TE







       "KO TE TIKA, KO TE PONO, KO TE AROHA. "

No. 53. ]          NEPIA, HATAREI, HUNE   10, 1865. [VOL. II

HE KUPU ATU ENEI KI NGA HOA TUHI

              MAI.

TENEI tetahi reta no te Wairoa kua tae mai ki a

matou he whakaatu i te purimu o tetahi tangata

o  reira. Kua  ki ano matou i  mua  e kore

matou  e pai ki te panui ki te nuipepa ena tu

korero. Engari ma  nga Kai Whakawa, ma nga

Minita hoki tena taha e titiro.

   Tenei ano nga reta o etahi kainga kua tae mai;

taihoa pea e taia.

        HE ORATANGA TENEI KI A



             MERI,

                             TE    WAHINE  A



     PITA  PAKAREI, Minita,

             I mate i Nepia i te 2S o Mei,

                           1865.



                   Ko  ONA  TAU 32.

     Ka hari te hunga mate e mate ana i roto i te

             Ariki. —WHAKAKITENGA.



     Ka arahina mai e te Atua te hunga e moe ana

           i roto i a Ihu. —TEHARONIKA.





                Ko te wahine tenei i

             whakamiharotia nuitia e nga

         pakeha katoa o te taone—he ngaware

       nona, he pai, he aroha ki te hunga rawa

      kore. I rupeke katoa te taone ki tona tanu-

                manga i te 31 o Mei.

 KA  tae tenei ki te mutunga o te rua o

 nga tau o te Waka Maori e mahia ana.

 E  pai ana kia titiro tatou ki muri ki

 nga he, ki nga tika hoki, e tata ana mai

 ki a tatou i roto i te takiwa kua hori 

 nei, hei tupatoranga mo  tatou i roto i

  tenei tau e takoto ake nei.

   He  rongo pai ano te rongo o Here-

 taunga o mua  iho, tae noa mai ki te

 takiwa o te Kingi, o te Hau Hau hoki.

  Na te pai o te mahi a nga tangata wha-

  kaaro tika o tenei kainga i mau tonu ai

  te pai ki a tatou; tetahi na te ata wha-

  kahaere a te Makarini i nga tikanga i

  waenganui  o tatou—koia ai i pai tonu

  ai tatou. He tika ano ra ko etahi kora

  o te ahi e ka  mai ana i era pito o te

  motu kua tau ki Heretaunga nei; otira

ki hai i tukuna kia toro haere—na te

kaha o nga tangata mahara o konei ki

te tini, ka mate. Ehara i ko atu nana

i homai te pai ki a tatou, na tatou ake

ano. Inahoki i te tuatahi, mahi tonu

ana nga karere o te Kingi ki te whaka-

raru i to tatou kainga; a, mehemea i

riro i ta ratou i hiahia ai penei kua kino

noa atu tatou. Otira na te ata whaka-

aro o konei ka taha tena mate. Muri

iho ko te Hau Hau. Tae aua mai nga

poropiti teka o te Hau Hau ki konei

pooti haere ai i nga kainga katoa. Ho-

mai ana tana karakia teka ki konei ru-

pahu ai; ki ana mana  nga turi, nga

 kopiri, nga tupapaku katoa, e whakaora

i te mate. Te whakamatauranga atu, —

 aue! he kohuru, he whakangaro tanga-

 ta tana mahi! Inahoki, kai te matau

 ano koutou kua tokomaha nga tangata

 e mate ana i taua mahi a Hatana; rere

 kau atu ana ki te Hau Hau, kua po-

 rangi; rere kau atu, kua porangi—tona

 mutunga iho, he mate. Hari ana pea

 tona ngakau ki te haere mai ki konei,

 ki te kainga ora, whakatu ai i ona rite-

 nga whakarihariha; he mahara noa pea

 i pepeke ai ona waewae ki te haere mai

 ki konei, era e tahuritia ona ritenga

 kohuru e Ngatikahungunu katoa. Oti-

 ra he kotahi noa te rangatira i tahuri

 atu; ko te nuinga o nga mea i riro i a

 ia he tangata ware anake. No  tenei

 tau o ta tatou nuipepa kua hori nei ka

 kitea te mahi a te Hau Hau i Opotiki

 —te   mahi kohuru, te mahi  kai ta-

 ngata. Katahi te tinana o te kohuru

 whakahouhou  rawa  atu ka kitea ki

 tenei motu. Kua puta atu te rongo o

 taua kohuru ki nga wahi katoa o te ao

  —hei  ingoa kino mo to tatou motu.

  E ki ra ia ko te tu o te tangata tenei

  hei pooti haere i ona ritenga i to tatou

  kainga ? Koia ano tenei, e nga tangata

  o Ahuriri, o hea atu hoki, kia tupato

  koutou ki taua hunga koi whakawaia

  koutou. Na  ratou te ingoa  o tenei

  motu i whakakino; na, kia kaha tatou

  ki te whakamarama i nga ritenga, ki te

  pehi i nga kino o te whenua; kia taea

  te mutunga o tenei tau o ta tatou nui-

  pepa ka timata nei, kua marama te ka-

  pua o te rangi, kua whiti nui te ra ki

  runga ki te motu nei. "

             o

                TE WAKA MAORI O AHURIRI.

Ko  te niupepa whakamutunga tenei o

te rua o nga tau o te Waka Maori—

kua  tutuki tenei te tau. I karanga

ano  matou  i  te timatanga  o  te

mahi  kia  eke mahi  a  Ngatikahu-

ngunu  ki runga hue tahi ai tatou i te

waka nei. Na, ko etahi kua whakama-

naia ta matou karanga, kua eke mai ki

 runga whakatere  ai; ko  etahi kua

 noho atu, ko nga utanga anake o runga

 e mauria ana hei taonga ma ratou, ko

 te mahi i kore, Koia  tenei, ko etahi

 kua utu, ko etahi kua kore. Kua kite

 koutou i te ahua o tenei taonga inai-

 anei, a, ma koutou e ki kia whakamu-

 tua, kia mahia tonutia ranei. Ki  te

 paingia e koutou tenei taonga, kia ho-

 horo te tuku mai i a koutou moni hei

 whakarite i te mahi a nga kai ta—

 koutou nga mea kaore ano kia utu noa.

 Me i kore te aroha o te Kawanatanga

 ki te homai etahi moni, penei kua kore

 noa atu te nuipepa nei. Otira kowai

 hua ai e penei tonu te Kawanatanga ?

 Engari me  rite koutou ki te pakeha,

 ma  koutou ake ano e hapai ta koutou

 nuipepa. Ki te tahuri mai koutou ki

 ta matou e mea atu nei. penei hei tenei

 te toru o nga tau ka whakanuia te nui-

 pepa  kia rahi ake—ka taraia te waka

 kia hohonu kia rahi he utanga i ru-

  nga.

                                                           



 KUA  hoki mai te kaipuke manawao i tukua e te

 Kawanatanga  ki Whare  ki te kimi i nga

  Poti e wha o te  Ta, te kaipuke i wera i te

  ahi i korerotia i tera nuipepa. I. mea te Kapene

  o taua  kia ahu o ratou poti ko ena hoa

  ki Whare  Kauri. Otira kua kore e kitea ki reira.

  E korero ana nga pakeha o te tima i hoki mai nei,

  kimi noa ratou i roto i ena moutere kaore i kitea.

  Ko tenei, kua mate atu tenei ratou ki te moana;

  kua kitea ianei e tetahi kaipuke—otira kua mate

  ano.





    Ko Wi Tamihana rae ona hoa kua rore Li roto

  ki te maru o te Kuini. Ko te pukapuka tenei (i

  raro nei) i tuhia ai o ratou ingoa i te aroaro o te-

  tahi o nga rangatira hoia. Mehemea e kite ana e

  ia he oranga kei te Hau Hau kua kore ia e penei.

    "Kua whakaae matou ko te ture o te Kuini hei

  ture ma te Ingiki hei tuki mo matou ake ake.

  Ko te tohu tenei o te maunga o te rongo ko taku

  taenga utu ki te aroaro o toku hoa  riri, a te Ti-

  ehara Kare.

             '•"William Thompson Te Waharoa,

             "Te Reweti, Hone Papahewa,

                " Riki, Rihia, Parata.

     " Tamahere, May 27, 1865. "





     Ko te tima Ikiripi, manuwao, kua tae ti Opo-

   tiki. E wha  nga poti i hoe atu ki uta. No te

   ekenga atu o nga pakeha ki uta ka takoto te pehi-

   pehi a te Hau Hau hei kokoti i a ratou km kore e

   hoki mai ki nga poti. Ka huaki mai te pupuhi a

   te Hau Hau, whakahokia ana e te pakeha; ka

   hinga tokorua o te Hau Hau, mate rawa—he ra-

   ngatira tetahi, e kua ana ko Hakarariki te ingoa.

   Kotahi te pakeha i tu i te ringa, kaore he mea i

   mate. Ka  tae aua pakeha ki o ratou poti, ka hoe

   ki te kaipuke.





     Kua hinga te parekura a te pakeha raua ko te

   Hau  Hau i Patea. I ro ngahere te kainga o nga

maori; he raorao te wahi i tu ai, he hiwi i tetahi

taha putu noa ki tetahi taha. Na  te pakeha i

tiki utu i te po. Te taua o te pakeha 64 nga ta-

ngata; nga Hau Hau i ro pa e 80, tae ki te 100.

Mate o te Hau Hau te  17; kotahi te pakeha i

mate i te huarahi i te hokinga mai, tanumia iho;

no te taenga mai ki te kainga, ki po rua e noho

ana ka mate ano tetahi i ona tunga—he rangatira.

Kua mahue e te Hau Hau taua kainga i muri nei,

be wehi koi tikina ano e te pakeha. Na te Hau

Hau  ano i whakaatu nga mea o ratou i mate.

Taihoa  pea e ata korerotia e matou taua riringa i

tetahi nuipepa.





  Kotahi te kaipuke nui, he tima, kua pakaru i

waho atu o Po Neke. No te 20 o Mei ka rere atu

 i Po Neke taua tima, e rere ana ki te Taitapu;

 engari kaore i tae atu ki taua kainga. Muri iho o

 te rerenga ka kitea nga papa, me etahi mea atu, i

 utu e takoto ana i waho mai o Po Neke. Mohiotia,

 ana e nga pakeha no taua tima. Haere noa nga

 kaipuke, me nga poti ki te kimi i tatahi rae kore

 e kitea etahi tangata o runga; kaore hoki—kua

 mate katoa, e rima te kau ratou i runga. E ma-

 haratia ana i eke ki te toka taua tima, i pakaru

 ranei i te mamaoa o roto o nga kohua—ko tona

 kanga ano hoki tera, me te mea he paura nana i

 tahu ake.





   Ko te Makarini tena kua riro ki Turanga raua

 ko te Pihopa o Waiapu. Ku  hoki mai tera ka

 hui te Runanga o te Kawanatanga ki Nepia nei





     HE PANUITANGA.

 KUA  pai a Te Kawana i runga i te

 whakaae  o ana Minita kia hoatu tetahi

 takoha (kia rima te kau pauna), ki a

 Pitihana Tiwai hei tohu putanga aroha

 atu ki a ia, hei whakaritenga hoki mo

 tana mahi i runga i te oranga noatanga

                                  O                     O                  

 o  Te  Kereihi Minita ratou ko etahi

 atu Pakeha. Na  konei ratou i puta

 ora atu ai i nga ringaringa o te iwi

 nana nei a Te  Wakana  i kohuru i

 Opotiki i nga ra o Maehe, 1865.



                 Na MATAKA.

   Poneke, Mei 17, 1865.





         PANUITANGA.

          Na ta HORI KEREI,

         &c., &c., &c.,



  NOTEMEA   tenei tetahi iwi porangi, e kiia

  nei he Paimarire, be Hau Hau tona ingoa,

  te mahi nei i ana mahi kino, whakatupu i te

  raru, i te mate:

    Notemea e tino anuanu rawa atu ana nga

  ritenga a taua hanga porangi nei, inahoki

  e uru ana ratou ki te kohuru i te tangata,

  ki te hari haere ki te whakakitekite i nga

  mokamokai, ki te kai tangata, me era atu

  mahi pera, e morikarika nei ki te tangata, a:

    Notemea kua puta tonu mai te kupu a Te

  Kuini ki ia Kawana, ki ia Kawana o Niu

  Tireni, kia kaua e tukua kia mahia e te ta-

  ngata  te mahi penei, nga ritenga ranei e

  whakatupu ana i te mate, (ahakoa kiia he

  ritenga karakia)  e morikarika  nei ki te

  tangata.

    Na, ko  ahau, ko Ta Hori Kerei, Ka-

  wana, e panui  ana, e whakatuturu ana—

  Maku, i runga i te mana kua tukua mai ki

  au  e Te Kuini, e pehi katoa aua ritenga

  anuanu, kohuru, kai tangata nei ki te rau

                 TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

o taku patu, ki te kore e tahuri mai i runga

o te pai e horahia atu nei; a ka whakapakia

ki nga tangata katoa kua uru ki nga mahi

penei, kua whakahau, kua awhina i taua

hunga  porangi nei, ana kitea te tika, te utu

totika mo to ratou hara.

  A, i runga i te ingoa o Te Kuini e kara-

nga  atu ana ahau, ki nga tangata katoa e

tuturu nei tona whakaaro ki te pai kia pa

mai ia ki te whakakaha, ki te awhina i au

me  tona kaha katoa—ahakoa  ia Pakeha,

ahakoa Maori.

   He mea tuku atu i raro i taku ringa i te

whare e Te Kawana  ki Akarana, he rapa

whakaputa  atu hoki i raro i te Hiri o Te

Koroni  o Niu Tireni, i tenei rua tekau ma

 rua o nga ra o Aperira, i te tau o to tatou

 Ariki, Kotahi mano e waru rau e ono tekau

 ma rima.

                G. GREY,

                   Na Te Kawana.

 Na Te Kawana i ki,

    FRED. A. WELD, Na te Wera.

    E TE ATUA, TOHUNGIA TE KUINI!





   HE RETA NO WHANGANUI.

 Ki a TE  TURE, kai Whakawa  tuturu o

     Whanganui, kia RIHARI WUNU, kai

     whaka Maori o Whanganui.

   Ehoa  ma tena korua. Tenei ta matou reta,

 ma  korua e tuku atu ki te Perehi o Wha-

 nganui, kia Whakamaoritia  kia kite nga

 hoa maori; ma korua hoki e whakapakeha

 ka hoatu ki nga nupepa Pakeha kia kitea e

 nga hoa aroha Pakeha, kia puta i te upoko

 o te motu nei, tai awhio noa, i te hau auru

 tae noa ki te hiku o tenei motu o Nui Ti-

 reni, tai awhio noa, otira kia puta ki te ao

  katoa.

    E nga hoa maori e piri ana ki re maru o

  te Atua nui, me te mana o te Kuini, tena

 koutou; e nga hoa Pakeha  e whaka-atu

  ana i te tikanga mo nga tangata Maori, tena

  koutou. E  nga tangata Maori o te motu

  nei, kei te noho mahara ranei koutou ki to

  koutou Kuinitanga, kei te noho kuare ranei,

  ki ta matou whakaaro  me tu katoa tatou

  hei hoa mo o tatou hoa Pakeha. I nga tau.

  kua pahure ake nei, ka timata te noho o te

  hoia ki Whanganui, ka  kohurutia e nga

  tangata Maori te Pakeha, ka whaia e Hoani

  Wiremu Hipango nga kai kohuru, ka mau

  mai toko rima, ka pahure kotahi, ka ripe-

  katia aua tangata tokowha, kotahi i whakao-

  rangia e te Pakeha. Muri iho ka timatatia

  e Waikato te mahi Kingi, rauna katoa te

  motu nei ki te whakaae, whakarerea ana te

  Kawana te matua mo te pani, mo ta rawa-

  kore, mo te pouaru, me nga mahi nunui,

  kura mo  nga tamariki, hei nohoanga ki

  runga o te Atua nui, o te pai. Muri iho ka

  timatatia te whawhai mo te whenua, me te

  mana  o te Kingi hei tango i tenei motu, hei

  pei i nga Pakeha ki waho ki te moana.

  Aue!  tenei Iwi te Maori! Te mohio ki te

  whakaaro, nana nei hoki i hoatu tenei motu

  ki te Pakeha. Muri iho ka timatatia te wha-

  whai ki Taranaki, kohurutia iho nga Pake-

  ha, pa noa ki Waikato tenei whawhai tae

  noa  ki Turanga, ka tu ko Ngatiwhakaue

hei hoa mo te Pakeha, i mahara ratou ki to

ratou ingoa Kawana. Ka mate i reira te

rangatira o Ngatiwhakaue a Tohi te Uru-

rangi—ka  tika te whakaaro o tera Iwi o Te

Arawa. Huihui katoa nga Iwi ki Waikato,

ki Taranaki whawhai ai, muri iho ka tima-

tatia e ratou ko te Hauhau, hei huna i te

Pakeha, i nga Maori Kuini; ka tahi ka ma-

hara o matou whanaunga ko te kaha ratou

i to ratou Atua Hau, kuri nei. Ka tahuri mai

ki a matou  i te 14 o nga ra o Aperira,

1864, ka mate te Hauhau ki Moutoa. I

te marama o Nowema  ka hanga te pa o

Turoa, o Tahana Turoa, o Topia Turoa; no

 te marama o Hanuere ka tae mai te Tienara

 Kamerona ki Whanganui ka haere ki Wai-

 totara, ka turia te parekura a Tienara ki

 Nukumaru, ka mate te Hauhau kuri, ka

 ki mai te Tienara, "maku anake tenei, me

 ahu koutou ki roto ki Whanganui. " No te

 tekau o nga ra o Hanuere  ka tae mai te

 rongo o te ope o Pehi Turoa, a Tahana Tu-

 roa, erua rau takitahi ka noho ki tona pa

 ki Hohoutahi. I te 28 o nga ra o Hanuere,

 1865, ka rewa te ope a Hori Kingi, a Mete

 Kingi, a Te Mawae, a Hoani Wiremu Hi-

 pango, a Te  Kepa  Tanguru, ka tae ki

 Iruharama. Kotahi maero te mamaotanga

 atu o te pa o  Turoa i to matou pa; ka

 mahia o  matou pa ewaru, ka mahi hokia

 Pehi ratou ko ona  tangata i o ratou pa e

 whitu 7. No  te 23 o nga ra o Pepuere ka

 tu a Hoani Wiremu i te toru o nga haora, i

                                                                                       

 te 24 o nga ra o Pepuere, 1865. I te rima

 o nga haora o te ata o te Paraire ka wha-

 kahaua e Mete Kingi te ope kia taupokina

 nga pa a te Hauhau kuri; ka rewa taua ope,

 ko  nga rangatira ko Kawana Paipai, ko

  Paora Poutini, ko Aperaniko Rangihikitia,

 ko Toma, ko Wiremu Katene Te Kuihi, ko

  o ratou tangata e ono tekau, ka taupokina

 nga pa erua, a horo katoa nga pa erua, a

  horo katoa nga pa e whitu 7, ka noho a

  Pehi Turoa, a Tahana, a Topia me o ratou

  tangata e ono tekau i roto i to ratou pa ka

  puta mai te wahine o Pehi Turoa ki waho

  o te pa me tana kara ma, ka whakamutua

  e nga rau ewha 400, o te Kawanatanga, ka

  houhia te rongo. Ko nga tangata a nga pa

  ewhitu 7, i horo, ki runga ki nga waka, ki

  runga ki nga maunga. Ku haere mui a Pehi

  ki te taone, ki te oati, kia kite ia Kawana

  Kerei, ia Matara, ka whakahaua e Kawana

  Kerei kia tikina a Topia Turoa; ka tae mai

  ki tona aroaro, ka ui atu a Kawana, "e

  Topia e pai ana koe ki te oati? " Ka mea

  Topia, " Kahore  au  e pai ki te oati. "

  Ka ui ano a Kawana, "Nau ranei te Kingi?"

  Ka mea a Topia, "Ae ko taku mahi tera. "

  Kawana, " Nau ranei te upoko o te Pake-

  ha i kawe ki Pipiriki?" Topia, " Ae ko

  taku mahi tera. " Kawana Kerei " Nau te

  minita i kohuru ki Opotiki ? " Topia Tu-

  roa, " Ae naku hoki tera mahi. " Kawana,

  "Topia, whakatika haere!" Tukuna paitia

  atu e Kawana  a Topia  kia haere ki tona

  kainga. I te 30 o nga ra o Maihe, 1865,

  ka whakahaua e Ta Hori Kerei, nga pakeha

  nga  tangata maori  kia haere ki Pipiriki,

  rewa ake  te pakeha 200, takitahi, ko nga

  maori 400, ka haere ko Meeiha Atikini hei

  kawe i nga pakeha ki Pipiriki, e toru nga

               TE WAKA MAORI O AHURIRI.

po e wha 4 nga  ra ka tae matou ki Pipi-

riki; ko  nga  tangata  nona  te kai-

nga kua  oma, ko  etahi i rokohanga e

matou, a ka oatitia ratou; erua nga po o Te

Meeiha Atikini e moe ana i Pipiriki ka hoki

mai ia ki te Taone; ka noho matou nga

pakeha nga tangata maori ki te hanga i nga

pa, e wha 4.

  E  nga pakeha, e nga  maori ka riro te

motu nei i nga pakeha, no te mea kua no-

hoia Pipiriki e te pakeha; kua nohoia Nga-

ruawahia e te pakeha, ko te puku tenei o

te  whenua  ko Ngaruawahia, ko Pipiriki,

 wahi iti ka tae ki Tongariro. E nga ta-

ngata  maori e piri ana ki te maru o Te

 Kuini; me tu tahi tatou i te aroaro o nga

 pakeha, kia mohiotia ai he tamariki tatou

 ki a ratou, kia mohiotia ai he Iwi kotahi

 tatou ki te pakeha. 'E nga tangata maori

 e Kawana, ana, puta noa i runga, taiawhio

 noa i tetahi taha, puta noa i te hiku, tai

 awhio noa mai i tetahi taha, rauna katoa te

 motu nei, kia mahara tatou, kaua e noho

 kuare, na te mea kei te rauna te mahi a te

 Hauhau ki te kohuru. Titiro kua mate to

 tatou matua te Minita o te Atua; kua rongo

 hoki koutou kia Rio te Repi to tatou hoa

 aroha, kua kohurutia ki Waitotara; kaua

 rawa koutou e whakatata atu ki taua Iwi

 kino. Kei te rongo matou ki etahi tangata

 Kawana  e noho tahi ana ki nga tangata

 Hauhau. Ko tera tu tangata e mahara ana

 pea kia mate te pakeha, ka oma ia ki roto

 ki taua Hauhau  kuri; kia ora te pakeha

 ka oma mai ia ki te Kawanatanga. Ko te

 tangata tu penei ka tirohia ano tona ahua.

 E nga Iwi katoa whakarongo mai ka piri

 matou hei pononga mo te Kuini, hei tamai-

 ti hoki mo Kawana.

   E nga  Iwi katoa whakarongo mai, ka-

 hore matou e pai ki nga Iwi Kingi kia tata

 mai kia matou, ki te whakatata mai taua

 Iwi kino, ka whiua rawatia e matou, engari

 me haere mai ki te oati kia Te Kuini, ki te

 karakia hoki ki te Atua nui, ka tahi matou

 ka pai. Kua  riro katoa te whenua i a Tie-

 nara Kamerona, timata atu i Whanganui

 tae noa ki Taranaki. Ka rua ona parekura

 —kotahi  ki Waitotara kotahi ki Patea.

   Heoi ano



      Na o koutou hoa aroha,

     Na Hori Kingi te Anana,

      Na Mete Kingi Te Rangi paetahi,

     Na  Haimona Hiroti,

      Na Aperaniko Te Rangihikitia,

     Na Tamati Puna,

      Na Hakaraia Korako,

. Na Te Mawae,

     Na Erueti,

      Na  Paora Poutini,

      Na Paora Te Kahu Atua,

     Na Toma,

      Na Haka rei,

      Na Kawana Paipai,

      Na Te Kepa Tanguru,

      Na Tamihana Te Aewa,

      Otira na Te Iwi katoa o Wanganui.

  NGA MAHI A TE HAU HAU.



HE  korero atu tenei kia rongo nga tangata

o etahi wahi o te motu nei ki nga mahi a te

Hau Hau  e kiia nei he tohungatanga kei i

a ratou hei whakaora i te tangata mate.

  Na, ka haere mai, te Kai Pooti o Wai-

kato; i haere mai ki a Paora Toki—haere

nei ki a te Hapuku, ka Pooti nei i reira.

Katahi ka haere taua Kai Pooti ki Pata-

ngata; ka tahuri etahi o nga tangata o rei-

ra ki taua karakia. Na, ko te Whango te

wahine o konei i riro herehere i a Waikato,

hoki mai nei i roto i taua Kai Pooti. Nana

tonu te tikanga i haere mai ai taua hunga

o Waikato—hei koka ki a te Hapuku taua

wahine. Na, he mate no taua kuia katahi

ka mahia e te Hau Hau, ka karakiatia kia

ora, mate tou atu—ta te Hau Hau mataika

i Heretaunga. Muri  iho ko te tuahine o

te Ua, te tohunga o te Hau Hau, ka ma-

hia tona mate e te Hau Hau, mate tonu

 atu. Muri  iho ko tetahi tamaiti na Heni

(tamahine a Tamati te Wahine Hehe) i taka

i te kaata i te haerenga atu i Matahiwi ka

 haere ki te Whetu Haririki—e   haere ana

 kia Pootitia kia* uru ki roto ki te Hau Hau.

 No te takanga ka haere te wiira o te kaata

 ra runga i te upoko, mate tonu atu—takoto

 ke tetahi taha  o te  angaanga, takoto

 ke tetahi taha. Muri iho ko Horiana, he

 wahine na Hemi Waiparera, ka mate ano i

 te Hau Hau. Muri iho, no te Hauke, ko

 Hinengohe, ka mate ano i te Hau Hau.

 Muri iho ko Poroaki, he wahine na Tanga-

 ta Ware; muri  iho ko  Penetiki no te

 Whetu  Haririki, ka mate rawa atu ano

 enei tokorua i te Hau Hau. Na, no Pe-

 tane, ko Tamararo i kawea ki te Hau Hau

 kia mahia tona mate—te   ora hoki, mate

 tonu atu, No Waikari ko Pikai, ka mate

 ano—e  kiia ana na te Hau Hau i mahi.

 Muri iho ko tona tamaiti ka mahia ano e

 te Hau Hau  ona mate—mate   tonu atu.

 Tenei ano hoki etahi tangata kua mate i te

 Hau  Hau—kaore  matou e mohio ana ki

 nga ingoa, engari ko te mate kua mate

 ano.

    Heoi ra, ka titiro matou ki enei tangata

 tokomaha  kua mate i tenei ritenga porangi

 ka mea matou, —" Kei hea ra te mana o te

 Hau  Hau  i rere atu ai nga tangata ki ru-

 nga ?  Kei hea te tupapaku i ora ?" Koia

 ano tenei, e Ngatikahungunu, ehara i a te

 Wakana  anake te tangata i kohurutia e te

 Hau  Hau—kaore, kai te mahi tonu ki te

 whakangaro  i te tangata.



 HE WHARANGI  TUWHERA  MA NGA

          HOA  TUHI MAI.

              Patangata, Aperira, 1865.

 KI A TE KUPA, —

    E hoa, tenakoe. No te 24 o Aperira

  maua ko te Paraone i tae ai ki te whaka-

  puaki i te kupu o ta tatou hui i Pakohai ki

  te Hau Hau i te Whare o te Komakino.

  Haere atu ana matou, ka tae atu, ka tangi.

  Ka mutu te tangi ka tu atu ko RENATA, ka

  whakamanawa  ki te tupapaku a tera: —

  " Haere atu ra, e aitua, ki nga aitua ano o

  mua!   Kaore  hoki ona  kai-whakaora.

                 TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

  Tena ko tou atua i mau mai ai koe ka nui

  te kino. Te  titiro iho te kauru o tou niu

  e mate ana koe, ka tuohu iho pea tona

  upoko ki te tango i tou mate kia roa ai ano

  koe e ngangahu ana ki tou niu. " Kai ru-

  nga ko WI WHIUWHIU: —" E hoa ma hoki

  mai ki to tatou tunga i ora ai tatou. " Kai

  runga ko WI  TIPUNA: —"Whakarongo

  mai e aku  tuakana. Kaua  koutou hei

  noho puku; engari me korero atu, me ko-

  rero mai. Kaua hei nohopukutia. " Kai

  runga ko te Hau Hau, ko NATANAHIRA:

  —"  E tika ana taua kupu. Naku tonu i

  ki ake ka puta mai te taua. Kauaka rawa,

  hei utua. " Kai runga ko HENARE, na te

  Hau Hau: —" E hoa ma, kua kite mai ano

  koutou  he porangi, kaua hei korerotia ruai

  e  koutou. Waiho  i konei  porangi ai. "

  Hei  konei ka timatatia te waiata o tona

  atua; ka whakatika  katoa ratou ki runga.

  Kai runga ko HEMI no te Hau Hau; kaki

  mai kore rawa ia e pai kia mahue tona ka-

  rakia. Ka mutu o te Hau Hau. Kai runga

  ko RENATA, ka whakahoki i te korero a

  Henare: —" Na, whakarongo mai  e aku

  tuakana, e Hemi, e Nahi, e Henare, e wai

   atu. Ko  nga porangitanga o mua kaore i

   penei me tenei porangi—kapi tonu te motu

   nei i te porangi. Koia matou i kawe nai

   ai i te kapu a to Kupa ratou ko te hui.

   Ka, e hoa ma, hoki mai; titiro ianei ki nga

   waka e rua. Hoe: ana, ka tae ki te moana

  ka  tahuri tetahi, ka ora tetahi. Ko  te

   waka i ora e kore e whai i te waka i mate;

   engari ko te waka i mute i kau atu ki te

   waka i ora. Na ko Heretaunga te waka i

   ora, ko Waikato te waka  i mate. Koia

   ano hoki, e kohi mai nei i nga tangata o

   Waikato ki runga ki to tatou waka. " Ka

   whakahuatia i kanei  te tangi ma ratou.

   [Kaore i mohiotia e matou taua waiata;

   kaore hoki i marama nga reta. ] Kai ru-

   nga ko HETA: —•' Hoki mai e hoa ma,

   whakarerea atu to koutou karakia porangi. "

   Kai runga ko IHAKARA: —" Hoki mai e

   hoa ma ki to tatou nohoanga o mua. He

   nohoanga mate tena nohoanga. "  Kai ru-

   nga ko HOROMONA: —" E hoa ma hoki

   mai, kei maumau noa koutou ki te mate—

   he porangi tena mahi. " Kai runga ko WI

   PAIPORA: —" Hoki mai e hoa ma, ka mate

   koutou   i tena  ritenga kino. "   Heoti,

   kaore i whakaaetia mai e te Hau Hau ia

    matou korero. Inaianei kua noho ke ra-

   tou, kua noho ke matou—kaore e kite atu,

   kaore e kite mai. Kia rongo mai koutou,

   nga pakeha me  nga maori, kua timata te

   hara a te Hau Hau ki a matou. Ko nga

    hoiho a te runanga tahaetia ana; ko te-

    tahi i hoatu hei ara mo to ratou poropiti ki

    Waikato, ko  tetahi i hokona hei utu ka-

   raihe ma ratou. Katahi te kanga he Hau

    Hau, te taea te to mui ki runga ki te rite-

   nga o te Ture whakawa ai.

               Na RENATA PUKUTUTU.

      [E Renata, tera ano ra e taea te to mai

    ki runga ki nga ritenga o te Ture, otira he

    waiho marire. Tena ka anga ia ka kino i

    to tatou kainga apopo ake nei—e pai ana,

    nana ano. Ko etahi o nga kupu i roto i to

    reta kaore i ata marama. Ka tuhi koe a

    muri ake nei kia marama rawa nga reta. ]

KARANGATIA! KARANGATIA!





TENEI   TE  HAERE  NEI nga kaipuke taonga

 a te HUTANA mua ko te EAWINI i roto

i nga marama katoa. Heoti nei ano te whare e

uta tika totiti mai ana i Ingarani i te hanga nei i

te Paraikete, na reira hoki i iti ai te utu.

  Te kau enei takai Paraikete kua tae mai i tenei

takiwa tonu  he whero te ahua, he ma etahi, he

puru etahi—he mahana katoa.

  Tenei hoki nga kahu huruhuru, nga kahu ma"

hana katoa ano hoki, kua tae hou mai hei kohu

mo te HOTOKE. Otira  hei aha i korerotia ai

tenei whare, te whare kua mohiotia o nga tangata

katoa o Heretaunga.





  Haere  mai, tirohia nga paraikete.

      Nu te HUTANA raua ko te EAWINI.

 NGA  MAHI A TE HOTOKE.





 KO    te ROPITANA  o Nepia e karanga ana ki

       nga rangatira me nga tangata o Heretaunga,

 tenei kei a ia nga tino KAHU HOTOKE—nga

 Paraikete, nga Tarau Huruhuru, nga Koti Huru-

 huru, nga Haora Wahine, nga Kawhe, nga aha

 noa atu.



    Ki te hiahia te tangata kia tuia mariretia he

 kahu  mona, kei te whare o te Ropitana nga kai

 tui—ahakoa  kahu  tane, kahu wahine ranei. E

 mahara ana te Ropitana tera e pai nga tangata ki

 tana mahi  me ka  whakamatau ratou—ko tana

 mahi tonu tenei i Akarana i mua, he hoko.



     Ko te whare kei ko atu o te Toa o te

  Hutana raua ko te Eawini, na te mea kei tetahi

  taha o te rori.

                   Na te ROPITANA.







   TENEI TE HANGA! 

  E RIMA nga pouaka TERA TANE, raenga

 TERA   WAHINE katahi tou ka tae mai ki

  au—e  wahia ana e au inaianei ano.

      Te utu o te Tera Tane kotahi pauna, te

  kau ma, rima, herengi—haere atu etahi ki runga

   ake,

                        Na RAWHE.





       PANUITANGA

   KI NGA  TANGATA  O TE WAIROA.

  KO     au tenei, ko PERENITIHI o te Wairoa

        Kai-hoko taonga, e mea atu ana ki nga ta-

  ngata o konei kia mohio ratou tenei kei au e tu

  ana hei hoko; —

           He Huka

            He Ti

              He Paraoa

               He  Pihiketi

               He Paraikete

            He Raka

    Me nga kahu katoa ano hoki; ma te aha e ta-

   tau.

   Kai au e tu ana nga kai me nga, taonga e

        tau ana mo nga tangata rere kaipuke.

                TE WAKA MAORI  O AHURIRI.

KOTAHI         PAUNA          TE    KAU



         HERENGI  HEI  UTU.

NO roto i nga marama e ono kua hori atu nei.

   KA  NGARO    i te parae i Pakohai tetahi

HOIHO  tu a PONGO  WHERO   nei; kaore he

ma; ko te parani kei te pakihiwi, he penei A L

—na  te mea i huia tonutia nga reta. Ka hoatu

nga moni i runga ake nei ki te tangata mana e

mau  mai taua hoiho ki a



             PAAKA O NEPIA

                                  Puiha nei.

  Nepia, Mei 4, 1865.

    WHAKARONGO!!



 E MEA   ana a WIREMU RAETEPONE, o

      Waipawa, ki ona hoa Maori kia rongo mai

 ratou e hokohoko tonu ana ia i te Witi, i te Poaka,

 te aha noa atu hoki a te tangata maori.

   Rupeke katoa nga taonga, me nga kai pakehai

 kei tona whare hanga i Waipawa e tu ana hei hoko.







     - PANUITANGA.

 KO    KAHIKOROWI    e mea atu ana ki nga

       Maori o Heretaunga kia rongo ratou kua

 timati ia tona mahi hanga tera hoiho nei, paraire

 hoiho, kara hoiho, me nga mea mo te hoiho to

 kaata, me nga mea hoiho katoa. Ko tona whare

 kei te Heekipiri Rori, i te ritenga o te whare pa-

 rakimeti, i raro mai nei o te Peeke.



   E mea ana taua pakeha kia whakamatau nga

 tangata ki tona mahi. Akuanei hei te kitenga i

 te pai o te mahi, i te iti o te utu, ka hokihoki

 tonu mai  nga tangata kia mahia e ra o ratou

 tera.

    WHAKARONGO  MAI.



 ME     haere mai nga maori, me nga manuhiri

       puta mai  ki Nepia nei, ki taku whare ma-

 takitaki ai ki aku hanga hou. Ara ko nga TERA.

 WAHINE; ko nga TERA TANE; nga PA-

 RAIRE; he papai anake, he iti ano hoki te utu.

    Tenei hoki nga Hate, nga Tarautete, nga Koti,

 nga Ringi, nga Piwhi, me nga aha noa atu. Kei

  taku whare enei hanga e tu ana, ko te whare e tu

  ana i tetahi taha o te rori i te toa hou o te Hutana.

                      Na RAWHE.





       HAERE MAI KI TE MATAKITAKI.

   TURANGA TERA HOIHO.

  E   MEA ana a HOURA, kai hanga tera nei, ki

       nga tangata Maori o Heretaunga kia rongo

  mai ratou e haere tonu mai ana ki a ia nga uta-

  utanga tera pai o Ingarani mai. He mea whakarite

  marire e ia kia hangaia mai ano; ehara i te mea

  hanga noa. Ko te ritenga o te utu e ngaware ana.

    Tuitui tonu ia i te mea pakaru, me ka mauria

   mai ki a ia.

     Heekipiri rori.





        PANUITANGA.

   HE    pakeha hoko i nga kai maori nga tangata

          kua tuhia nei nga ingoa kiraro iho—ara,

   i te witi, i te aha noa.

           Ko te WATA ratou ko KENERE

                ko WATA ano.

 E RUA PAUNA HEI UTU.

KUA      HAERE    atu i nga parae i te ritenga ki

      te arawhata i Tutaekuri, tetahi HOIHO

RAHOPOKA   WHERO; e 5 putu te teitei; ko

te parani he penei kei te pakihiwi maui J C; he

huruhuru ma e whakauru ana ki roto ki runga ki

te pakihiwi maui; be ahua poto te waero me nga

huruhuru o te kaki. Ko te taringa katau he mea

titore. Kua hungia katoatia nga waewae.

  Ko te tangata mana e mau mai taua hoiho ki a

te MIRA  i te Heekipiri Rori i Nepia nei ka utua

ki nga pauna e rua.







Whare  Hoko i Waipureku

                   I HUAINA   KO

      TE AKA O NOA.

 NO te mea kua tae hou mai he nui nga hanga

   ki a te NOIHU  o Nepia nei, no konei ka

 mea ia me kawe atu ki Waipureku etahi hei hoko

 ma nga tangata o reira, pakeha, Maori hoki.



   Ko  etahi enei ara; he Tera, he  Paraire, he

 Kipa, he Pata, me nga mea rino katoa, he Puutu,

 he Kai, he Kahu, he aha noa atu.



   He mea kaiwhiri anake ano enei hanga nana.

 Ko  te utu, rite tonu ki to te Taone—kaore he

 whakakakenga.





           KIA Momo

Ko  ERUERA    PATITANA

             TE KAI  HOKO.





   He  Whare  takotoranga Meera ia.

     TOA HANGA HOU.

  TENEI  kua hangaia houtia taku Toa hanga i

      te Heekipiri Rori i Nepia; kua whakanuia

 tenei kia o ai aku hanga hou ki roto. Hou  te

 whare, hou hoki nga hanga. Ekore ano e taea e

 au te tatau i nga hanga; ko nga hanga katoa ia

 kei au, kaore he mea i mahue. Ko  te utu kei

  tona ritenga tonu, he ngaware tonu.

    Ma koutou e haere mai ki te matakitaki. Kia

  mohio koutou ki te whare, kei tona turanga ra

  ano i tetahi taha o te rori i te whare Kawanata-

  nga nei i Nepia. E rua nga matapihi o te whare

  inaianei hei matauranga ma koutou; kotahi tonu

  ia te matapihi i mua ai.





        KIA MOHIO KOUTOU,

                   KO TE

    WHARE     O  NOIHU.





        PANUITANGA.

  KO    aku hanga i taia atu nei au na runga mai i

         te kaipuke i a te NEPIA kua pau tenei te

  hoko—ekore  hoki e toe i te papai o aua hanga.

   Ko tenei he taonga hou enei kei au i tenei takiwa

  na runga mai i etahi kaipuke maha; ekore e taea

  te tatau. Ko taku karanga ano i mua ra, koia ano

   tena; ka kore te moni i a koutou, ahakoa tena,

   me haeremai ano koutou ki te matakitaki—tena te

   rangi e kite ai koutou i te moni ka hoki mai ki te

   hoko.

     E hiahia ana au ki te hoko taewa; ma te tanga-

   ta e whai taewa ana e haere mai ki taku whare,

  maku  e hoko.

                     Na te HATANA.