TE











       "KO TE TIKA, KO TE PONO, KO TE AROHA. "

No. 59. ]       NEPIA, HATAREI, HEPETEMA   9, 1865. [VOL. III.

KAORE  tahi he korero mo matou i tenei

nuipepa. Otira he korero ano me kore te

kapi o te nuipepa i te huhua o nga reta

nga tangata. Ko nga Hau Hau o Waiapu

kai te mate tonu. Ekore ano hoki e puta

tona ritenga i tenei takiwa o te Whaka-

pono. Kua  whakamatau  nei hoki ratou

ki  te taha Kuini; a kua kere ratou e

kaha, hua noa pea me  ata noho inaianei,

me  whakarere nga, mahi kuare. Tena nga

Hau  Hau o Tokomaru kai te huihui ki tu

riri ki a Henare Potae.. Akuanei ko tona

ahua he pena ano me Waiapu.





        PANUITANGA.

            Wairoa, Akuhata 31, 1865.

 KI Waiapu, tena koutou. E hoa ma tenei

 te hanga he ora atu no te ngakau  ki a

 koutou katoa, ka mate te iwi whakahihi te

 Hau Hau. Tenei hoki te ki nei enei Hau

 Hau he parau anake te matenga o ena o

 ratou. Tena e hoa ma whakawiria ra !

 Whatia  te taringa o te Hau Hau ! Ka

 mate ena i a koutou; ki te oma, whaia kia

 mate rawa—uaua  i tohetohe, i tua mai, i

 tua atu.



 KUA  rongo matou ko tetahi o nga Minita

 o te Hahi o Ingarani kua uru ki nga Hau

 Hau  o Tokomaru, ko Matiaha Pohoi te

 ingoa. Kua  waiho taua tangata e te Hau

 Hau  hei Tienara mo ratou. E ki aua ua

 te Kereihi, Minita pakeha, i ako taua ta-

 ngata ki nga ritenga o te Whakapono. Ko

 te putanga tenei o tona matauranga, koia

 tenei he ''Poropiti Hau Hau. "

                          

 Ko  ENEI  RETA I RARO IHO NEI I MAHUE I

    TERA NUIPEPA.

         Te Hatepe, Akuhata 14, 1865.

 KI  A TE MAKARINI, —

    E taku hoa, tenakoe. Tena nga korero

  ki a koe kei a te Taitene o to matou toanga.

  Ko to matou toanga tenei ka horo nga, pa

  o te Hau Hau, a Rangitukia, a Pakairo-

  miromi; me  te hinga nga tangata o anei

  pa, i hinga e 23. Kua hinga a te Iharaira

  Porourangi; kua whaia haeretia e matou

  nga morehu. Kua tae matou ki Horoera,

  ki Pohakiu, ki te Wharariki, ki Maruhou,

  ki te Kawakawa, ki Korare, ki Hunga-

  hungatoroa, ki te Kopuru. Ko nga tangata

  i mate o anei pa tokowha; haunga nga

  wahine, nga tamariki, nga tane koroheke,

  e 50, ko nga mea enei i mau mai i a matou

  i te puihi—ko nga tane i whati katoa ki to

  koraha. Tena nga haki a te Hau Hau kei

a te Taitene, naku i hoatu kia mauria atu

ki a koe. Ka  huri,

  He  korero ano tenei. Maku etahi haki

i a korua ko te Taitene kia 3—e rua kara

whero, kotai kara ma—hei awhina mo taku

haki  i riro i to matou pa horo, i Tikitiki.

Kia pono mai. Ka  huri nga korero ki a

koe. Na  to hoa aroha.

          Na te WIKIRIWHI MATEHE.



          Tuparoa, Akuhata 1. 5, 1865,

   E taku  hoa aroha, e te Makarini, te-

nakoe  me nga hoa pakeha, me o tatou hoa

 maori, tenakoutou katoa. Tena nga korero

 o te matenga o te Hau Hau, ara o te tino

 rangatira o te Hau Hau, o Porourangi.

 E hoa ma tenakoutou. E aku hoa maori

 Kuini e noho ana i te motu nei whakarongo

 mai, kua hinga te Hau Hau o Waiapu.

 Kati me  titiro nga. iwi e mau ana ki te

 kino. Me  whakamutu taua karakia kino;

 ko te putake tena o te mate o Ngatiporou,

 ko te karakia Hau Hau. E hoa ma, tukua

 atu kia rere ki te ao katoa. Na to koutou

 hoa,

               Na  PlNEAMINE  TUHAKA,

                    o Waiapu.



          Wharekahika, Akuhata, 1865.

   Haere  ra e taku pukapuka  ki Here-

 taunga ki taku hoa ki a te Makarini. E

 hoa tenakoe, he rahi taku aroha atu ki a

 koe. E  hoa tenei matou kei te mahi i to

 matou pa. Tenei hoki a Hohua raua ko te

 Tane kua tae mai kei konei, me nga wahine

 me  nga  tamariki. E hoa  tenei ra a te

  Iharaira kei te mahi, kei te whakahau i

 nga tangata kia kaha te mahi i te pa me

 tana kupu tohutohu hoki ki a matou. Ka

  huri ena.

    E hoa kua tae mai tetahi pukapuka o te

  Hata ma ki a matou. Ko te kupu o taua

  pukapuka ko te matenga o Himi awhekaihe

  ki Whakatane—tokowha  ratou. Ko  te

  kapu mai o aua rangatira kua mate a Himi

  ratou ko ana hoa pakeha. E  rapu ana

  matou i te take; he pera ranei me te Wa-

  kana, he pohea ranei. Ka huri enei kupu.

    E hoa kua mate te Hau Hau. E rua

  pa horo, ko Pakairomiromi, ko Rangitukia.

  Ko  to rangatira o roto ko Porourangi—

  mate rawa. Haunga  atu etahi i mate;

  heoi ano te rangatira o Waiapu ka hinga

  nei. Me  aha i tona whakawhirinaki ki

  runga ki te hara o te tangata, Na to hoa

  aroha,

       Na WIREMU TE HUIRAMA PAHURU.



            Mawhai, Akuhata 11, 1865.

  KI A TE MAKARINI, —

    E toku hoa aroha tena koe. Tenei kua

  hui katoa nga Runanga Kuini ki te Mawhai

24              TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

nei tatari ai ki te ra mo te whawhai ki te

Hau Hau o Tokomaru. Anei hoki a Ta-

ranaki kua tae mai kei konei e mahi ana i

tona mahi porangi. Kua  hui katoa mai

tera i a Karauria me tona Runanga katoa

ki konei, nga wahine, nga tamariki. Ka

mahue  atu a Uawa  ka noho  tuturu ki

konei  kia tatari ki Tokomaru  ki te iwi

 kuare  nei, ka ore  nei e titiro atu ki te

 Upoko o Rura raua ko Riki kua motu ki

 te whanga, tohe tonu atu ano ki taua atua

 parau nei. E hoa kua tata te riri ki konei;

 kei au e roa ana. Ara kei te hanga i te

 pa, kei te tari kai hei oranga. He raruraru

 hoki noku ki nga wahine ki nga tamariki a

 tenei ia Karauria nei kua tae katoa mai ki

 konei. A  kua marama  tenei, katahi ano

 ka whakaaetia e au. Kei te hokinga mai

 o te tima te rongo ai koe i nga korero o

 konei.

   He kupu  ke tenei naku mo etahi mini

 kia 90, mo etahi paura hoki 20—ka kitea

 hoki te pai o te mini. Kia tere mai; me

 tahi hoia, hoki mo  konei, kia tere mai.

 Kua hui te Hau Hau katoa ki Tokomaru

 e 290; kua hui nei hoki ratou ki Toko-

 maru hei hoa riri mo matou ki konei 130

 te taha Kawana. A  kua oti ratou te wha-

 kaoati e au, koi a tenei; —

   E  oati pono ana  ahau kia tu tonu hei

 tangata mo te Kuini o Ingarangi kia rongo

 i ana ture ake tonu atu.

   Tanara Whakataka, Arapeta Potae,

    Hori Waiti, Hirini Kahua,

   Anaru  Tahuna, Pateriki,

    Kaoro, Poihipi Paraoa,

   Hone Tahu, Wi Te Rangi,

   Hemi  Kaipau, Pekamu,

   Hone  Paerata, Hare Mauhata,

    Hohepa Karaka, Piniha Ratapu,

    Hotene Mihakai, Patara Wahaaruhe,

    Pene Kerekere, Hori Wero,

    Peka Pararakau. Apirana Toko,

    Hamuera Kaporo, Matiu Tai,

    Wi Kirikiri, Hapi,

    Wi Wananga, Paora Paura,

    Peta Wero, Kepa Tarawehi

   Wi Tama, Tamati Kahu,

    Kerehona, Piripi Wananga,

   Te Munu, Hemi Puangi,

    Hone Te Whaea, Hirini Ahunuku,

    Herewini Tamahori, Hone Whakapau,

    Karepa Uruahu, Neho Tauira,

    Awherata, Hunia  Pohoiwi,

    Tamati Paku, Wi Pere,

    Paaka Mutu, Turehu,

    Rota Kano, Pita Honao,

     Eru Rito, Tiopira,

    Hare Waiti, Hohaia Tara,

    Kepa Tiwha, Wereta,

    Hone Maeha, Heta,

    Piripi Rua, Wiremu,

    Tone, Te Hata,

    Rutene  Morehu, Karauria Pahura,

     Te Teira Whangai,

    Reweti, Hori Patene,

    Hami  Rakaitapu, Pere,

    Pera Puhipuhi, Pera Kapo,

    Komene, Hori Mokai,

     Eru te Whana, Aterea Mokai,

    Te Paki Pare, Wiremu Te Puki,

    Patene Wera, Apirana Topi,

 Mikaere Puata, Pehimana,

 Henare Ruru, Rutene Kuhukuhu,

 Paraire, Karepa Kautuku,

 Hemara Tuhi, Harawira Tupara,

 Hirini Pero, Peka Kahure,

 Hori Karaka, Tamihana Kaharau,

 Hohepa Taru, Horomona Keu,

 Harawira Karaha, Wiremu  Maihi,

 Eruini te Te, Hohua Kawhea,

  Ihimaera, Hare Matenga,

  Herewini Mutu, Te Rihi,

  Hepeta Maitai, Tana Maitai,

  Paora Tu, Tamati Ota,

  Enoka Tukunga, Paaka Tipare,

  Epiniha Matamata, Wi Mo,

  Tare, Pere,

  Mita, Hakaraia Whango,

  Wi Whango, Te Teira Tawhiro,

  Hemi Tatu. Timoti Potango,

  Karanama Keka, Hohepa Poito,

  Raniera Tango, Paora Mata,

  Nikorima Tautini, Patihana Aukomiro,

  Tamatauira, Hamiora Karo.

  [He wahine hapai pu enei. ]

  Te Pora Potae, Mere Potae,

  Maora Paerata, Heni Wahaaruhe,

  Meri Kerekere, Rawinia Paura,

  Arapera Pahura, Ka huri.

Naku na II. Potae i tuhi to ratou wha-

kaaetanga.

  He korero ke ano tenei, ko toku matenga

i te Hau Hau.

  TOKU  taenga atu ki uta i runga i te tima,

i to tatou hokinga mai i Waiapu ra, ka

tuaritia e au nga raiwhara; tu ake ki te-

tahi rangi ka   tonoa e  au  tokowaru

ki te tiki i aku poaka hei kai ma ma-

tou. No te taenga atu ki Tokomaru ka

murua nga pu, ka hereheretia nga tangata.

Ka  haere taku reta kia tukua mai nga pu

kia herea atu nga  tangata; a ka tukua

mai  nga pu, ko nga tangata i herea atu.

Ko  aua pu i hoki mai nei e 5 nga raiwhara,

e 2 nga makete. No  te taenga mai ka ora

toku ngakau. Tenei hoki a Hirini te Kani

kei konei e noho ana, te 10 ona hoa. He

haere mai ki te whakahoki i nga Hau Hau

 o Turanga ki tona wahi noho ai. A kaore

ia i tukua e au no te mea kua kino nga

tikanga a te Hau Hau; kua muru i te

 taonga, i te kai, i te wahine; kua herehere

i nga tangata haere noa—kua nui te kino

 Kati kei konei tonu ia e noho ana, kua rua

 ratapu ki konei.

             Ka huri,

                    Na  to hoa aroha,

                      H. POTAE.



                    Akuhata 7, 1865.

                       Wharekahika.

 KI A TE MAKARINI, —

   E to matou hoa aroha i roto i nga mahi

 tohu a to  tatou Ariki a Ihu Karaiti, te-

 nakoe.

   Tenei ta matou  reta ka haere atu ki a

 koe mo te nuipepa o nga ingoa o nga ta-

 ngata o Wharekahika, o te Kawakawa, kua

 tae mai nei ki a matou. Ka  kite matou

 kaore tetahi o nga tangata i tuhituhia ai ki

 te pukapuka i roto i taua nuipepa. Te

 kitenga o taua tangata ka nui tona riri mo

 tona ngarumanga i roto i te pukapuka.

                TE WAKA  MAORI  O AHURIRI. 25

Otira he tika tana riri no te mea ko taua

tangata te Upoko Runanga o nga tangata

o te Kawakawa. Ko te Iharaira he Upoko

Runanga no te iwi katoa. Koia matou ka

tuhi atu nei ki a koe kia tuaruatia ano te

perehitanga o nga ingoa  o nga tangata i

mahue  nei tetahi. A, tenei ano etahi katahi

nei ka mohiotia. 1 wareware i te pukapuka

tuatahi; no  te huihuinga mai ki Whare-

kahika nei katahi ka mohiotia. Koia tenei

ko  ratou ingoa; ko te tuatahi ko tangata

kaore nei tona ingoa i roto i te nuipepa; —

  Hohepa Tawhaki, Wiremu Tamatama,

  Ihaka te Kahu, Hori Tapore,

   Raharuhi Tapore, Reweti Wharite,

   Reihana Pahia, Tamati Topi,

  Nikorima Whanau, Watene Tawa,

  Tipene Manawa, Arapata Haua,

  Haimona  Honorua, Paratene Maomao,

   Piniera Manuka.

   Ko nga  tangata enei kaore i rite i nga

pu. Otira e 27 tangata kaore i rite i nga

 pu. Ka  huri.

         Na te Runanga o te

             IHARAIRA HOUKAMAU.





       Te Mawhai, Akuhata 30, 1865.

 KI A TE MAKARINI,

   E taku  hoa aroha, tena koe. Tenei te

korero o konei. Kua hinga te Hau Hau o

 Tokomaru, o Uawa. E toru nga pa i horo.

 Kotahi te parekura i te parae. No nga pa,

 te kau ma  toru nga tangata i mate, na

 matou i tanu. No te parekura tokowha,

 na matou ano i tanu. Ko  nga taotu he

 tokomaha atu. Ko nga taotu kua tae mai

 kei au e whitu, na ratou tonu i haere mai.

 Ko nga tane ora kua tae mai 10, he korona

 nei; na ratou ano i haere mai. Ko nga

 wahine ko nga tamariki 80 no roto i nga

 pa. He tini te taonga i riro mai i te ope

 Kuini; te kai, te poaka, te kau, te hipi, te

 hoiho. Ko nga mea o te taha Kuini i mate

 tokorua; ko nga taotu tokorima—heoi ano

 te utu o te Hau Hau. Ko raua ingoa ko

 Wi Mo, ko Pera Tapatu. Ko Wi Mo no

 Nukutaurua, he noho nona ki runga ki nga

 Atua o  Toiroa i mate ai. Ko Pera e tau

 tohea ana; ki ta etahi ki na matou ano i

 pupuhi, ki ta etahi na te Hau Hau.

   Ko   te take i tuta ai tenei riri he haere-

 nga ki te tiki kai i Tokomaru; te kitenga

 a te Hau Hau ka whaia, ka tahuri te ope

 Kuini ka puhia; ka rongo a te Hotene

 ratou ko  tona ope  (i Waipiro hold i a e

 noho ana e kati ana i te Hau Hau o Puke-

 maire) ka haere mai ia me ona hoia maori

 kotahi rau e 29; ka tae mai ka haoa e

 maua te pa o te Hau Hau—ko te hinganga

 i hinga ai te Hau Hau.

   Kati kei Uawa ratou e noho ana inaianei,

 kei te hanga pa mo  ratou he pa riri mai

 ano ki au, Kua  tukua atu e au etahi o

 nga wahine hei kawe  atu i aku reta ki a

 ratou hei mea atu: —" Kati te riri, whaka-

 rerea to koutou atua; homai  o koutou

 poropiti ki a au. Kaore koutou e toa. "

   Kaore ratou e whakaae mai ki aku ko-

 rero. Kua kore ano hoki ratou e pai i mua

 raka. Kotahi anake te mea i whakaaetia

 e ratou ko te riri kia kore. Ehara i te mea

kia kore rawa; erangi e mea ana i to ratou

pa kia oti; e tatari ana hoki ki a Rongo-

whakaata, ki a Mahaki; kei reira hoki ta

ratou pohi kei te tiki i aua iwi hei tuara mo

ratou; no reira hoki etahi o nga tupapaku

kua  mate  nei, me te poropiti ano hoki.

He  kupu tenei ki a koe kia tere hoki he

tuara mo matou.

       Ka huri, na to hoa,

                       H. POTAE.

   Tenei au ka kite i te korero a te Nuipepa

e ui ana koe ki te putake o te riri ki Toko-

maru. Ko  te take o tenei riri ko te Hau

Hau  te timatanga o  te riri. Mo taku

haerenga atu ki Nepia ki te tiki mea wha-

kamate mo  ratou. Te  tuarua, mo toku

haerenga ki Waiapu ki te whakaheke toto.

Te tuatoru, mo taku mauranga mai ia Hemi,

te tangata whakaheke toto. Otira he moa

noa  tenei; ekore ano e riri. Erangi na

nga  poropiti o Taranaki, o Turanga, ka

tae mai ki reira; katahi ano ka tino nui

rawa mai to ratou ngakau riri; ka murua

e ratou nga mea  o te taha Kuini; ka ta-

huna  nga whare; ka tukitukia nga kai.

 Kaore  au i oho atu  ka titiro ratou kaore

 oku ngakau  ki a  ratou katahi ratou ka

haere ki Pukemaire ki te whawhai ki a te

 Mokena, ki a te Hotene me a raua na ope

 Kuini, me nga pakeha hoki. Haere ake e

 wha te kau taua ope. Katahi ano au ka

 whakaaro mo te whawhai ki a ratou.

   Kua nui haere hoki te mahi o te Hau

 Hau  ki a ratou; kua pakaru nga whare

 karakia i a ratou; kua whiwhi hoki ratou

 ki te Atua.

   Katahi au ka whakaaro kia whawhaitia e

 au taua Atua kia haere atu ki ro ngahere.

   E kore hoki au e pai kia waiho tena atua

 kino, kai tangata, kohuru, i toku taha noho

 ai; kei tahuri mai hoki ki au tu kino ai.

 Koia tenei nga korero o tenei riri.



        Wharekahika, Akuhata 6, 1865.

   E hoa e te Makarini, tena koe. Tenei

 nga taonga mo te Houkamau ka tae mai.

 E hari ana ia me tona iwi ki enei taputapu,

 ki te aroha hoki o te Kawanatanga ki a ia.

 Tenei matou kei te mahi tonu i to matou

 pa; kaore ano i oti noa, ahakoa kei te tohe

 tonu nga tangata ki te mahi kia taea ra ano

 te otinga. Kaore he korero ke atu o konei

 ki a koe; kei te ora a te Houkamau kei te

 ata whakahaere  ano i ana tangata, kei te

 ata mahi i tona mahi. Tenei hoki a Hohua

 ma ka tae mai, kua mahue atu a te Kawa-

 kawa; ka haere mai ratou ka oma hoki a

 te Hau  Hau ki Kotare. Kaore rawa he

 Hau  Hau i Horoera a tae noa mai ki te

 Kawakawa, kua oma katoa ki te puihi. I

 tae mai  tetahi pohi o raro, ko Patara kei

 Raukokore tonu  e noho ana. Tena nga

 korero o te riri kei Waiapu; i rongo matou

 ka nui te Hau Hau kua mate; ko Iharaira

 Porourangi kua mate me te tini ona hoa.

              Na to hoa aroha,

                  Ma ROTA WAITOA.



       Wharekahika, Akuhata 6, 1865.

 KI A TE MAKARINI RATOU KO TONA RU-

       RANGA.

   E  hoa ma, tenei kua tae mai te puka-

26              TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

puka o raro tata ake nei ki a matou na nga

rangatira o aua wahi, no Tikirau puta noa

ki Raukokore, a tae noa ki te Kaha. No

te 22 o nga ra o Hurae ka tuhia mai taua

reta: —"   Hurae  22, 1865 Moutara wahi

o Tikirau. Ki Makeronia  ki a te Iharaira.

E  hoa he mihi atu tenei naku ki a koe;

tenarakoe i roto i nga atawhaitanga a te

Kawana i a koe. Ka  huri te mihi, ka tu

te kupu. Ka pai o ritenga ki a matou, au

ritenga ano e te rangatira he marama ki te

whakarongo. Kei  a koe anake he korero

mo   tatou i anei nga rangi kei te wahi e

mahi ona. Whakarongo mai. ekore matou

 e tae atu ki a Ngatiporou o pokia mai na e

te pakeha  raua ko te maori. Heoi, me

whakarongo  tonu atu matou. " Ka huri a

 ratou korero.

    Na  te HATA,

    Na  te MATENGA PERARO,

    Na te Ao PURURANGI,

     Ara na te HUIHUINGA O TE WHANAU A

           PANUI,

     Na WI HUIRAMA PAHURU.





           Tuparoa, Akuhata 1, 5 1865.

 KI A TE MAKARINI.

   E hoa e te Makarini, tenakoe. Kua tae

 atu nga tangata o Tuparoa ki te Awanui ki

 te hanga pa ki reira.

   Haere ake 120 tangata i te 29 o Hurae:

 tae raua atu ratau ki te Horo wehea ake e

 50  i haere ki te Awanui ki te hanga i te

 pa; 70 hei heteri ki te Horo, ki Waioma-

 tatini ki roto ki nga pa tawhito o te Hau

 Hau. He takarokaro ta raua mahi ko te

 Hau  Hau. Pupuhi mai tetahi, pupuhi atu

 tetahi i rawahi nei o Waiapu. Puta ana

 mai nga tangata o Pukemaire ki waho titiro

 mai ai, anga ana nga pu a te ope nei ki

 reira; he whakaatu na  ratau ki te mini, e

 hua pea ekore e tae atu; kei te omanga o

 te Hau Hau ki roto ki tona pa, ka koke te

 mata o te tawhiti nei, a, mahue noa mai te

 pa taea atu ana a te Paroparo—he aua kei

 tua o taua pa. No  te 31 o  tenei Hurae

 ano ka whakaekea mai e te Hau Hau te pa

  o te ope nei; ara a te Horo. Ka hinga o

 te Hau Hau  tokotoru; tokorua na te ope

  Kuini nei i tanu, ko te Rangi te Whata, ko

  Renata te Haua, ko Karapaina i riro atu i

  te Hau Hau. No taua ra ano i whakaekea

  ai o te Hau Hau te pa o Arapeta Haenga a

  Tikapa; kaore he tangata o roto o taua pa,

  i waho ratau e haere ana ki te Hatepe, nga

  tane me nga wahine. Te kitenga kua riro

  to ratau pa i te Hau Hau, tukua ana te

  pohi ki te Awanui ki  te tiki i te 50 ra;

  huia atu tenei ki nga hoia a Arapeta 20 ka

  whitu te kau ai tenei ope. Whakapaea ana

  te pa o te Hau Hau puhia ana e te ope nei

  po noa; i te ata ka horo ano te pa o te

  Hau Hau. Ka hinga o te Hau Hau toko-

  toru, na te ope Kuini nei i tanu; nga ingoa

  ko Hohepa  Pukumahue, ko  Tihere, ko

  Hone  Heke  te rangatira—he tamaiti ki a

  Iharaira te Houkamau. I korero ia ki au i

  Tuparoa he Turupa ia no nga Hoia maori e

  tu nei ki Mohaka; he taina no Paki Apa-

  nui. I puritia e au hei hoia mo Tuparoa

   oma atu ana.

  Kaore nei he utu o te Hau Hau. Ko

Tamati te Aotapunui te utu o te Hau Hau

ki Tikapa, he kaia kiko kei te Kauae nei

te tu, kua ora. Kore rawa atu o te Horo.

  No te 3 o Akuhata nei ka whakaekea a

Pakairomiromi, e hore ana i te pakeha, i

nga  maori o te Hatepe. Hinga ana o te

Hau  Hau 19; nga mea i tanumia e te ope

Kuini  18. Tokotoru  nga rangatira nui

i hinga i konei, ko Porourangi, ko Mohi,

me  tona teina ko Rehera Hawai te ingoa.

Tokorua  nga herehere tane, me nga wahine

tamariki hoki. Kaore ano he utu o te Hau

 i konei.

  Kua  horo ano a Horoera, a Kotare; kua

horo  i te ope Kuini maori. Ko  etahi o

 enei pa i horo noa atu, i mate o reira toko-

 wha tangata, i herehere mai etahi. Kei a

 Taitene ma nga korero marama ki a koutou.

   Ko Pukemaire kei te tu ano; kua hui-

 hui o Turanga, o  Tokomaru ki roto o

 Pukemaire. Heoi kei te noho nei nga

 tangata kei te takare ki Tokomaru, kei te

 pupuri nei au, kei nga rangatira pakeha,

 maori, te kupu mo Tokomaru e tukua atu

 ai.

      Ka huri, na to hoa aroha,

                Na RANIERA  

                      o Tuparoa.

   Kua  tiro atu i tenei ra nga tangata ki te

 Awanui ki te tiaki i nga mea o te Kaipuke

 

 atu tu pikau ki te Hatepe ka hoki mai ui.

 Ko  au  e tae kau ki reira kia kite i nga

 pakeha, maori hoki, ka hoki mai ai. Otira,

 tera koe e hoha  i te maha o enei tapitapi

 aku.





              Te Hatepe, Waiapu,

                 30th Akuhata, 1865.

 KI  A TE  MAKARINI, —

   E  taku hoa aroha, tena koe. Kua  tae

 mai nei te tima, a kua kite nei hoki matou

 i au reta. Kei te nui nei hoki te Whaka-

 pai o te iwi nei mo to tukunga i ta taua

 nei reta kia hohoro te puta i te Waka

 Maori. Kia wawe te rongo nga iwi katoa

 o te motu nei i nga mahi o Waiapu  nei.

  E taku hoa aroha, he korero ano tenei no

 muri i a Kapene Taitene.

   I te 18 o nga ra o Akuhata nei, ka puta

  mai te Pohimana o Tuparoa ka korerotia

  nga korero ki a matou. Kua whakatika

  katoa te iwi o te Rev. Raniera Kawhia kei

  Mangaropa kei te kati i te Hau Hau o

  Tokomaru, kei puta mai ki Waiapu nei.

  Kua tao mai hoki tutahi Poropiti no Tu-

  ranga ki te whakapoti i Tokomaru kia

  kaha ai ki te whawhai ki a matou ki te

  taha Kuini.

    Ka tukua mai e te Rev. Raniera Kawhia

  te reta kia tukua atu e matou etahi hoia

  maori kia te 10, mo taua whawhai ki Toko-

  maru, hei whai i muri o te ope 120, a i

  haere atu te 12, o Ngatikokopu i te Ha-

  tepe nei.

    I te 19 o Akuhata ka haere atu te 12 e

  Ngatikokopu  i konei. I muri i a ratou

  ka kitea atu te Hau Hau kua whakaeke

  ki Taurauga-a-kohu, ka kitea atu ki nga

  whare ka ka i te ahi. He koroua, he kui:

                TE  WAKA  MAORI O AHURIRI. 27

nga tangata o taua kainga. Ka puhia e

te Hau  Hau nga  kuia toko 3. kotahi i

mate rawa, ka oma a Hare Kauki, ka

mau ki nga tamariki me nga koroua me

etahi o nga kuia. Te taenga ki te nga-

here ka hoki a Hare Kauki ki te whawhai

ki te ope a te Hau Hau, hinga ana te Hau

Hau hoko tahi mate rawa; a no te Ratapu

ka tae mai ia ki konei ratou ko aua tama-

riki.

  I te 22 o nga  ra ka haere atu o ma-

tou  wahine, tamariki, me etahi tane ki

Pakairomiromi ki te tiki kai. Katahi ka

huakina  mai e te Hau  Hau ka  puhia,

kihai tetahi i. tu. Katahi ka whakaho-

kia e nga tane te riri ki te Hau  Hau,

kihai ratou i te 10, engari ko te Hau Hau e

20. Ka  puhia atu e nga Kuini, i hinga te

 Hau Hau  toko 4, kotahi i riro mai i a

matou—no   waenganui o te whawhai ka,

 tae atu matou, a na matou i tanu to te Hau

 Hau  ko Hare Te  Whakamiha  te ingoa,

                                                                                                            

 toko 3 i riro atu i nga Hau Hau. Ka

 hoki mai matou, tae kaa ki te wai, ka hu-

 aki mai te matua a te Hau Hau ki Rangi-

 tukia e 50.

   Hoki tonu hoki te ope Kuini, a i tino

 kaha rawa ta matou whawhai ki nga Hau

 Hau; ko tera hoki kei roto i te parepare e

 pupuhi mai aua ki a matou. I rutu au i

 enei whawhaitanga i taua ra.

   Hinga aua te Hau Hau  toko 3, mate

 rawa, toko wha o te ata ka toko 7 ai; a

 ua te kore paura ka hoki mai matou. Ki-

 hai te pakeha i uru ki roto. Mei haere ake

 te pakeha kua ngaro te Hau Hau i tenei

 whawhaitanga; kihai hoki te ope Kuini i

 tae ake, ko matou i whawhai ki te 50 o to

 Hau Hau, e 30 matou. Ko  nga tino ta-

 ngata o te Hau Hau i hinga i tenei wha-

 whaitanga, ko Renata Haua he taitama-

 riki rangatira, ko tetahi o nga Poropiti, ko

 te Kipa te ingoa no Taranaki, na te Hau

 Hau ano i korero mai.

   I tenei ra 30 o Akuhata nei ka tae mai

 te ope Kuini i haere ki Tokomaru, e toru

 nga pa horo o te Hau Hau; 18 nga Hau

 Hau i mate rawa a ua te ope Kuini i tanu.

 Tokorua nga mea o te ope Kuini i mate

rawa, toko 4 nga taotu, otira he pai anake

o ratou tu.

  E  hoa e te Makarini, tenei hoki tetahi,

kia tukua mai e koe he kaho paura, kaua

hei te kaho kariri, engari me paura anake

a hei konei kariri ai, he kore paura mo

nga Tupara, mo nga pu maori.

  Kua  nui nei te pai o te Mini Raiwhara,

me tuku mai ano e koe etahi pu kia inaha

mai. Tenei hoki tetahi whakaaro nui o

matou kia tukua mai ano etahi pakeha kia

tokomaha, no te mea ko te rite o te Hau

Hau  kei te ngarara nei kei te Mokomoko

parae, kua patua e te tangata, motu aua te

hiku, kua  mate  ke te tinana, kei te oioi

tonu te hiku. Me te Hau Hau hoki kua

hinga nei toua nuinga kei te tohe tonu ano,

kia pa ra ano  te peneti katahi ka mohio

ka  mate ia. Koia i mea  ai matou kia

tukua mai ano etahi pakeha, hei tino whiu

rawa  i tenei kino.

   E hoa e te Makarini he nui nei te wha-

 kapai me te inihi o te iwi ki a koe, ki te

Kawanatanga hoki.

                                   

   Hei kona ra e hoa, a ma to tatou Atua

 Kaha Rawa tatou tahi e tiaki i roto i enei

 raru nui e pa nei ki taua Hahi. Kua ara

 ano hoki he reo whakawhetai ki to tatou

 Atua.

   Naku, na to hoa aroha,

                 Na MOHI TUREI.

   Tenei ano tetahi kupu kia whakamara-

 matia mai e koe.

   He  tangata no te Hau Hau kei roto i

 Pukemaire, e hiahia aua kia puta mai ki

 waho o Pukemaire a kia haere mai ki te

 Hatepe nei. E ki ana he tokomaha ratou

 ka heke mai; a ki te mea he tokomaha

 ratou kei te marama ano tenei i a matou,

 ina haere mai i raro o te Kara ma, me te

 ata whaki mai ano i nga tino take o ta

 ratou whakarerenga i to ratou Hau Hau;

 me te tuku mai ano i a ratou mea whawhai

 mai ki  a matou, me  te ki tuturu hoki

 hei tangata pono ratou mo te Kuini. Kei

 te marama tenei.

   Engari ko tenei—Ki te mea he tangata

 kotahi, toko 2 ranei, me pehea te tikanga ?

 Mau e whakamarama mai.

      Tenei te Hanga! Tenei te Hanga!!



                MA TE AHA E KORERO ?

           MA  TE KANOHI    ANO  RA  E KITE.



            HE    mea atu tenei ki nga hapu Maori o tenei kainga o Heretau-

                 nga kia rongo ratou ki tenei mahi ahuareka a te pakeha ka

             tae mai nei ki Nepia inaianei. Tera e ki ehara i te tangata, he

            Atua—me   toua mahi piki i te rakau, tona mahi whakawiri i tona

            tinana, ka waiho ko nga ringa hei waewae ko nga waewae ka

            anga ki runga. Etahi mahi ka haere ki runga hoiho kotahi tonu

            waewae  o te tangata ki runga ki te taringa o te hoiho tu ai; me

            etahi mahi mano noa atu, ma te aha e korero ?—kia kapi ra pea

            te nuipepa. Tena  nga kuri, nga maki, nga aha noa atu, me aua

            mahi ano. Engari ma koutou e haere mai kia kite; tena koutou

            e tino mahara he atua. Te utu mo te tomokanga o te tangata o

            wha herengi. Engari me hohoro mai koutou. Kia po wha pea

             ka haere ai aua pakeha.

28              TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

   WHAKARONGO   MAI.

ME    haere mai nga maori, me nga manuhiri

      puta mai  ki Nepia nei, ki taku whare

matakitaki ai ki aku hanga hou. Ara ko nga

TERA  WAHINE; ko nga TERA TANE; nga

PARAIRE; he papai anake, he iti ano hoki te

utu.

   Tenei hoki nga Hate, nga Tarautete, nga Koti,

nga  Ringi, nga Piwhi, me  nga aha noa  atu.

 Kei taku whare enei hunga e tu ana, ko te whare

 o tu ana i tetahi taha o te rori i te toa hou o te

 Hutana.

                     Na RAWHE.

      HAERE HAI KI TE MATAKITAKI.





      PANUITANGA.

 KO     aku hanga i taia atu nei au na ru nga

       mai i te kaipuke i a te NEPIA kua pau

 tenei te hoko—ekore  hoki e toe  i te papai o

 aua hanga. Ko  tenei he taonga hou enei kei au

 i tenei takiwa na runga mai i etahi kaipuke

 maha; ekore e taea te tatau. Ko taku Karanga

 ano i mua ra, koia ano tena; ka kore te moni i a

 koutou, ahakoa tena, me haeremai ano koutou ki

 te matakitaki—tena  te rangi e kite ai koutou i te

 moni ka hoki mai ki te hoko.

   E  hiahia ana au ki te hoko taewa; ma te tangata

 e whai  taewa aua e haere mai ki taku whare,

 maku e hoko.

                    Na te HATANA.



    TITIRO MAI! TITIRO  MAI!

 Koutou  nga tangata e hiahia ana ki te taonga

              ngaware te utu,



 KO    au tenei, ko PERENITIHI, e whaka-

        whetai atu ana ki nga maori o te Wairoa,

  o etahi atu hoki kainga i tenei pito, mo to ratou

  manaaki i au i nga takiwa kua hori nei ki te hoko

  i aku taonga. Na, he mea atu tenei kia rongo

  mai ratou e tukuna katoatia atu ana e au oku

  taonga inaianei; ko nga utu ka whakaititia rawa-

  tia e au, he mea kia we te pau atu, kia watea au

  te hanga i tetahi toa nui atu i te hokonga o nga

  whenua o te Kawanatanga i konei a muri ake nei.

  Hei  reira ka tango mai e au etahi taonga hou

  katoa. Ka pai hoki  au ki reira ai kia waiho au

  hei kai hoko ma nga  tangata i a ratou kaanga,

  witi, aha atu, i runga i te ritenga o te pakeha—

  ara, he koha ano ma te kai hoko.

                     Na PERENITIHI.

     Te Wairoa, Akuhata 1, 1865.





  NGA MAHI  A TE HOTOKE.

   KO    te ROPITANA  o Nepia e karanga ana

         ki nga rangatira me nga tangata o Here-

   taunga, tenei kei a ia nga tino. KAHU HOTOKE

   —nga  Paraikete, nga Tarau Huruhuru, nga Koti

   Huruhuru, nga Haora Wahine, nga Kawhe, nga

   aha noa atu.

      Ki te hiahia te tangata kia tuia mariretia he

   kahu mona, kei te whare o te Ropitana nga

   kai tui—ahakoa kahu tane, kahu wahine ranei. E

   mahara ana te Ropitana tera e pai nga tangata

   ki tana mahi me ka whakamatau ratou—ko tana

   mahi tonu tenei i Akarana i mua, he hoko.

      Ko te whare kei ko atu o te Toa o te

   Hutana  raua ko te Eawini, na te mea kei tetahi

    taha o te rori.

                    Na te ROPITANA,

  TENEI TE HANGA! 



ERIMA    nga pouaka TERA TANE, me nga

     TERA  WAHINE    katahi tou ka tae mai ki

au—e  wahia ana e au inaianei ano.

     Te utu o te Tera Tane kotahi pauna, te

kau  ma rima herengi—haere atu etahi ki runga

ake.

                     Na RAWHE.





      PANUITANGA.

 HE    pakeha  hoko i nga kai maori nga ta-

       ngata kua  tuhia nei nga  ingoa kiraro

iho—ara, i te witi, i te aha noa.

         Ko te WATA ratou ko KENERE

                 ko WATA  ano.







    WHAKARONGO!!

 E MEA    ana a WIREMU RAETEPONE,

      o Waipawa, ki ona  hoa Maori kia rongo

 mai ratou e hokohoko tonu ana ia i te Witi, i te

 Poaka, te aha noa atu. hoki a te tangata maori.

   Rupeke katoa nga taonga, me nga kai pake-

 ha i kei tona whare hanga i Waipawa e tu ana hei

 hoko.







  TURANGA  TERA HOIHO.

  E MEA  ana  a HOURA, kai hanga tera nei,

   ki nga  tangata Maori o  Heretaunga  kia

 rongo mai ratou e haere tonu mai ana ki a ia

 nga utautanga tera pai o Ingarani mai. He mea

 whakarite marire e ia  kia hangaia  mai  ano 

 ehara i te mea hanga  noa. Ko  te ritenga o te

 utu e ngaware ana.

   Tuitui tonu ia i to mea pakaru, me ka mauria

  mai ki a ia.

    Heekipiri rori.







      KARANGATIA!

           KARANGATIA! !

  TENEI TE HAERE NEI nga kaipuke taonga

     a  te HUTANA  raua ko te EAWINI   i

  roto i nga marama  katoa. Heoti nei ano te

  whare e uta te tika tonu mai ana i Ingarani i te

  hanga nei i Paraikete, na reira hoki i iti ai te utu.

    To kau enei takai Paraikete kua tae mai i tenei

  takiwa tonu; he whero te ahua, he ma etahi, he

  puru etahi—he mahana  katoa.

    Tenei hoki nga kahu  huruhuru, nga kahu

  mahana katoa ano hoki, kua tae hou mai hei kahu

  HOTOKE. Otira hei mote aha i korerotia ai

  tenei whare, te whare kua mohiotia e nga tangata

  katoa o Heretaunga.



    Haere mai, tirohia nga paraikete.

          Na te HUTANA raua ko te EAWINI.







       PANUITANGA.

   KIA    rongo mai nga tangata o Mohaka, me

         nga tangata haere hoki. Tenei kua oti e

   au te whakatakoto rongoa whakamate kuri  i

   kou whenua katoa i Mohaka, i Waitaha hoki.

                        Na PIATA

                                o Mohaka.