TE







       "KO TE TIKA, KO TE PONO, KO TE AROHA. "

No. 51. ]           NEPIA, HATAREI, MEI 20, 1865. [VOL. II

HE KUPU ATU ENEI KI NGA HOA TUHI

                  MAI.

TENEI ano nga korero maha e takoto nei, me nga

reta maha a nga tangata—hei tera wiki puta ai.



I TE 8 o nga ra o Mei nei ka hui nga ra-

ngatira o Heretaunga, o te Wairoa, o te

 Mahia, o  Turanga, o  etahi kainga atu o

 tenei taha o te motu nei; me Wi Tako, me

 Matene te Whiwhi, me etahi atu rangatira

 o te Atiawa, o Ngatiraukawa, ka hui ki

 te Nepia ki te Whare o te Kawanatanga ki

 kimi tikanga mo  tatou, nga tangata hia-

 hia ana ki te pai, hei whakaora i a tatou i

 tenei takiwa o te kino, i tenei takiwa e

 whakaputaputa mai ana e te Hau Hau i

 ona tikanga kohuru ki to tatou kainga, hei

 whakararu i nga ritenga i noho ai tatou i

 runga i te ora, i te aroha tetahi ki tetahi, i

 nga takiwa kua hori atu nei. Ko Kopu

 Pitiera, ko Maihe Kaimoana, ko Paora te

 Apatu, o te Wairoa, me Paora Rerepu o

 Mohaka   i noho atu ki te tiaki i o ratou

 kainga koi puta he raru i runga i nga mahi

 a. te Hau Hau i muri i a ratou. Na te

 Makarini i karanga taua hui; heoi, whaka-

 manaia  ana e nga rangatira tokomaha o

 konei, o ko atu  hoki, taua karanga a te

 Makarini—ko  te Hapuku ko  Tareha nga

 mea  i noho atu, kaore i tapoko tuai ki taua

 hui. No te 30 nga haora o taua ra ka

 takoto te hakari a te Makarini ma nga ta-

 ngata o te hui ki roto ki te ruma nui o te

 Whare Kawanatanga i Nepia. Nga mea i

 noho ki te kai e 70 te kau pea, hui ki nga

 pakeha e 80. Ko nga tangata maori katoa

  i tae mai ki te taone i taua hui tera e tae

  ki te 150.

    Heoi, ka takoto te kai a te pakeha. Na,

  ka kitea te kai!   Ka  kitea te taka a te

  pakeha, te tangata nana tana kai! Ka

  kitea nga kai katoa, te taewa, te piwhi, te

  hipi, te poaka, te paraoa purini; i te taima

  i kainga ai ka taona ki te ahi, ka mura, ka

  haere tonu te kai me te mura ki roto ki te

  waha o te tangata, he ora anake ki te pu-

  ku—ka  mahi koe e te pakeha, te mohiotia

  au mahi. Tera atu etahi kai, ma te aha e

  korero. Tukua  ki te wai unu, he waina

  tena, he pia tena, he hirapu tena, he aha

  atu tena, he aha atu—ko te rama anake i

  kore. Na, ka kitea te mahi a te pakeha ki

  te kopikopiko ki te kawekawe i aua wai, i

  aua kai, ma nga tangata. Kotahi te kau

  ratou i motuhake ki ta ratou mahi. Heoi

  te korero mo te kai.

    Ka  kai nga tangata, ka ora; ka ta ko te

  MAKARINI ki runga, ka karanga: —•

  " Kua maha  nga hui ki Heretaunga i

mua ai. Koia hoki me tenei ka hui ano

tatou i tenei ra ki te korero i a tatou ko-

rero mo te pai. Ahakoa, kore te kai, me

hui noa  tatou ki a korero tatou i a tatou

whakaaro. Engari he po  tenei; ekore e

oti he korero ma  tatou i te ra nei. Me

waiho  he  korero  ma tatou hei apopo.

Ekore e pai kia roa nga tangata e noho ana

i konei i te kore moenga mo te tokomaha.

Ekore hoki e oti he korero maku ki a kou-

tou i te po. Engari me hoki mai koutou

ki  konei apopo  tatou korero ai. "  Hei

 konei ka hureitia e  te hui, —"  Hurei!

 Hurei!"

   Ka mutu, ka whakaputa ki waho nga ta-

 ngata ka hokihoki ki o ratou kainga.

   No te 9 o nga ra o Mei, ka hui mai ano

 ki Nepia korero ai i te marae o te Tari o te

 Kupa, ara ko  te Tari o te Whitimoa nei

 ano. Timatatia ana e te MAKARINI te ko-

 rero, ka mea: —

   " Taku i whakaaro ai i tenei takiwa ko

 te atua hou, te atua kohuru nei, kia mahia

 e tatou. Inahoki kua puta haere aua ri-

 tenga i tenei waka, i a Takitimu, tae atu

 ana ki Turanga. Ko  tona ingoa o tenei

 atua he pai—inahoki he Pai Marire; tona

 tukunga iho he kino, he kohuru. No reira

 au i mea ai kia panaia i to tatou kainga.

 No  reira hoki au i mea ai ki etahi o nga

 rangatira o Heretaunga kia mahi tatou i te

 mahi pai. Kaore au e pai kia mahia etahi

 mahi ke; taku e pai ai ko te tika anake,

 ko te ora. Taku hoki e mea ai kia mahia

 tikatia tenei waka a Takitimu. Na kua

 tae mai  nei etahi manuhiri, a Hirini te

 Kani, a Matene te Whiwhi, a Wi Tako, ki

 te whakahaere i nga ritenga pai ki a tatou.

 Kua pai tonu te whakahaere o tenei waka

 i mua  e nga tangata matau. Koia hoki

 tenei kua tokomaha nga rangatira o ia wahi,

  o ia wahi, kua hui ki konei i tenei ra—no

 reira au ka mea  kia whakahokia  e tatou

  tenei waka ki roto ki te pai. Ko tenei ma

  koutou e kimi be ritenga e tika ai. " Tera

  atu te roanga o a te Makarini korero.

   Ka  tu ko WI TAKO Ka korero. I a ia

  ano e korero ana ka whakanohoia e ia a

  Eruera Tutawhia ki waenganui o te runa-

  nga, ka ki atu ki a te Makarini he takuta

  tena tangata no te Hau Hau, no te ope o

  Kereopa raua ko  Patara (te ope nana i

  patua te Wakana) kua riro mai i a ia, taua

  tangata, hei herehere—e kawea ana e ia ki

  Po Neke ki a te Kawanatanga. Ko etahi

  enei o nga kupu a Wi Tako, ara: —

    "Whakarongo  mai e Karaitiana! koutou

                TE WAKA MAORI O AHURIRI.

ko Ngatikahungunu! Whakarongo mai ki

te take i haere mai ai au. Na  koutou i

whakahaere  pai nga ritenga, a tutaki noa

ake inaianei ko nga mahi he i roto i enei

rangi—koia ka kimi ai tatou i nga mahi mo

o tatou whanaunga  e he mai nei. E pai

ana kia mohio tatou ki o tatou whakaaro;

kia mohio  tetahi ki te whakaaro o tetahi.

Ekore  e tika ma te tangata kotahi e korero

i ana whakaaro—engari  me  hui o tatou

whakaaro, Kua  puta te rongo o to koutou

 pai i nga takiwa kua hori nei. Na i haere

 mai au ki te awhina i taua pai kia mau

 tonu ai, kia hoatu ai nga whakaaro o tatou

 ki to tatou hoa ki a te Kawana, kia kite ai

 te tika o ona whakaaro—te he ranei. Ara,

 he marama o a koutou whakaaro mo te

 atua hou nei kia panaia atu. "

   Kai runga ko NOA HUKE: —

   " Ka  pai to patai mai e te Makarini

 mo tenei mea mo te Hau Hau. Ko taku,

 kaore au e pai ki tenei mahi ki te Hau

 Hau. No te whakaarahanga o te Kingi ka

 ki matou me mahi i runga i te pai tena ri-

 tenga, a te Kingi. I titiro tupato matou

 ki taua ritenga; no te mea ka he ena mahi,

 ka mahue te huarahi tika, katahi ka mahue

 i a matou ka mauria e te Hapuku. Koia

 hoki, me te Hau Hau, ka panaia e matou

 ka mauria e te Hapuku—karanga  ana e

 matou rae whakahoki ki Waikato koi wha-

 kaporangitia matou. I era rangi haere mai

 ana te Hapuku ki konei ki te korero ki a

 koe, ki a te Makarini; na, kua kore i tenei

 rangi. Na, e Kupa, kaore au e pai kia ho-

 mai tetahi mea whakaporangi ki konei—

 mau  e ki atu ki to hoa, ki a te Hapuku,

 kia whakarerea atu ona tikanga Hau Hau. "

   Ka tu ko te WAKA KAKA: — *

    " Ka tika e te Makarini; he waka pai

  toku, a Takitimu. A, e mahi nei ano au i

  te pai. I te hoko taua i te whenua—pai

  tonu taku mahi i reira, a kite ano koe i te

  pai o taku waka. Ko tenei kua kitea e au

  he atua kino tenei—kaore ki to taua Atua

  kotahi, pai tonu  a taea noatia te mahi

  Kingi. E ta kaore matou e pai ki te Hau

  Hau, ki tena mea e ki ana ko Poti Hiri

  Kore. "

    Kai runga ko HORI NIA NIA: —

    " Ka tu tenei hei Hapuku au. Na, ko

  te Hapuku he tangata ia i waho o te Ture.

  Ko nga mea katoa e mahia ana e nga tanga-

  ta o Heretaunga. Na  i mahi tonu au, a,

   taea noatia inaianei, taea noatia te mahi

  hoko whenua a te Hapuku. Kaore au e

  pai ki te Hau Hau. Te take i kore au e

  pai be mea iti au. Ko au he hoko tonu

  taku i te whenua. Ko te Hau Hau kaore

   au e pai—ekore ano hoki au e pai. Ka ki

   te tangata kei te Hau Hau au, he parau

   anake. "

    Ka tu ko te HARAWIRA TATERE: —

     " Ka pai to patai e te Makarini. E kimi

   ana au kei hea te tika o tenei mahi, o te

   Hau  Hau. E pai ana to patai mo tena

   mahi  tinihanga. Kowai te tangata e pai

   ana ki taua mahi kino e whakaporangi nei

   i te tangata ? Engari me pana—he hunga

   kino. Ka rua nga mahi  a te tangata he

tangata kino tena—he   pai i tetahi rangi,

taka ki tetahi he kino. Ko taku a mea ai

ko te pai anake, kia kite au i te kakahu pai,

i te kai pai, i te moenga pai. Ko taua atua

Hau  Hau, kaore au e pai. Homai ana e

Waikato  he Kingi hei puru i te toto, ma-

hara noa he pai i tahuritia atu ai—ko tenei

ka kino. Muri iho puta ana mai ko te

Hau  Hau, he kino ano. Ko tenei he

pakeha  au inaianei. Kia  kotahi ano  te

Kingi ki konei ko Ingarani, kia tika ai nga

mahi ki konei. Na te Kingi o Waikato i

tupu ai te whawhai ki tenei motu. Ko te

Hau  Hau me whakahoki. "

  Ka tu ko te HIRAWANUI o Manawatu, ka

mea: —

   " E Ma, kaore tenei korero i korerotia

 mo te korero parau. E ki ana a Hori Nia

 Nia ehara ia i te Hau Hau. He parau;

 nana ano i karanga te Hau Hau kia haere

 mai ki konei. Inahoki tona kupu i tuhi-

 tuhia ki te pukapuka ki a Patara. —' E ta

 kaua e kumea ki te po roroa; engari waiho

 i te po raumati. ' Kua Hau Hau tenei ia-

 ngata a Hori. Taku i mea me waiho am

 tenei mea i a te Ua. Ko au, ehara au i te

 Hau Hau—e   aroha ana au ki te pakeha,

 he hoa ratou noku. "

   Ka tu ko RENATA TAMAKIHIKURANGI: —

   " E  te Makarini, raua ko  te Kupa.

 Kaore  au e pai ki tona korero, no te mea

 kei te korero i muri i te tuara o enei tanga-

 ta, o Tareha raua ko te Hapuku. Kaore

 korua i kaha ki te pupuri i a raua ki konei.

 I ta tatou hui i Pakohai e ki atu ana au kia

 haere mai a te Hapuku raua ko Tareha kia

 panaia atu te Hau Hau—kaore raua i haere

 mai. Ko  tenei e Ma, e mea ana au me

 patu rawa te Hau Hau kia pai ai ta tatou

 noho. I a korua e ki nei me ata rapu

 marire—a, ma  korua e rapu te painga o

 taku kupu, o te patu. Ka ki tonu Here-

 taunga i te Hau Hau, tona tukunga iho he

 kino. Ki taku, me whakahoki—ka  kore

  e haere me patu. "

   Kai runga ko KARAITIANA TAKAMOANA: —

    " E penei ana ano i anei taku e whaka-

  aro nei e te Makarini, korua ko te Kupa,

  me ta Renata, he korero tenei i muri i te

  tuara. Nau tenei hui, mau te korero—me

  patai marire ka korero ai koe. I era ko-

  rero he penei tonu, he patai tonu. He

  Hau Hau  ano korua (te Makarini raua ko

  te Kupa). Inahoki kua rongo au kua oti

  ta korua kara ko Poti Riri Kore. He kara

  Hau  Hau  taua kara, koia au ka ki ai i te

  whakaae korua ki te Hau Hau. I te ma-

  hinga i te Kingi o  te Motu nei, pai tonu

  taku mahi—ata  whakahaere marire au i nga

   ritenga mo te pai. Na, i runga i te ritenga

   o tenei atua kua he. Kaore he tika o tenei

  mahi Hau  Hau. He huinga tenei mea te

  Hau  Hau  mo nga kino katoa o te motu

   nei; ka he te tangata i ana he ka rere ki

   roto ki te Hau hei oranga mona. Matatoa

   e kimi i tenei hui he ritenga mo tatou kia

   rere tatou ki roto ki te pakeha, kauaka

   ranei. Kua mau ki te pu nga tangata ka-

   toa e te motu nei i runga i tenei tikanga i

   te Hau Hau. Ko Waikato mana ano tana

   whakaaro, maku ano taku whakaaro. Na

                 TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

ko te Hapuku a Potatau inaianei, ko Paora

a Maui. E mahi noa ana tatou i te pai, ko

te kino  e haere mai ana—ka   tata te tae

mai. Tera  ano  etahi tangata o to tatou

kainga kei te korero ano kia whakakorea te

Hau  Hau  ki konei. Ko au hoki kai te

mea ano au kaua e homai ki Heretaunga.

Ko  tenei e Wi Tako me korero koutou ko

a tatou pakeha. E marama  ana a korua

ritenga ko Matene mo te pai. "

  Kai runga ko te HIRAWANUI: —

   " E pai ana, korerotia nga mahi. Tukua

 mai te korero o te pai, o te kino. "

   Ka tu ko te TEIRA TIAKITAI, no te Ha-

 puku: —

   " E te Makarini, kaore matou e marama

 iho ki to korero ki a matou, no te mea

 kaore i konei o hoa, a Tareha raua ko te

 Hapuku. E marama ana ki a matou ano

 o matou whakaaro; ko au whakaaro kaore

 i mohiotia. Nau ano matou i karanga mai

 ki konei; kua rongo koe i o matou korero,

 me  korero mai hoki koe i au whakaaro.

 Mehemea  i konei a te Hapuku, raua ko

 Tareha, kei a raua etahi kupu pea mo te

 tika, mo te pana i te Hau Hau. Ko au

 kei roto tonu au i te whakapono, i te tuku

 whenua hoki. "

   Ka tu ko RENATA, ka mea: —

    " E Wi, e te Hirawanui, e Matene te

 Whiwhi. Engari kei te marama pea kou-

  tou ki tetahi kupu  a te tangata nei, a te

  Teira, e ki nei kei roto ano ia i te Whaka-.

 pono, i te tuku whenua. Kei te pai pea

  tena a te Makarini ki nga korero a te Ha-

  puku e tohe tonu nei tera ki te hoko i o

  matou whenua. Na  he kino kai roto i

  tenei. No te meatanga atu ki a te Hapuku

  kia panaia te Hau Hau kaore tera i rongo,

  ka ki mai ekore e tukuna e ia. Na he kino

  taku e ki atu nei, ara, me patu te Hau Hau

  —katahi ka rongo nga morehu ka hoki ki

  o ratou kainga. Inaianei, e nga pakeha

  nei, akuanei te kohurutia au e te Hau

  Hau. "

   Ka tu ko PAORA KAIWHATA: —

    "Ko  te Hau Hau i tae tuatahi mai ki

  au. Ka  ui au i reira ki a Paora Toki kia

  whakaaturia mai te ra e tahuri mai ai ratou

  ki a matou; mea atu ana au kia kaua ma-

  tou e kohurutia, engari me whakaatu te ra

  hei matenga mo matou. Te rua o nga ope

  Hau Hau  kaore i tukua e au kia karakia i

  tona karakia i toku kainga. Na ko te riri

  a te Hapuku ki a Karaitiana, he kupu ta-

  whito. Mau  pea ma te pakeha e awhina i

  a te Hapuku; ko matou, ekore matou e

  pai ki a ia—ekore rawa e hoki te whenua

  nei. Ahakoa  haere mai nga rangatira o nga

  whenua  ki Heretaunga  korero ai, a Wi

  Tako  ma, ekore  e tika ena tangata ki te

  korero mo  nga he o  Heretaunga—ekore

  rawa e mutu wawe. E tika ana te korero

  a Wi Tako  kia whakatakoto he tikanga e

   pai ai tenei kainga. Otira ekore rawa e pai

  ki te waiho te Hau Hau  kia noho ana i"

  konei. Na ko koe, ko te Makarini, he ta-

  ngata oranga moku; he  tangata iti au.

  Mau  ano e ki kia haere te Hau Hau ka

   uru au ki runga ki tau, kia marama ai to

   tatou kainga. "

  Katahi ka korero i konei nga tangata to-

komaha. Ko a HENARE KOURA he pena

ano me a etahi—koia tenei ko te Hau Hau

kia haere. Muri iho ko WI TAKO. Ko

ana korero mo te pana anake i te Hau Hau.

  Katahi ka tu ko te Kupa, pakeha no te

Kawanatanga, ka mea: —

   " E Karaitiana, kaore tenei hui i kara-

ngatia mo  enei anake e noho nei. E  ki

mai na koe kaore matou i kaha ki te pupuri

i a Tareha raua ko te Hapuku. I puritia

ano e maua ko  te Makarini, matou ko te

 Hirawanui, kaore i rongo. Ko tenei hui i

karangatia mo te pana i te Hau Hau, me

 etahi ritenga atu. Mo te ki nei mo te kara,

 mo Poti Riri Kore, tenei ano. Ko te kupu

 mo te kara e tika ana tetahi wahi, e he ana

 tetahi wahi. Tenei  te ritenga mo  taua

 mea. Na Tareha i ki mai ki au he kara

 mana. Ehara i te mea ko 'Poti Riri Kore; '

 ehara i te mea he kara Hau Hau—ki mai

 na koe kua whakaae maua ki te Hau Hau.

 Ko te tikanga o taua kara, he kara ma;

 hei tare ma Tareha me ka karanga hui a ia

 i nga kainga katoa e tu ai ana hui—hei

 whakaatu i te noho pai o tenei whenua,

 Ko  tenei kara ka noho tahi raua ko te kara

 Kuini. Ko  te MOANANUI te ingoa o taua

 kara; na Tareha i tapa, ehara i aft. Ko

 ta koutou na ki mo te Hau Hau, kei a ma-

 tou ano  taua ki—ko  matou ano  kei te

 mate, kei te whakakino i taua mea. E kore

  e oti i a koe te pana, e kore hoki e oti i au

 —engari   ma  taua tahi. Otira kia whai

  take ka tahuri ai taua ki taua mea. "

   Ka tu ko MATENE TE WHIWHI, ka mea: —

    " E tika ana te ki kia panaia te Hau Hau.

  Me pana katoa, nga mea nui nga mea iti.

  E mea ana au me kimi e tatou tetahi tika-

  nga mo tatou ki te Ture hei whakaatu mo

  a tatou ritenga kia marama ai tatou, kia pai

  ta tatou noho. "

    Katahi ka korero a NOA HUKE mo  te

  kino o te Hau Hau ki te whakaporangi i te

  tangata. Ki tana me pana te Hau Hau.

  Muri iho ka tu ko KARAITIANA, ka mea: —

    " Whakarongo mai e te hui nei. Ko te

  tangata tenei naua i patu a te Wakana (ara

  ko Eruera i riro mai i a Wi Tako). Ko te

  ritenga o tenei tangata ki au ki te maori he

  ' TAUIRA. ' 

    Ka tu ko RENATA, ka mea: —

    " Taku kupu i te taenga mai o te Hau

  Hau  ki Turanga, —' Ki te tae mai ki konei,

  pakaru  rawa i au  tona panipani. ' Na,

  haere ana ko Wi Tako raua ko Matene, ko

  te Wirihana, kite ana i a Patara i reira kaore

  raua i titoki kia tika ai a tatou ki i Pako-

  hai. Na  korua ko Matene hoki i whakaoti

  taua ki i reira. Na, te tika i a korua taua

  ki hopu i a Patara raua ko Kereopa. "

    Ka tu ana ko WI TAKO: —

     " Kua ki atu e matou kia haere tahi koe

  i a matou  ki Turanga, kaore korua ko

   Karaitiana i haere tahi i a matou. Penei

  kua  mate i a tatou a Patara. Tetahi, me

   i haere tahi ano koe, penei kua kitea ano

  hoki to roratanga i reira. Ekore hoki au

  e kaha ki te patu no te mea e wha te kau

  ratou te Hau  Hau. Na  tokorima tonu

               TE WAKA MAORI O AHURIRI.

matou i kite i a Patara. Kowai hoki kia

rere atu hei hoa mo te Wakana ? "

  Ka  tu ko KARANAMA to KAPUKAI o

Ngatiraukawa: —

  "Kaore au e pai ki te Hau Hau. Ki te

kore koutou e pai ki ta matou ki kia honoa

 tahitia tatou, heoi—tenei te whakatauki: —

 ' Hei konei ra; ko te hokinga ake tenei, to

 ake te papa ki te whare. ' Koi  mahara

 koutou na koutou anake i pai ai to koutou

 kainga; kaore, na nga pakeha nei. "

  Ka tu ko te MAKARINI, ka mea: —

   "Ki te tupu he kino i te Hau Hau me

 hui tatou ki te pehi i taua kino. Engari

 ko nga tautohe a koutou ko te Hapuku me

 waiho i tahaki takoto ai. Kua oti au te

 ki atu ki a te Hapuku kia whakahokia ona

 Hau Hau; a, he mea atu hoki tenei ki a

 koutou kia pena ano. Kaore au e pai kia

 tupu take kore noaiho he whawhai ki roto

 i a taua. Engari kia marama ki a taua

 tahi te tikanga, katahi ka tahuri tahi taua

 ki te pehi i te kino. Ko  te tahuri ki a

 taua ano, nga tangata o konei, riri kau ai—

 kaore au e pai, Taku e pai ai me riri taua

 ki nga tangata ke e kawe mai ana i te kino

 ki konei hei whakararu i a tatou. Ki ana

 te hunga Kingi he  ritenga mo te pai ta

 ratou ritenga; otira kua  kite koutou  he

 kino tona otinga iho. Koia hoki me tenei

 kino puta hou mai ki a tatou koi whaka-

 waia koutou  ki te tahuri atu—tona otinga

 iho he kino rawa atu i to te ritenga Kingi. "

   Ka tu ko KARAITIANA: —

   " Kia  rongo mai koutou, ko te take i

 aro ai te Hapuku ki te Hau Hau ko nga

 whenua—hei  kahanga mona ki au mo te

 whenua nei. "

   Kai runga ko  IHAKA WHANGA, ka

 mea: —

    " E tika ana, e aku hoa, na te pakeha i

  karanga nga tangata o tera wahi, o  tera

  wahi, ki tenei hui. Te take i tuhia ake ai

  au e te Makarini, mo te Hau Hau anake;

 kaore mo  te whenua—engari mo te Hau

  Hau kia panaia e tatou. Ko te take mo a

  koutou whenua, me  ata waiho marire—

  tenei kei au, kei te takuta, te ritenga mo

  nga rongoa. Ko  tenei me ati ati atu te

  Hau Hau. Ko te ki nei me patu nga Hau

  Hau, e he ana; kaore, me ata whakahoki

  marire ki o ratou kainga. Kowai  te ta-

  ngata e manawa nui ki te waiho i te taru i

  waenga o tona maara tupu ai ?"

    I konei ka tu ko WIREMU KEREOMA, he

  Pirihi Kuini no te Wairoa, ka waiata: —

   Kaore taku raru, he raru tahuritanga ki te whare;

  I whakawarea au e koe ki te tama iara na te pu

         whakahara.

  Hua  noa ki te hanga e nunumi nei kai te aha,

   Kaore, kai te whakarato ki waenga o te tahora e.

  Te ai o koutou mahara ki nga mahi a Rua te Pu-

         puke,

   Ki nga mahi a Rua te Hotahota e,

   E heke ana ano ki nga heketanga ki te takanga o

        Maro,

   Piri ana iara me a paaua a Whare, piri ki te tu

         pari maunga e.



    Ka maranga ko HAMANA TAIAPA ka ko-

   rero: —

     " E hoa ma  kia ata korero  i a tatou.

Tenei ano au kai te mahi i nga mahi o

toku whenua—he  mate kai a koe, he mate

kei au. Na, te mate ki au ko te putanga

mai o te Hau Hau ki te Wairoa, ki ana kia

tapahia toku kaki. Ka  rongo au ki tena

ki ka tuhituhia taku pukapuka ki a te Ma-

karini—' E  hoa, maku tetahi pu; ko te

Hau e tahuri ana mai ki uu whawhai ai. ' Na

kua tae ake nga pu; tae ana mai te Hau Hau

ki te Wairoa mau ana taku ringa ki te pu.

Kaore i huna e au toku maunga ki te pu.

Ko  te kitenga e te Hau i au e mau ana i te

pu kua mataku. "

   Ka mutu i konei nga korero i waho;

katahi ka whati, katoa ka haere ki te whare

i te Kawanatanga ki te kai a te pakeha kua

 maua. Ma wai e korero i a te pakeha ana

 kai ? Ko  te rite ano tena o te ra tua-

 tahi.

   Heoi, mutu ana te kai, ka korero ko te

 MAKARINI, ka ki e hari ana tona ngakau

 ki nga rangatira o ia wahi, o ia wahi, kua

 hui na ki kona. Katahi ia ka mau ki te

 karaihe waina, ka tangi atu ki nga manu-

 hiri ki ta te pakeha  ritenga, —" Kia  ora

 tonu koutou. "  Ka  ki ia e hiahia ana ia

 kia we te mutu  nga mauaharatanga, nga

 riri, nga aha, o te Pakeha raua ko te Maori.

 Tera  atu ano pea  etahi rangi e hui ai, e

 korero ai ano, e rapu ai ano, i nga he e

 mau  ana ano i roto i a ratou—ara, i te kiri

 ma, i te kiri whero. Ahakoa, puta mai he

 pai i roto i tenei hanga i te hui, kaore ranei.

 Ahakoa  tena, he mea tika kia kitekite ra-

 tou i a ratou; kia korerotia i te ra e whiti

 ana nga korero o te pai, o te kino, kia ko-

 tahi ai te kahanga o nga iwi e rua ki te

 pehi i te kino.

   Koia hoki tena, ka hoki nga tangata ki o

 ratou  kainga, me   kaha  tena rangatira,

 me   tena  rangatira, i tona kainga atu,

 i tona kainga atu, ki te mahi i te pai, ki te

 pehi hoki i nga he e tupu haere ana i te

 motu  nei.

   Ka tu i konei ko WI TAKO, ka mea: —

    " Whakarongo  mai, e nga  rangatira o

  Heretaunga, o Turanga, o te Wairoa, ta-

  tou katoa. E whakapai  ana a hau ki ta

  tatou huinga ki te aroaro o te Hupariteneti.

  Na, taku kupu o to tatou huinga i whaka-

  pai ai—e toru tahi nei o tatou ringaringa

  ki roto  ki te  rihi (dish) kotahi. Kia

  penei ano hoki o tatou whakaaro  i roto

  i o  tatou  ngakau. Kia   hoatu  tika

  ki te aroaro o  tatou whanaunga; o te

  Makarini hoki, o te kai whakarongo i o

  tatou kupu, kia whakaritea a ia hei tuara

  mo a tatou korero o tenei rangi—mo tona

  aroha nui i mahi ai e ia i nga rangi e rua

  te hakari mo tatou. Kia tuku atu to tatou

  whakaaro ki a te Kawana; kia whakaaetia

  mai e ia, e pai ana—katahi tatou ka tahuri

  ki te whakarite i o tatou whanaunga e kino

  mai nei. Mehemea ka marama i a ia, ka

  marama  hoki i a tatou—ara, ta tatou ko-

  rero kia whakamutua te whawhai o te pake-

  ha ki te maori, me te maori ki te pakeha.

  Ki  te kore ratou e whakarongo mai ki a

  tatou korero, ki a te Kawana hoki, heoti

  ano hoki—ka  waiho ma  te Kawana e

  mahi. "

                TE WAKA  MAORI O AHURIRI,

  Kai runga ko WIRIHANA TOA TOA: —

  " Haere koutou—mahi!   Mahia ano te

pai ki o koutou kainga—e   tera tangata, e

tera tangata. Ko  tenei, te mea i ora ai

tatou he mahi i te ora mo tatou. Kaua

koutou e pouri ki nga korero a nga tangata

o  Heretaunga—mana   ka kino, ka kino,

mana ka kore, ka kore. "

  Kai runga ko HOANI o WHAKATANE, ka

mea: —

   "E  ta e te Makarini, te ritenga i whaka-

tika ake ai au he whakapai ki nga mahi a

Ngatikahungunu ki te pana i te Hau. Kia

rongo mai koe he Hau Hau au. Ko taku

 iwi kai te Hau katoa, ko au anake i rere

ki waho. E he ana te matenga o te Wa-

kana. "

  Ko  ANARU MATETE: —"He   poroporo

 ake taku ki a koe e te Makarini. Apopo

 tenei te hoki ki tona kainga ki te mahi i

 aku mahi. He kupu tenei naku ki a koe

 e Wi  Tako, katae koe ki to kainga me

 haere koe ki te mahi i to iwi. Nau hoki

 na te Atiawa te mate nei i homai ki au'"

   Ko Wi TAKO: —•" E tika ana tan e ki

 mai nei. Ekore  e whai mana te Poropiti

 ki tona kainga atu. Ko taku, me  haere

 koe ki te mahi i to kainga; ko au me haere

 ki toku kainga mahi ai. Ko nga korero o

 waho o te whare nei kaua e waiho hei ko-

 rero tuturu ma  tatou. Engari ko  nga

 korero i runga i tenei hakari me whakatu-

 turu- -ara ko nga korero aroha. "

   Kai runga ko TAMIHANA o WHAKATANE,

 ka mea: —

    " Heoi ano te putake i haere mai ai au

 ki tenei wahi ko te whakarongo i te tikanga

 o Heretaunga. E whakaae ana toku nga-

  kau ki te tikanga o konei kia peia te Hau.

 Ko  tetahi ki o konei kia whawhaitia—kaore

 e marama i taku ngakau tena. "

   Ka tu i konei a NIKORA te WHAKAUNUA,

  o Ngatihineuru, ka korero ki te tahuritanga

  o tona iwi ki te Hau Hau—25 i riro ki te

  Hau, 25 ki a te Kawanatanga.

   Ka  korero ko PAORA KAIWHATA, ka

  mea: —

    " Kua  rupeke  nga  rangatira o tenei

  whenua, o Heretaunga, o Turanga, o Otaki,

  o hea atu, ki te aroaro o  te pakeha kia

  rongo te pakeha ki to tatou pai i hanga ai

  hei pai mo Heretaunga; kia whakakotahi

  o tatou whakaaro ki o tatou pakeha anake;

  kia kaua te kino e homai ki konei whaka-

  kino ai. Tenakoutou  nga rangatira maori

  e mahi ana i te pai. "

    Ko te HARAWIRA TATERE: —

    " Kia mau  ki te pai! Kia  mau ki te

  pai!   Na  te pai i kitea ai tenei tepa kai,

  tenei hui. Ko Waikato kua  mahue ana

  tepa kai, me ana hoa pakeha. Ko tenei

  kia mau  tatou ki te pai! "

    Ko HOHEPA TEIRA o Mohaka; —

     " Kaore au e hoki ki muri ki te kino.

  Kotahi ano te paanga o taku ringa ki te

   pene—koia  ano tenei e mau nei ki te pai,

   ake, ake, ake. "

    Ko  IHAKA WHANGA: —" E whakapai

   ana au ki nga korero a Tako. Penei ana

   hoki toku whakaaro, ko te atawhai ki te

pakeha, ko te aroha ki te pakeha—ko  te

pakeha taku tangata i ora ai au. "

  Ko HENARE  KOURA, ka mea: —"He

poroporo ake  tenei ki a koutou, ki nga

manuhiri nei. Haere korua ko Wi Tako

ko  Matene Whiwhi, ki to korua kainga

mahi ai—na  te pai i kitea korua ki konei.

Koia  hoki koe  e Hirini, koutou ko  o

matua, haere e. hoki ki to koutou na

kainga. Ehara  tou waewae   ki  tenei

whenua, he waewae tapu—na te he ka pa

ki a koe, koia ka kitea mai koe ki tenei

kainga. Ka mutu, haere e hoki—kia mau

 ki a Ihu Karaiti. '.

  Ka tu ko MATENE WHIWHI, ka mea: —

 "Kua  oti nei te whakapuaki nga kupu

 poroporo ake mo Hirini te Kani, mo Ihaka

 Whanga, me nga  rangatira katoa o Here-

 taunga, kia noho tika i runga i to tatou

 ritenga kotahi. Na ka  hoki au ki toku

 wahi me taku taha o te pai maku e mahi.

 Ka  hoki a Hirini te Kani, me Ihaka

 Whanga, ma raua e mahi te taha ki a raua

 o te pai. Me nga rangatira katoa o Here-

 taunga mana e mahi tana taha, tana taha,

 tana taha. "

   Hei konei ka tu ko te MAKARINI, ka

 poroporo ake ki nga manuhiri, ka mea: —

   " Ko tenei ka hoki koutou ki o koutou

 kainga, e nga manuhiri nei, me mahi kou-

 tou i te pai kia penei ano hoki me tenei e

 mahia nei e tatou—kia hua  ai nga wha-

 kaaro  tika i roto i enei takiwa e mahi

 nei tatou. E hoa ma kia kaha ki te mahi

 i te pai mo tatou me ka hoki atu koutou

 ki o koutou kainga. "

   Ka  mutu i konei.





    TENEI TE HANGA! 

  E RIMA, nga pouaka TERA TANE, me nga

       TERA WAHINE   katahi tou ka tae mai ki

  au—e  wahia ana e au inaianei ano.

     Te utu o  te Tera Tane  kotahi pauna, te

  kau ma rima  herengi—haere atu etahi ki runga

  ake.

                      Na RAWHE.



    E RIMA PAUNA  HEI UTU

  NO     TE MEA   kua riro i te tangata etahi o aku

        rakau i te taha o Tutaekuri e putu ana, i

  te ngutu awa puta noa ki te Arawhata i runga ra,

  ka hoatu e au ena moni i runga ake nei ki te ta-

  ngata mana e whakaatu mai te hunga whanako.

                       Na MEINI,

                                  o Tutaekuri.





        PANUITANGA.

   KO    aku hanga i taia atu nei au na runga mai i

         te kaipuke i a te NEPIA kua pau tenei te

   hoko—ekore  hoki e toe i te papai o aua hanga.

   Ko tenei he taonga hou enei kei au i tenei takiwa

   na runga mai i etahi kaipuke maha; ekore e taea

   te tatau. Ko taka karanga ano i mua ra, koia ano

   tena; ka kore te moni i a koutou, ahakoa tena,

   me haeremai ano koutou ki te matakitaki—tena te

   rangi e kite ai koutou i te moni ka hoki mai ki te

   hoko.

     E hiahia ana au ki te hoko taewa; ma te tanga-

   ta e whai taewa ana e haere mai ki taku whare,

   maku e hoko.

                     Na te HATANA.

                TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

KARANGATIA! KARANGATIA!





TENEI   TE HAERE  NEI nga kaipuke taonga

     a te HUTANA raua ko te EAWINI i roto

i nga marama katoa. Heoti nei ano te whare e

uta tika tonu mai ana i Ingarani i te hanga nei i

te Paraikete, na reira hoki i iti ai te utu.

  Nga kahu huruhuru o tenei whare mo te hotoke

he mea uta tonu mai i Kotarara; nga hate, no

Marikena tonu mai hoko. Ko te Tupeka o tenei

whare he hira ke noa ake i to etahi whare te pai

—ki  te tangohia i te pauna kotahi ka hoatu noa

he paipa hei purunga.

  Ko nga piwhi e iwa pene, tae ki te 11 pene, mo

te iari; he kara mau—ki te mea ka whakama-

 tauria tera e hoki tonu mai te tangata ki te boko.

   Ko nga kai katoa hoki kei konei e takoto aua;

 ko te huka kaore he kirikiri i roto.

   No mua noa atu ano tenei whare, ehara inaia*

 nei; ehara i te mea tupu ake i te po kotahi rae te

 harori te ahua. No konei hoki i ngaware ai te

 hoko; he mohio hoki no ona tangata ki ana mahi,

 ki te tango mai i te kahu pai, i te kahu iti te utu

 o rawahi.

     Na te HUTANA raua ko te EAWANI.

KOTAHI  PAUNA TE KAU

         HERENGI   HEI UTU.





 No roto i nga marama e ono kua hori atu nei.

   KA  NGARO     i te parae i Pakohai tetahi

 HOIHO  tu a PONGO   WHERO   nei; kaore he

 ma; ko te parani kei te pakihiwi, he penei 

 —na  te mea i huia tonutia nga reta. Ka hoatu

 nga moni i runga ake nei ki te tangata mana e

 mau mai taua hoiho ki a

              PAAKA O NEPIA

                                   Puiha nei.

   Nepia, Mei 4, 1865.

     WHAKARONGO!!



 E  MEA  ana a WIREMU RAETEPONE, o

       Waipawa, ki ona hoa Maori kia rongo mai

  ratou e hokohoko tonu ana ia i te Witi, i te Poaka,

  te aha noa atu hoki a te tangata maori.

    Rupeke katoa nga taonga, me nga kai pakehai

  kei tona whare hanga i Waipawa e tu ana hei hoko.





      PANUITANGA.

  KO   KAHIKOROWI   e mea atu ana ki nga

        Maori o Heretaunga kia rongo ratou kua

  timati ia tona mahi hanga tera hoiho nei, paraire

  hoiho, kara hoiho, me nga mea mo te hoiho to

  kaata, me nga mea hoiho katoa. Ko tona whare

  kei te Heekipiri Rori, i te ritenga o te whare pa-

  rakimeti, i raro mai nei o te Peeke.

    E mea ana taua pakeha kia whakamatau nga

  tangata ki tona mahi. Akuanei  hei te kitenga i

   te pai o te mahi, i te iti o te utu, ka hokihoki

  tonu  mai nga tangata kia mahia e ia o ratou

   tera.





     WHAKARONGO  MAI.

   ME    haere mai nga maori, me nga manuhiri

         puta mai ki Nepia nei, ki taku whare ma-

   takitaki ai ki aku hanga hou. Ara ko nga TERA

  WAHINE; ko nga TERA TANE; nga PA-

   RAIRE; he papai anake, he iti ano hoki te utu.

     Tenei hoki nga Hate, nga Tarautete, nga Koti,

   nga Ringi, nga Piwhi, me nga aha noa atu. Kei

   taku whare enei hanga e tu ana, ko te whare e tu

    ana i tetahi taha o te rori i te toa hou o te Hutana.

                      Na RAWHE.

         HAERE MAI KI TE MATAKITAKI.

 E RIMA PAUNA HEI UTU.





KUA    NGARO, i roto i nga marama e ono kua

      pahure nei, i te Karamu tetahi HOIHO

PANGO, raho poka nei; ko te parani kei te pa-

kihiwi maui he penei  he tongi ma kei te

 rae; ko te wae wae o muri i te taha katau he ma

Ko  te tangata mana e kite i taua hoiho ka whaka-

hoki ki a Tare Karaka i Kaikora ka utua ki nga

 pauna e rima.





  E RUA PAUNA HEI UTU.

 KUA    HAERE    atu i nga parae i te ritenga ki

       te arawhata i Tutaekuri, tetahi HOIHO

 RAHOPOKA   WHERO; e 5 putu te teitei; ko

 to parani he penei kei te pakihiwi maui J C; he

 huruhuru ma e whakauru ana ki roto ki runga ki

 te pakihiwi maui; he ahua poto te waero me nga

 huruhuru o te kaki. Ko te taringa katau he mea

 titore. Kua hungia katoatia nga waewae.

   Ko te tangata mana e mau mai taua hoiho ki a

 te MIRA  i te Heekipiri Rori i Nepia nei ka utua

 ki nga pauna e rua.





  E RUA PAUNA HEI UTU.

 TENA  te KURI PAKU  NEI kua ngaro. He

      kuri tiaki hipi taua kuri; ko te ingoa ko,

 PARAI. Ka riro e rua pauna moni ki te tangata

 mana  e kite i taua kuri ki mauria atu ki a te

 KATANA, te pakeha e noho ana ki tua atu i te

 awa i te Awanga—i  ko  atu o te ngutu awa o

  Tukituki.

    Mei 3, 1865.









. Whare Hoko i Waipureku

                  I HUAINA KO

       TE AKA O NOA.

  NO  te mea kua tae hou mai he nui nga hanga

     ki a te NOIHU o Nepia nei, no konei ka

  mea ia me kawe atu ki Waipureku etahi hei hoko

  ma  nga tangata o reira, pakeha, Maori hoki.



     Ko etahi enei ara; he  Tera, he Paraire, he

  Kipa, he Pata me nga mea rino katoa, he Puutu,

  he Kai, he Kahu, he aha noa atu.



    He  mea kaiwhiri anake ano enei hanga nana.

   Ko te utu. rite tonu ki to te Taone—kaore he

  whakakakenga.



             Elf  KIA MOHIO

 Ko  ERUERA    PATITANA



               TE  KAI HOKO.

     He  Whare takotoranga Meera  ia.









   TURANGA  TERA HOIHO.

   E   MEA ana a HOURA, kai hanga tera nei. ki

         nga tangata Maori o Heretaunga kia rongo

   mai ratou e haere tonu mai ana ki a ia nga uta-

    utanga tera pai o Ingarani mai. He mea whakarite

    marire e ia kia hangaia mai ano; ehara i te mea

    hanga noa. Ko te ritenga o te utu e ngaware ana.

     Tuitui tonu ia i te mea pakaru, me ka mauria

    mai ki a ia.

      Heekipiri rori.