WAKA MAORI O AHURIRI
   
        "KO TE TIKA, KO TE PONO, KO TE AROHA."
 No. 74.]        NEPIA, HATAREI,   APEREIRA   21, 1866.     [VoL. III.
 HE KUPU ATU  ENEI KI NGA HOA TUHI
                    MAI.
Nikora Ngarangi,
 

Katorika


Hirini to Kani 


 Arapeta Potae,  Hirini
  Kani
  Paora Koropura



 Turanga

Nepia 


 Rongowhakaata, no te Aitanga-a-Ma-
  haki, Turanga.
   Wairengaahika 
   
   
       
  
   Wharekauri inaianei te 12, ko etahi e wha-
   
   
   Aitanga-a-Ma-
   haki 
   Tareha ena e tiaki ana. Ko nga mea  e
   whakahokia ana o Rongowhakaata kaore
   ratou i roto i te riri i Waerengaahika, na
   reira i whakahokia ai ratou. He Hau Hau
   ano ratou, otira i te timatanga o te riri, i
   te taenga atu o te Makarini ma ki reira i
   mua ka maunu mai ratou ki waho—na reira
   i ora ai Otira e rua ano nga whakaaro e
   korero ana nga tangata o reira. Inahoki e
   kiia ana ka kaha te taha Kawana, ka Ka-
   wana ratou—ha kaha te Hau Hau, ka Hau
   Hau  ratou. Ko  tenei kati ano kia maunu
   wawe  mai ki waho kia ora ai ratou.
     Nga  rangatira o te Aitanga-a-Mahaki
   kua tae mai nei e kawea ana ki Whare-
   kauri, ko Tiopira Tawhiao,  ko  Hetariki
   Tutaha. Na, no Rongowhakaata, ko Pe-
himana  Whirikoka.  Kua  hoki  tenei te
tima ki Turanga no te Taitei, te 12 o nga
ra, i rere ai—ko Rongowhakaata i eke ki
runga.   Te  taenga atu ki Turanga  ka
utaina mai era o nga herehere ka mauria
mui  ki Nepia nei ; katahi ka mauria ka-
toatia ki Wharekauri noho ai. Ko  Paora
Parau  no te Aitangahauiti o haere tahi ana
ki  te tiaki haere i aua herehere  ki taua
moutere, ki Wharekauri, a ka hoki mai ai
 ano.


    Kira i Turanga.
  Nepia 
 
 

  Paora Parau
 


 
  
 
 

 Remihio


Petera


          TE WAIROA.
  E WHA te kau nga Hau Hau (hui ki nga
  wahine ki nga tamariki) kua maunu mai i
  roto i to ratou nuinga i Waikare Moana,
  kua rere mai ki te taha Kuini. Ko te teina
  o te Waru  tetahi o ratou—no   Ngatika-
  hungunu o te Wairoa ; ko Potutu Tunu-

90                TE  WAKA  MAORI O AHURIRI,


Maruhakeke


Wairoa


            WAIPAWA.


   Rangituroa
                                    



Heretaunga

Otaki

                    TE WAKA MAORI O AHURIRI
 Po Neke  
  

 Manawatu
  Otaki



   Whanganui




      TE KOHURUTANGA I WHAKATANE.
   Whakatane
     
     Keeti— Akarana Moko
    moko,  ko  Heremita, 
    
    
      Penetito
    
     
     Ko Mohi  te Paohi, Eria, te Hakona, Hohapata
     Wharera, Wiremu Kepa, Meihana
      te Kooti 
     

     
     Hepeta, Horomona Poropiti,  Hemara, Haka-
     raia Tohora, te Uwhi te Haraki, Kereama Toi-
     toi ; me Turi te Matutarewa, mo to mate katoa
     ena.  To ratou be, be whakahau   i etahi kia
     haere 1d te Kaipuke kohuru ai i a te Purunu ra-
     tou ko nga pakeha—ehara i a ratou nana i ko-
     huru engari ua ratou te whakahau.
       Na, ko Mikaere Kirimangu, ko Hekara, ko
     Himone  te Auru, ko Paraharaha, Hoani Pou-
     ruru, Hoani Hupe, Utuku te Rangi, te Aka o Tau
     te Hura, Hunia Marupo, Haki Waihou, Haki
     Tukino, Tamati o Ngatihoko, Tio Wahu, Ha-
     wera te Hihira, Heahea te Pakihiwi, me Raniera
      te Werotokotoko, kua oti te kupu o te Kooti kia
      whakatarewatia katoatia. Na ratou hoki te ko-
      huru ki runga ki te kaipuke i mate ai a te Pu-
     runu—na  o ratou ringa tonu. Hui katoa nga
     mea mo te mate e 29 : nga mea, mo te kuru ko-
      hatu toku 5.
  


      HE KORERO  PUIA.

92                  TE WAKA  MAORI   o AHURIRI.
   Mehiko  (Mexico)
 Amerika,




 Itari (Italy) Pihuwia (Vesu-
 vius) 


 Kotopahi (Cotopaxi) te  ingoa, kei
 Amerika  

Nepia


Tamaporo (Tomboro).
  Tamapawa (Sumbawa)
  Tiawa, (Java), 
 
 
 
 


 Papiai (Pompeii), ko
  Heakiureniama, (Herculaneum). 
  

 Ahiraua (Iceland,) ko Hekera
  (Hekla) te ingoa. Ka rua nga tau e ka
  ana taua maunga ka mate e iwa mano,
  etoru rau, e  toru te kau  ma ono  nga
  tangata ; ko nga kau. kotahi te kau ma
  tahi mano e wha rau ; ko nga hoiho, e rua
  te kau ma  waru  mano ; ko nga  hipi,
  kotahi rau e iwa te kau mano—mate katoa
  enei i te ahi whanariki, i te Raawa o te
  maunga, i te pungarehu, i te ru hoki. E
  rima te kau maero te roa o te whenua
  i heke haere ai te Raawa o te maunga. ; te
  whanui ka te 12 maero; te hohonu ko-
  tahi rau putu. Anana ! me te tino awa
  nui whakaharahara ! Kotahi te awa wai-
   maori i tapukea rawatia, e ono rauputu te
  hohonu—mimiti rawa te wai !
     Nga maunga puia kai te ka tonu i te ao



                       Niuparemata (Taranaki),
                                Aperira 6, 1866.
  KI A TE MAKARINI KEI AHURIRI


 Na HONE PIHAMA TE KEI HANATAUA.
  


                       Na te MAKARINI.

                         Nepia, Aperira 18, 1866.
  KI A TE KAI TUHI o TE WAKA MAORI.
    

Turanga

 Rongowhakaata—i  nga mea ahua pai.  Te
tatari mai a te Hau Hau ki to tima hei uta mai i
   a ratou. Te taunga ake ka haere ko te Wirihana
   apiha pakeha ;  ko Paora Kate,  ko Hirini te
   Kani, ki te hui i te Hau Hau o Rongowhakaata,
   Kei te panuitanga o nga korero ka whiriwhiria
   nga mea  haere ki Wharekauri. Ka  timata te
   oma oma i konei; ka whakatika nga hoia ki te
   whai—ka  mau  etahi, ko etahi i haere atu. Nga
   mea  i tino ngaro atu ki te koraha te 13. Toko-
   rua kei te Pa o Paratene Pototi. Na Wi Ha-
   ronga tetahi i pupuri atu. ko Hemi te Awahaku
   to ingoa—ko  Wi Karoki tetahi. Otira ahakoa
   oma, ahakoa noho, kei te ringaringa o te Ture e
   mau ana.
                       Na PAORA PARAU.

     Kua  kite matou i te reta a Hoani Meihana o
   Manawatu.  Kai te hoatu e matou nga nuipepa
   mana  ki te meera. Ki to mea  e ngaro ana, e
   ngaro atu ana ki kona ano—kaore  i a matou.
    Te utu o to nuipepa te kau herengi mo te tau.


             Taueru. Mahitaone, Wairarapa,
                              Maehe 21, 1866.
   Ki NEPIA, KI A TE KUPA,—
     K hoa e Kupa, tena koe. E hoa kua tae mai
    a Hami Potangaroa ki konei me te kupu a te

               TE WAKA MAORI O AHURIRI,


Mahitaone.  



                      Na WI PARANE
 
        PANUITANGA.         !
                                                                                                            

KUA  PAUNATIA  i WAUTUKAI kotuhi Pu-
raka, Kau rahopoka nei; he kotingotingo te
kara, he mea whakauru te whero ki te mu, 
te ma ki te whero. Ko  te parani he penei |

kei Le papa katau .   Ka  kore e tikina
 mai e te tangata nana i tenei takiwa e ta»
                              o
 koto atu nei tae noa te 27 o nga ra o Aperira,
 i waenganui ra—penei ka hokona, i WAU-
 TUKAI   i taua rangi.

                      Na  HOHEPA  WlTERO.
            PANUITANGA.
 KUA  PAUNATIA ki te Pauna i Tutaekuri :—
   Kotahi te HOIHO TAMI, he tau rua ; he wero
     te kara ; ku te waewae maui o muri he ma,

                            
     kei te pakihiwi maui te parani he
     penei

   Kotahi hoki tu TAMI hu tu a pouri te kara ;
                                  
     ko te parani tenei 
             
   Kotahi te UWHA  KOHINAHINA,    to parani
      F O i ruru o to tera i to taha maui.
   Kotahi  to TAMI, ho tau  rua; he whero te
     kara; te waewae maui o muri he ma ; kaore
      he parani.
    Ki te kore e tikina mai e nga tangata nana,
 ka homai hoki nga utu o te Pauna, i tenei takiwa e
  takoto atu nei, tae atu ki te 28 o Aperira, penei
  ka hokona katoatia i waenganui o taua ra i nga
  kaari o te paparikauta i te pereti i Tutaekuri,
                        Na MEENI.
                        Kai tiaki o te Pauna.
    APERIRA, 1866.


         PANUITANGA.
  HE   panuitanga tenei na PATIWHIRA (Bouse-
        field) kia rongo nga tangata kua whaka-
  ritea ia e te Kawanatanga hei Kai Kuri Whenua
  i runga i nga ritenga o te Ture Whenua Maori.
  A, e pai ana ia inaianei hei tangata korero ia mo
  nga whenua  e hiahiatia ana kia hokona ki te
  pakeha, nga whenua e hiahiatia ana ranei kia
  retia; me nga mahi Ruri whenua, me etahi mahi
  noa atu, ka mahia katoatia e ia i runga i nga
  ritenga tika o te Ture.
    Te kau ma wha ona tau o noho ana ia i konei
  i Heretaunga nei—i te mahi o te Kawanatanga
  hoki ia i roto i nga tau 11 o taua takiwa. E
  mohio rawa ana ia ki nga whenua i te Kawhiti—
  i Tauranga puta noa ki Po Neke. E matau ana
  hoki ia ki nga rangatira maori me nga hapu:
  tena ano hoki tona hoa he tino reo maori, me ia
  ano he reo maori.
    I tua, atu o te 1 o nga ra o Mei e takoto
  mai nei ka tahuri ia 1d nga mahi Ruri whenua,
  ki te hanga Mapi hold i ona kainga i Tutaekuri.
    APERIRA 10, 1866.
  TENEl TE HANGA! 

 ERIMA     nga pouaka TERA TANE, me nga
      TERA WAHINE   katahi tou ka tae mai ki
 au—e  wahia aua e au inaianei ano.
    Te utu o te Tera Tane  kotahi pauna, te
 kau ma  rima herengi—haere atu etahi ki runga
 ake.
                      Na RAWHE.


      KARANGATIA !
          KARANGATIA ! !
 TENEI TE HAERE NEI nga kaipuke taonga
  I    a te HUTANA  raua ko te EAWINI i
  roto i nga marama  katoa.  Heoti nei ano te
  whare o uta te tika tonu mai ana i Ingarani i te
  hanga nei i Paraikete, nu reira hoki i iti ai te utu.
    Te kau enei takai Paraikete kua tae mai i tenei
  takiwa tonu ; he whero te ahua, he mu etahi, he
  puru etahi— he mahana katoa.
    Tenei hoki nga kuhu huruhuru, nga  kahu
  mahana katoa ano hoki, kua tae hou mai hei kahu
  HOTOKE.     Otira hei mote aha i korerotia ai
  (enei whare, to whare kua mohiotia e nga tangata
  katoa o Heretaunga.


    Haere mai, tirohia nga paraikete.
         Na te HUTANA raua ko te EAWINI
       PANUITANGA.


   HE   pakeha  hoko i nga kai  maori nga ta-
         ngata kua tuhia  nei nga  ingoa  kiraro
   iho—ara, i to witi, i te aha noa.
           Ko te WATA ratou ko KENERE
                   ko WATA  ano.

      WHAKARONGO !!
  E  MEA   ana a WIREMU    RAETEPONE,
      o Waipawa,  ki ona hoa Maori kia rongo
   mai ratou e hokohoko tonu ana ia i te Witi, i te
   Poaka, te aha noa atu hoki a te tangata maori.

     Rupeke katoa nga  taonga, menga kai pake-
   ha i kei tona whare hanga i Waipawa e tu ana hei
   hoko.

|        E  £5 HEI     UTU.
   KUA      NGARO    atu i Nepia nei i tera tau —ka
         iwa nga marama kua hori i muri nei—ko-
   tahi te hoiho uwha he tu a pouri te ahua; ko te

i  parani ho penei  kei to pakihiwi maui. E ma-
!  haratia aua kua riro ki te taha ki Maraekakaho.
;  Ko te tangata mana e whakahoki mai taua hoiho
  ki a Wiremu Peremi i Tutaekuri ka utua ki nga
   moni i runga ake nei.
        Na WIREMU HENERE PEREMI.
     Te  Pereti Tutaekuri,
       Maehe 6, 1866.


   TURANGA  TERA HOIHO.
   EMEA     ana  a HOURA,   kai hanga tera nei,
         ki nga tangata Maori o  Heretaunga kia
   rongo mai ratou e haere tonu mai ana ki a ia
   nga utautanga tera pai o Ingarani mai. He mea
   whakarite marire e  ia kia hangaia  mai  ano;
   ehara i te mea hanga noa.  Ko  te ritenga o te
   utu e ngaware ana.
     Tuitui tonu ia i te mea pakaru, me ka mauria
    mai ki a ia.
      Heekipiri rori.