TE WAKA  MAORI  O AHURIRI.

werohia te pakeha, ka tu i te pakihiwi—

engari kaore i mate rawa, he mate paku

noa tona mate. Muri iho ka oma taua

tangata, he mataku i a te Apatu—oma ana

ki ro ngahere. Katahi ka ki te Apatu ki

tona  taina, ki a Tautaha, kia tikina kia

whaia  Katahi ka whaia ka mau, ka mau-

ria mai ki a te Apatu, ka ki te Apatu kia

patua. Katahi  ka tapahia ki te toki ka

mate, ka haehaetia, ka tahuna te umu, ka

maua  te tangata ra, ka kainga. Aue ra !

nga mahi o mua!  Ahakoa, i puta i roto i

te aroha, he puta kino ano. Ko te Huiki o

te Rangi no muri i mate ai, i mate turoro i

te Wairoa  ano; kei reira hoki nga iwi e

tanu ana, kei Ngakoko a Tuataraua. He

tangata manaaki  tonu  te Apatu i nga

pakeha  o tona kainga taea noatia mai te

 takiwa i mate ai.

   Nga mahi o mua a taua koro me ka

 whakataka he oho ngaki mara kumara ka

 patua e rua te kau nga tangata hei kai ma

 te oho—nga kai reka o taua takiwa. Ko

 tona ahua tonu tena, a taua rangatira. Ka

 whakatoi te tangata ki tana korero ka patua,

 ka kainga. Ko tona tama tenei ko Paora

 te Apatu e ora mai nei i te Wairoa. Engari

 tenei e whai ana ki nga ritenga marama a te

 pakeha i tenei takiwa; mehemea pea ko

 nga ritenga o mua kua mohio hoki ia ki

 aua mahi, kua maranga hoki tona ingoa ki

 runga i aua mahi o te maoritanga—Na te

 pakeha ka marama nga whakaaro a te ta-

 ngata.

   Mehemea  e ora ana te  tenei

 takiwa tena e koa ki tona kainga ka pake-

 hatia, ka taonetia—he   tangata manaaki

 pakeha hoki ia. Ekore e tika i a ia nga

 mahi Kingi.





        WHANGANUI.

 Ko WHANGANUI  kua ki tonu i te hoia, i te

 tima, i te pu, i te aha noa atu. Nga tohu

 ra ia o te riri. I te 7 o nga ra o Hanuere

 nei ano whakatika ana nga hoia 500 haere

 ana ki Kai Iwi, hua noa ana he tangata kai

 ro pa; no te taenga ki te pa kua kore

 rawa  he tangata o roto—heoi, hoki  ana

 mai  ratou ki te kainga. Kotahi mano e

 whitu  rau ena hoia  kua rupeke atu ki

  te taha ki Waitotara. No  te 10 o nga

 ra o  te marama nei ka haere katoa nga

  hoia turupa ki te kimi i te pa hou  a

  nga maori kua hangaia ki Waitotara—500

  o nga hoia haere i raro i te whenua i haere

  tahi atu i a ratou. Ki hai i roa e kimihia

  ana ka kitea taua pa. No  te tatanga atu

  ki te pa katahi ka kitea nga maori e papa-

  horo atu ana ki roto ki nga parepare me te

  popokorua e oma ana ki roto ki tona whare.

  No  te taenga o nga turupa ki te rima rau

  pea iari te pamamao atu katahi ka puhia

  mai e nga tangata o roto o nga parepare.

  Muri iho ka puta mai ki waho te 300 ka

  turia te ngarahu, ka pahu mai me te kuri

  nei ano te rite, ka hamama nga waha ki te

  karanga " Pai  Marire! Pai  Marire ! "

  Kaore he tangata i tu, he tawhiti rawa hoki.

  No  te kitenga mai kaore e haere atu nga

hoia katahi ka  hoki ki ro pa noho  ai.

Ehara  hoki  i te riri ta te hoia i haere atu

ai, engari he kai toro noaiho—tera atu tona

rangi e tikina ai. Ko taua pa kai runga

i tetahi hiwi popo e tu iho ana. He pare-

pare katoa mai a waho o te pa, puta noa ki

tetahi taha, ki tetahi taha. Ko muri atu

he ngaherehere hei omanga ma ratou apopo

ake  nei. Kai  te noho noaiho tenei nga

hoia o reira inaianei, kia tae ra ano te Tia-

nara  ki reira katahi pea ka timata te rori

mahi atu i Waitotara ka mahi atu ki Tara-

naki. Heoi ano.



    WHAKAMOMORITANGA.

 TENA  tetahi pakeha no Awheraka, ko

Kapene  Maihe, kua whakamomori i a ia

 —kua mate rawa. I te ata o te 13 o nga

 ra o Hanuere nei ano ka tae te hawini o

 taua pakeha (he kotiro) ki te rangatira o

 nga pirihi, ka korero atu i te porangi kino

 rawa tona ariki i te po, a awatea noa. I

 a ia e haere mai ana ka waiho atu e ia e ta-

 koto aua taua tangata i runga i te moenga

 me te pitara i te ringa. Katahi ka haere

 atu te rangatira o nga pirihi ki te whare o

 te tangata ra i Nepia, rokohanga atu i ru-

 nga i te moenga e takoto ana; no te ki-

 tenga  i te pirihi e haere  atu aua  ka

 huna i toua ringa ki raro i a ia; ka kara-

 nga mai, " haere atu ! kaua e tata mai ki

 au ! " No  te tahuritanga atu o te pirihi

 ki te korero ki te kotiro ka paku te pitara

 o te tangata nei; mahara  noa te pirihi

 nei ko ia e puhia aua; no te tahuritanga

 atu ka kite atu e hinga whakamuri aua te

 pakeha i runga i toua moenga, kua mate

 rawa—i  te rahirahinga o te upoko te tunga.

 He rangatira hoia taua tangata i mua ai.

 He  tangata kai tonu i te waipiro, a, tona

 otinga iho he porangi. Hei tauira tenei

 mo te hunga kai tonu i taua kai whaka-

 mate i te tangata. He  wahine  ano ta

 taua tangata, tokohia ranei nga tamariki.



 HE WHARANGI  TUWHERA  MA NGA

          HOA  TUHI MAI.



          Ahuriri. Hanuere  18 1865.

 KI  A TE KAI TUHI O TE WAKA  MAORI.

    E hoa, tenakoe.

    Ko matou tenei ko etahi tangata o Taupo

 kua  tae mai ki Ahuriri ki te hoatu i etahi

 a  matou whenua  ki  te ringaringa o 1

 Makarini, me te whakatuhera hoki i te 

 no  Taupo ki Ahuriri kia pai ai te haere

 nga tangata maori me nga pakeha

   Na ou hoa Kuini.

           Na HOHEPA TAMAMUTU,

           Na PAORA MATENGA,

           Na PAORA HAPI,

           Na NIKORA TE WHAKAUNU



            Oruanui Taupo—Hanuere 2, 1865

  KI  A TE KAI  TUHI O TE WAKA  MAORI.

    Tenei ra ka tukua atu a matou korero ki a

 -mau, e tuku atu ki te " Waka Maori" kia 1

  iho o matou hoa pai tera te noho atu ra kei 

  i ia iwi, i ia iwi; kia kite hoki nga tangata 

  he e hipokina iho nei e te kokouri, kaore 

  mahea i runga i a ratou. E hoa ma, e nga 

                  TE WAKA  MAORI  O AHURIRI.

gata mahi  pai, ara, e nga tangata e piri aua ki te

ture o te Kuini kia rongo mai koutou ki nga ko-

rero o Taupo nei me Waikato hoki. Ka nui te

pake o ratou ngakau mo te mahi whawhai, a, kua

motokia e  te pakeha kua   piki te arero; no

muri iho kua kore he oranga mo ratou, katahi

ka  whakapiri ki te mahi whakakaniwha a te

tangata o Taranaki nei raua ko tana wahine. He

whakatakaro  pea na raua nei i roto i to raua

whare, katahi ka ki ia e te tangata ko te mahi

tenei e mate ai te pakeha! Nawai te mahi a te

porangi i ki atu hei mahi tika ?

  E  nga hoa aroha ko te take i tupu ai te he ki

tenei motu ko te mahi poka noa a te tangata ki

te whakaputa mahi poka noa ki runga ki to tatou

whenua, koia i tukua ai e te Atua he mate ki tenei

whenua  ki Nui Tireni. Erangi mehemea ka ta-

huri ki te ripeneta ka ora tenei motu. E nga hoa

 aroha e whakakino nei ki aua mahi kino kia u ra

koutou ki runga ki nga mahi pai.

             Na PAORA MATENGA,

               HOHEPA  TAMAMUTU,

                PAORA HAPI,

                 NIKORA te WAKAUNUA,

                  Te WHETU

                RAPATA PAORA.

               



            Oruanui, Taupo, Hanuere 2, 1865.

 KI A TE KAI TUHI O TE WAKA MAORI —

   E hoa, mau enei kupu e tuku atu ki te " Waka

 Maori. "  Ko  nga korero o to matou kainga, o

 Taupo, kaore i te ahua pai, kei te ahua tutu tonu

 nga tangata Kingi i to ratou mahi. Ue kaha ano

 to matou to nga tangata Kuini o konei ki te wha-

 kararata i a ratou kia noho ki roto ki te pai—ki

 hai i tahuri mai. Ka rua o ratou tuke i pakeke

 ai o ratou ngakau; ko te mahi Kingi, mo te pu-

 tanga ake o to ratou mahi Wairuarua i roto i te

 whenua. Ka mea ratou he Atua pono tonu tera

 Atua hei huna i te pakeha. Kua tino Whakaae

 pono nga tangata Kingi kua pono taua mahi wai-

 ruarua. Ko  te pono hoki  tenei, ki ta ratou ki

 kua rarata nga kau puihi, me nga poaka puihi,

 me nga mea katoa no te whenua ki a ratou. Ko

 to ratou korero tenei ki  a matou ki nga tangata

 Kuini kia tahuri atu matou ki ta ratou Atua, kei

 noho matou i te Kawanatanga ka mate matou i

 a  ratou. Ka  whakahokia  atu  e matou  ta

 ratou  kupu, " kaore matou e pai ki ta koutou

 mahi porangi; kore rawa he painga o ena mahi e

  rua, o te Kingi, o te mahi Wairuarua. "  Heoti,

  kua tuturu nga tangata o enei kainga ki taua

  mahi. Kua  eke nga Atua ki runga i a ratou, i

 nga tamariki, me nga wahine, me nga tane, me

  nga koroheke.

    Heoi, kaore matou e kaha ki te korero atu i nga

  mea katoa o taua mahi, he hoha no matou.

                 Na HOHEPA TAMAMUTU,

                    PAORA MATENGA,

                    PAORA HAPI.

    [E tika ana u a koutou kia hoha koutou ki taua

  mahi whakarihariha. E  ki ra koe kua rata nga

  kau puihi, me nga poaka, me nga aha ki a ratou!

  Ina ra, kia kite ra ano koutou e whai haere ana

  nga kau puihi me nga poaka i a ratou katahi ra

  ano koutou ka whakapono atu. Ehara pea i tenei

  ao ena tangata, no te reinga ra ano pea—inahoki

  he whakaaro wairuarua anake ana whakaaro. Ka-

  tahi te mokaikai pai ko taua iwi hei hopo poaka i

  ro ngahere. ]



                    Nepia—Hanuere  19, 1865.

  KI A HORI KEREI, KAWANA.

    Tena koe; kia ora tonu koe, ma te Atua koe e

  tiaki. E  hoa tenei au kua tae mai ki konei, kua

  kite au i o taua hoa pakeha, maori ano hoki. Kua

  marama  nga tikanga o tenei kotinga. Kanui te

  pai, kaore he pouritanga o nga mahara. I haere

  mai  au ki te rapu hua pai, koia tenei kua kitea he

  hua pai, ara he noho pai.

    Hei kona koe; ma te Atua te Kuini e tiaki.

                  Na  to hoa aroha

                      NA  NOAH TE RAUHIHI.

                   Nepia, Hanuere 19, 1865.

KI A KAWANA KEREI, —

  E hoa, tenakoe. Tenei ka mohiotia e ahau nga

korero e takoto nei i nga nupepa o Heretaunga,

ara, i a te " Waka Maori. " Ka nui te pai; he ako

hoki i nga tangata kia mahi i runga i nga tikanga

pai. No  hea koa e mohio ratou. Ka huri tera—

he kupu ke tenei mo nga tangata e haere ana ki

te kakari o to Urewera. Kotahi te iwi rangatira

kei reira e noho ana, ara, ko Ngatimanawa, kai

raro i te maru o te Kuini ratou e noho ana. E

hoa ma e nga pakeha, kia mohio koutou ki te ta-

ngata o te Kingi  e haere mai ana, he  patipati

hanga mona ka hoki ano ki te kakari.

              Na HIRAKA   o Manawatu.





      PANUITANGA.

 KUA    whakatu TOA  HOKO  i te Wairoa e au,

       e te tangata e mau nei tona ingoa ki raro

 iho nei. Na he mea atu tenei kia rongo mai nga

 tangata o taua kainga ko nga hanga katoa kei a

 au e tu ana i enei takiwa e takoto ake nei, ko

 etahi enei; —

   He Huka, he Ti, he Paramu, he Maati, he aha

        atu

   Nga Kahu tane katoa

   Nga Kahu wahine katoa

   Nga Kahu tamariki katoa

   He Puutu, tu ke, tu ke

   He Hapara, he Toki, he Paata, me nga mea rino

        katoa

   He Tera, he Paraire, me nga mea hoiho katoa

   He Hinu popo mahunga, he Winika, he Pikara

       kai nei, he aha noa atu

   He Rari—he  kai porotaka, huka nei

 Me etahi atu taonga e kore e taea te whakahua.

 Heoi nga taonga e mauria ana e au ki taku whare

 ko nga  taonga papai anake. Ko  taku ritenga

 tenei, ara; —

 KO TE HOKO  EIA NGAWARE, KIA WE TE HOKI MAI

           NGA MONI O NGA. TAONGA.

   Ko te mahi tui Hu hoki kei taua whare aku.

 Ko  te tangata e hiahia puutu ana, ka hohoro te

 oti pai i a matou.

          Na PIRIKETI PERENITIHI

                        mo ona hoa.







      PANUITANGA.

  KIA rongo mai nga tangata maori o Heretaunga.

        Kua whakatuheratia e au taku whare hoko

  wati i tetahi taha o te rori i te ritenga ki te Whare

  Kawanatanga i Nepia. Tenei kei au nga meka-

  meka wati, nga ringi, nga aha noa atu. Ka

  pakaru te wati a te tangata me mau mai ki au

  maku e hanga. He tohunga rawa au ki taua

  mahi. Kua maha oku tau e mahi ana i taua mahi

  i Ranana, te taone nui e noho mai nei te Kuini i

  Ingarani.

    He tupeka hoki tetahi kei taku whare hei hoko.

                        Na HEEMI.

    Nepia, Hanuere 19 1865.





   ERUA PAUNA HEI UTU.

  KUA    HAERE   ke atu i Nepia nei, kua tahaetia

        ranei, i te timatanga o Hepetema 1864,

  KOTAHI HOIHO  WHERO pouri nei. Ko te

  parani kei te pakihiwi maui  he penei C  te

  kitenga whakamutunga e ahu atu ana i te taone

  whaka te Awa Puni; he wahi paku nei te pahure

  o te tuara i te tera; he tongi ma kai te rae, me te

  hawhekaraone te rahi; kua hungia i mua taua

  hoiho.

    Ko nga moni  i runga ake nei ka hoatu ki te

  tangata mana e hopo i taua hoiho ka arahina ki a

  te Paranene i Ruataniwha.

    Nepia, Hanuere 10 1865.

                TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

KARANGATIA! KARANGATIA





TENEI   TE HAERE  NEI nga kaipuke taonga

   a te HUTANA  raua ko te EAWINI i roto

i nga marama katoa. Heoti nei ano te whare e

uta tika tonu mai ana i Ingarani i te hanga nei

i te Paraikete, na reira hoki i iti ai te utu.

  Nga kahu huruhuru o tenei whare mo te hotoke,

he mea uta tonu mai i Kotorani; nga hate, no Ma-

rikena tonu mai hoki. Ko te Tupeka o tenei whare

he hira ke noa ake i to etahi whare te pai—ki

te tangohia i te pauna kotahi ka hoatu noa he

paipa hei purunga.

   Ko nga piwhi e iwa pene, tae ki te 11 pene,

mo  te iari; he kara mau—ki te mea ka whakama-

 tauria tera e hoki tonu mai te tangata ki te hoko.

   Ko nga kai katoa hoki kei konei e takoto ana;

ko  te huka kaore he kirikiri i roto.

  No  mua noa atu ano tenei whare, ehara inaianei;

 ehara i te mea tupa ake i te po kotahi me te

harori te ahua. No konei hoki i ngaware ai te

hoko; he mohio hoki no  ona tangata ki ana

 mahi, ki te tango mai i te kahu pai, i te kahu iti

 te utu o rawahi.

       Na te HUTANA raua ko te EAWINI.





      PANUITANGA.

 HE    kai hoko hoiho au. Ka tae mai te hoiho

       a te tangata ki au me hoko tonu e au; ka

 kore, ka waiho iho i au maku e hoko atu, ma te

 tangata nana te hoiho te ritenga ki au. Nga hoiho

 e waiho ana ki au ka kawea e au ki roto ki te tai-

 epa 25 eka te rahi; he nui te kai, te wai. Kia

 pahika atu i nga wiki e rua e noho ana ki roto

 katahi ka mea au kia whai whakaaro te tangata—

 ki te rua tonu wiki e noho ana kaore tahi he utu.

                     Na TANA,

              Kei te taha ki te MIRA a TAMATI

                       i NEPIA.

  Noema  28, 1864.





      PANUITANGA.

 HE    pakeha  hoko i nga kai maori nga tangata

       kua  tuhia nei nga ingoa kiraro iho—ara,

  te witi, i te aha noa.

         Ko te WATA ratou ko KENERE

              ko WATA  ano.





  TENEI TE HANGA E TA MA.

 KO  TE WHAKAAHUA  TANGATA. Ko

       te tangata e hiahia ana kia mahia tona ahua

 me haere mai ki taku whare i Heekipiri Rori i

 Nepia. Ka mahia e au te ahua o te tangata, ano

 he tangata ora tonu!

   Haeremai! e koro ma, e kui ma! Haeremai

 kia mahia o koutou ahua; mo te mate rawa atu

 koutou ka waiho iho o koutou ahua ki o koutou

 tamariki hei tangi ma ratou i te ao nei. Haere

 mai, mahia hoki o koutou tamariki mo te tupono

 ki te mate  e takoto ana te ahua hei titiro ma

 koutou.

                              NA  TUANA.



        HAEREMAI—MATAKITAKITIA.

     WHAKARONGO!!



 E MEA    ana a WIREMU RAETEPONE, o

       Waipawa, ki ona hoa Maori kia rongo mai

  ratou e hokohoko tonu ana ia i te Witi, i te Poaka,

   te aha noa atu hoki a te tangata maori.

    Rupeke katoa nga taonga, me nga kai pakeha i

  kei tona whare hanga i Waipawa e tu ana hei hoko.

      PANUITANGA.





KO    aku hanga i taia atu nei au na runga mai i

      te kaipuke i a te NEPIA, kua pau tenei te

hoko—ekore  hoki e toe i te papai o aua hanga.

Ko  tenei be taonga hou enei kei au i tenei takiwa

na runga mai i etahi kaipuke maha; ekore e taea

te tatau. Ko taku karanga ano i mua ra, koia ano

tena; ka kore te moni i a koutou, ahakoa tena,

me haeremai ano koutou ki te matakitaki—tena te

rangi e kite ai koutou i te moni ka hoki mai ki te

hoko.

  E hiahia ana au ki te hoko taewa; ma te tanga-

ta e whai taewa ana e haere mai ki taku whare,

maku e hoko.

                    Na te HATANA.







  TURANGA TERA HOIHO.

 E MEA  ana a HOURA, kai hanga tera nei, ki

   nga tangata Maori o Heretaunga kia rongo

mai ratou e haere tonu mai ana ki a ia nga uta-

utanga tera pai o Ingarani mai. He mea whakarite

 marire e ia kia hangaia mai ano; ehara i te mea

hanga noa. Ko te ritenga o te utu e ngaware ana.

   Tuitui tonu ia i te mea pakaru, me ka mauria

 mai ki a ia.

   Heekipiri rori.





    WHAKARONGOMAI.

 KO    au tenei ko RAWHI, i te toa i tetahi taha

       o te rori i te whare Kawanatanga i Nepia,

 kua noho ke ki tetahi whare e tu ana i tetahi taha

 o te rori i te toa hou o te HUTANA ma.

   Me haere mai nga maori, me nga manuhiri, puta

 mai ki Nepia nei, me haere mai ki taua whare oku

 ki te matakitaki i aku hanga hou. Ara, ko nga

 Tera wahine, nga Tera tane, nga wipu, nga paraire,

 me nga aha noa atu—e wha nga pouaka hou mai

 no nga whenua pakeha e wahia ana e au inaianei.

 Tera hoki  nga Koti  puru, nga  Tiakete, nga

 Tarautete, nga Hate, nga Ringi, nga Piwhi, me

 nga aha noaiho—he mea ngaware anake te utu, ho

 mea pai anake hoki.



   Haere mai ki te Matakitaki.

 TAHUTI MAI! TAHUTI MAI!





 TENEI  nga hanga e makaia noatia ana e au;

    ehara i te tikanga utu ona utu. Ko nga

 hanga katoa o te pakeha, ina anake kei au—nga

 paraikete, nga hate, nga tarau, nga kahu raumati,

 nga kahu hotoke, nga kai, nga tupeka, nga aha

 noa atu. Ko  te ahua he pai anake; ko te utu he

 iti noaiho—he mea hoki naku  kia we te riro, i

 whakaititia ai. Ma koutou e haere mai ki te ti-

 tiro; ahakoa hoko, kore ranei, me haere tonu mai.

                Na te NOURE

                           Kei Hekipiri Rori.







    PANUITANGA.

 HE    mea  atu tenei naku ki aku hoa maori kia

       mohio ratou e whakatu TOA. HANGA ana

 au ki Waipureku, ko Eruera Patitana te kai tiaki.

   Kai  reira nga taonga katoa a te pakeha; nga

 kai, nga kahu, nga huka, nga ti, nga kai Kirihimeti,

 nga aha noa atu.

                   Na NOURE,

                                     o Nepia.

   Nepia, Tihema 23 1864.