TE







       " KO TE TIKA, KO TE PONO, KO TE AROHA. "

No. 47. ]        NEPIA, HATAREI, APEREIRA  1, 1865. [VOL. II

HE KUPU ATU ENEI KI NGA HOA TUHI

                   MAI.

E MEA ana a Hape o Turanga ki te roa o nga nui-

pepa  ki a ia. E  ki ana kia haere tonu i nga

meera  katoa. Kaore ano  ranei tera a Hape kia

rongo e rua tou putanga o te Waka Maori i roto

 i te marama kotahi ?

   Tae rawa mai te reta a Nguha kua kapi te nui-

 pepa i te nui o te korero. Otira hei tera nuipepa

 taia ai taua reta.

   Tenei hoki te reta a Aperahama te Rangi he

 whakakino ki te ritenga Hau Hau. Ekore ano e

 taua reta.

   PAREKURA I PATEA.



 E WHA  TE KAU, TAE KI TE RIMA  TE

   KAU, O TE HAU  HAU  KUA  MATE

              I TE HOIA.



 KUA  hinga te parekura o te hoia raua

 ko te Hau Hau i te taha ki Taranaki

 o Patea, he awa kei ko  atu o Waito-

 tara. Mate rawa o te Hau Hau e wha

 te kau tae ki te rima te kau tangata;

 mate  o te hoia kotahi tonu, i tu i te

 upoko—tokotoru  i tu a kiko, ka mutu

 tonu. Ko te korero tenei. No te 13

 o nga ra o Maehe nei ka whakatika atu

         

 te hoia i Patea e anga atu ana ki Ka-

 karamea. ' Ka toru nga maero e haere

 ana ka tae ki nga hiwi e takoto whaka-

  pae ana  i te taha katau o to ratou

 matua. I konei te tohu o te Hau Hau

  e whakapapa ana. No te taenga ake

  o te hoia ka huaki mai te pupuhi o tera.

  Hua noa pea kia tika te rere mai o te

  mata i tona atua te whakatika; e ki

  ana hold ratou he toa atua tona—kaore

  ia, he heke tonu tana hanga. Ko te

  tahuritanga o te hoia i runga i te toa

  tangata, ka  reia tonutia nga  hiwi;

  anana! ki hai i roa e riri ana ka whati

  kino te hoa riri—tahuti haere atu ana

  i runga i nga hiwi, me te weka e kuhu

  ana i te wahi otaota kia ngaro ia i te

  kai whai. Kawe  noa ratou i te tua-

  tahi, kawe noa kia mate te hoia i a ia;

  no te korenga e taea katahi ka oma. ka

                        

  whaia  haeretia e te  hoia, ka  patua

  haeretia. I hea  ra to ratou atua, te

  kai aru i te pakeha ki te moana ? I te

  moe  pea i kore ai e puta mai ki te

  whakaora i ona akonga.

  Tera ano e kataina taua iwi te Hau

Hau ra e oma ana i runga hiwi me te

kuri e ngawi haere ana. Tera ano e

taunutia ao te mea he iwi whakahihi

ia; he maha  ona • kupu whakatoatoa.

Tetahi, he hunga kohuru ia; ko tona

ritenga tonu tena he kohuru —ekore

ano hoki e arohaina te tangata kohuru;

heoti ano he ritenga mona he mate, ka

mutu  tonu ano. Ehara i te ritenga

pakeha kia taunutia nga mate o tona

hoa riri mehemea he hoa riri whakaaro

rangatira. I roto anake  i te riri ka

kawea i te ngakau pakeke; tona mu-

tunga iho o te riri ka mauria ka rongo-

 atia kia ora, ka manaakitia ka arohaina

 tonutia. Ko   tenei ekore e puta te

 aroha ki te hunga nana nga ritenga kua

 kitea e tatou te putanga i Opotiki; ara,

 ko  te kohurutanga  o  te Wakana.

 Engari ano  ra te ritenga Kingi i te

 timatanga he ahua whakaaro tangata

 tera; tena ko tenei ritenga whakahou-

 hou ehara rawa i te ritenga tangata.

   Ka mutu  ra. Me mohio nga iwi

 katoa o te motu ki te teka o te Hau

 Pai Marire i tona matenga i te pakeha

 i Patea nei, i tera i Nukumaru hoki.

 Me  he pono tona atua penei kua kore

 ia e mate. He pakeha anake nana  i

 pata, kaore he maori Kuini i roto i aua

.. »

  riri. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_



        TARANAKI.

 TOKOTORU  o te Hau  Pai Marire o Tara-

 naki  kua mate i te pehipehi o nga maori

  Kuini te pupuhi—ko nga ingoa enei, ko

  Taituha, ko te Teira, ko te Waki riwha. I

  puhia i te tuatahi o nga ra o Maehe nei.

    Tetahi hoki. No te 3 o nga ra o Maehe

  ka whakatika atu nga hoia i tetahi kainga

  i reira ka haere whaka te taha ki te awa

  ki Manganui, he whakataki  i te hoa riri.

  Te kau nga maero i haere ai ki ro ngahere

  ka tae ki te heketanga ki Manganui. Te

  taenga ki reira ka rongona te pokarekare-

  tanga o te wai i roto i te awa no te ope

  tangata e kau ana mai. Katahi ka takoto

  nga  pakeha, ko  etahi i tetahi taha o

  te huanui, ko  etahi i tetahi taha. Titiro

  rawa atu he wahine, he tamariki etahi, na

  reira ka kore e puhia koi mate nga wahine.

                TE WAKA MAORI O AHURIRI.

Haere tonu mai te ope ra, ka puta mai he

wahine ki mua, ka mau tera ka kawea ki

tahaki. Katahi ka rere atu nga pakeha ka

mau ano tokorua nga tane, kotahi hoki te

wahine, me nga  tamariki tokorua, no te

Hau  Pai  Marire anake—ko  etahi i puta.

Muri iho ka whiti nga pakeha i te awa, ka

tae ki tetahi kainga i tera taha ka tahuri ki

te hutihuti ki te whakakino i nga kaanga e

tupu anu i reira, nga taro, nga aha atu—ko

nga tangata o te kainga kua oma anake.

   o            o                              

No  te ahiahi ka hoki mai nga pakeha. Nga

ingoa o nga mea i mau ko Nepe Ngauru,

ko Ihakara—he  rangatira anake no te hapu

ki a Hapurona. Na  raua nga wahine i

mau ra.

          WHANGANUI.



No  te 3 o nga ra o Maehe ka hui nga

maori  Kuini ki Putiki i Whanganui, he

kawe  mai i nga rakau, i nga mere, i nga

aha atu, a te hoa riri i tangohia mai e ra-

tou i te riringa i Ohoutahi i Moutoa hoki.

Ko  te Matara, me etahi o nga rangatira o

te hoia, me nga pakeha tokomaha o Wha-

nganui, me nga wahine rangatira, i rupeke

katoa ki taua hui. Ka paku katoa nga pu

a nga maori Kuini i te tuatahi, muri iho ka

tu te ngarahutaua: muri rawa mai ko te

whai korero. No  te mutunga o te korero

ka  whakatakoto  i te aroaro o te Matara

 nga pu, nga patu, nga parau a, nga mere,

 nga taiaha, nga kaitaka, nga aha atu o te

 hoa riri i homai ai hei tohu mo te maunga

 rongo—ka karangatia ma te Kuini ena, mea,

 ko etahi ma te Matara. Ko te pu a Pehi

 tetahi, me tona meremere iwi pakake nei

 ko Ra kei te Kura te ingoa; tetahi ko te

 kaitaka o te tama a Hori Patene; tetahi he

 meremere maire na Hemi Tikoku no Wai-

 kato; ko te Topuni o Horomona tetahi—

 tera atu hoki etahi. Ka  ui te Matara ki

 to ratou whakaaro mo Pehi ratou ko ona

 tangata; ka ki mai a Mete Kingi kua mau

 te rongo i a ratou, kua whakaae a Pehi

 kia haere mai ia ki te taone oati ai ki a te

 Kuini, hei tangata pumau ia ki a te Kuini

 ake ake. Ka  ki atu te Matara ki tana

 whakaaro  ake e pai ana taua ritenga, otira

 kei a te Kawana te tino whakaaro mo Pehi;

 kua tuhi atu ia ki Po Neke ki a te Kawana

 kia haere ake ki Whanganui, hei tona tae-

 nga ki reira ma ratou e mea atu ki a ia kia

 murua te hara o Pehi. Ka mutu i konei

  nga korero o taua hui, ka hokihoki nga ta-

  ngata ki ona kainga. Engari kua rongo

  matou no muri a Pehi  tae ki te taone ki

  tuturu ai hei tangara pono ia mo te Kuini

  ake ake.

    No te 4 o Maehe ka hui ano ratou ki te

  taone, he tango i te haki e hoatu ana e nga

  wahine pakeha rangatira o Whanganui ki

  a ratou. Nga  maori Kuini i taua huinga e

  400; i waenganui ratou e rarangi ana; ko

  nga hoia, ko nga pakeha katoa o te taone,

  i tetahi taha puta noa ki tetahi taha e tu

  ana. Ko  nga wahine  te haki i reira

ano i te taha o te haki e tu ana. Katahi

ka neke mai nga rangatira maori e toru te

kau ki te taha ki te haki, ka tu mai ko

Mete Kingi ki mua. Katahi ka whai ki te

wahine a te Rokana rangatira hoia ki a Mete

Kingi ratou ko etahi rangatira, ka ki: —



  " NGA  RANGATIRA  ME  NGA  TANGATA  O

WHANGANUI, —Ka   kitea e te Kuini te toa

o ana hoia i roto i te riri ka whakautua e

tona ringa ake ano ki tetahi kara hei tohu

mo te whakapai o tona ngakau ki a ratou,

tetahi kia titiro rawa ake ratou ki taua kara

ka whakaaro  ai ratou kei roto tonu ia i a

ratou me ka  tapoko ano ratou ki roto ki

tetahi riri i muri iho.

  "No   te riringa o nga rangatira toa me

nga  tangata o Whanganui i Moutoa hei

whakaora i nga wahine me nga tamariki

pakeha koi mate i te iwi kua oti te whaka-

porangi i te akonga a te poropiti teka, no

reira matou nga  wahine o Whanganui, o

Rangitikei, o Manawatu hoki, ka mea kia

hoatu tenei haki ki a ratou hei tohu no to

matou  whakamihi  ki te toa o ratou i te

whakaoranga  i a matou, hei maioha hoki

mo  runga i nga mea i hinga i roto i taua

riri. *

   "No  muri  mai kua riri ano ratou ki

Ohoutahi. hei whakaora ano i a matou. Ko

tetahi rangatira toa o ratou kua kinga; a,

hari ana matou ki to matou haki ka whaka-

 tarea tua tahitia nei ki runga ake i tona

 tinana. E mea ana hoki matou era e tino

 tapu rawa atu taua haki ki a koutou nga

 rangatira maori no te mea kua iri ia ki ru-

 nga i tona tanumanga; a, ka tukua iho hei

 oha ki o koutou tamariki te haki o te Kuini

 kua whakatakototia ki runga ki te tinana o

 Hoani Wiremu Hipango.

   '' E TE ATUA  WHAKAORONGIA    TE KUINI. "



   Katahi ka  whakatangihia nga piukara

 me nga taramu o te hoia, ka umere tahi

 te pakeha me te maori.

   He  haki tino pai rawa taua haki, he hi-

 raka ma katoa; ko nga moni i utua ai te

 hiraka rahi ake i te rua te kau pauna, Le

 mea kohikohi na nga wahine pakeha; ko

 etahi moni o taua kohikohinga i hoatu ki

 nga wahine poaru, ki nga tamariki hoki, o

 nga mea i mate i te riri. E rima nga ma-

 rama e  tui ana te wahine a te Rokana i

 taua haki. Kei tetahi o nga kokenga o te

 taha ki runga te ripekapekatanga whero;

 ara, ko te tino tohu ia o to te Kuini haki.

 Kei  waenganui te Karaona (potae Kuini

 nei) e tu ana—he koura kau taua Karaona.

 Kai raro iho o te Karaona nga ringa e rua

  e ru ana, he ringa pakeha tetahi, he ringa

 maori  tetahi—he tohu no te huinga o nga

 iwi e rua kia kotahi. Haere iho ki raro ko

  te ingoa o te kainga i riri ai ratou nga ta-

  ngata mana te haki; ara, ko Moutoa—i

  tuhia ki te reta nunui. Kei raro iho o

  Moutoa nga  rau rakau pakeha e  takoto

  whakapae ana. He tohu taua rakau noku

  no te pakeha mo te tuatangata. Heoti ano

  nga whakaahuatanga i runga i taua haki i

  te tuatahi. Engari no muri, no te riri ki

  Ohoutahi katahi ka whakamana te ingoa o

                TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

Whanganui  i tetahi taha o te Karaona, ko

Ohoutahi hoki i tetahi taha.

  Heoi  ra—he pai tenei, he tikanga aroha.

He  aha tenei mea te haki ? he mea hiraka

noaiho nei; ehara i te taonga nui rawa.

He aha te noti moni nei ? he mea pukapu-

ka noaiho; kaore he nui ona ake ano—tona

nui no ona  ritenga kei roto. Koia hoki

me  te haki; e ki ai he taonga te haki no te

mea  he tohu ia no te aroha o te ngakau;

he mea whakanui ia i te tangata i runga i

ana mahi pai. Ko nga ringa e ru ana o te

pakeha raua ko te maori ehara i te mea kei

te hiraka anake te whakaahuatanga; kei te

ngakau  ia te tino tumautanga. Ekore e

kitea e te kanohi te maunga ki te ngakau,

na reira ka whakaahuatia ki te hiraka kia

kitea ai. Kai te kore ano ra matou e hia-

hia kia puta he tikanga i konei e hoatu ai

he haki ki a koutou; kaore hoki matou e

pai ana kia tupu he whawhai i Heretaunga

 nei. Otira ki te puta he kino ki konei tera

 ano hoki e riro he haki ki nga maori o ko-

 nei e kitea ana i roto i ana mahi he tangata

 pono ratou no te Kuini.





KOHURUTANGA I A TE WAKANA I

           OPOTIKI.

 KUA  korerotia e matou i tera nupepa te

 kohurutanga i a te Wakana, he minita pa-

 keha no Opotiki. Kaore i ata tika taua

 korerotanga a matou  i reira ai—katahi nei

 ka whakatikaia.

   I te 1 o nga ra o Maehe ka u mai ki

 Opotiki te kune, a te Ikiripi—ko te Wa-

 kana raua ko te Kerehi i runga, i rere mai

 i Akarana. Ko  te Riwi te ingoa o te

 Kapene   o  taua kune, no nga  Hi-

 peru taua tangata raua ko tona teina i uta

 e noho ana hei kai tiaki i to raua toa. No

 te tunga o te kaipuke ki roto ki te awa ka

 karangatia mai nga tangata o runga kia haere

 katoa ki uta. No  te taenga ki uta ka rere

 mai etahi o te Hau Hau  ki te here i a te

 Wakana  ki te taura, muri iho ka  kawea

 raua ko te Kerehi me nga heramana o te

 kune ki ro whare noho ai, e 20 nga kai

 tiaki—he mau pu anake. Katahi ka hoki

 nga  kohuru nei ki te kune, ka tangohia

 katoatia nga hanga ki uta ki te whare o te

 teina o te kapene  takoto ai, he mea kia

 murua  e ratou nga hanga o nga  minita.

 Ko  te kapene me tona teina i waiho kia

 haere ana no te mea he Hurae raua. I te

 aonga  ake o te ra ka mea atu te kapene

 raua  ko tona teina ki nga rangatira o te

  Hau Hau ki te tukua nga minita kia haere

  ana ka hoatu e raua to raua kaipuke hei

  utu, me nga taonga katoa o roto o to raua

  toa, me o raua kau, me o raua hoiho, me o

 raua hanga katoa. Ka whakaae aua ranga-

  tira, ka whatoro te ringa o tetahi o ratou

  ki te wati me te tieni o te kapene, ka mau-

  ria hei taunaha mo runga i to ratou wha-

  kaaetanga, otira ki hai i tukuna nga minita.

  I taua rangi tonu ano ka tae tetahi hunga

  ki te whare i nga pakeha herehere, ka ka-

  rangatia te Wakana kia puta mai ki waho,

  ka arahina ki te whiro i te taha o te whare

  Karakia e tu ana, ka kawea te taura ki nga

peka o runga rawa o taua rakau mau ai hei

whakatarewa i a te Wakana. Ka tangohia

e to ratou poropiti, e Kereopa, nga kahu

o te Wakana  ka kakahuria ki runga i a ia.

Katahi ka whakairia tera, a te Wakana, ki

runga ki te rakau tarewa ai; ka noho te

800 tangata ka matakitaki. Ko ona tangata

tonu enei i akona e ia ki te whakapono, i

arohaina nuitia e ia, i rongoatia, e ia i o ra-

tou mate i ora ake ai etahi o ratou; ko ia

te kai hoatu kahu ki nga mea rawa kore o

ratou, ko ia tonu te matua o te iwi katoa.

E  korerotia ana kaore ano he minita i rite

ki a ia te aroha, te atawhai ki ona tangata.

A, ko te utu tenei mo tona aroha, he ko-

huru !  Kaore ano kia ata mate ka tukuna

ki raro, ka poroa te kaki; ka inumia nga

 toto e te tokomaha, ko nga wahine rawa

nga  mea  i tino hihiri ki te inu; ko, nga

 toto i heke ki te whenua ka panipania ki o

ratou kanohi. Ko  nga karu  i karohia e

 Kereopa kainga ana; ko etahi o nga kiko

 i makaia ki nga kuri, no te ngangaretanga

 o nga kuri ka makaia hoki te tinana ki a

 ratou hei kai ma ratou, muri iho ka makaia

 ki roto ki te rua paru o te tangata. No te

 ahiahi o taua rangi ano (te 2 o Maehe) ka

 hopungia nga pakeha katoa o taua kainga

 ka herea katoatia ki te taura, me nga Hu-

 rae tokorua ano hoki. Muri iho ka wete-

 kia ka tukua, he riri no etahi o ratou mo

 te herenga i nga pakeha Hurae. Ko  te

 Kerehi anake ano i puritia hei kai ma te

 patu. Ko te upoko o  te Wakana i taona

 hei mau haere ma ratou ki nga whenua.

 Mea  ana te kapene Hurae o te kune kia

 hoatu e ia kia katahi mano pauna moni ma

 ratou kia tukua mai a te Kerehi e ratou,

 kaore i tahuritia mai; ki ana mai me arahi

 e ramu ki Taranaki.



   Ka  mutu ra, no te taenga atu o te rongo

 ki Akarana  ka tukuna  mai i reira tetahi

 tima manuwao  ko te Ikiripi ano te ingoa,

 pena mo to te kune. Na te rangatira o nga

 hoia i Tauranga i tuhi atu te pukapuka i

 rongo ai nga pakeha o Akarana. No te 10

 o nga ra o Maehe ka tae mai taua tima ki

 Tauranga, ku  te Pihopa Herewini tetahi o

 nga pakeha i runga. Ko taua Pihopa raua ko

 te rangatira o te tima i eke ki uta i Tauranga

  kia kite 5 te rangatira o nga hoia i te Papa.

 No  te hokinga mai ki runga ki te tima ka

 rere tonu mui ki Turangi ki te titiro i a te

 Pihopa o Waiapu me nga pakeha o Tura-

 nga—he  mea hoki kua puta te ki a te Hau

  Hau kia haere ano ratou ki reira patu ai i a te

  Pihopa. Te taenga mai ki reira ka haere te

  Pihopa o runga o te tima, me etahi pakeha,

 ki Waerengaahika. Rokohanga  atu kua

  hui nga maori o reira ki te kareti he kai tiaki

 i a te Wiremu, te Pihopa o Waiapu, koi

  mate i te Hau Hau; e 400 tae ki te 500

 ratou nga kai tiaki—kua tae ke mai hoki te

  rongo ki a ratou o te matenga o te Wakana

                                                         

  me  te ki a Kereopa kia  patua hoki te

  Wiremu, he maori nana i kawe mai te

  korero ki a ratou. Ka ki nga rangatira o

  reira me tiaki ratou i o ratou pakeha. me

  whakahoki te iwi Hau Hau kia hoki atu.

  Heoi, hei konei ka rere te tima, e hoki ana

  ki Opotiki ki Akarana atu. Ko to Pihopa

                TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

Herewini me nga rangatira maori tokorua o

Turanga i eke ki runga be haere he korero

ki te Hau Hau i Opotiki—kua ki hoki taua

iwi ki te mea ka mohio ratou kua tukua a

Hori Tupaea e te Kawana ka tukua hoki a

te Kerehi e ratou. No muri i te rerenga o

te tima ka whakatika atu nga tangata o

Turanga ka haere ki Taureka te kainga e

noho ana mai te ope Hau Hau nana a te Wa.

 kana i koruru. Ko Hirini te Kaniatakirau,

ko te Pihopa Wheinu, ko te Karaka minita,

 nga pakeha i haere i roto i a ratou. Ma-

 hara noa ana te Pihopa tera e whakahokia

 te ope Hau Hau  ra; otira no te otinga o

 nga whai ki ka  karangatia taua ope kia

 haere mai ki nga kainga noho ai. No te

 hokinga mai o  te Pihopa ka tuhia tona

 pukapuka ki nga rangatira o Turanga he

 ki atu ki te mea ka atawhaitia e ratou te

 hunga nana i kohuru i to ratou hoa, i a te

 Wakana, penei ka mahue rawa e ia tena

 kainga a Turanga. Ko  te 15 tenei o nga

 ra o Maehe  No te ata po o te 16 o Ma-

 ehe ka u mai ki Turanga tetahi tima, ko te

 Reeri Paata te ingoa; i rere mai i Akarana

 e rere ana mai ki Nepia nei. Ko te Wire-

 mu  o te Aute nei ano te minita i runga.

 Katahi ka eke a te Wiremu ki uta ka haere

 ki Whakato. Rokohanga atu i reira te Piho-

 pa o Waiapu ratou ko etahi pakeha. Ka

 ki mai te Pihopa e mau tonu ana te wha-

 kaaro a nga tangata o Turanga kia kaua

 ratou e  tahuri ki te karakia parau o  te

 Hau  Pai Marire; engari ko te atawhai,

 e atawhaitia ana e ratou te ope kohuru o

 Kereopa; e ahua wehi ana nga  tangata

 ki te Hau Hau koi mate ratou, koi ahatia

 ranei ratou. Katahi ka  haere katoa ratou

 nga pakeha, a te Pihopa, a te Wiremu hoki,

 kia kite i nga rangatira o Turanga. No

 te taenga atu ka korero te Wiremu  ki a

 ratou ki te pouri o nga tangata o Waiapu

 mo te kohurutanga i a te Wakana, (kua u

 hoki te Reeri Paata ki Waiapu i te rerenga

 mai  i Akarana); ki ana rihariha ana te

 ngakau, winiwini ana nga tangata katoa o

 reira i te mataku ki taua mahi kino rawa

 atu i to te wa o te pouritanga. Ka puta tana

 kupu mo te hia tae mai o taua iwi kohuru ki

 nga kainga whakapono; mo te he hoki o te iwi

 kainga nana i tukua mai. Kua rongo ia ki

 nga mahi a nga poropiti o te Hau Hau e

  korerotia ana i etahi kainga i haere ai tera;

  nga mahi whakapohe i nga kanohi o te

  tangata, nga  mahi  whakangoikore i te

  tangata, nga mahi whakapae kaipuke ki

 uta rawa mai o te paringa mai o te tai, me

  etahi mahi  atu. Otira ekore e  ngata te

  ngakau ki te rongo kau o te taringa ki enei

  mahi, engari me kite tonu te kanohi. Kua

  rongo  ia na  tatou i  ki he whakaaro

   no ratou ki a Hirini te Kaniatakirau i kore

   ai e toia e ratou te Ikiripi tima ki uta i te

  tunga i Turanga. Ko  tenei e mea ana ia

   kia toia e ratou te Reeri Paata ki uta. Ki

   te riro mai taua tima ki uta ki runga ake o

   te paringa o te tai i a ratou te to mai, heoi,

   penei ma ratou katoa nga taonga o runga,

   me te kaipuke hoki, me ia tonu hoki ma

   ratou e patu; katahi hoki ka marama te

   whakaaro ki te tahuri ki te Hau Hau. Ka

mea mai ratou ki te peratia ka mate katoa

nga pakeha o runga, me ia hoki ka mate

ano   Ko etahi i mea koi whakautua ki a

ratou e nga pakeha o Ingarani te matenga o

te tima i te Hau Pai Marire. Ka ki atu te

Wiremu  kaore ia e mataku ana ki te mate;

ko te riri o Ingarani ekore e tau ki runga i

a ratou, no te mea nana ano na te pakeha

 te ritenga kia toia te tima ki uta. E ko-

rero ana ano ratou ka puta mai tetahi ta-

ngata  ka ki kia kaua e whakaaetia kia toia

mai te tima, no te mea kua kite ia i te atua

 o te Pai Marire i runga i te tima e mangi ana

muri iho ka heke ki roto ki te tima. Ka ki

 atu te Wiremu e pai ana, hei atua whakapo-

 no tena i te mahi a te tohunga akuanei. Ka

 ki tetahi pakeha i reira he ritenga he taua

 ritenga, he ritenga taha tahi kia mate ko

 te pakeha anake. Engari ki te taea te tima

 ko te pakeha e mate; ki te kore e taea me

 mate ko te Hau Hau kia rite ai. Ko etahi

 tangata i whakaputa kupu kia hopungia te

 ope Hau  Hau ka kore e taea e ratou te

 tima ki uta—otira  kaore i rite tenei.

   Hei konei, i a ratou ano e rapurapu ana,

 ka puta mai tetahi o nga maori o te Pihopa

 ka korero mai ko te Pai Marire kua oma i

 roto i te taunutanga o nga tangata katoa o

 te kainga. He  tangata kua tae atu ki a

 ratou korero ai tena nga rangatira o Tura-

 nga te haere atu na ki te tono ki a ratou

 kia whakakitea mai te kaha o to ratou atua

 ki te kukume i te tima ki uta, ka kore hoki e

 taea e ratou ka patua ratou. Ka  ohorere

 te Hau Hau i konei. Ka whakatika mai

 a Kereopa ka ki kua  he te korero a nga

 rangatira o Turanga; kua mea ratou ki a

 kana e whakaheke toto i tena kainga, ko

 tenei kai te hiahia ratou ki te patu. Katahi

 ka karanga  atu tetahi tai tamariki i reira e

 noho ana; —" Kaore ra he mate mo kou-

 tou; e ki ana hoki koe ka taea i a koe te

 tima ki uta. " Katahi  ka tahuri mai tera

 a Kereopa ka karanga mai; —" Kowai te

 upoko kohua nana i ki ka taea e au tena ?"

 Ka  ki atu te tangata ra; —" Nau tonu ano

 ra i ki. " Katahi ka  mauria e Kereopa to

 ratou haki ko te omanga i oma ai i roto i te

  taunutanga o  te katoa—i  anga ki tetahi

  kainga i te taha ki uta. E korero  ana a

  Patara, te hoa a Kereopa, he parau te ki e

  puta ana mai te reo o ro ratou atua i roto

  i te upoko pakeha e mau haere ana i a

  Kereopa; kua noho tahi tonu ia i taua

  upoko  kaore ia kia rongo e korero ana.

  Tetahi, na Kereopa ake ano tona whakaaro

  poka noa ki te patu i a te Wakana,

    Heoi no te 17 o Maehe ka rere mai te

  Reeri Paata me te Wiremu ano i runga ki

  Nepia nei. I mea nga tangata o Turanga

  kia noho marire te tima kia riro mai i a ra-

  tou te pane pakeha i a Kereopa, otira he

  whawhai no nga pakeha i runga i te tima

  ki te haere mai.

    Ka mutu nga korero o Turanga i rongo

  ai matou. E  whakapai  ana  matou

  ki  te mahi   a te  Wiremu; ki tona

  kaha   ki  te patu i  nga ritenga  pohe

  a te Hau Hau. Nana rawa ano i whakama

  ai taua hunga kohuru, na tona karanga kia

  kumea  te tima ki uta.

                TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

  Ka  hoki tenei te korero ki te rerenga atu

                                                                                               

o te Ikiripi manuwao i te 15 o Maehe, i

eke atu ra nga rangatira maori tokorua o

Turanga ki runga. Ka rere taua tima ra ka

tae ki Opotiki ka tu mai i waho. Ka tu-

kuna nga rangatira tokorua o Turanga ki

uta he haere he korero ki te Hau Hau kia

tukuna a te Kerehi. Katahi ka hui taua

iwi ki tetahi kainga i reira ki te korero mo te

 taenga mai o te tima ki to ratou kainga, ki

 te rapu tikanga. Ko te Kerehi i mahue ki

 te whare, he wahine nga kai tiaki. Ko te

 Riwi kapene o te kune raua ko tona teina

 kua tae ki runga ki te tima. Ka takitaro e

 noho ana i runga i te tima ka hoki ano taua

 kapene ki uta; he tiki i a Tiwai raua ko

Wiremu Kingi, he maori Kuini, he hoa no

 te pakeha. No te taenga ki uta ka kite i a

 te Kerehi e haere ana; ka hoe atu te poti; te

 taenga atu ka rere mai te Kerehi ki runga ki

 te poti ka takoto ki raro, ka whakauwhia ki

 te kahu kia ngaro ana; katahi ka hoe whaka

 te ngutu awa. Te kitenga mai o nga wa-

 hine ka rere ki te korero ki te nuinga, puta

 rawa mai te kai whai ki tatahi kua puta te

 poti he, tai heke hoki; heoi ora ana te Ke-

 rehi ka tae hoki ki te tima. Ka hokihoki "

 nga kai whai. Katahi ka tukua nga poti

 erua o te tima (tomo tonu i te tangata mau

 pu) hei to mai i te kune ki waho. Katahi

 ka whakamana  ki te kune te taura o nga

 poti; ka hoe, ka puta ki waho—ka ora te

 kune nei.

   No  te putanga o te kune ki waho ka tae

 mai  a Tiwai  ki tatahi, ka tikina atu e te

 pakeha ka kawea  ki te tima. Ka korero

 tera kua ki nga tangata kia puhia ia mo te

 putanga o te Kerehi. I te 17 o Maehe ka

  kitea nga tangata o uta i tatahi e hui ana, e

 hia  ranei rau. Ka  hoe  atu te poti o te

 tima i waho mai manu ai. Ka  karanga

  atu kia tukua mai nga rangatira o Turanga;

 ka ki mai kia haere atu nga pakeha ki ma

  katahi ka tukua mai. No  te korenga e

  haere atu te pakeha ka tahuri ki ona kara-

  kia hei kukume i te poti ki uta. Kore

  ana e  taea te poti, ka  hoki  hoki ka-

  toa ki uta. I te 18 o Maehe ka tae mai

  ki tatahi aua rangatira maori tokorua no

  Turanga; ka tikina e te poti o te tima, ka

  hoe ki runga. Katahi  ka tere te tima ki

  Akarana. Heoiano; ora ana ko te Kerehi,

  ko te Wakana anake i mate.





         TE   HUI    KI  PETANE.

  No  te 29 o Maehe  ka takoto te hui ki Petane

  o te Hau Hau. Ekore e o ki te nuipepa nga ko-

  rero katoa o taua hui ahakoa ko etahi kupu e

   korerotia.

    Na  Paora Toki te whai ki tuatahi — he ka-

  ranga ki a Wi Tako ma. Muri iho ka korero a

  Wi  Tako; ka karanga atu ki a Paora kia whaka-

  rerea tona mahi porangi. Ko ia, ko Wi Tako, i

  kaha tonu ia ki te ritenga Kingi i mua ai, i te wa

   e whakaaro ana ia he painga kei roto i taua rite-

  nga. Mehemea i haere i runga i taua i whakaaro

  ai nga ritenga penei kua pai. Na Waikato i wha-

   kahe, no reira ka mahue i a ia. I tahuri ia ki te

   Kingi i te awatea, ehara i te mea ngaro; ehara

  hoki i te mea  ngaro tana whakarerenga i taua

   ritenga, he mea whakarere i te awatea ano. Kua

   ki ano ia ki a Waikato i mua ka he ratou; ki hai

  ratou i whakarongo. No te matenga ka ki maiki a ia

   he tika tana. Ko Waikato, kei hea ra a Waikato

inaianei ? Na, ko tenei mahi ko te Hau Hau me

whakarere. Kore  tonu ia e pai ki te Hau Hau,

no te mea e kite tonu ana ia he kino kai roto.

Hei aha koia ma ratou taua mahi ? Engari ano

ko ia te tangata hei uru ki taua mahi, no te mea

ko tona iwi ake te take—he whanaunga tata rawa

ki a ia te Ua. Otira ekore rawa ia e pai kia wha-

naungatia ia ki tena mahi kino. Ko ona kupu

whakamutunga  enei, ara: —" E kore ra koutou e

whakarongo  mai ki au  inaianei; engari hei to

koutou henga hei reira koutou te pena me Wai-

kato, te ki mai ai he tika taku e ki atu nei ki a

koutou. Ka mahara tonu au ki taku e ki atu nei

ki a koutou. Kaua hoki koutou e wareware; a, ka

tae ki te rangi o te mate ka whakatika mai koutou

ki taku. "

   Katahi ka korero ano a Paora Toki. Ka  ki

 mai ko te noho pai ia; ma te pakeha te riri katahi

 ano. Ka  whakahe ia ki te kohurutanga i a te

 Wakana; engari he kainga whawhai tera; he

 kainga noho pai tenei. Tera atu te roanga o ana

 korero. No te mutunga ka tono ki a te Kupa kia

 hoatu he haki mo tona kainga.

   Karahi ka korero a te Kupa, Ko etahi enei o

 ana kupu: —"  He tika ra he kainga noho pai a

 Heretaunga; otira ehara i a Paora Toki i noho

 pai ai—na nga rangatira ke ia o Ngatikahungunu.

 Ka  mohiotia te rakau ki ona hua. Na, he aha

 koia nga hua o tena rakau o te Hau Hau ?—he

 kohuru ra, he kaitangata, he tahae, me nga mahi

 kino katoa o te ao. "

   Muri  iho ka puta nga korero o te hui ki te

 mahi he a etahi tangata ki te pana i nga pakeha

 reti i Tangoio. Ha mea hoki kua tuhia rawatia o

 ratou ingoa ki te pukapuka, he whakaae kia noho

 aua pakeha ki reira; muri iho no te otinga o nga

 whare, o nga aha atu, ka mea kia panaia. He

 tikanga he rawa tenei.

   Te mutunga iho ka takoto te kai.





        TE  HUI   KI   TURANGA.

 TENEI a Wi Tako, a Matene Whiwhi, me  etahi

 atu rangatira o Ngatiraukawa, kua riro ki Tura-

 nga i runga i a te tima o te Kawanatanga i tukua

 mai i Po Neke hei tima tumau mo konei, mo

  Heretaunga, i roto i tenei takiwa e takoto ake nei.

  E wha te kau ratou kua riro nei, e haere ana ki te

  hui o Rongowhakaata i Turanga i karangatia e te

  Kaniatakirau. He  pehi i nga ritenga o te Hau

  Hau, o te riri, o te kino, o te aha atu. He tika

  hoki ta ratou whakaaro. Te pena hoki etahi iwi

  e noho mangare nei; o titiro noa ana ki nga ko-

  huru, ki nga mahi whakahe i to tatou motu, te

  korikori, te aha. Engari mehemea i whakatika

  katoa nga iwi whakaaro totika o te motu nei ki te

  pehi i te whakaaro o nga iwi kino, penei tera ano

  e taea te marietanga. Ki te waiho kia mahi ana

  te hunga tutu ka nui haere te kino i roto i a tatou.

    Kua tao mai inaianei tetahi rongo no Turanga.

  Ko Kereopa tena, raua ko tona hoa ko Patara, kua

  wehe i a raua—he rongo kino no raua, he hae no

  tetahi ki tetahi. Kua anga ke tetahi i tona hua-

  nui, kua anga ke tetahi—me o raua tangata ano.

  Ehara i te whakanui i to raua atua (parau nei) ta

  raua mahi, engari he whakanui i a raua ake ano.



                  HE      RETA

  Ki a te Pihopa i Turanga mo te kohuru-

    tanga i a te Wakana Minita i Opotiki.



           Patangata, Wharekahika,

                     Maehe 16, 1865.

  HAERE  atu ra e taku reta ki toku matua,

  ki a Pihopa. Ekoro tenakoe. Tenei ma-

  tou te noho mate nei i nga mahi o Opotiki;

  i te kohurutanga i tena o a matou matua.

  Kia rongo mai koe, koutou ko o iwi maori,

  o iwi pakeha, kanui to matou rihariha ki

  tenei mahi—winiwini ana tera i te mataku.

  Te peneitia he mahi i mua, i nga wa o te

  pouritanga o to tatou whenua; taka marie

                TE WAKA MAORI  O AHURIRI.

ki konei, ki te wa o te maramatanga, katahi

ka pokanoa  tenei mahi. Kia rongo mai

koutou, ka rere mai matou ki waho o tenei

mahi; kei te noho tou matou i runga i to

tatou mahi. Mana  tonu tana e mahi atu,

mana  e kite atu i nga hua o tana mahi.

Mehemea i anga mai ia ma konei kua pa

taku ringa ki te tango mai i nga herehere

—  ki  te  pa  mai  hoki  tana  ki  au,

ka pa  hoki taku ki a ia. Heoti ano ta

matou. Mau  hoki e tuhituhi mai tetahi

pukapuka hei whakamarama i o tamariki.

   Na IHARAIRA TE HOUKAMAU KI WAHO

              Na te IRIMANA TIROHIA

              Na te RUNANGA katoa.

Ki a PIHOPA

Ki a RONGOWHAKAATA

Ki a NGATIKAHUNGUNU katoa kei TURANGA.





   HE RETA KI A TE KAWANA.

               Pakowhai, Maehe 20, 1865.

KI A TE KUPA.

   E hoa, —Tena  koe. Tenei ia mautou reta

ki a te Kawana mau e hoatu ki te "Waka

Maori"  kia kitea: vi e nga hoa Maori.

   Mau  hoki e whakapakeha ka hoatu ki nga,

nupepa Pakeha kia kitea e o matou hoa Pake-

 ha, ka tuku atu ai i te koiwi ki a te Kawana.

     Na o hoa aroha,

            Na KARAITIANA TAKAMOANA

          Na WI TAKO

              Na RENATA TAMAKIHIKURANGI

            Na MATENE TE WHIWHI

            Na TE WIRIHANA TAORANGI



               Pakowhai, Maehe 20, 1865.

   Na  te huihuinga katoa ki Pakowhai i te te tae-

 nga mai o Ngatitoa, o te Atiawa, o Ngatirau-

 kawa, me nga Rangatira o Heretaunga.

 KI A TE KAWANA.

   E hoa, —He   reta whakaatu tenei na matou

 i to matou pouri mo tenei maui kino a te Hau-

 hau  e mahia nei ki to tatou motu. I te riri

 ano matou i mua ake nei mo te kawenga mai

 ki o matou kainga ako haere ai, ka panaia atu

 kia hoki atu ki ona whenua mahi atu ai. Ko

 tenei, ka rongo nei matou ki tana mahi kohuru

 i a te Wakana, Minita i Opotiki, ka nui rawa

 atu to matou pouri. to matou wetiweti noa iho.

 Katahi ano hoki te tinana o te kohuru whaka-

 houhou  rawa ka kitea ki Nui Tireni. Tera

 ano nga tangata mau patu hei hoa riri mona

  kia kitea ai tona toa; anga noa iho tenei ki

  te tangata ringaringa kore, ki te tangata hara

 kore, ki tona matua ake. To te tautaua tona

  ahua, parea ketia iho ana te mata o tana rakau

  ki tona matua nana ia i whakatupu.

    Na aua kaikohuru i anga atu ma runga i ena

  iwi haere ai, i puta ai ratou, i roa ai ia e korero

  haere ana. Me  he mea hoki ia i tutuki mai

  makonei, kua mau ia i a matou, penei ma o ma-

  tou ringaringa ano e hoatu ki a  koe; kua

  kore nei e tae mai, a, kati, ka waiho tonu tenei

  hei ture ma matou mo nga kai hari i nga upo-

  ko Pakeha ma runga i o matou wahi; ki te

  tahuri mai ia ki ahau, kaore ia e waiho, ka mate

  ia i au.

    E  hoa, kia rongo mai koutou ko nga iwi;

katahi ano kamu rawa to matou pouri ki nga

mahi o to matou whenua. Na  wai ra i riri ki

a raua  whakatangata, ka riri hoki tenei ki te

Atua, ka hou haere tenei ki nga mahi ano o

te pouritanga ra ano. Otira, kei mahara mai

koe na  te katoa tenei mahi kino; kei te nui

ano nga iwi kaore ano i uru noa ki enei mahi

kino—ma   te Atua e atawhai e tiaki.

     Heoti ano, ua o hoa,

             Na KARAITIANA

          Na WI TAKO

            Na RENATA TAMAKIHIKURANGI.

           Na MATENE TE WHIWHI

           Na HENARE MATUA

           Na WI PARATA

           Na KARANAMA TE KAPUKAI

           Na HENARE TOMOANA

            Na TE WIRIHANA TOATOA

   Otira na matou katoa.



HE  WHARANGI TUWHERA  MA NGA

          HOA TUHI MAI.

                      Nepia, Maehe 20, 1865.

KI A TE KAI TUHI o TE WAKA MAORI.

   E hoa, kua rongo au i te korero o tetahi

nuipepa pakeha, e mea ana kua tahae au i

nga hipi a te pakeha. Taku utu, he korero

 parau na tona tangata. Kaore  aku hipi i

 patua i tenei tau. Kotahi taku  hipi he

mea  hoko marire ki a Meketanara. Heoi

 ano taku e mohio ana. Mehemea e wha-

 katikaia ana e koutou  tena korero me

 whakaatu mai te tangata nana au i hopu

 kia kawea maua ki te aroaro o te Kai Wha-

 kawa mo  tona hopukanga i au, hei reira

 whakatika ai i taua korero.

                         Na KIPA.



                   Turanga, Maehe 18, 1865.

 Ki A TE KAI TUHI o TE WAKA MAOEI.

   E hoa, teitei nga rongo o Turanga. Kua  tae

 mai nga Pai Marire ki konei i Opotiki. Ka rongo

 matou kua mate a te Wakana minita o reira. Mau

 ana te wehi o taua mahi kohuru. Ka rongo nga

 tangata o Turinga ka tahuri ki te awhina i nga

 pakeha o Turanga.

    Te taenga mai o taua ope ka tirohia mariretia

 nga korero o taua atua. E toru nga ra o taua ope

 ki Turanga ka takoto he runanga whiriwhiri mo

 taua atua. Ara, i te homaitanga o  taua atua i

 taua ra homai ana ko te whakauru i nga tangata o

 Turanga kia uru ki a ia; ko te homai i nga Kara;

  ko te whakaara i te Kingi mo tenei motu. Ka-

  tahi ka whiriwhiria e taua runanga e rua te kau

  ma  wha nga tangata nana taua runanga. Te

  whiriwhiri kia kore rawa he tangata o nga rohe

  katoa o Turanga e tahuri ki taua atua; kia kaua

  e waiho nga kara, me whakahoki atu ki Taranaki;

  kia kaua he Kingi hoki. Ko nga tangata katoa o

  Turanga kaore i tango ki taua atua parau o Hatana.

    Ka rite te kupu a te Karaiti; —'' E puta mai nga

  tohu nui ki a koutou a nga ra whakamutunga kia

  manawanui ki nga mea whakapouri o te ao. "

    Nui atu toku whakaparau mo taua atua kino,

  kohuru.

                  Nu to hoa aroha

                              Na HAPE.



                   Patangata, Maehe 22, 1865.

  KI TE KAI TUHI o TE WAKA MAOEI,

    E hoa, tenei kua rongo au ki te kohurutanga i

  a te Wakawa minita i Opotiki. Kanui toku pouri

  mo tenei mahi kino. He mohio hoki tenei naku

  taihoa pea ka penei hoki nga Hau Hau kei Here-

  taunga nei. Otira ehara i te mohio. Kua oti ano

  kei roto i te nuipepa o te 4 o nga ra o Maehe te

                 TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

pakeha i  moe  i te kainga o  te Hapuku;

kiia ana   i  kona  kia   tapahia te  kaki   o

taua  pakeha   ki  te  hoari. Ta   te Hau

pai   hoki!   Ka   rua  enei  ritenga a   raro

he kino anake ona putanga ki waho. Kaore e

titiro iho ki nga pani, ki nga rawa kore, ka tahuri

ki te atawhai kia tupu ai he tangata ki te ao. A,

ma to ako ki tena kai ki te Hau e tupu ai koe me

o tamariki ? Ekore koe e puta.

                Na RENATA te PUKUTUTU.





KI NGA TANGATA MAORI.

 HE     mea  atu tenei ki nga tangata Maori o

       Heretaunga  e hiahia ana ki te mahi rori

 kia rongo mai ratou KA TANGOHIA NGA

 PUKAPUKA    HURI, i enei ra tae noa ki te 8 o

 nga ra o Apereira, hei whakaatu mai i te whaka-

 aro o nga tangata e hiahia ana ki te mahi rori ki

 nga moni e pai ai ratou mo te tieni mo te mahi-

 nga i tetahi rori e anga atu ana i Waitangi ka

 anga ki te arawhata hou—25 tieni te roa.

   Ko nga pukapuka whakaahua o taua rori, hei

 titiro ma te tangata, tenei kei a te Wepa i Nepia

 nei e takoto ana; ko etahi kei te whare o te Patata-

 na i Waipureku.

               Na te PARANERA,

                Kai tuhituhi o te Hupariteneti.

 Te Tare o te Hupariteneti,

       Nepia, Maehe 30, 1865.







       PANUITANGA.

 KO    KAHIKOROWI     e mea atu ana ki nga

        Maori o Heretaunga kia rongo ratou kua

 timati ia tona mahi hanga tera hoiho nei, paraire

 hoiho, kara hoiho, me nga mea mo  te hoiho to

 kaata, me nga mea hoiho katoa. Ko tona whare

  kei te Heekipiri Rori, i te ritenga o te whare pa-

  rakimeti, i raro mai nei o te Peeke.

    E mea ana taua pakeha, kia whakamatau nga

  tangata ki tona mahi. Akuanei hei te kitenga i

  te pai o te mahi, i te iti o te utu, ka hokihoki

  tonu mai nga  tangata kia mahia e ia o ratou

 tera.







  KOTAHI PAUNA HEI UTU.

  KUA    HAERE KE atu i Hawheraka i te 5 o

        Pepuere tetahi hoiho whero; e toru nga

  tau o taua hoiho; he penei te parani  kei te



  pakihiwi maui; he tongi ma kai te rae.

    Ka hoatu te kotahi pauna ki te tangata mana e

  mau  mai taua hoiho ki nga Pirihi i Nepia nei.

    Nepia, Maehe 20, 1865.







 Whare Hoko  i Waipureku

                 I HUAINA KO

       TE AKA O NOA.

  NO  te mea kua tee hou mai he nui nga hanga

     ki a te NOIHU o Nepia nei, no konei ka

  mea ia me kawe atu ki Waipureku etahi hei hoko

  ma  nga tangata o reira, pakeha, Maori hoki.

     Ko etahi enei ara; he  Tera, he Paraire, he

  Kipa, he Pata me nga mea rino katoa, he Puutu,

  he Kai, he Kahu, he aha noa atu.

    He  mea kaiwhiri anake ano enei hanga nana.

   Ko te utu, rite tonu ki to te Taone—kaore he

  whakakakenga.

               KIA MOHIO



 Ko  ERUERA    PATITANA

               TE KAI HOKO.



    He   Whare takotoranga Meera ia.

KARANGATIA! KARANGATIA!





TENEI  TE HAERE  NEI nga kaipuke taonga

 1   a te HUTANA raua ko te EAWINI i roto

i nga marama katoa. Heoti nei ano te whare e

uta tika tonu mai ana i Ingarani i te hanga nei i

te Paraikete, na reira hoki i iti ai te utu.

  Nga kahu huruhuru o tenei whare mo te hotoke

he mea uta tonu mai i Kotarara; nga hate, no

Marikena tonu mai boko. Ko te Tupeka o tenei

whare he hira ke noa ake i to etahi whare te pai

—ki  te tangohia i te pauna kotahi ka hoatu noa

he paipa hei puranga.

  Ko nga piwhi e iwa pene, tae ki te 11 pene, mo

te iari; he kara mau—ki te mea ka whakama-

tauria tera e hoki tonu mai te tangata ki te hoko.

   Ko nga kai katoa hoki kei konei e taitoto aua;

ko  te huka kaore he kirikiri i roto.

   No mua  noa atu ano tenei whare, ehara inaia-

nei; ehara i te mea tunu ake i te po kotahi me te

 harori te ahua. No konei hoki i ngaware ai te

 hoko he mohio hoki no ona tangata ki ana mahi,

 ki te tango mai i te kahu pai, i te kahu iti te utu

 o rawahi.

      Na te HUTANA raua ko te EAWANI.









 HE HOKO WHAKAWATEA-

       TANGA !!

 TE RITE O NGA KAKAHU E HOKONA

            ANA INAIANEI

     Ł  8 O  O  O  ! !  !





 KUA  WHAKAITIA    NUI  RAWATIA

                     TE  UTU O

        NGA KAKAHU KATOA

                I TE WHARE O



   TE  PARAONE   I NEPIA.

  KO    te PARAONE    e mea atu ana kia rongo

       ona hoa maori, pakeha hoki, ko te whakaiti

  rawa e ia nga utu o ana taonga i roto i enei wiki

  e ono e takoto ake nei; he mea hoki kiu we te pau

  atu i roto i tena takiwa ona taonga huhua kia

  watea tona whare mo ana hanga e haere mai nei

  mo te hotoke.





   Ka  timata te hoko i te Parairei, te 3 o Maehe.

 WHARE  HOKO KEI TUTAE-

           KURI.

   HE   mea  tenei naku kia rongo nga tangata

   maori o Tutaekuri, o hea atu, kua tu i a

  maua ko taku hoa tetahi WHARE HOKO i ko atu

  o te Arawhata i Tutaekuri. Ka tangohia tonutia e

  maua nga TAONGA PAPAI katoa a te pakeha,

  ara; —

    Nga kai, huka, ti, aha noa nei.

    Nga kahu tane, wahine, nga kakahu katoa hoki.

    Nga piwi kareko, nga kaone, nga aba noa atu.

    Nga  paata, nga toki, nga hapara, nga mea rino

         katoa.

  Ko  te utu o enei taonga katoa e rite tonu ana ki to

  te taone, hei raro iho ranei.



        Haere mai, matakitakitia.

        Na HEKITA PIKAKA ma.

                TE WAKA  MAORI  O AHURIRI.

    TOA HANGA  HOU.

TENEI   kua hangaia houtia taku Toa hanga i

     te Heekipiri Kori i Nepia; kua whakanuia

tenei kia o ai aku hanga hou ki roto. Hou te

whare, hou hoki nga hanga. Ekore ano e taea e

au te tatau i nga hanga; ko nga hanga katoa ia

kei au, kaore ho mea i mahue. Ko te utu kei

tona ritenga tonu, he ngaware tonu.

  Ma  koutou e haere mai ki te matakitaki. Kia

mohio koutou  ki te whare, kei tona turanga ra

ano i tetahi taha o te rori i te whare Kawanata-

nga nei i Nepia. E rua nga matapihi o te whare

inaianei hei matauranga ma koutou; kotahi tonu

ia te matapihi i mua ai.

      KIA MOHIO KOUTOU,

                  KO TE

   WHARE     O  N O I H U.





 TENEI!  TENEI!. TENEI!

TENEI nga taonga huhua e hokona ana e au i

   te Toa tawhito a KERE  i runga mai o

PUKEMOKEMOKE      i Nepia nei. Kai te mohio

ana koutou nga Maori he whare ngaware te hoko

tenei whare. Ko etahi enei o nga taonga, me nga

utu, ara: —

  He Hate Karaimiana, huruhuru nei, taki 6s 6d,

    8s 6d, 10s 6d, 12s 6d, mo te mea kotahi

  He Paraikete ma, taki 15s, 18s, mo te mea ko-

     tahi

  He Hate Merekena, ewha herengi

  He  Hate Katene, tu ke, tu ke, taki 3s 6d, 4s 6d,

    5s 6d, mo te mea kotahi

  He  Hate ma, taki 5s, 6s, 7s, te utu

  He  Potae Tane, taki 3s 641, 4s 6d, 5s, te utu

  He  Poke etahi, he Hapara, e Kanara, he Kai,

    he aha noa atu.



  Ka tata te puta mai nga kahu hou mo te Ho-

toke—he  Haora etahi, he Kawhe etahi.

                Na te ROPITEONE.





      PANUITANGA.

 KIA   rongo mai nga tangata maori o Heretaunga.

       Kua whakatuheratia e au taku whare hoko

 wati i tetahi taha o te rori i te ritenga ki te Whare

 Kawanatanga i Nepia. Tenei kei au nga meka-

 meka  wati, nga ringi, nga aha noa atu. Ka

 pakaru te wati a te tangata me mau mai ki au

 maku  e hanga. He  tohunga rawa au ki taua

 mahi. Kua maha oku tau e mahi ana i taua mahi

 i Ranana, te taone nui e noho mai nei te Kumi i

 Ingarani.

   He tupeka hoki tetahi kei taku whare hei hoko.

                       Na HEEMI.

   Nepia, Hanuere 19, 1865.





     WHAKARONGO!!

 E MEA    ana a WIREMU RAETEPONE, o

       Waipawa, ki ona hoa Maori kia rongo mai

 ratou e hokohoko tonu ana ia i te Witi, i te Poaka,

  te aha noa atu hoki a te tangata maori.

    Rupeke katoa nga taonga, me nga kai pakehai

  kei tona whare hanga i Waipawa e tu aua hei hoko.





       PANUITANGA.

  HE    pakeha  hoko i nga kai maori nga tangata

        kua  tuhia nei nga ingoa kiraro iho—ara,

  i te witi, i te aha noa.

          Ko te WATA ratou ko KENERE

               ko WATA  ano.

      PANUITANGA.

KUA    whakatu TOA HOKO i te Wairoa e au,

      e te tangata e mau nei tona ingoa ki raro

iho nei. Na he mea atu tenei kia rongo mai nga

tangata o taua kainga ko nga hanga katoa kei a

au e  tu ana i enei takiwa e takoto ake nei, ko

etahi enei; —

  He Huka, he Ti, he Paramu, he Maati, he aha

       atu

  Nga Kahu tane katoa

  Nga Kahu wahine katoa

  Nga Kahu tamariki katoa

  He Puutu, tu ke, tu ke

  He Hapara, he Toki, he Paata, me nga mea rino

       katoa              

  He  Tera, he Paraire, me nga mea hoiho katoa

  He Hinu popo mahunga, he Winika, he Pikara

       kai nei, he aha noa atu

  He  Rari—he kai porotaka, huka nei



 Me etahi atu taonga e kore e taea te whakahua.

Heoi nga taonga e mauria ana e au ki taku whare

ko  nga taonga papai anake. Ko  taku ritenga

 tenei, ara; —



 KO TE HOKO KIA NGAWARE. KIA WE TE HOKI MAI

           NGA MONI O NGA TAONGA.

  Ko  te mahi tui Hu hoki kei taua whare aku.

 Ko te tangata e hiahia puutu ana, ka hohoro te

 oti pai i a matou.



          Na PIRIKETI PERENITIHI

                       me ona hoa.







  TURANGA  TERA HOIHO.

 E MEA ana a HOURA, kai hanga tera nei, ki

   nga tangata Maori o Heretaunga kia rongo

 mai ratou e haere tonu mai ana ki a ia nga uta-

 utanga tera pai o Ingarani mai. He mea whakarite

 marire e ia kia hangaia mai ano; ehara i te mea

 hanga noa. Ko  te ritenga o te utu e ngaware ana.

   Tuitui tonu ia i te taea pakaru, me ka mauria

 mai ki a ia.

   Heekipiri rori.







       PANUITANGA.

 KO    aku hanga i taia atu nei au na runga mai i

        te kaipuke i a te NEPIA kua pau tenei te

 hoko—ekore  hoki e toe i te papai o aua hanga.

 Ko  tenei he taonga hou enei kei au i tenei takiwa

 na runga mai i etahi kaipuke maha; ekore e taea

 te tatau. Ko taku karanga ano i mua ra, koia ano

 tena; ka kore te moni i a koutou, ahakoa tena,

 me  haeremai ano koutou ki te matakitaki—tena te

 rangi e kite ai koutou i te moni ka hoki mai ki te

 hoko.

   E hiahia ana au ki te hoko taewa; mate tanga-

 ta e whai taewa ana e haere mai ki taku whare,

 maku e hoko.

                      Na te HATANA.







   WHAKARONGO  MAI.

  ME    haere mai nga maori, me nga manuhiri

        puta mai ki Nepia nei, ki taku whare ma-

  takitaki ai ki aku hanga hou. Ara ko nga TERA

 WAHINE; ko nga TERA TANE; nga PA-

  RAIRE; he papai anake, he iti ano hoki te utu.



    Tenei hoki nga H ate, nga Tarautete, nga Koti,

  nga Ringi, nga Piwhi, me nga aha noa atu. Kei

  taku whare enei hanga e tu ana, ko te whare e tu

  ana i tetahi taha o te rori i te toa hou o te Hutana.



                     Na RAWHE.

       HAERE MAI KI TE MATAKITAKI.