TE



WAKA MAORI O AHURIRI

       "KO TE TIKA, KO TE PONO, KO TE AROHA. "

No. 50. ]           NEPIA, HATAREI, MEI  6, 1865. [VOL. 11

HE KUPU ATU ENEI KI NGA HOA TUHI

                   MAT.

TENEI kua tae mai nga moni a Nirai Runga 5s. 6d

mo  tona niupepa mo te tau e haere nei—toe iho

4s. 6d.

   Tenei te ui mai nei etahi tangata o te Wairoa ki

te ra e hokona ai e te Kawanatanga nga wahi whe-

nua  i te taone ki te Wairoa. Ka, he mea atu tenei

kia rongo mai nga tangata e hiahia ana ki te tango

 tekiona i reira, kia tae ra ano ki te takiwa e hokona

 ai ma matou e panui atu ki te nuipepa nei te ra

 hoko, a ma te tangata e hiahia aua e haere mai.





 EKORE hoki nga pakeha e wareware

 ki te mahi pai a Kopu me ona hoa ra-

 ngatira ki te tiaki i era o matou koi

 mate i te Hau Hau. Katahi ano te

 aroha e kiia ai he pono, no te mea kua

 kitea nuitia te putanga ki waho. Kaore

 he kopekatanga o era tangata; te pu-

 tanga o a ratou kupu, pono tou. Ko

 te tohu o te rangatira hoki tena, he

 taha tahi; he tangata whakaaro ware,

 ka taha rua. Mehemea i pena me ra-

 tou te uaua ki te ara tika o nga tangata

 katoa o konei e kiia nei he rangatira,

 penei ekore rawa te Hau Hau e tata

 mai ki to tatou kainga, ki Heretaunga,

 me ona parau, me ona mahi whakawai

 —kore  rawa. Ko te pai o te whakaaro

 o te pakeha ki era tangata ekore e taea

 te korero; kei roto i te ngakau e tau-

 maha ana—ekore  rawa e rite i te kupu

 o te waha.



    No te 21 o nga ra o Aperira ka

  haere atu nga  tangata  Kuini o te

  Wairoa, o te Mahia, o Mohaka, ka

  haere ki Matiti ki te tono i te Hau

  Hau kia haere kia hoki ki ona kainga.

  Mene ake taua ope Kuini 250 pea ta-

  ngata. Ko  Paora Kaiwhata raua ko

  Karauria Pupu nga tangata o konei i

  haere i roto i te taha Kuini. Korero

  atu ana a Paora Rerepu me  etahi ta-

  ngata ki te Hau Hau, te taea te wha-

  kahoki i a ratou korero. Ko te korero

  a Paora Kaiwhata e kiia ana ki hai i

  whakarongona. Ka  karanga mai te

  Hau Hau  ko ia, ko Ngatikahungunu,

  te iwi e hoatu moni ana hei whakanui

  mo te Kingi i mua ai; Kingi katoa o

  ratou whakaaro, no tenei takiwa ka ta-

  huri ke—ekore ana korero e whakaro-

  ngona, he waha rua hoki. No te 24 o

  nga ra o Aperira ka hoki te Urewera

ki to ratou kainga. Ko   etahi o te

Hau  Hau  kua riro ki uta, ko etahi i

noho iho i Matiti—e korerotia ana mea

ake hoki ai ki Waikato. Ko Ponipata

te Tiu kua hoki mai ki waho patipati

ai ki  nga tangata kia tahuri ki tana

mahi—no   te korenga e taea i tona hi-

angatanga ka tahuri ka patipati.



No  te 30 o Aperira ka tae mai tetahi

tima, no Akarana mai—he kawe pa-

keha mai hei hoia mo konei. Kua riro

atu aua pakeha ki te pariki i ko atu o

te  Puketapu. E  korerotia ana kei

muri etahi; ki te whakaae te Kawa-

natanga o konei ka haere mai ratou.





     TE HUI KI PAKOHAI.

 No te 21 o nga ra o Aperira nei ka tu te

 Hui o Karaitiana raua ko Renata ki Pako-

 hai, he kimi ritenga mo runga i nga mahi

 o te Hau Hau i Heretaunga i tenei takiwa.

 Ko nga hapu i taua Hui ko te Whatuiapiti,

 i a te Paraone Haki Haki; ko Ngaitemana-

 wakawa, i a Hoani Waikato, i a te Waka

 Rewharewha; ko Ngatipoporo, i a te Hara-

 wira Takuao; ko Ngatimatetakutai, i a

 Rionihia tama o Karauria; te Werokoukou

 o Waikato, i a te Warana, i a Karamoa, i

 etahi atu; ko  Ngatiparakiore, i a Heta

 Tiki; ko Ngaitahu, i a Hemi te Uranga;

 Ngatimutuahi o Tamaki, i a te Hiriwanu;

 Ngatimatepu, nga tangata kaore i te Hau

 Hau—ko   nga mea Hau Hau i noho atu;

 Ngatikurukuru o Waimarama, i a te Hara-

  wira Tatere raua ko te Teira  Tiaki Tai;

  Ngaiteupokoiri, i a Renata Kawepo, i a

  Noa Huke, i a Wiremu te Ota; Ngatihine-

  pare, i a Paora Torotoro; Ngatihore, i a

  Karaitiana; Ngatiterangikoiaanake, i a

  Urupene; ko Ngatihineuru, i a Kipa raua

  ko Kingita. Tera  atu hoki etahi hapu,

  kaore matou i mohio atu.

    Ko nga korero kua tuhia ki raro iho nei

  na Henare Matua o Porangahau i panui ki

  te Hui hei rapunga ma ratou. Koia enei

  nga korero na: —

    " E hoa ma, e nga tangata o Heretaunga

    era wahi atu hoki o te motu nei; whaka-

  rongo  mai, he panuitanga tenei i nga ritenga

  i tupu ai te pai ki tenei kainga. I mua i

  nga  ra o Potatau  Kingi o  Waikato  ka

  whakakingitia nga tangata o tenei whenua.

  Katahi ka whakaturia te kupu kia mau ki

  te whakapono, ki te aroha, ki te Ture, ki

                TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

 te kotahitanga; ka wha enei kupu, hanga

 tonutia hei Ture. Koia te pai e tupu nei

 ki tenei kainga. Ka mau te mana o enei

 kupu ki runga ki  te iwi katoa—ahakoa

 maori, pakeha ranei. Katahi  ano etahi

 tangata ngakau kino ka whakatika ki runga

 haere atu ana ki Waikato—hoki rawa mai,

 ko Maui. Te taenga mai whakaturia ana

 ki runga; he mea kia rere ai te pakeha ki

 runga kia kino ai te pai o tenei whenua.

 Katahi ano ka  ki te pakeha kia tikina atu

 taua kara  kia turakina ki raro. Katahi

 matou ka mea atu; —' Kauaka, waiho ma

 te hau e pupuhi atu. ' Na. ka kore tena

 hiahia a koutou e rite i te pakeha; na te

 mohio o te pakeha ki nga kupu i whaka-

 turia ai hei pai mo tenei whenua, koia te

 pai i tupu ai. Katahi ano a Paora ka titiro

 ka ora ano tatou, katahi ka hangaia rawatia

 e tana whakaaro te mate mo tenei kainga.

 Katahi ka  whakatika ki runga haere atu

 ana ki Waikato; hoki rawa mai katahi ka

 korero parau ka mate  te pakeha i a ia ki

 Hairini. Katahi  ka tuhituhia e ia tana

 panui ki te Wairoa, ki te Mahia, ki Tura-

 nga, ka mate te pakeha. Kaore, he mea

 tana kia riro he tangata i tana korero parau

 hei mana mona ki Waikato. Ka  rongo a

 te Whitimoa ko  Paora tenei i hoki mai i

 Waikato, katahi ka mau  ki tana hoari ka

 hapainga ki runga ka whakahau  ki ana

 hoia; —' Porini'!  (fall in. ) Kua   tu ki

 runga, e haere ana  ko te hopu i a Paora,

 ko  te kati hoki i  Titiokura ki te  hoia.

 Katahi matou ka mea atu ki taua tangata; —

  ' E ta, waiho ki a matou te ritenga mo

  Paora; ma matou e ata korero marie. ' Ka

  whakaaetia mai e te Whitimoa; —' E pai

  ana. ' Katahi ano ka  ki mai; —' Kati ra

  ko te Pariki mo nga hoia me hanga ki te

  Waipuna. ' Ka ki atu matou; —'Kaore, me

  whakahoki mai ki  Pekapeka. '  Ka  ki

  mai  ano taua maia  nei; —'Kati ki  a

  koutou ko  Titiokura puta noa ki Nepia

  nei hei haerenga mo nga tangata kino; ko

  te Waipuna me tuku mai ki au. ' Ka ki

  atu ano matou; —'Waiho i Pekapeka, wai-

  ho a kona kia puare ana. ' Katahi ka wha-

  kaaetia mai e te pakeha. Koia te pai o

   tenei kainga i tupu ai, e haere nei a tae

  noa  ki tenei tau; koia nga tangata o te

   kino i haere noa ai i te aroaro o te pai ki

   te kimi i tetahi oranga mo ratou: koia hoki

   matou i whakau, tonu ai ki te hanga i te

   pai ki tenei whenua. Puta noa  i ona

   wahi katoa o te motu nei te rongo o te pai,

   o te ahuareka, o tenei iwi o Ngatikahungu-

•  nu; whiti atu ana ki nga motu o te moana

   te rongo pai o tenei kainga o Heretaunga

   me ona  tangata, ahakoa maori, pakeha

   ranei—mau  tonu to matou aroha ki a ma-

   tou. Katahi ano  nga tangata kino  ka

   whakatika ki runga haere atu ana ki Wai-

   kato; hoki rawa mai, e haere mai ana te

   Hau Hau i a ratou. Puta tonu to matou

   kupu, ko te Hau me waiho atu i Waikato

   i te whenua mo te whawhai. Ka rongo te

   pakeha i taua mahi kino ka ongaonga te

   kiri i te nui o te kino o taua atua. Ka-

   tahi ka ui mai nga pakeha; —" Tena, e nga

   tangata o Heretaunga, pehea ta koutou na

   whakaaro mo te Hau ?' Katahi matou ka

ki atu; —' Me whakahoki atu tena mahi

 porangi ki  Waikato, ki Taranaki  ranei,

 kia tika ai tana mahi ki tona atua. ' Ka

 whakaaetia mai e te pakeha; —' E pai ana

 ta koutou whakaaro e nga tangata o Here-

 taunga. Kia mau ki to koutou whakaaro

 i ata noho ai tatou i enei tau ka pahure ake

 nei. Ehara  hoki i etahi whenua to tatou

 ora e ora nei tatou, na tatou ano. ' Heoi

 ta te pakeha kupu ki a matou. Na matou

 tenei kupu ki a koutou, e nga Hau Hau

 kai Heretaunga nei e noho ana—whaka-

 rerea atu ta koutou karakia, tahuri mai ki

 to tatou kotahitanga. Kaua  koutou  e

 tohetohe ki ta koutou mahi. Ko a koutou

 manuhiri Hau Hau me tuku atu kia hoki

 ki to ratou kainga. Kua nui te kino o te

 pakeha  inaianei. Ko matou  kei te here-

 here  i te pakeha; koia i ata ki atu ai kia

 tonoa atu a koutou manuhiri, kia whaka-

 rerea atu to koutou karakia. "

   Ka mutu nga korero i panuitia e Henare;

 katahi ka tu ko RENATA KAUWPO, ka rere

 te patai, ka mea: —

   " Tena, e nga tangata o te Hui nei, me

 tu mai koutou ki runga korero ai i o kou-

 tou whakaaro, ia tangata i tana, ia tangata

 i tana. "

   Kei runga  ko te TEIRA TIAKITAI, ka

 mea: —

   " Kia rongo mai koutou. Ehara i te

 Kawana  to tatou ora e ora nei tatou, no

 tatou ano. Ko tenei hoki kaua e whaka-

 rerea to tatou oranga o mua. Engari ko

 te Hau  Hau me  hoki atu ki Taupo, ki

  Waikato, ki nga wahi o te mate, kia tika

  ai te mahi. "

   Ka  tu ko KARAITIANA, ka mea: —•

    " Whakarongo  mai, e te hui nei. I te

  ra karangatanga hui i kiia ai kei tena ta-

  ngata te korero, kei tena tangata te korero.

  Ko  tenei, kia tika tonu te korero a ia hapu,

  a ia hapu, i te Hau. Kaua e kawea mai

  te kore ki konei ka hoki atu ai ki te kai-

  nga Hau ai. Me  korero tonu i konei te

  whakatika mo te Hau. Tena ko te ki me

  noho noa iho, kaore e pai; engari me wha-

  kaingoa kia marama ai. Tena me  noho

  noa iho—whakarongo mai: —

          Pau au e, pau au te kotikoti e 

          Pau au e, pau au te haehae ra.

  Whakarongo  mai!   Kia kaha ta koutou

  whakahoki i te Hau kia tika ai ta koutou

  noho noa iho. Tena ki te waiho te Hau i

  kona noho ai, ka ki ai koutou i te noho

  noa iho; e ta ma, kaore e pai—ka pau au

  i te Hau, No te mea ko ta te Ua, mo te

  pakeha; ko ta konei mahinga ki te Hau,

  moku. Ko ta Paora Toki, ko ta Paora

   Pareko, ko ta te Hapuku karakiatanga ki

  te Hau Hau, moku. Koia au i ki atu ai

 ki a koutou kia kaha. Ki te kaha ta kou-

   tou, ki te haere te Hau, ka rite ta koutou

   ata noho. Tena ki te kore, kia rongo mai

  koutou, ka oma au ki te Kuini ki tetahi

  oranga moku. "

    Ka tu ko WIREMU te REWAREWA, ka

  mea: —

     " E ta ma, kaore e pai ta korua ki kia

   pakehatia tatou. Ora  noa  tatou, pakeha

               TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

noa ?  Kia mate ra tatou; tena kai te ora

ano—kaore. Ko  tena atua maori anake e

haere atu ki nga wahi o te mate. "

  Kei runga ko te MUERA, ka mea: —

   " Kaore e  pai ta korua pakehatanga.

He  pakeha nei ano hoki tatou, ki noa ko-

rua kia pakeha. Ina he korero ma tatou,

ko te whakahoki anake i te Hau kia hoki

atu ki nga wahi o te mate. He aha hoki

ianei to tatou mate e kawe mai ai ki konei

whakaporangi  ai ? Ina e ki mai nei ko

 Ihowa tona Atua—ko tito ! Kai te rangi

 a Ihowa. Ko  Patupaiarehe, ko te Ririo,

 ko nga wairua o nga matua, o nga tipuna,

 waiho nei hei Atua. Koia hoki e ta ma,

 whakarongo mai! ko te Hau me whaka-

 hoki atu. Taku tuakana, te Paraone; ko

 au Hau Hau whakahoki atu ki tona kainga

 Hau atu ai. "

   Kei runga ko te HARAWIRA TAKUAO, ka

 mea: —

   " Whakarongo mai e te whanau ! Ko ta

 korua Kawanatanga  e korero na, kai te

 aha hoki ? Kai  te Kawana ra. Ina te

 korero, ko te Hau. Me  whakahoki atu

 tena mahi porangi. Me hoki atu a Ngati-

 raukawa, a Waikato, ki tona kainga mahi

 atu  ai. "

   Kei runga ko te HARAWIRA  TE TA-

 TERE: —.

   " Whakarongo e te hui nei! Ko taku

 korero ehara i tenei rangi. No  toku ki-

 tenga ano i te be o te Kingi ka ki au kia

 Kawana au i Wahaparata. Ko taua kupu

 i Pawhakairo, ko taua kupu ano i tenei ra.

 Kia rongo mai koutou, he Kawana a hau.

 Ko te noho noa iho, kaore—me pakeha ta-

 tou. Ko te atua Hau Hau me hoki atu ki

 tona kainga karakia atu ai. Ina, e ki nei

 ko Ihowa. E  ta ma kei whakarongo ki

 nga mahi a te Rewera—ko  te mate tena.

 Koia  hoki tenei, e te whanau, kia mau ki

 to tatou whakapono. Me  whakaaro hoki

 na  te whakapono ka  taea enei ra. Ko

 tenei kia kaha te whakahoki i te Hau Hau.

  Me tiki me korero kia whakahokia atu, kia

  ata noho ai tatou. "

   Kei runga ko RENATA, ka mea: —

    " Whakarongo mai, e hoa ma. Ko te

  tikanga o ta koutou kupu  e ki nei kia

  noho noa iho, me penei; me whakahoki

  atu te Hau Hau, ka pai. Tena ki konei

  mahi ai, kaore e pai; katahi to maua pake-

  hatanga ka whakautia, me te kinonga o

  tenei whenua. E  kino te tangata te tohe-

  tohe ki te hanga i te kino; te mihi mohu

  mai ai ki ta tatou pai i pai ai te noho, i

  ata kai ai i tana kai. Ka tohe nei koutou

  ki ta maua kia kore; a, kia rongo mai

  koutou, kia kore ra ano  te Hau  i tenei

  whenua ka kore ta maua. Ki te whaka-

  tene mai i konei, penei kaore he kore. Kia

  parati atu ki tua o nga hiwi te Hau Hau.

  Tena ki konei whakatene ai—kaore. Ma-

  hara hoki au ko  tatou te wahi o to tatou

  whakapono hei toengatanga mai i te Hau

  Hau. Kia penei ai te ritenga na: —

     He toa, he rere, he ngaro i roto i te matikuku.

     Tenei ahau e te tupua.

     Na, e ta ma, ka hoki. Kia pena ano te

ritenga, kia pau atu etahi wahi ko to tatou

wahi ka  toe mai, katahi ano to koutou

whakaaro  e korero nei ka rite. Tena, ki

konei mahi ai, ka ki ai koutou kia noho

noa iho—kaore. Engari korero koutou;

ko ta maua ka mutu tonu—ma  koutou e

korero  tena, a te ata noho. Kia kore ra

ano te mahi kino e mahia ki tenei whenua

ka oti ta koutou e korero nei; no te mea

kaore au e pai kia whakangaromia te Hahi

o te Atua. "

  Korero ana a RENATA  KAWEPO, ka

mea: —

   " I mua ka tae mai te rongo o te Kingi

ki konei; ka tonoa nga tangata o konei kia

 whakamanaia, kia whakaponohia te ingoa

 o te Kingi. Hua noa he tika tera mahi i

 tahuritia atu ai. Ka ki mai nga pakeha

 kia whakarerea atu; ka  mea  matou, —•

 ' waiho, me he mahi tangata mana e meme-

 ha atu. ' Ana ! kua memeha ! Whawhai

 atu ana raua ko te pakeha, kua ngaro atu

 tena ritenga. Na, i muri iho ko te Hau

 Hau ka homai nei. Ana! ka rere ano nga

 tangata ki kona whakatika ai! Ka mea

 maua ko taua ritenga ano tenei, he tuarua-

 tanga tenei. No konei hoki ka mea maua

 he mate ano tenei. Me oma maua ki roto

 ki te pakeha mate  atu ai, ki ta te Hau

 Hau  i ki ai; e ki ana hoki ra ka riro i a ia

 te whenua  katoa. Na, ko tenei ma te

 mea kia whakahokia ano nga Hau Hau

 katahi ano tatou ka noho ki runga ki to

 tatou ritenga pai o mua. "    Tera atu te

 roanga o ana korero.

   Kai runga ko KARAITIANA, he mea: —

    " Na te mate a Raharuhi i rere ai ki te

 Hau  Hau; na te mate o Ngatihineuru i

 rere ai ki te Hau Hau; na te mate o Tama-

 hine—hei  whakaora i o ratou mate mare-

 mare. Ko  ta Waikato, ko tana kakari

 tonu ta Waikato. Ko ta te Hapuku raua

 ko tona teina, mo nga whenua. Ko Wai-

  rarapa kua whakaae noa atu, kua whaka-

  tika ki te Hau Hau. Kaore ano te Hau

  Hau  kia  tae atu ki reira, engari ko te

  korero anake—whakatika  tonu  o reira ta-

  ngata. Ki  ana ratou he tika te matenga o

  te Wakana; ehara i te tangata, he atua

  tika nana te ritenga kia mate—e pai ana

  tera, i mate i runga i te tika. Ko tenei e

  he ana taua korero a nga tangata o Waira-

  rapa. No konei au i ki ai kia huri au ki te

  Kawanatanga  kia waiho ko te Karaiti ano

  he Atua mo tatou. Ko te Hau Hau me

  whakahoki atu ki Waikato; ko nga Hau

  Hau i konei me whakarere tona mahi. "

    Ka korero ko te HARAWIRA TATERE,

  ka mea: —

    " Te mea e mahara nei au ko o koutou

  tuakana, kia rongo ano ratou ki te kupu

  wahanga mo  ratou; a, ma ratou ano e

  whakaae  ki to ratou wahanga atu ki te

  Hau Hau. Ko  tenei kua whakaae au hei

  pakeha  tatou. Koia  hoki tenei korero i

   ki nei koutou, te Whatuiapiti, ka kite tatou

  i te he i te pakeha. Kahore, e hoa ma.

   Ki te ahu tatou ki te pakeha hei hokinga

   tena ma tatou ki runga ki te whakapono,

  ki te noho pai hoki o mua. " Tera atu te

   roanga o ana.

               TE WAKA MAORI O AHURIRI.

 ' Kai runga ko te HIRIWANU, ka korero

kia PAORA KOPAKAU; —

  " E  Paora. Whakarongo  mai—mo   to

kupu kaore e hold te Hau Hau. Na, me-

hemea i a te Hapuku anake ano te Hau

Hau, e pai ana. Ko  tenei pau katoa a

Ngatikahungunu kei te Hau Hau anake.

Kaore  au i mohio kai tawhiti atu te kino o

tenei kainga o Heretaunga—i te ra nei ano

ka kino. Na, whakaaro hoki, e rua tonu

 nga kupu hei korero ma tatou, —ko te Hau

 Hau, ko te kupu mo  te Kawanatanga.

 Koia hoki tenei, tonoa nga Hau Hau tu-

 tata kia hoki mai ki roto i a tatou kia ko-

 tahi tonu te tikanga mo tatou ko te tika-

 o te Karaiti. Ki te mea ka tohe koutou,

 nga iwi Hau Hau, ki to koutou mahi, penei

 ka tohe hoki mana ko toku teina, ko Re-

 nata—ko  taku tama, ko Karaitiana, ki te

 Kawanatanga. Kia hoki atu au ka tae au

 ki a te Hapuku kia whakahoki atu te Hau

 Hau. "

  Ko RENATA PUKUTU, ka mea; —

   " Ko te Hau  Hau  ki Patangata kua

 whakahemo  etahi ki te matemate. Ko

 nga toenga iho maku e pana to ratou ka-

 rakia kia marama ai to maua kainga ko te

 Paraone i runga i te ritenga o te Kawana-

 tanga. "  Kaore i mau i a matou etahi atu

 o nga kupu a Renata.

   Kai runga ko WI KARAMOA TAKIRAU o

 Waikato, he  tangata no roto i te riri ki

 Orakau, kua uru ki te ritenga Kuini inaia-

 nei, ka mea; —

   " Whakarongo mai e Kahungunu. Ko

 te taha i whakatika ake ai a hau he whaka-

 aro naku  tena pea koutou te ki nei kai te

 pouri matou, a Waikato e noho nei, ki ta

 koutou  korero e ki nei kia peia te Hau

 Hau. Kaore matou e pouri, no te mea he

  ki marama  tenei, ehara i te ki tahae kia

  pouritia ai e te ngakau. No te mea, kaore

  he tohu kia mohiotia ai e tatou te tika o

  tenei ritenga o te Hau. Ma te toha o uta

  ka kitea ai te tauranga hapuku, ka mate

  nga ika. (Te whakamaoritanga—ko  te

  tihi o te maunga kia kitea i tawhiti ka mo-

  hiotia te wahi hei hiinga, ka tuku te haika

  o te waka, ka mate te ika). " Waihoki ko

  te rakau e turakina mai (ara, ko te riri a te

  Hau ki te hoia) ekore e hinga hoki. Na,

  ki te hinga, katahi matou ka mohio ka tika

  tenei atua parau. Heoi. "

    Kei runga ko KARAITIANA ano, ka ko-

  rero ki a Kingita o te Hau Hau, ka mea;

  —"  E  tika ana to Hauhautanga ki a koe

  anake ano. Me hoki koe ki runga ki nga

  maunga. Whakawateatia atu taku kainga.

  He  noho ki runga i taku kainga i kore tena

  Hau  Hau. Ko  te take i karangatia ai e

  au tenei nui, kia mohio ai au ki nga tanga-

  ta e karakia ana ki te Hau Hau, kia wehea

  atu i a matou, i nga tangata e noho pai ana.

  He  mea noku kia mohio au ki tenei kupu

   kia Poti Riri kore. Ki  taku, mo  tenei

   ingoa mo Poti Riri kore, he parau. Ina-

  hoki kua tapatahi ko koutou anake e mo-

   hio ana ki taua ingoa ko Poti Riri kore.

   Ko au e ki ana ka kino tenei kainga i a

   koutou. Tetahi o nga kupu kaore au  e

   mohio  ana ko  te ki a  etahi o tatou kia

whakaturia te Haki o te Kuini ki Titio-

kura hei whakahoki i te Hau Hau. Ki

taku ki hei whakataki mai tena i te kino.

Engari heoiano te korero pai ki a hau ko

te Hau  Hau kia whakahokia atu. Koi

waiho i konei ka mate to tatou kainga. "

  Kei runga ko MORENA, ka korero ki a

Paora Kopakau  ratou ko Kingita, ko etahi

atu o te Hau Hau, ka mea; —

   " E tika ana te korero a tenei runanga.

 He mokopuna  enei tangata e tohe ana ki

te Hau Hau na Tamapua—tona mutunga

iho he mate. (Ko te whakamaoritanga o

 tenei kupu, he tautohetanga tupuna o mua.

 Ko Tukekeru e tohe ana he wai te kai i

 puta ake i nga kai katoa; ko Tamapua e

 tohe ana he hinu te kai—na he ana tana

 tohe, puta ana ko ta Tukekeru anake. )

 Koia hoki me koe, me te Hau Hau, kaore

 koe e pai kia noho i Heretaunga—me hoki

 koe ki to kainga. Kauaka hei noho tahi

 me  te Kuini, rae nga tangata whakaaro

 totika—no  te mea ehara tau i te mahi ta-

 nga he mahi porangi. Ki  te mea ka

 tohe koe kia noho ki konei, tera koe e ki

 ki a au ! e kohuru raku i koe. Engari kia

 marama koe te Hau Hau, kia marama au

 te Kuini. E korero parau ana koe he Hau

 Hau riri kore to Hau Hau. He aha koe

 i huri ai i tau korero he Hau Hau riri kore

 to Hau Kau ?  I hohoro ai koe te whakaae

 ki to Hau Hau, hei atua kakari mou ki a

 Karaitiana, ki a Renata, ki te pakeha hoki,

 kia riro i a koe te whenua nei. E kore e

 riro i a koe te tikanga, kore rawa, kore

 rawa. Kaore he tuara tahi mou. E penei

 ana to ahua me te kuri puihi nei e haere

 ana ki te whanako i te hipi a te pakeha. "

   Kei runga ko te WAKA KAKA, ka mea: —

   " E te Hau Hau. Ko koe e korero mai

 tena koe kei te kaha i nga whenua, kei te

 aha noa atu ? He parau, he parau anake

 —ekore   e whakarongona. "   Tera atu te

  roanga o ana korero.

    Kei runga ko te KUPA, pakeha no te

  Kawanatanga, ka ki: —

    " Kotahi taku kupu ka haere ai au ka

  hoki. He whakatika taku mo nga kupu a

  Karaitiana, a Morena, a Renata, a te Hara-

  wira, otira a te katoa. Me wehewehe ko

  nga Hau Hau; me noho i to ratou kainga

  kia atea i nga kainga a nga tangata e wha-

  kaaro tahi ana me nga pakeha. Kati me

  he whakatarunatia te ki he mate te take i

  rere ai te tangata ki te Hau Hau kia ora ai

  ona mate. Kao  ! Kei hea te mate i ora i

  tena atua?  Kowai  te waewae kopiri i

  ora ? Kowai te tuara puku i tika ? Ko-

  wai te ringa mutu i whai ringaringa ? Inei,

  e Paara ? Kowai te turi i rongo ? Kowai

  te kanohi pura i titiro ? Kaore ! Ehara i

  kona te take. He minamina kakari te take;

  he hiahia kia whakakinongia te pai o tenei

  whenua. Kaore i te ngaro. Koi ki kou-

  tou he moe anake te mahi. Ko waho kai

  te moe, ko roto kai te ara, Kai te tirohia

  a koutou na mahi e te katoa. Ekara i te he

  noku i tahuri ai koutou ki au. Naku ienei

  i aha ?  E nga tangata e piri ana ki au, kia

  u ta koutou pupuri i te pai. Me mahi tahi,

                TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

me whakaaro tahi tatou; kia pono ki te wa

o te he e noho mahara ana tatou. "

  Kei  runga ko NETIPI, no Waikato; e

whakatika ana i nga kupu a Ngatikahungu-

nu ki a haere te Hau Hau.

  Kei runga ko HARIHONA he tangata Hau

Hau  no Waikato. Ka korero i ona korero

pehea ranei. Ki ana, ehara i a Matutaera

nana i tono mai i a ratou ki te poti haere ki

Heretaunga  kia tahuri nga tangata ki ta

ratou karakia; engari he mea poka noa na

ratou. Ehari ratou i te Kai Whakaako;

tena ano nga Kai Whakaako i mahue atu,

kaore i tukua mai. Kaore matou i whaka-

 rongo atu ki te roanga atu o ana korero.

 He tangata ahua kino taua tangata nei, he

 kiri manauri. I tu a whakama ia i tona

 korerotanga—titiro tona nga kanohi ki raro

 ki te whenna. Ki ta matou titiro atu ki tona

 ahua, ko te take o te kohuru kei roto i tona

 ngakau.

   Ka tu ano tenei ko RENATA KAWEPO.

 He nui ana korero. He whakakino anake

 ki te Hau Hau. He  ito ki a ia te Hau

 Hau; he ito takitaki rawa ki a ia. Aku-

 anei ria raua ko te pakeha tenei ito; he ito

 takitaki rawa na raua. Heoi.

   Tera hoki nga whai ki a te Hau Hau.

 Otira kaore matou i whakarongo atu. Ka

 pa he  korero tikanga ia, e whakarongona

 atu ai. Ka  mutu i konei nga korero, ka

 hoki mai matou ki Nepia.



        TE WAIROA.

 I KOREROTIA i tera nuipepa te taenga

 mai o te Hau Hau ki te Wairoa, me te

 kaha  o Pitiera Kopu  me etahi atu o

 nga rangatira maori o te Wairoa ki te

 pana i taua hunga kohuru; a, kiia ana

 e matou  kia korerotia i tetahi nuipepa

 etahi o nga whai  ki o nga tangata i

                          O                                   o              o

 reira  ai. Koia   tenei  ka  korerotia

 na: —

    1 te 18 o nga ra o Aperira kai tae

 mai te Hau Hau  ki te Wairoa. I te

 19 o nga ra ka rewa te taha Kawana-

               

 tanga kia kite i te Hau Hau—mene

 ake  120. Ka kitea ra i konei te tao-

 nga nei a te pu, whai kohikohi rawa.

 Ka  takoto te matua o tenei, ka whaka-

 tika ko HAMANA  TAIAPA ka kara-

 nga: —

    " Haere mai! Haere mai e taku

  tipuna hakoro, e Paora Korori. Ara-

  takina mai a Waikato, a Ngatiraukawa,

  i runga i te pai, i te ata haere i runga

  i tona atua. Ara, te ara hei tukunga

  atu ki tona kainga ki Waikato. Kati

  ko koe hei mau atu i tona atua; ko au,

  kaore, kaore, kore rawa.

  Noho  noa, whatitata, haereere noa ra te takutai;

  Kua pono ano ki te iwi no Paraoa, mauria mai

         nei;

   Hei patu tahi taha, hei heru tahi taha.

  Manaakitia mai nei e Uenuku, hei tohu mona

          nei e.

  Tae rawa mai nei kua he te iringa o te heru;

  E  ui ra ki te poupou o te whare,

Kaore te ki mai te waha.

E ui ra ki te tuarongo o te whare.



E koro, huri atu koe ki tena atua no te

mea i te oranga ano o Henare te Apa-

tari ka wehewehea taua—ka ahu koe

ki te Kingi, ka ahu au ki te Kawana-

tanga. No reira a hau i mau tonu ai

ki taku taha; ara, ki te taha Kawana-

tanga. Ko  tena e haere mai na koe

me  to atua, kati ki a koe atu tau, ka

mau  tonu au ki toku oranga. Na,

waihoki, e taku tipuna e Paora, kia

korero atu au ki a koe. I roto taua i

te kuaretanga e noho ana i mua; wha-

kaputaia mai ana e te pakeha kia Nga-

puhi raua ko Waikato te mohiotanga—

ara, ki te mau pu. Muri  iho ko te

whakapono; hopungia atu e era nga

iwi ka kawea mai ki a taua—ara, tenei

 atua o taua kua whakarerea nei e koe.

 Akuanei, no te rironga o enei ki a taua

ki timataia ano e aua iwi ko te tuku

 whenua. E riro mai ana tenei i a taua,

 timataia mai aua ko te mahi Kingi.

 Te kawenga mai ki konei, te whaka-

 hokinga atu he whawhai; te mutunga

 o te whawhai he riro ona kainga i te

 pakeha—ara, o Waikato, o  Taranaki.

 Te kitenga i te huhi o tera mahi ka

 whakaputaina  mai ko  te atua puihi.

 Ina, kia ki atu ano au ki a koe, apopo

 ano o kainga kaore tetahi wahi paku e

 mahue ki a koe, ka riro katoa i a maua

 ko te pakeha. "

   Kei runga ko MAIHE KAIMOANA,

 ka mea: —

   " Haere mai! Haere mai! Haere

 mai e te Whakaki! Haere mai e Nu-

 haka; haere mai e Turanga; haere

 mai e te Reinga; haere mai e Maanga-

 ruhe; haere mai e te Urewera; haere

 mai e Taupo; haere mai e Waikato;

 haere mai e Taranaki—haere mai! Ko

 te Waru koe ?  (Ka karanga mai a te

 Waru  no te Hau Hau—" Tenei au e

 koro e ! tenei au. ') Haere mai e tama

 e ! Haere mai, arahina mai te mana o

 to Matua o Henare, arahina mai ki te

 Wairoa  te noho atu nei. Ahakoa kua

 mate ia ko ona taringa ina ano e wha-

 karongo atu nei. Nana te ki, kaore ia

                                                                          

 e kino ki te kawana, kaore ia e kino ki

 te Kingi; hei Kawana tahi taha ona,

 hei Kingi tahi taha. Ko te taha ki te

 Kingi kawea ana e koe ki Orakau; te

 tukunga iho, ana! ko koe ano ka hinga

              O                                                         

 ki reira. Kia  rongo mai koe, ko tena

 atua parau i mauria ma na e koe, wha-

  kahokia atu. Me  ata hoki pai marire

  atu korua ko to atua parau ki to korua

  na kainga. "

   Kei runga ko PITIERA KOPU, ka

  karanga ki a Ponipata te poropiti o te

 Hau Hau: —

    " Haere mai! haere mai i runga i

  au whakaaro i kite ai. Haere mai kia

               TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

korero atu au ki a koe. Ehara  inai-

anei toku putanga ki waho; no mua,

no te Kingi ra ano. I te Pawhakairo

ka ki au hei Kuini au tae mai ki tenei

ra; kawe ana koe i tau, i te Kingi, tu-

tuki tonu atu ko te mate. Kia rongo

mai koe ki aku korero mou. Haere

mai ana koe, tae mai ki te Pou; ka

korero i kona, ka tae mai te kupu a

Raharuhi  pupuhi, hatepe hoki, mo te

kanohi ma. Ka tae mai ki au, ka ma-

 taku au; ka ki au kia homai he pu,

 he hoia—koia tenei e mau nei. I muri

 i tenei ka rongo au i te kohurutanga i

 a te Wakana; katahi au ko tino ma-

  Ka ki au ki te tae mai koe ki

 konei ka tono au i to pakeha kia ho-

 mai; ki te kore e homai e koe ka ki au

 me hoki koe ma to ara i haere mai ai

 koe. Ki  te whiti koe i te awa nei,

 noku tena rohe. Ki te tohe koe ka

 tukua paitia atu koe e au  i konei, a

 Mohaka atu; ka mutu te wahi ora

 mou—ko   Ahuriri, kei reira te mate

 mou. Ka mutu  taku korero ki a koe.

 Ko tenei he tokomaha ana nga ranga-

 tira e korero ana i te pai. Ina, he pai

 tenei. Haere mai  iana i runga i te

 pai; haere ake, hoki atu ki tou kanga

 mahi atu ai i tau mahi. Kia  rongo

 mai koe, kaore au e pai ki tau mahi. "

   Ka tu ko te WATENE, ka karangatia

 mai: —

"No  Waikato   tenei tangata. E

 tama, e Kopu, ko taku i haere mai au

 ko koe kia hoki mai ki uta. Kaore au

 e pai kia huri atu  koe ki tena taha,

 engari ka tohe au kia hoki mai koe ki

 uta. "  Ko ana korero tonu tenei, ko te

 kukume tonu ki uta koi mate i te wai.

 Tena tona ngari mo tona atua; kowai

 ka mohio atu. Katahi ka tu ko PAORA

 KAITUNA. Ko te tangata tena i kainga

 ki te Atua nui. Ko ana  korero i rite

 ki te porangi nei—ma wai e tuhi atu.

 Kai runga ko PONIPATA, ka mea: —

   "E tama, e Kopu. Ko taku i haere

 mai  ai ko koe kia hoki mai ki uta. "

 Ko te whakapai tonu i nga korero a

 Pitiera; me whakahoki te riri ki Tara-

 naki, ki Waikato. Ko tana tau tenei: —

    Tirohia ki te Rangi e parewaikohu ana;

    Hori rawa aku tikanga.

   Kai runga ko PAORA KORORI, no

 te Whakaki, he tangata kua uru ki te

 Hau Hau: —

    "Karangatia! Karangatia!  Tenei,

 e taku tama mokopuna, tenei te haere

  nei. Tenei te  arahi nei i a Waikato.

  Ahakoa parae, ahakoa pukepuke, e

  haerea nei  e pikitia nei e au. E tika

  ana to Korero i te timatanga mai a tae

  noa ki te mutunga. Na, kia ki atu

  au ki a koe, kotahi rawa ano te he o to

  korero, ko to kinga i wehewehea taua

hei Kawana koe, hei Kingi au. Katahi

tonu au ka rongo atu. Engari to hoa

e ki mai na; kua whakaatutia tana i te

Pawhakairo tae noa ki Matahiwi—kua

mohiotia tona Kawanatanga (to Kopu)

i reira. Ko  koe, no te matenga nei

ano o Henare, o to tipuna papa, i uru

ai koe ki te Kawanatanga. To urunga

atu, ko te Wairoa ka tere ki te moana

i a koe; ara, ka hokona e koe ki te

pakeha. "  Ko tona haka tenei: —

E, toia te waka, e. E, toia te waka e,

E  toia te waka ki runga ki te maunga e tu mai

        ra,

Ka  whakatakotoria ki runga ki te rango,

Parapara koa rae he tete waka, me he tete waka

 Me he pitau whakarei.

  Ka  mutu i konei. Ka hoki nga ta-

ngata ki te kainga he puha te mahi a te

tamariki taae.





         HE TANGI

 NA TE  KURA  I WAERENGAAHIKA   MO  TE

         HAERENGA  O TE  PlHOPA.



        E muri aiahi,

       Takoto ki te moenga,

       Matatu tonu au ei.



      Kai whea aku hoa

       I noho nei matou ?

      Nga Upoko Runanga ei.



        Tena, ka riro

       Kei nga mahi a te Tiu,

        Aroarowhaki ai ei.



       Hai whakaware iho

        I ohou whakaaro,

        Kia raru ai koe ra ei.



        Kia raru ai koe

       I te ara o Te Ua;

        Te ara o Waikato ei.

                            «

       Ehara aku hoa

        I te tautahi nei;

        Ka toru tekau tau ei.

       Ka  toru tekau tau

        1 ako ai Pihopa;

       No  hea ra e rongo ei ?

        I ma hiwi mai ra,

       I ma te Kowhai

        Te ara o Kaiwhatu ei.

       Homai noa ra

        Te rongo o te hatepe

        Hai patu i a au e.

        Hai patu i a au,

       I oku hoa noho,

        I nga Pakeha ei.

        I whakawaia koe

        Ki te ware o te waha

         I pooti ai koe ra ei.

        E  kore ia au

        E ahei ki te noho;

        Me puta tonu atu ei.

        Me puta tonu atu

        Te rae o Tuaheni.

       Ka nunumi, ka taawhe ra i

                TE WAKA  MAORI  O AHURIRI.

   HE RETA NO TURANGA.





KI A TE KAI TUHI o TE WAKA MAORI.

  E  hoa. Mau  e  hoatu enei korero ki

roto o te nuipepa, kia mohiotia ai e nga iwi

katoa te take i puta  atu ai te Pihopa o

Waiapu i roto o Turanga ki te moana.

  I. Te taenga mai o te Hauhau ki Opo-

tiki: —

  1. Te kohurutanga o Te Wakana, ka

inumia nga toto, ka kainga nga whatu.

  2. Te putanga o te kupu  a Kaiwhatu,

kia pera hoki te mate mo  te Pihopa me

nga  minita katoa i a ia me to Te Wakana

i kohurutia ra e ia.

   3. Ko te pukapuka a nga Rangatira o te

Whakatohea  ki nga Rangatira katoa o Tu-

ranga  nei kia hatepea nga minita me nga

 Kuini Maori.

   II. Te taenga mai o te Hauhau ki Tu-

 ranga nei: —

   1. Te kupu a Rongowhakaata, a nga

 Rangatira katoa kia whakahokia taua hunga

 kohuru i Taureka; heoi kihai i mana i a

 ratou ano ta ratou kupu. Kumea haeretia

 ana e ratou ki nga wahi katoa o Turanga,

 a whakamanuhiritia ana e ratou.

   2. Te  kupu  a  Kaiwhatu  i Patutahi

 i te 22 o Maehe kiu kohurutia Te Pihopa

 me nga pakeha katoa o Turanga nei.

   3. Te kupu a nga Rangatira o Taitanga-

 a-Mahaki  kia haere atu a te Pihopa, e kore

 hoki ratou e pai ki ta te Pihopa karakia a

 muri  ake nei.

   4, Te kupu a Hirini te Kani, kia kaua e

 whakaporewarewatia a konei; heoi takahia

 ana e  Taitanga-a-Mahaki, u kua whaka-

 porewarewatia ratou katoa.

    5. Te kupu a Taitanga-a-Mahaki, ki te

 whakaperowarewatia ratou, ka mate  i a

 ratou a te Pihopa, a kua whakaporeware-

 watia nei hoki ratou.

    6. Ko te kupu a Kaiwhatu, ki te whaka-

 porewarewatia a konei, he parekura ano te

 mutunga; ina hoki, te mutunga o te wha-

 kaporewaretanga  i Opotiki, ka hinga te

 parekura, ko Te Wakana.

    7. Te kupu a Rongowhakaata kia tikina,

  kia tirohia te pono o Horopapera, me tona

  atua. Heoi, tirohia ana e matou he mina-

  mina tonu atu no ratou ki taua, atua; kua

  kitea nuitia nei hoki te he, a ka tohe ano

  kia kite.

    8. Ko  te korenga o nga Rangatira o

  Turanga kaore e hokihoki mai kia kite i a

  Pihopa i roto i enei raru. Kitea rawatia

  ake, ko ratou ano nga hoa haere, me nga

  kai tautoko o Patara ma.

    9. Ko  te haerenga o Patara ma ki nga

  kainga pakeha whakawehiwehi  ai. Ka

  patai ki te utu o te hate: —" E  hia te utu

  mo  tenei hate ? " Ka kiia mai: —" E 7

  hereni. "  Ko  te kiinga atu  a Patara: —

  " Ko  to upoko rapea te 7 o nga hereni

  me?"  me  te hapai ano ia i tana patu

  paraoa. Patai ana ano  ia ki te utu o te

  koti: —" He aha te utu mo te koti ? " Ko

  te kiinga mai e 30 hereni. Ko te kiinga

  atu ano a Patara: —" Ko  to kaki rapea te

  30 hereni, ne ? " me te whakaari atu ano i

tana patu; me te kai-upoko atu ano ki

nga pakeha. Penei tonu tana tikanga ki

nga whare pakeha o Turanga nei, a na te

wehi ki tenei mahi a taua tangata i whati

atu ai nga pakeha ki runga kaipuke. Na

Hirini te Kani i roaroa iho ai te takoto o

nga  taonga o te pakeha, ina hoki nana i

pei atu a Patara i roto i te whare o Tamati.

   10. Ko te rongonga  atu i  te rua o

Aperira ki nga toa o Te Urewera ka tau

he whakauru mo Kaiwhatu, kei te kariri te

paura. Puta tonu mai i roto, ko te kupu

a  Taitanga-a-Mahaki kia tikina mai kia

whakamatauria  nga kai tiaki o te Pihopa,

 (ara, te kura) kia patua; kia tikina ano

hoki, kia whakamatauria  a Wi  Tako, a

 Matene te Whiwhi, me to raua nuinga; a,

 ki te hinga enei, ka hatepea katoatia nga

 pakeha o Turanga nei.

   Kua kiia ake ano nga ki mo te haere;

 heoi, whakamanawanui ana a te Pihopa i

 runga i enei korero, a tae noa ki tenei kupu

 whakamutunga. Katahi ano ka tino wha-

  e ana tamariki tupu, e ona hoa

 aroha e piri tonu ana ki a ia, me haere to

 ratou matua kei ora ana.

   E hoa ma, e nga iwi pakeha, e nga iwi

 maori; akuanei pea koutou  te ki ai ki te

 hohoro  o te Pihopa ki  te haere. Ki  ta

 matou  titiro iho, kahore. I taea rawatia

 ano hoki nga pito o te whakamanawanui.

 Tona koa, ma  koutou  e ata titiro iho ki

 enei take kua tuhia nei. Tera atu ano ia

 te maha o nga korero.

           MOHI TUREI, Minita

           TAMIHANA HUATA, Minita

            HARE TAWHAA, Minita

           KEREHONA PIWARA

          WI HARONGA.

   Turanga, Aperira 6, 1865.



           HE    RETA.

                    12 o Aperira, 1865.

 KA   tae matou  ki Rangitikei ki te pei

 atu i te Hauhau kia hoki atu ki Taupo.

   Kei runga ko HOHEPA TAMAIHENGIA: —

  " E hoa e Ngawaka, e Rawiri Te Koha, e

  Hone Te Tihi, whakarerea atu to koutou

  atua kino. No  te mea  ko te atua kino

  rawa tena i te Takiwa o to tatou Atua nui

  i te rangi, i te aroaro hoki o nga mahi a Te

  Kuini e takoto nei i runga i Nui Tireni. "

  Ka huri.

   Kei runga ko Te WIREMU PUKAPUKA: —

  " E te Iwi, ko te tuawha tenei o aku tae-

  nga mai kia koutou. Te tuatahi o aku

  kupu, ko te whakamutu i te karakia Hau-

  hau; te tuarua, ko te whakahoki i nga to-

  hunga o taua atua kino; te tuatoru, kaua

  te mahi kino e homai ki tenei kainga ki

  Rangitikei. Ko  ta ratou kara kua hinga;

  ko o ratou tangata kua hoki atu ki Roto-

  aira. E  ono te kau ratou kua hoki atu ki

  to ratou kainga. Ko taua atua kaore e pai

  kia mahi i runga ite mana o Te Kuini. "

   Ka  tu ko HOROMANA TOREMI: —" E

  koro ma. Whakarongo mai. Kua mate a

  Nepia Taratoa to tatou kaumatua whakata-

  koto pai i te Ture mo tatou. Ko au hoki

  tenei e whakatakoto nei i te pai ki Rangitikei.

               TE WAKA MAORI O AHURIRI.

Ka huri tenei. Ko tenei atua ko te Hau-

hau he atua kino, kai tangata. Ko  aku

kupu tenei i toku taenga mai ki te whaka-

kore i taua atua kino; kia hoki o Tau-

ranga ki Tauranga ano; kia hoki o Taupo

ki Taupo ano; kia hoki o Waikato ki Wai-

kato ano; kia hoki o Ngatimaniapoto ki

tona kainga ano. " Ka  huri.

  Kei runga ko EPIHA TE RIUNUI; —" E

hoa, e Ngawaka, Whakamutua  to mahi.

Whakarerea  rawatia atu. Hoki  mai ki to

waka  kia Raukawa, e takoto nei. Ta te

mea  ko te tuarua tenei o aku haerenga mai

kia koutou  kia whakarerea atu tenei atua

kino, patu tangata. Me haere mai koe hei

pirihi moku. No  te mea e takahi ana koe

i te mana o te Kuini. "

  Kei runga ko APERAHAMA TE HURU-

 HURU; —" E tama, e Ngawaka raua ko

 Rawiri, whakarongo mai. Whakamutua

 to mahi porangi. He  aha te pai o te atua

 kikokiko ? Kotahi ano Atua ko ia kei te

 rangi, hei atawhai mo tatou; me te atawhai

 o to tatou Kuini. " Ka  huri.

  Ka  tu ko IHAKARA; —"E   hoa ma,

 whakarerea atu tena atua kino kai tangata.

 Whakahokia atu ki tona take i tupu mai tena

 atua kino. Titiro atu koutou ki te whenua

 e takoto mai na. Ko  te tuatoru tenei o

 aku taenga mai kia koutou, Kia  kotahi

 ki muri. " Ka  huri.

             HOHEPA  TAMAIHENGIA.



       TURANGA.

 I TERA nuipepa ka  ki matou kia taia nga

 korero o  Turanga  ki tetahi nuipepa ake

 nei. Koia tenei ka panuitia i raro iho nei;

 he mea tuhituhi mai na te ope o Wi Tako

 ma.

   I te huihuinga nui ki Turanga i te 8 o

 Aperira ka whakapuakina nuitia te maunga

 rongo ki a te Kawana. He tuaruatanga

 tenei no nga whakaaro mo te maunga rongo

 ki to matou hoa ki a te Kawana, mehemea

 e kore ia e pai kia whakamutua tana wha-

 whai ki o matou whanaunga e tohe nei ia

 kia mate. Ka timata nga whakaaro o taua

 Runanga, koia tenei: —

   Kei runga ko WI TAKO, ka ki: —

   " E hoa ma. Whakarongo mai ki te

 kupu i haere mai ai matou. Ko ta koutou

  whakaaro i tukua ake nei ki a matou kia

 houhia te rongo ki a te Kawana, na ka

  whakaae au ki taua ki a koutou. Ka pai,

 me  mahi tatou i te pai mehemea e kore e

  puta mai o tatou hoa i ta tatou mahi pai.

  Inahoki kua titaha tetahi papa o te waka

  nei ki te wai. Tera pea e maranga mai ki

  runga ki te tika o a tatou whakahaere. Ma

  koutou, e  te runanga e  tirotiro ake enei

  kupu. "

   Kei runga ko MATENE TE WHIWHI; ko

  ana korero ka awhitia ano aua  korero a

  Wi Tako; ko ana whakahaere rite tonu ki

  te ki nei kia houhia te rongo ki a te Kawana,

  kia whakaputaina mai o tatou hoa i roto i

  te mate. Ko  tona kupu hei oranga, koia

  tenei; —

    " Kia kaha tatou ki te purangi i nga

  kino katoa o te motu nei kia tau ai te ma-

naakitanga, kia tau ai te mahana, ki ia

tangata, ki ia tangata. "

  Kei runga ko WIREMU KINGI PAIA; —

  " Whakarongo mai e Ngatiawa, e Nga-

tiraukawa, e Ngatitoa. Haere mai ki Tu-

ranga !  Kawea mai ta koutou whakaaro,

me  te ki kia rongo atu matou. Koia tonu

tena a matou ki i whakatakoto ai hei kupu

ma matou ki a te Kawana—kawea atu ana

ki Akarana ki a te Kawana, na, ngaro tonu

atu. I tenei ra e pai ana  kia tuaruatia

ano e tatou aua kupu ki to tatou hoa ki a

te Kawana. Ka whakaae katoa te runanga

 o Rongowhakaata. "

   I te 10 o nga ra o Aperira ka tu a

RAHARUHI  RUKUPO, ka Whakatinanatia e

ia nga ki tuturu a te runanga: —

   " E ta ma. Me tomo tatou ki nga ki a

te tangata nei a Wi Tako. Ko tenei e hika,

ka whakaaetia atu to ki a Rongowhakaata.

 Ko au tenei ko te kai whakaoti o te ki.

 Na ko tenei whakaaturia ki a te Kawana a

 tatou whakaaro, kia whakakinoa, kia wha-

 kapaia ianei. "

   Te 11 o nga ra o Aperira i Waerengaahika

 ka korero ano. Kai runga ko Matenga: —

   " Haere mai!  Tatou ki konei mataki-

 taki ai i nga tikanga i tikina atu ai koutou.

 Rite tahi tenei ki te takanga iho o Hatana

 ki te Rangi; rite tahi hoki ki te maminga-

 tanga ia koutou. "

  Ka tu ko PAORA MATUAKORE: —

   " Haere mai e Raharuhi, e Paora. Ka-

 wea mai nga tangata i karangatia e tatou.

 Haere mai e Ngatiraukawa, e Ngatiawa, e

 Ngatitoa, e Ngatikahungunu. Haere mai

 ki Turanga ki te wahi i karangatia ai tenei

 mahi. Na  nga mano  o Turanga koe i

 karanga atu. "

   Ka tu ko HOANI TAUWEHE:

   " Haere mai e Rongowhakaata; whaka-

 haere mai to tatou iwi. Kawea mai te ka-

 nara hei whakamarama i a tatou, ara, a Wi

 Tako. Haere  mai ki nga korero a Tura-

 nga  i era rangi. Inaianei kei whea  ra ?

 Kua  kore au e kite. "

   " Ka tu ko HIMIONA KATIPA: —

   " Haere mai e Rongowhakaata, e Nga-

 tiawa, e Ngatiraukawa, e nga tangata i

 karangatia e matou, e te Kani, e te Houka-

 mau. No runga tena karanga i nga rangi

  i tika ai oku whakaaro. I taua takiwa i

  runga ano au i aua tikanga pai. Ko tenei

 kua puta mai he ture Hau Hau, ka mana-

  kohia e nga tangata. "

   Kei runga ko HORI TAHANA: —

    " Haere mai koutou, ta tatou manuhiri.

  I te ara pea koutou, e ora ana au; tae mai

  nei koutou, i ro wai au e tere ana. Ko

  tenei, ko te kuao kau tenei; ko te katua

  kua rere. Mei kore koutou, e hika ma, i

  titiro ake ai au i enei ra. He tuatahi tenei

  no te mate ki tenei kainga, Haere mai!

  Naku koutou i powhiri. Ehara i te mea i

  karangatia koe mo  te aha, mo te aha;

  engari mo te ora, mo te whakahaere pai i a

  tatou hei pupuri i to tatou whenua i era

  taima. Inaianei kua he nga mahi a Tu-

  ranga ara rau. "

                 TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

  Ka tu ko EPENIHA: —

  " Haere mai e  te Atiawa, e koutou ka- 

toa. Hoea  mai te waka; toia mai ki te 

whare. Haere mai  ki te tangi i to taua 

matua  kai te apu i nga pungarehu o te i

whenua. Haere mai e Wi Tako, e Matene,

nga tangata tiaki o te upoko o te Ika nei;

ko te tinana, tenei. Tenei to taua tupa-.

paku e takoto nei. Ahakoa  ka, mate ia,

ko te kupu kei te ora. Haere mai ki Tu-

ranga nei; ki te kapi, ka kapi—ki  te tu-

hera, ka tuhera ano. ",

  Kei runga ko TAMIHANA  HUATA: —

  "Haeremai  e tama ma. Haere mai i

runga  i te powhiri i powhiri ai koutou.

Haere mai i runga i a koutou na ki. Ko

nga rangatira o Turanga kua tu tana korero 

 i tera tau ka hori ra. Koia tena, pikana  

 mai nga mahi a Turanga. Haere mai, e 

 nga taniwha o tera wahi. "   Tera atu te

 roanga o ana korero.

  Ka tu ku KARAURIA PAHURA: —

   " Haere  mai, e  te Aitanga-a-Hauiti !

 Haere mai, e Rongowhakaata ! Haere mai !

 ki te tangi ki a te Pihopa. Me au hoki; i

 haere mai  au  ki te tangi ki a te Pihopa, 

 Haere mai ki roto ki te Poho-a-Mahaki, ki 

 konei kaha ai ranei, kore ai ranei. Haere

 mai, ka huri koe, ka huri au, ki runga ki

 taku whakaaro. "

   Kai runga ko WI TAKO: —

   " Na, whakarongo  mai. He reta tenei

 no Turanga; —' Ka hui! ka hui ki Tura-

 nga ! ' Na, kei whea nga tangata nana

 enei kupu me  tenei reta? Ka paunuia e

 au tenei; —' Haere ra e tenei pukapuka ki

 Waikanae, ki a Wi Tako Ngatata, ki a Ho-

 hepa Ngapaki, ki a Paora Matuawaka, ki

 a Wi Parata te Waipunahau. ' Ko  te mea

  ki Otaki; —' Ki a Matene te Whiwhi, ki a

  Karauama. ki a te Roera Hukiki, ki a te

  Hoia. Whakarongo mai ! Ka hui! ka

  hui! ka hui ki Turanga ! Ka hui! ka hui

  ki Turanga.

    Na matou tena reta, na Raharuhi Ruku-

  po, na Hirini te Kani, na Pehimana Tai-

  huku, na Horomona Tutaki, na Matenga

  Kerekere. '

    Na  kei whea anake nga tangata nona

  enei ingoa? Ehara i au tenei tohungatanga,

  nou ano. He  aha te pai o tenei mahi nu-

  kurau ?  Tae mai ana oku tangata tuatahi

  ki konei, manaakitia ana e koutou; tae ake

  ana ki au, whakaaetia ana e au a koutou

  ki mo te ora. Tukua mai ana aku meera

  ki muri, kaore i manaakitia e koutou—te

  taenga ake ki au ko Tamihana Ruatapu

  anake raua ko te Paraone. Na, ehara i au

   tenei tohungatanga.; —'Ka hui ki Turanga!'

  He  Rawhiti tenei, ko koe kua mahana wa-

  we, no muri au. Me te ki mo te ora nau

  i mahara wawe, ko au no muri. A kei

   whea te tika o ta koutou ki ? Inahoki au

   e manaaki nei i taua ki mo te ora. Na, no

   taku taenga mai ka huri ke o koutou wha-

   kaaro, nga tangata nana taua reta karanga

   i tenei hui. "

     I te 12 o nga ra o Aperira ka korero ano.

 Ka puaki nga ki i te Marae o te Poho-o-

 Mahaki.

  Ka tu ko MATENE TE WHIWHI, he wha-

 kapuaki i te ritenga mo te motu nei, e mau

 ai, e ora ai, ka mea: —

   " No Tikirau, a, Tamatea; no Tamatea,

 a, Wairarapa; no Wairarapa, kei a matou.

 Te tuatahi o nga meera, te tuarua, te tua-

 toru, ko Tamihana ka tae ake ki a matou

 raua ko te Paraone mo aua ritenga ano kia

 kotahi te ritenga mo te ora. "

   Kai runga ko PEHIMANA TAIHUKA: —

   " Koia tonu na a matou  ki, a tae mai

 ana hoki ki aku rangatira. No Tikirau, a,

 Tamatea; no Tamatea, a, Wairarapa—na

 ratou nga ki. Koia  tenei e tapaia nei te

 tikanga e ora ai tatou. Ina koa, i te Ha-

 nuere ka hori nei ka puaki nga ki kia ka-

 wea ta tatou ki ki a te Kawana, mana e ki

 mai  kia ora, a, kia mate ranei. Na e mea

 ana  au, kei whea te ora ? E mea ana au

  kei te mate ano tatou i tenei taima; ara, a

  tatou tamariki. "

   Kei runga ko TAMIHANA HUATA: —

    " Ke ki atu tenei ki a koutou kaore he

  kupu te atu o tenei taha. He haere mai

  ta matou he whakarongo. Na ki te tika ki

  tena e pai ana; mahia te pai mo tatou. "

   Ea tu ko WI TAKO: —

    " E Pehimana, kaore a matou nei ko-

  rero, koia ano tenei e ki atu nei. Mehemea

  ka paingia e koutou aua ki e ki atu nei e

  matou, e pai ana. Na, mehemea ka kaha

  tatou ki te hapai, ka marama ake tatou.

  Na, me  whakarere tetahi (te Hau Hau) e

  tatou, kei raruraru tatou. Tukua te mahi

  mo  te ora. Te  take i riro ai ma tatou e

  hapai i te maungarongo, no te mea ka raru

   tatou. "

    Ka tu ko WI PERE: —



    " Kei te pai ra ta koutou korero, no te

'                                                                         A                                                                                                                          *

; mea i haere mai koutou i runga i te pai, i

 ta matou karanga hoki. Engari kaore tatou

 i te mohio, ki nga whakaaro o te Kawana

  ratou ko nga iwi e whawhai ana. Ahakoa

  karakia ratou i to ratou karakia, ko te wha-

  kaaro mo tatou kei tenei ano, kei te maunga-

 rongo. Taku whakaaro mo tenei mahi ma

I  te Ua ano e haere mai kia kaua ai nga ta-

   ngata e haere e mau patu, kia tika ai. Ko

   taku whakaaro, e Rongowhakaata, kia kaua

   e haere e mau patu ki te aroaro o te pake-

  ha. Ka  pena  te tangata me whiu rawa.

   Kati, ka puaki ano ia koutou kia mahia

   tena mahi, na me mahi tena mahi a tatou. "

    Ka tu ko WI TAKO: —

      " E pai ana to  korero; e haere ana i

   runga i nga korero maha. Engari i haere

   mai  ano au ki  te mea kotahi, ki te ora.

   Kua tae ake tau kupu ki a matou, ekore au

   e pai kia takahi i ta koutou i karanga ake

   ai—whakapono   tonu matou, koia tenei e

   mahi  nei. "

     Ka tu ko MATENE TE WHIWHI: —

      " Koia au i mea ai kia u te rere ki tena

   taha o to tatou waka, ki te taha e maranga

    ana, kia tu ai, kia tika ai. Ka ki te tanga-

   ta tena atu he oranga mo tatou—kao. Me

   pupuru  i runga i te whakapono kia u te

10               TE WAKA   MAORI O AHURIRI.
here i tenei papa o te waka nei. Koia au
e mea nei ki te kupu a Raharuhi—he ma-
rama ake ki tahu whakaaro."
  Ka tu ko PEHIMANA TAIHUKA :—
  " E pai ana to ki. Ko te taumanu ano
e mau ana, e pai ana ; ko te taumanu ano
kua  pakaru, ekore hoki e taea te haumi.
Me  te tikanga hold o te ki e kiia nei kia mau
te rongo, me pewhea e mau ai ?. Koia au i
mea  ai kia kaha tatou ki te maungaro-
 ngo."
  Ka tu ko RAHARUHI RUKUPO :—
   " Koia ena he korero ma tatou.  Kei
 mea mai korua ki te Aitanga-a-Mahaki e
 noho puku nei he ritenga ano ma ratou—
 kaore. Ka  tika kia kaha korua ki te mahi
 i ta tatou mahi. Na, kia hohoro ta kurua
 mahi ko te Kawana."
   Kai runga ko Wi TAKO :—
   "Ia  koe e ki nei kia hohoro, e tika ana;
 ka hohoro, no te mea kei Po Neke ia e noho
 ana.  Na  tenei ake tetahi kupu aku mo a
 koutou kupu pohehe.  He whakarite tenei
 mo taua iwi mo Mahaki. E hoa ma ehara
 koutou i nga uri o Tamateamoa. I haere
 atu nei a Ranginui ki a Tamateamoa e
 tarai ana i nga kaho o tana whare. Ka
 ako atu a Ranginui, ka riri a Tamateamoa.
 Ka wehi a Ranginui kei mate ia i a Tama-
 teamoa ; katahi a Ranginui ka mau ki te
 toki ka taraia e ia nga kaho e rua—i te
 tarainga kotahi oti ake e rua. oti ake e rua.
 Ka haere mai te tamaiti a Tamateamoa ka
 titiro ; ka kite, ka hoki ki te matua ka ki
 atu ;—' E koro, he tohunga te tangata nei.'
 Ka haere mai a Tamateamoa ka titiro ; ka
 kite ka miharo i roto i tona ngakau. Ka
 mea  ia me tuku atu e ia tona whare ma
 Ranginui  e mahi, a oti noa. Ka  oti te
 mahi o Ranginui te whare a Tamateamoa.
 Ko  te utu tenei a Tamateamoa ko tana
 kotiro ataahua, ko Kurapori te ingoa. Ka
 puta te uri a tenei wahine, a Kurapori, ko
 Uenukuherekuta.   Ko  te ritenga o enei
 korero, i taea ai e au, ko Rongowhakaata
 —e   rite ana ki taua iwi.  Ko  au e rite
 ana ki Ranginui.  Oti ake te mahi a tenei
 tangata, a Ranginui, ki te whare o Tama-
 teamoa.  He  kupu whakarite tenei naku
 mo  tenei iwi e tohe nei ki nga mea e kino-
 ngia nei e nga tangata; te iwi whakaaro ku-
 rehurehu e kawea  nei e matou ki te ara
 marama,  ki te ara tika.  Ko  tenei ka
 whakaahuatia  e au te oriori mo Ranginui.
 Me  poka noa ake i waenganui:—
    Ehara taua i raro nei
    No runga taua no te hiwi nui e,
    No te maunga tiketike
    E  rere nei te paroro ; no raro taua.
    Na Ranginui e, ka noho i a Kurapori,
    I te tamahine a Tamateamoa;
    Ka puta ki waho ra Uenukuherekuta.
    No te whakautanga ano ki te tarai kahokaho.
    Homai he kai—Tawairaro.
    Ko te hokowhitu kuri; •
    Ko te hokowhitu tangata;
    Tenei ka waiho hei hoa riri mo koutou na i.
  Na  ko tenei ka puaki ake nei taku ki
  mo  koutou.  Ko  Patara me  .haere atu.
  Kaua ia e noho mai. Ko koutou ano me
  noho i to koutou kainga; ko Patara me
  haere atu inaianei, i runga ano i taku kupu.
Engari ko to koutou matua ko te Pihopa
me tiki e koutou me whakahoki mai ki tona
kainga.  Ko Patara  me atiati atu, kaua e
tukua mai; kei te kimi kau i te tangata hei
tangata mo tana kapa haka. Kua  ngaro
nga tangata i runga i tana mahi kino. Na,
he tangata mohio au ki te ata hurihuri mo
runga mo nga mahi  pai kia roa ai tatou e
noho ana."


TE HUI O RONGOWHAKAATA,  O
      NGATIKAHUNGUNU,
I TE WHARE o TE KAWANATANGA I NEPIA.

No  te Manei, te 1 o nga ra o Mei nei, ka
hui nga rangatira o Turanga, o te Mahia, o
 Heretaunga nei ano hoki, i te whare o te
 Kawanatanga i Nepia nei.  Ko Hirini te
 Kani tena, ko Ihaka Whanga o te Mahia
 tena, ko Karaitiana tena, ko Renata tena,
 ko etahi atu o Ngatikahungunu, ko Wi
 Tako tena, ko Matene Whiwhi tena, ko wai
 atu tangata tena, ko wai atu tangata i taua
 hui.
   Ka timata e te Makarini te korero. Ka
 ki kua rongo ia ki te tikanga i haere mai ai
 a Hirini te Kani ki Nepia; ara, he korero
 mo te mate o tona kainga ka he nei i te
 urunga o nga tangata ki roto ki nga tikanga
 kohuru o te Hau Hau—kua  rongo ia he
 haere mai ta Hirini he whakaora  i tona,
 kainga kia hoki ano ki runga ki nga tikanga,
 pai o mua kua mahue nei i a ratou. Kua
 rongo ia ko Anaru Matete tena, me etahi
 tangata whai ingoa ano, kua kore e tumau
 ki te whakaaro tika, kua rite ki te purapura
 Turikakoa e rerere noa ana i runga i nga
 huu katoa. Hua  noa ki tena tangata ki a
 Anaru he tangata kite i te he o ena mahi,
 no te mea he tohunga kurakia, ia. Ko tena
 kainga ko Turanga e noho tonu ana i mua
 ai i runga i te rangimarietanga, i runga i te
 pai—a,  kaore hoki he tikanga e karanga ai
 ratou ki tenei karakia whakatupu i te ko-
 huru, i te patu tangata.
   Ka tu ko HIKINI TE KANI :—
   " E tika ana. Kaore he putake ke atu i
 puta mai ai matou ki tenei whenua. . Na
 nga he o Turanga mo te Hau Hau.  I
 haere mai matou  hei utu mo nga hara o
 Turanga.  Kua  rongo matou ki etahi ko-
 rero o konei, no Akarana etahi, ka tukua
 ake etahi hoia e koutou ki Turanga, hei
 raru mo  Turanga.  Koia matou  i haere
 mai ai, kia whakahokia te ahua o to matou
 kainga ki te ahua o mua. Koia matou i
 mea  ai kia kati he utu mo te hara o Tura-
 nga ko matou e noho nei. I haere mai nei
 matou hei utu mo te haerenga o to matou
 matua, a Pihopa. Ko ia me hoki mai hei
 hoia mo matou."
   Ka tu ko ANARU MATETE :—
    " Kaore he korero.  Ko te take o to
 matou haere mai ko nga rakau o to matou
  kainga. Heoi te raru ko te huringa o nga
  tangata o ta matou kainga ki te Hau Hau,
  ko te Aitangi-a-Mahaki—heoi, haere atu
  ana te kai tiaki o te kainga, ko te Pihopa.
  Ko matou ki te pupuri i nga pakeha; ko
  etahi i noho, ko etahi i haere. Ka puta mai

                 TE WAKA   MAORI O AHURIRI.              11
he korero ka tikina mai e te Kawanatanga
nga pakeha o Turanga, ka homai he hoia.
Ko reira te take i haere mai ai matou. Ko
te Pihopa me hoki mai, me nga pakeha—
ko nga hoia me waiho atu. Me waiho maku
te mahinga ki te Hau Hau. Ko to ki kua
huri au ki te Hau Hau, mehemea kua huri
au ki te Hau Hau kaore he tangata i ora."
  Ka tu ko te MAKARINI :—
  " E  ki mai nei koe kaore koe i te Hau
Hau.    Na, ko to ingoa e rongona tonutia
ana kei roto ano koe i taua tikanga ; ko
koe  tetahi o nga kaumatua i roto i taua
hanga.    Tenei ano te tirohia nei te haere-
eretanga o ta koutou mahi o Turanga—he 
rangi ano kei tetahi taha, he rangi ano ke
tetahi taha.  Koia  ra tenei i rapu ai te
whakaaro.  Ekore  e mohiotia te tumau-
tanga o nga whakaaro o Turanga. Mehe-
 mea e mohiotia ana he tumau, penei e tika
ana nga ki o te pai e puta mai ana i a kou-
tou.  Me  pehea e taea ai he tikanga i ru-
nga  i tenei mahi haereere o  to koutou
 whakaaro. E  tika ana «ano ta komou e ki
 mai nei kei te rapu koutou ki to komou he,
 no te mea ko te rongo o taua takiwa kua,
 rere katoa koutou ki te Hau. I puta ano
 he kupu i te taenga mai o te Kawana ki
 konei kia tukuna mai he kaipuke manuwao
 ki tenei tai tiaki haere ai. Engari  i ata
 puritia marire kia hoki mai te ope a Ma-
 tene raua ko Wi Tako kia kitea te ahua."
   Ka tu ko ANARU MATETE :—
   " Kua tae atu ano matou ko nga ranga-
 tira ki te pupuri i a te Pihopa, kua kore
 tera e rongo. Kai te tika tena, te wahi ki
 au.  Kua  huri etahi o matou—ko te Aita-
 nga-a-Mahaki.  Na,  kai te tupato koe,
 kai te ki kai te haereere ta matou. Ki taku
 mahara iho he mahara tuturu tenei—mehe-
 mea  kaore matou  i ki kia hoki mai te
 Pihopa ka tupato koe. Kaua  he manu-
 wao e kopikopiko ki tena wahi. Ko tenei
 me whakaaetia e koe ; ko a matou hoa pa-
 keha me waiho, kaua hoki te manuwao e
 haere i kona. Tena matou e whakaatu ki
 te kitea e matou e haere aua etahi o matou
 ki te Hau.  Tenei a Wi Tako  nei, te ta-
 ngata i kite i te wehenga o nga tangata ki
 te Hau Hau—mana   hoki e korero."
   Ka tu ko te MAKARINI :—
   " E Wi, ko koe i ahu mai i Turanga;
 me  te ope nei i haere mai i runga i a koe.
 Mau  tetahi kupu."
   Ka tu ko Wi TAKO, ka korero :—
   "No  te 31 o nga ra o Maehe ka tae ma-
  tou ki Turanga. I te Hatarei ka kite ma-
  tou i a Pihopa. Ka whai korero a Pihopa
 ki a matou.  I taua ra ka kite matou i nga
  terei e haere mai ana, he kawe mai i nga
  wahine pakeha, i nga  tamariki pakeha,
  i nga taonga, ki te waapu kia utaina ki te
  tima. I te wha o nga haora ka tae mai te
  Pihopa;  ka kite maua ko Hirini i a te Pi-
  hopa ka mihi ki a maua, ka ui mai ia;—
  ' Kei hea to koutou nuinga ?' Ka mea
  atu au ;—'Kei te kainga.' Ka mea mai a
  Pihopa ;—' Me haere taua kia whai kupu
  atu au ki a koutou. Ka haere maua ko te
  Pihopa  kia kite i to  matou  ope—heoi,
haere ana maua, ka kite. Ka karanga mai
ia;—' Haere mai! Haere mai e tama ma.
Tenei ka haere atu ; he kitenga ake e tahu
ana  te hangi. Inahoki te whakatauki a
nga tangata o tenei whenua;—' Haere atu
ana a  Tokotoko ka kite i nga tamariki e
mea  wahie ana mo  te hangi, ka ui atu a
Tokotoko ;—' Hei aha ta koutou?' Hei
tao ra i ta matou tangata.' ' I a wai.' ' I
a Tokotoko ra.' Ka  kite a Tokotoko i te
hangi ka poua tona tokotoko ki roto ki te
hangi, ka ki atu ;—' Ko Tokotoko tangata
ka haere, ko Tokotoko  rakau ka waiho.'
Katahi au ka ki atu ki a Pihopa ;—' Kati
tau, ka utua e au to korero. I koa au ki
to reta i tukua mai nei e koe ki au. E ki
ana au e rokohanga e au koe ki to kainga ;
penei kua waiho hoki taua hei Tokotoko
mo  te hangi o te Hau Hau. Ko tenei e
te Pihopa,  he ara ke i karangatia ake ai
au e koutou ko au tamariki; tae rawa mai
 au he Hau Hau kei to kainga. Kua rongo
 atu an no  taku iwi aua tangata; kaore
 hoki e  pai uu kia haere mai ratou ki to
 kainga hanga kino ai i to kainga me ou ta-
 ngata. Ko  tenei e kore e nui aku korero
 ki a koe, ta te mea  kua haere atu hoki
 koe.   Mei rokohanga  koe e au ki  to
 kainga kaore koe e tukua e au kia haere.'
 Ka  puta mai tenei a te Wiremu, ka mea
 mai;—' Ahakoa, he mahi ke i haere mai ai
 koe, rokohanga mai e koe he mahi ke te-
 nei, mau tonu koe  ki te toki, tarai tonu.'
 Katahi te Wirihana Toa Toa ka ki atu ;—
  Akuanei ano ra ka hapai i te toki, no te
 mea  ko taku taha ano tenei i tarai ai au i
 Waikato—nana  ka he, hei aha hoki maku?
 Ko  te toki ano tenei i tarai ai i Taranaki,
 i hea atu, ka tarai ano ki konei akuanei.'

   Ka  mutu tena, ka haere au ka tae ki te
 pa nui ki Manutuke ka rongo au ki te Kau
 Hau.   Ka  tae mai  te karere kia haere
 matou ki te Poho-o-Mahaki. Ka mea atu
 au ;—' Kaore  au e tae atu. Kia haere atu
 te Hau  Han  ka haere atu au—ka  kore
 e  haere, ka hoki au.' Ka rongo a Ke-
 reopa ma  ka  haere, ka haere hoki matou
 ki te Poho-a-Mahaki.   No te taenga ki
  reira ka moe ; i te ata katahi ka korero.
  Ka mea atu au ;—' Whakarongo mai e te
  Aitanga-a-Mahaki.  Kaore  au e  pai kia
  noho mai a Patara i kona tinihanga ai i a
 koutou, no te mea noku  ena tangata no
  Ngatiawa. Me koutou hoki kaua hei mau
  ki tena atua—whakarerea  atu.  Ko   au
  hoki te putake o taua atua;  he tamaiti
  naku a te Ua. He aha te pai kia whaka-
  pono koutou ? Kaore nei au e whakapono
  ki taua atua. Kaore koutou e mohio naku
  anake, na Ngatiawa, nga hara o te motu
  nei i he ai ? Na, tahuri atu ana koutou
  ki te mahi i ena mahi he.  Ko  tenei,
  whakamutua rawatia atu. Mau ano e mahi
  he he mou  kia tika ai—e kore a pai a te
  Atiawa hei homai he ki a koe.' Ka ki
  mai be aroha no ratou ki te motu nei i ta-
  huri ai ratou. Heoi, ka hoki mai matou
  ki waho.  Muri iho ka  hoki atu ano ki
  Taureka. «Ka tu mai a Horomona Tutake.
  Po noa e korero ana i ana korero pohehe;
  ka ki mai te mea i huri ai ratou ki te Hau
  Hau  he matenga no nga tangata i tenei

12               TE  WAKA  MAORI  O AHURIRI.
Atua  i a te Karaiti—inahoki ka kapi te
whenua i te urupa. Tetahi, he aroha nona
ki Niu Tirani; he atua toa to te Hau Hau
ki te patu  i te pakeha, ki  te whaka-
ora i te motu nei. Nana i hanga te Niu
(te pou o te Hau) e tu ana ki reira, mana
ano hoki e tuku ki raro. Katahi ka utua
e au ana  korero kia whakarerea rawatia
atu tona mahi  porangi. Ki  atu ana au
kua ako noa au ki nga tangata o te motu
nei, te tahuri mai ki taku, anga ke ana nga
kanohi ki runga ki te maunga—kite ana i
muri te he o tana, te tika o taku. Ka ki i
konei a Hirini te Kani ka oma ia ki te nga-
herehere, (mo  te pakeha te ngaherehere). 
Ka karanga mai a Horomona ;—' E ta, ko
te mangu  kia mate, ko te whero kia ora.'
Heoi, ka  tae matou ki tetahi pa, ko aua
tu korero ano.  Na, e te Makarini, mehe-
mea  i pakeke taua iwi i Turanga, kua riro
ki a te Kawanatanga etahi, kua wehea to-
nutia te whenua  me  nga tangata. Ko
 Rongowhakaata kaore i pai ki taua Kau
 Hau, me te Aitanga-a-Hauiti kaore i pai.
 He whakamomori tenei e haere nei nga ta-
 ngata ki te ingoa o te Hoia."
   Katahi ka tu ko TAMIHANA RUATAPU,
 ka mea:—
   "Ia matou i Turanga ka puta mai te
 meera ka korerotia he Hau Hau kei Opo-
 tiki, mea ake puta mai ki Turanga. Muri
 tata iho ka puta mai te tuarua o nga meera,
 ka ki kua mate te Wakana, ko te Kerehi
 kua hereheretia. Ka puta mai te reta a te
 Pihopa hia haere atu maua. Ka haere atu
 maua  kia kite i a te Pihopa; ka tae ki rei-
 ra ka puta mai te Raihi (Rice), ka mea
 mai tera kia hopungia a Kereopa ; ka mea
 mai a Pihopa ;—' Kauaka ; tukua mai me
 kore  e riro te Kerehi  i a tatou.   Na
 reira i tukua mai te Hau  Hau  ki to
 matou kainga.   Ka  ki te Hau  Hau
 kia  whakapaea  te tima ki  uta.   No
 te  korenga   e  taea  ka   whakapara-
 hakotia e nga tangata te Hau Hau. Ko te
 Aitanga-a-Mahaki i tahuri ki te Hau Hau
 hei atua mona. Ka  tae atu etahi o matou
 ki nga whare pakeha  tiaki haere ai, moe
 haere ai. Ko nga pakeha i roto i a matou,
 kaore he matakutanga i a ratou. I tae atu
 ano matou ki a  te Pihopa kia noho. Te
 mea i oma mai te Pihopa ko tona hapa tou
 i Hau  Hau.   Te ritenga i haere mai ai
 matou he kinga ake ka tere te pakeha ki to
 matou kainga; ka ki matou me kawe ki
 Opotiki. Ko   to matou aroha tenei; ka
 tonoa  ake etahi o matou  ki te tiki i a te
 Kerehi—ka  whano ka mate i reira i nga ta-
 ngata o reira. I mea matou ma matou  e
 mahi ake te taha ki te Hau. No te haere-
 nga o Pihopa ka ki:—" Hei konei, ka haere
 au.  Tera ano au e hoki mai a muri ake
 nei,—ko  aku whare tiakina e koutou.' Ko
 tenei, ko matou i haere mai nei hei utu mo
 to matou mate."
   Ka tu ko te HAMAIWAHO, ka mea:—
    " Kotahi nei te whakaaro, ko te mate
 anake.  E tika ana—mama noa au  kite
 taha ki te Hau Hau. To matou pouri, ko
 to matou matua—koia  i haere mai nei. I
 haere mai tenei ki te ora; i toku kainga he
mate—he  ora tenei. Naku ano au i kawe
ki te mate, naku ano au i kawe ki te ora.
Ko  te hoia, waiho atu ; ko te mahi ki te
Hau Hau, waiho ra—maku marire e mahi.
He tangata ano ratou, he tangata ano au ;
mehemea he atua ia, tena he tangata—maku.
e mahi.  Koia nei te tikanga i haere mai
ai, he pouri ki to matou matua."
  Ka tu ko WI  HARONGA ; ka ki tenei
ehara ta ratou i te haere mai mo te ora, mo
te mate—ma  te Makarini e whiriwhiri. Ka
ui te Makarini i konei:—" Ka  pehea ta
koutou whakaaro mo Opotiki ki te mea ka
putaketia apopo ? "
  Ka mea mai a ANARU MATETE :—
  " Ta matou ki, me tuku he hoia ki Opo-
tiki. Tena  ano pea e tae etahi o matou ki
reira ki te peratia; ko nga mea  ano ia e
tahuri ke atu ana i a matou—he   hoa riri
no matou  no mua  iho. Tera ano ena e
haere, no  te mea  kua  tangataketia ki a
matou,  kua  whai, atua ke ia, he Atua
ke   to  matou.   Tera   ano   e puritia
e  matou, mana e kore e rongo.  Toko
 ono o matou, o Rongowhakaata, kua riro
i a Kereopa—ko  matou i waiho nei e kore
 e haere."
  Ka tu ko te MAKARINI :—
   " E hoa ma,  kia rongo mai koutou.
 Ehara i te iwi uaua rawa te pakeha. Na
 nga mahi rere ke o te motu nei i ki ai he
 uaua, he tango whenua, he aha. Tena ki
 te ata whakahaere e koutou te taha ki a
 koutou i runga i te pai, ka ata whakahaere
 hold te pakeha i te taha ki a ia, Otira he
 po tenei, e kore e oti he korero ma tatau i
 tenei po. E mea  ana au kia tae mai era
 rangatira e ngaro ana ka  korero ai ano
 tatou, ka kimi ritenga mo nga takiwa e
 takoto ake nei. Tenei taku kupu kotahi.
 E  rongo ana au e ki ana etahi o koutou
 kaua he Kawanatanga ki Turanga, kaua he
 whakapoua, kaua he aha; ko koutou anake
 hei whakatika i nga ritenga mo to koutou
 kainga.  Na, kia ki atu au, e kore tena e
 tika—tena ano e tupu he raru. Ko  tenei
 ka  haere mai koutou ki te arahi mai i to
 koutou tamaiti, e pai ana—heoi te tangata
 nui o era kainga. Kua mohio au ki tona
 matua, ki a ia hoki; a, e mea ana au kia
 mahia  paitia te taha ki a ia,"
   Ka tu ko Wi TAKO :—
    " E tika ana, e te Makarini, to korero.
 Kia rongo mai koutou, he tangata kino au.
 Ko  au ki te hapai i te Kingi i Kingi ai."
 Katahi ka korero a Wi  Tako ki a Hirini
 raua ko Anaru, ka mea;—' Kei a korua te
 tikanga mo  to korua kainga. Waiho  kia
 he aua a Ngatiruanui, a ia iwi atu. Mahia
 paitia e koutou nga  mahi ki runga i te
 huarahi tika, me kore e ngaware mai te
 Kawanatanga.   Ka  tahuri tahi tatou ki te
 patu i nga tangata e kino mai nei."
   Katahi ka korero te HAMAIWAHO ; mutu
  ana tona korero ka waiata:—
        He aha ra te hau e pa mai nei e i,
        He tuku uta e, he patu moana.
        Hei orooro rawa i te pohe i;
        Te Akau e, kia mowai.
   Ka  tu ko HENARE   o te Aitanga-a-

                  TE WAKA  MAORI O AHURIRI.
KOTAHI  PAUNA  TE KAU
        HERENGI  HEI  UTU.

NO  roto i nga marama e ono kua hori atu nei.
  KA  NGARO  i te parae i Pakohai tetahi
HOIHO   tu a PONGO WHERO  nei ; kaore he
ma;  ko te parani kei te pakihiwi, he penei A L
—na te mea i huia tonutia nga reta. Ka hoatu
nga moni i runga ake nei ki te tangata mana e
mau mai taua hoiho ki a
             PAAKA O NEPIA
                                  Puiha nei.
  Nepia, Mei 4,1865.
    TOA HANGA HOU.
TENEI   kua hangaia houtia taku Toa hanga i
 1    te Heekipiri Rori i Nepia; kua whakanuia
tenei kia o ai aku hanga hou ki roto. Hou te
whare, hou hoki nga hanga. Ekore ano e taea o
au te tatau i nga hanga ; ko nga hanga katoa ia
kei au, kaore he mea i mahue. Ko  te utu kei
tona ritenga tonu, he ngaware tonu.
  Ma  koutou e haere mai ki te matakitaki. Kia
mohio koutou  ki te whare, kei tona turanga ra
ano i tetahi taha o te rori i te whare Kawanata-
nga nei i Nepia. E rua nga matapihi o te whare
inaianei hei matauranga ma koutou ; kotahi tonu
ia te matapihi i mua ai.
     KIA MOHIO KOUTOU,
                 KO TE
   WHARE      O NOIHU.