 etahi enei; —'Tera ano e taea e au te whakahoki

 i nga kupu maha a koutou—a Paora, a etahi atu

  Otira e kore e rupeke i au i te rangi nei. Engari

 ko aku kupu enei, kia rongomai koutou, mo nga

  raruraru o tenei takiwa. Koia tenei; kawe noa

 te Kawanatanga, kawe noa kia mau tonu te ro-

  ngo me te pai i tenei motu. Whakarika noatia

 ana nga Kai Whakawa me nga Runanga; vha-

  katakototia noatia ana nga tikanga, nga ritenga o

  te pai hei painga mo tatau; a, kore noa iho e

  tahuritia mai e etahi o nga iwi o te motu nei—

  anga ke ana, tutu ana. Ko Heretaunga anake

  ano i tona ritenga pai o mua iho—a, e pai nei

  ano. Ko te pirihi, ko te hanga paraki, ko te wha-

  katutu a te pakeha ki te ako ki te mau pu—kaua

  ena mea e tupatoria. Kaore hoki mo koutou

  to matou tupato; mo ko ke atu ia. Tena nga

  rongo mate moku e puta mai ana i tetahi kaokao

  oku, i tetahi kaokao oku. Heoi, hei konei ka

  tupato matou, ka tahuri nga pakeha noho noa

  ki te ako i a ratou; no te mea he iwi kuare au

  ki te mau pu. Kua karangatia e te Kawana kia

  tu te Mirihia ki nga wahi katoa o te motu; ara,

  kia whakatutu nga  pakeha katoa, Ko tenei

  kaua koutou, nga maori o konei, e tupato ki te

  pena ano hoki ki konei—kiuta ra. ki Nepia hoki;

  ki te hanga hoki matou i te paraki, ki te aha.

  Ki te pai koutou, e tika ana ma tatou tahi e mahi •

  i ena paraki, hei whakaora hoki mo tatou tahi

  ki te pono mai he mate ki to tatou kainga. Ko

  nga ritenga ano enei oku, o te pakeha, ki oku,

  kainga katoa ki rawahi o mua iho; a, e tu ana

  ano aua Mirihia ki Poneke, ki Akarana, ki etahi

  atu wahi—ko  konei anake ano kaore ano kia

  pena noa. Ko tenei he whai noa iho i ohu rite-

  nga, i o te pakeha, o mua iho.

    Ki ana mai koe, e Karaitiana, ki nga he o te

pakeha; taihoa koe e ki he papatahi te he, kia

marama rawa ano ta koutou taha, kia kore rawa

he  he. Me  titiro koe ki te taha ki  a koe

ano me  kore he he ou. Ko  te iwi nei, ko

Waikato, tona mahi he whakakiki, he akiaki i

nga tangata kia tahuri mai ki te pakeha. Tana

ki kua riro i au te whenua, kua hoko au i te

whenua; ko toku he tena ki a ia. Engari ra

mau, ma  Ngatikahungunu, tena taha e korero,

ma te iwi i hoko i te whenua—i hoko i te awa-

tea  i te whenua. Tena   ma   Waikato,

kaore. Ka pai au ka kite atu nei e au etahi

o Waikato  e noho mai  nei, kia hangai taku

ki atu ki a  ratou, ko ratou tonu te putake

o nga he o te motu nei. Engari me kati-atu ona

whakaaro ki ona kainga—ona he atu, ona tika

atu. Kaua e poka mai ki konei. Ma nga tangata

o runga o Takitimo e mahi i nga ritenga o runga

o tona waka ake ano; kaua e tukua mai te ta-

 ngata ke atu—te  tangata e kore e mohiotia te

 otinga o tona whakaaro, he pehea ranei. "

   Mo nga kupu a Karaitiana mo nga Kai Whaka-

 wa, mo te kore e rite nga tikanga o tera Kai Wha-

 kawa, o te Rata, he noa ka whakahokia, mo runga

 i enei kupu ka ki a te Makarini: —"Ehara i tehe

 nona i whakahokia ai a te Rata, na tona hiahia

 ano kia hoki ki ona whanaunga. Ko tenei, kua

 noho nei a te "VVhitimoa hei Kai "Whakarite mo

 koutou. Kua mahi tahi i aua mahi whakawa,

 whakarite. Ma koutou e tahuri ki te whakahaere

 tahi i nga he kia puta ai nga tikanga o te wha-

 kawa. "

   Heoi, tera atu te roa o nga korero o te Makari-

 ni; ka mutu, ka ki atu ia ki nga Maori ekore e

 oti te korero i tena po, engari mana e hoki mai i

 te rangi e pai ai ratou, a—whakaritea iho ana e

 ratou—ko  te Turei, te 21 o nga ra o Hurae.

   Ka mutu i konei: ka tu te waewae ki te Pake-

 ha; muri iho ka whati, ka hokihoki nga Pakeha

 ki Nepia.

   No  te Turei ka tae atu ano a te Makarini, ra-

 tou ko etahi Pakeha: ka korero ano ireira—tona

 mutunga iho ko te panuitanga a Ngatikahungunu

 ka taia nei ki tenei nupepa.





      HE  PANUITANGA.

  [I TAIA ano tenei panuitanga ki tera nupepa;

  otira, ki hai ano i ata tika nga korero, me nga

 ingoa kaore i mau—no konei ka taia ano. ]



    Ko nga korero tene: o te huihuinga o nga ta-

  ngata o Heretaunga ki te Pawhakairo. Ko te

  take, he whakawhetainga mo te Mira. Koia te

  take i karangatia ai nga tangata o Heretaunga

  nei. o te Takutai, o te Wairoa, o Nukutaurua, a

  Ngatihineuru, a te Urewera, a Taupo. I konei

  ano a Waikato, nga tangata o Manawatu, o

  etahi wahi atu hoki o te motu nei. Ka rupeke

  mai i te 16 o nga ra, i te 17 o nga ra ka panuitia

  te korero kia rongo katoa he huihui i nga korero

  o mua. Te tuatahi ko te hui a te Heuheu ki

  Pukawa, he kimihanga ritenga mo te motu nei.

  Ka kitea te kupu ka mauria e Waikato; ka

  whakaturia ko te Kingi tenei; ka kawea mai te

  panuitanga e Waikato ki konei. I muri iho ka

  puta mai te kupu a te Kingi ki konei; ka kawea

  e nga tangata o Heretaunga ki Wairarapa. Ko te

  hara o tera takiwa ko Waitara. Ka whakaaturia

  ki nga pakeha i reira; erua nga huihuinga nui.

  I muri i te otinga o Waitara ka karangatia ano

  he huihuinga nui ki Matahiwi; ka ono  nga

  huinga ki Heretaunga nei. Kotahi mai ra ano

  te kupu i te timatanga mai ra ano, kaore ano i

  he noa. Ka wha  hoki nga kawenga ki etahi

  wahi o te motu nei, kotahi tonu te ahua o te

  kupu, ko te pai anake. Inaianei ko Tataraimaka;

  noho ana he tupato i nga pakeha; ka mea kia

  hanga paraki ki nga tuawhenua; ka pa mai hoki

  he tupato ki nga maori; ka waiho tenei hei take

  karangatanga i nga pakeha; ka whakaaetia mai

  e te Hupereteneti o Ahuriri. Heoi ka huihui

  nga pakeha me nga maori ki Pawhakairo; i te

  21 o nga ra o Hurae ka whakamutua te korero;

  ka noho tahi nga korero a te maori, a te pakeha;

  ka kore hoki nga tupato  a tetehi, a tetehi; ka

  takoto te kupu a te pakeha hei tiaki i te maori;

  ka takoto te kupu a te maori hei tiaki i te pake-

  ha; whaituretia ana ki te aroha mo nga ra e

  takoto ake nei. Ka whakapuaretia ki te hiahia

  te pakeha, te maori, ki te whawhai, me haere ki

  Tataraimaka taua whawhai ai. Ka whaituretia

               TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

nga kino mo tenei whenua e puta mai o uta, o

nga tuawhenua. Ki  te poka mai tetehi iwi ki

te whakakino i tenei korero, he pakeha katoa

tatou—puta noa ki nga takiwa nana tenei korero.

Ki te mea na te pakeha te kohuru i te maori me

whakawa  ki te Ture; ka penatia hoki te maori

kohuru i te pakeha. Ka tukua atu tenei korero

ki nga kai tiaki o nga taha o tenei korero.

  Ko  nga kai tiaki o nga taha, ko Henare te

 Apatari ki te Wairoa, me tona Runanga; ko

 Ihaka Waanga ki Nukutaurua puta atu ki Tu-

 ranga, rue nga Runanga; ko Nikora te Wakaunua,

 ko Kipa, ko te Rangihiroa, ki Tarawera; ko

 Hohepa, ko te Hirawanui, ki Manawatu, me te

 Runanga; ko Henare  Koura, ko Wiremu to

 Potangaroa me nga Runanga o te Takutai, haere

 atu ki Wairarapa. Ko nga tangata tenei o nga

 taha, o nga pito, hei tiaki i tenei korero.

   He mea Runanga marire na te huihuinga nui

 o Heretaunga, me nga hapu ka toa, kia tukua kia

 kitea e nga hoa.

       Tukua ana e te Kai tuhituhi.

            Na RENATA KAWEPO

            Na KARAITIANA TAKAMOANA

            Na PAOKA KAIWHATA

            Na NOA TE HIANGA

            Na TAREHA

             Na TE WIRIHANA TAORANGI.



 G. GREY, Kawana.

 E NGA RANGATIRA o WAIKATO,

   Ko  etahi Pakeha i ata noho i runga i o ratou

 whenua  i Waikato, kua oti te pei mai, ko a ratou

 taonga i murua, ko a ratou wahine me a ratou

 tamariki i tangohia. Na etahi o koutou te kupu

  i hinga ai i te kohuru nga Apiha rae nga hoia i

  Taranaki; a, whakatikaia ana e etahi o koutou

  aua kohuru. I pa etahi ki te hara i era atu wahi

  o tenei motu, a no koutou te ingoa, no koutou te

  mana i tangohia atu ai ratou i roto i nga ringa o

  nga kai hopu, i kore ai hoki e tukua mai. E

  tutu ope ana koutou inaianei, e huihui ana i nga

  tangata mau patu: e puta tonu mai ana te ki

  whakaeke mo Akarana, kia hohurutia nga Pakeha

  e ata noho  nei. Etahi o koutou whakaaturia

  ana e  ratou i mua tata ake he ara i to ratou

  whenua mo  te taua i haere ruai ki te kino. Ka-

  hore e kaha te hunga pai i roto i a koutou, ki

  te pehi i enei kino.

    No reira ka whakaritea e ahau he nohoanga

  hoia ki etahi wahi o te Awa o Waikato, hei tiaki i

  nga tangata o taua awa kia tau ai te noho. Ka tia-

  kina nga tinana me nga taonga o te hunga ata

  noho o taua awa nei. Ko nga tangata ngakau

  kino, me te hunga hapai patu, ka tutakina atu

  kei hoe mai i taua awa ki te patu ki to muru i

  nga Pakeha.

   • He karanga tenei naku ki nga Maori katoa

   ngakau tika, kia uru tahi ratou me te Tianara,

   ki te whakarite, ki te pupuru i enei nohoanga

   hoia; ki te whakapumau ano i te pai i te rangi-

   marie. Ko te hunga e ata noho ana i o ratou pa

   i Waikato, e whakahoa ana ki te Tienara, ka

   maunu  ranei ki nga takiwa e whakaritea e te

   Kawanatanga hei nohoanga mo  ratou, ka ata

   tiakina ratou, o ratou tinana, o ratou taonga, me

   o ratou whenua. Te hunga e whawhai ana ki

   te Kuini, e hapai tonu ana ranei i te patu, he

   whakawehi  i nga tangata e ata noho ana, ka

   whiwhi ratou ki nga utu mo a ratou mahi. Kia

   mohio pu hoki, ki te tohe ratou ki ena he, ka

   noa te tikanga i pumau ai o ratou whenua, ki a

    ratou, ara, te tikanga i whakatakotoria e te

   Tiriti o Waitangi. Ka tangohia aua whenua ka

    hoatu kia nohoia e tetahi hunga e kaha ana ki te

    tiaki i nga tangata ata noho, i nga wa a takoto

    ake nei, kei mate i te kino e whakatakotoria

    tonutia nei mo ratou.

      Akarana, Hurae llth, o nga ra 1863.



   HE WHARANGI TUWHERA  MA NGA

            ROA TUHI MAI.



   Ko  te tangata e hiahia ana mana anake e

      tango i tana nupepa, kaua ia e hui tona wha-

      kaaro ki ta nga pa, e pai ana; me homai e ia

       kia kotahi te kau hereni, ka rite ai te nupepa

       ki a ia mo te tau kotahi.

     Ka tuhi mai te tangata tuhi mai, Toia marama

       rawa nga reta, me nga ingoa o nga kainga, o

       nga tangata, kia mohiotia ai.

     [ HE kupu atu tenei ki nga hoa tuhi mai. He

tini noa iho nga pukapuka a nga tangata e puta

mai ana kia matou. Ko te whakaae anake, e

whakae ana, ko te moni i kore. Ki te penei tonu

te ngakau kore o Ngatikahungunu ki tona taonga,

ka ngakau kore hoki matou akuanei—tera e ma-

hue ia matou te mahi i tenei nupepa. Tera nga

tangata e tuhi mai nei kia taia ana korero mo

ona whenua reti, mo ona kaipuke, mo ona aha—

engari me whakaaro mai ratou ki te utu mo te

 nupepa nei, ka tika ai ta ratou pena. Ko nga

hereni a Nikora te Wakaunua o Tarawera, tenei

 kua tae mai. ]



                   Nuhuka, Hurae 28, 1863.

 KIA MAKARINI, —

   E hoa tenakoe, koutou katoa. Tenei kua tae

 mai te korero o te mahi kohuru a Taranaki. Kua

 rongo hoki matou kua tae mai hoki te kara o te

 Kingi Maori ki kona. He patai riri tena mahi

 kia koutou—ara mo tatou tahi hoki, mo te taha

 Kawana maori. Kaore e pai matou ki tena mahi,

 ki te Kingi Maori. Engari taku i kite ai tenei

 he, na te aroha o Kuini i ora ai tenei motu; i

 homai te Ture o te Atua ki konei; ka ora, ka

 puta te ihu o te waka ki te aomarama—nga ta-

 mariki, nga wahine, nga  kuare, nga rangatira.

 Heoi he mahi he hoko, lie mahi kai ma nga wa-

 hine, ma nga tamariki, he whakapono, he hapai

 i nga Ture o te Atua. I homai e te Kuini ki ko-

 nei tona mana, tona tika, i totika ai tenei motu

 —na  Kuini, na koutou na nga pakeha, na te wha-

  kapono ki te Atua o te Rangi.

         Na to hoa aroha

               Na te MATENGA TUKAREAHO.



                     Wairoa, Hurae 23, 1863.

 KIA TE WURU, —

    E hoa tenakoe, ara koutou nga pakeha.

   He ki atu tenei naku me waiho te nupepa maku

  he wahi ke. Na, ki te whakaae mai koe, me tu-

  hi mai.

    Kia rongo mai koutou katoa, e haere atu ana

  nga tangata o te Wairoa ki kona ki te riri—na

  nga tangata o Waikato nana i ki mai kia haere

  atu ki te whawhai. Heoiano aku korero.

                    Naku, na ROPITINI TE RITO,

    [E ta, e te Ropitini, tenei matou te rongo nei

  ki aua korero. ]



                 Rakaraka, Turanganui,

                             Hurae 27 1863.

  Ki TE KAI TUHITUHI O TE " WAKA MAORI O

                  AHURIRI. "

   E HOA, —

    E hiahia ana ahau kia homai e koe tena nupe-

  pa, te " Waka Maori" ki konei ki au mo te tau

   kotahi. Me haeremai i roto i te Meera o uta e

   haere mai nei ki Turanga. Ko nga moni nei, te

   kau hereni, kai roto i tenei pukapuka hei utu mo-

   taua "Waka Maori" mo te tau kotahi.

         Ka mutu

                  Na to hoa,

                       Na te OTENE PITAU.

     [Ka tika tau e te Otene. Haere mai ana tau

   tono me tona whakarite ano. " Noho maha ana,

   haere maha ana. " Ma  te kore utu o nga tangata

   Maori e kore ai tenei nupepa apopo. ]



       Ki TE KAI TUHI O TE " WAKA MAORI. "

                                 Wairoa, 1863.

     Tenei ka kitea te reta whakaatu mai i nga ko-

    rero a Toha o te henga o nga tangata o te Wairoa

    nei. He ki atu tenei na matou ki a koe e hoa, he

    tika iaua he, taua mate te makutu—no te mea no

    matou ake taua mate, no nga tangata o tenei mo-

    tu. Kaore  koe e mohio Kei nga ritenga o tenei

    mate, o te makutu. No tena tangata no Toha te

    korero parau atu ki a koe—no Marikena hoki

    tena tangata. Tetahi korero parau hoki a taua

    tangata, ko te kinga na ratou i hohou te rongo

    kia matou. Kaore, engari na matou ano ta ma-

    -tou he i pehi; na nga Minita tokorua—na te He-

    mara raua ko Tamihana. Tetahi korero parau a

    taua tangata, ko te kinga kia kohurutia a Miti

    Para, me tona hapu katoa. Ko tena korero ko-

    huru kaore i a matou, i nga tangata o te waha ki

    uta. Tenei te mea kei a matou, ko te pouri anake

    ki te matenga o Ngarangimataeo.

      E hoa, te mea hoki i makututia ai mo te whenua,.

    mo Matiti. Ko ta matou ritenga mo taua tangata

     makutu, rae pei atu kia haere atu i konei ki wahi

               TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

ke. Kia rongo mai koe he ritenga pumau tenei

na matou mo taua tangata makutu, kia haere,

E hoa no matou ake ano to matou he, no te waha

ki uta nei. Ina te he ko ratou, ko nga tangata o

waho na; ko to ratou rerenga mai ki runga ki

taua he o matou  nei. Kaore nei he kupu ki a

ratou, eke noa mai ratou, ki noa ratou kia puhia

matou. E hoa, kite ana matou i te he o nga tangata

o waho na. I pera me te titi, ka puta te kohu

ka tere mai taua manu kakata haere, Me waiho

 o matou raruraru ki a matou ano; ekore e puta

 ki te tokomaha—engari, na ratou i rere noa mai.

   E hoa. kia tika te hoatu ki te '• Waka Maori'';

 kia kitea ai e nga hoa pakeha, e nga hoa maori o

 tenei kainga, o tetahi kainga atu.

                        Na KOHEA







 NGA KAIPUKE, U MAI KI NEPIA

 Hurae 26—Te  Wonga  Wonga, 104 tana. No

   Akarana mai. Nga tangata eke mai, ko te

   Whitimoa, ko etahi atu hoki te kau ma rua.

 Hurae 26—Te   Weweri (Waverly) 91 tana. I

   rere mai i Akarana. Nga tane eke mai, tokoono,

   nga wahine tokowa.

  Hurae 27—Te Tipi (Gipsy) 12 tana. No te Wai-

   roa mai. Nga  utanga, he taewa, he kaanga,

   he poaka iri whare.

  Hurae 27—Te  Haneti (Janet), 22 tana. No

    Pawati Pei. He tangata maori nga tangata

   eke mai.

  Hurae 27—Te Reeri Paata (Lady Bird) 20 tana.

    No te Wairoa. He rakau kanikani, he taewa

    nga utanga.

  Hurae 29—Te Karaori Hamitana (Claude Ham-

    ilton), 530 tana. No Weretana mai, no nga

    kainga o Ngaitahu atu. Nga tangata eke mai,

    ko te Kai Whakawa o te Hupirimi Kooti, ko

    etahi tangata atu hoki te kau ma tahi.

  Akuhata 4—Te  Tira (Zillah), 68 tana. No Aka-

    rana mai. Tokowha nga tane eke mai, toko-

    toru nga wahine.

  Akuhata 4—Te  Kauri, 37 tana. No  Akarana

    mai.

      NGA KAIPUKE RERE ATU I NEPIA.

  Hurae 27—Te  Wonga Wonga, 104 tana, Kua rere

    ki Rangiwhakaoma, Weretana atu. Nga ta-

    ngata eke atu i konei, tokoono nga, tokotoru

    nga wahine.

  Hurae 28—Te  Mita  (Esther). 54 tana. Kua

     rere ki te Takutai, Poneke atu.

   Hurae 28—Te  Weweri, 91 tana. Kua  rere ki o

     Ngaitahu.

  Hurae 30—Te  Karaori Hamitana, 530 tana. Kua

     rere ki Akarana. Tokorua nga tangata eke

     atu. \_\_



         HE   TAONGA.

         Katahi ano ka tae mai i Ingarani.



   T'ENA, kei te Toa a te Hutana, raua ko te

        Eawini, i Nepia nei, nga parakete whanui,

   matotoru rawa—he mea hou tonu mai no rawahi

   mo te hotoke nei

                                                   £   s. d.

   Nga parakete whero, mo te mea Kotahi... 1 00

   Nga mea ma, mo te mea kotahi —  —    15 O

   Nga mea pura, mo te mea kotahi...... 14  O

   Nga kaawhe, he mea pai rawa—huruhuru

             anake—mo te mea kotahi... 1  00

     He maha noa atu o etahi taonga atu—he huka,

   he tupeka, he aha, he aha. He  mea ngaware

   anake te hoko.

        Na te HUTANA raua ko te EAWINI.





  Kia  rongo mai nga tangata Maori,

   E   HOKO  tonu ana au i nga kai Maori katoa, i

         nga Witi, i nga Haniana, i te Taewa, i te

    aha atu, me ka kawea mai ki te taone nei.

     He huhua noa iho nga taonga, me nga kai Pa-

    keha, kei taku whare otu ana hei hoko.

                   Na TE HATANA.

      Nepia, Hune 10, 1863.

  TURANGA TERA HOIHO.



E   ME A ana a HOURA, kai hanga tera nei, ki

     nga tangata Maori o Heretaunga kia rongo

mai ratou e haere tonu mai ana ki a ia nga uta-

utanga tera pai o Ingarani mai. He mea whakarite

mariri e ia kia hangaia mai ano; ehara i te mea

hanga noa. Ko te ritenga o te utu e ngaware ana.

  Tuitui tonu ia i te mea pakaru, me ka mauria

mai ki a ia.

   Heekipiri rori,

    Nepia, Hune 25, 1863.



     PANUITANGA.

 HE     pakeha hoko i nga kai maori nga tangata

       kua  tuhia nei nga ingoa kiraro iho—ara,

 i te witi, i te aha noa.

         Ko te WATA ratou ko KENERE

              ko WATA  ano.

   Nepia, 13 Hune, 1863.



    HE   PANUITANGA.

 TENEI   toku taonga i ngaro i roto i toku whare

  i te 20 o nga ra o Mei. Ko taua taonga he

 pounamu, ara, he tiki—he oha na oku tipuna. Ko

 te ahua, he ahua paku marire, ko te kara be pai.

 Ko toku hoa, to a mana tamariki hoki anake ki ro

  te whare i taua rangi i ngaro ai—ko tetahi tanga '

  ta kotahi hoki no Turanga, ko Tamati te ingoa.

  Koi mea taua tangata he whakapae tenei, kaore he

  whakaatu.

    Kotahi pauna moni hei utu maku ki te tangata

  mana e kite; a, ka homai ki au.

               Na TOHA, o te WAIROA.

   Hurae 22.



 KO TE TOA HANGA O WAIPUKU-

             RAU.

           MO TE HOKO  INAIANEI.

  50  PEA PARAKETE pai rawa he mea wha-

   nui ia, he mea taumaha

    He huhua noa atu nga kakahu katoa, mo te ho-

  toke nei, kei reira e tu ana he mea kaiwhiri ma-

  rire mai

     50 pihi o te PI WHI puru nei—he mea tino pai.

     12 pihi o te PIWHI  taua nei.

     24 POKE  whai kakau ano; he mea hanga

             na Karingi.

     48 PATITI; he mea hanga ano na Karingi.

    100 KA KAU  poke papai rawa.

            NA WETARIKI TAROUA.



   KOTAHI RAU PAUNA HEI UTU.

   NA, no te mea kua oti ono te whakatakoto, e

         tetahi koroke ngakau kino, he RONGOA

  WHAKAMATE     ki toku kainga—a mate iho te

   kuri o tetahi o aku hepara—na, tenei ka karanga

   matou, ka hoatu e matou nga pauna moni £50 ki

   te tangata mana e whaki mai i te korero e mau ai

   taua koroke. Tetahi, kia hangai tona he irunga i

   te whakawakanga, katahi ka hoatu ano e matou

   tetahi rima te kau pauna (£50. )

             ARIKIHANARA ROI

             TARE MAKEWERA)  Nga

                HEMI MAKI       hepara

     Ruataniwha,

        Hurae 14, 1863.



           WHAKARONGO!

  E  MEA ana a WIREMU RAETEPONE, o

        Waipawa, ki ona hoa Maori kia rongo mai

   ratou e hokohoko tonu ana ia i te Witi, i te Poaka,

   i te aha noa atu hoki a te tangata maori.

     Rupeke katoa nga taonga, me nga kai pakeha

   kei tona whare hanga i Waipawa e tu ana hei hoko

     Waipawa, Hune 26, 1863.





   HE mea ta na HEMI WURU, i te whare ta o te

     Haaki  Pei Herara, ki Nepia, i te Hatarei i

     nga rua wiki katoa—tena  rua wiki, tenei rua

      wiki.