|
loading...|
|
Te Waka Maori o Ahuriri 1863-1871: Volume 4, Number 13. 10 October 1867 |
Commentary|
|
1 1 |
▲back to top |
TE WAKA MAORI O AHURIRI
"KO TE TIKA, KO TE PONO, KO TE AROHA. "
No. 13. ] NEPIA, TAITEI, OKETOPA 10, 1867. [VOL. IV.
HE KUPU ATU ENEI KI NGA HOA
TUHI MAI.
Tenei katahi ka kite pu matou i te puka-
puka whakaatu mai i te haerenga mai o nga
Hau Hau o Wairarapa ki Rangiwhakaoma
—kua korerotia nei ki raro iho. Na Henare
Matua taua reta i tuhi mai ki a Karaitiana
Takamoana. E ki ana na Hoera Kautu i
whakahoki; a. e mea ana taua ope ko tona
haerenga mai a muri ake nei ekore ia e
rongo ki te tangata—tana haere mai a muri
ake be hatepe tona i a tatou. He parau pea
tenei nana—otira e pai ana te noho tupato,
kowai ka mohio ki a te poauau ana mahi ?
E KORE tenei e roa ka mahia nga
waea kawe korero—ka mahia mai i
Po Neke tae noa mai ki Nepia nei.
He mea whakatu haere ki te pou
rakau ka whakamaro mai nga waea
ki runga puta noa mai ki konei. Na,
ko te mea mana e kawe mai nga
korero he uira—ka rere haere mai i
runga i nga waea. Ka mahia mai i
tera poro me te uira tonu o te rangi
te hohoro o te putanga mai o nga
kupu ki konei a ka whakahokia atu
i konei he pera ano. Taukiri koe
te pakeha! Tau mahi ki te rango
mai i te uira o te rangi hei pononga
mou! Kia pena hoki he mahi ma
te Hau Hau katahi ka kiia he tika
tona tohungatanga. Ekore e taea e
matou te korero i te mahinga o taua
mea, engari ma koutou e ata kite
marire apopo ake nei. Tena ano
kei etahi wahi o tenei moutere taua
hanga e mahia ana, katahi ano ka
mahia mai ki konei ki a tatou nei.
Kua oti mai i nga kainga o Ngaita-
hu i tera moutere puta mai ki rawa-
hi nei ki Po Neke—he mea whaka-
takoto haeretia mai nga waea i raro
i te moana. He nui nga mahi pera
kei Ingarani kei uta, puta noa ki
nga whenua kei te moana. Te mea
i mahia atu i Ingarani puta atu ki
Amerika e wha mano maero te roa
—ko te whanui hoki ia o te moana
e tiriwa ana i waenganui o Ingarani
raua ko Amerika i whakatakoto
haere ai te waea. E korerotia ana
|
|
2 2 |
▲back to top |
78 TE WAKA MAORI O AHURIRI.
Ko Heta te Hara te tangata; ko
Hauraki, kei Ohaeawai, te whe-
nua.
Nga rohe ka timata i te Uruhua, Wai-
wherowhero, Puketutu, Mangapuare, te
Puaiheahea, te Waipuna, Pukukareao,
Titiraukawa. te Manowhenua, Whangate-
tonga. Kauaewhapuka Nga Ngutukairoroi,
Otakaro, Waingarahu, ka tutuki ki te Uru-
hua.
Ko Heta te Hara, me etahi atu, nga
tangata: ko Tahunga-a-Puoro kei
Ohaeawai te whenua,
NA TIKI,
Kai tuhituhi o te Kooti.
Kooti Whakawa Whenua Maori,
Akarana, Akuhata 31, 1867.
Ko Mohi Kaingaroa te tangata, ko
Otara kei Whangaruru te whe-
nua.
Toukawau, ki te taha ki te
Otara
Matau ki Tokanga, huri ki matau ki te ta-
ha te Marama, ki Waitapu Parerangi,
Okura, Moturua, Kaiwha. Okaokao, ka
huri ki matau ki Kohinui, haere tonu kia
puta ki Toukawau tona timatanga.
Ko Pita Tumua te tangata; ko
Whananaki (or Bateman's block)
te whenua.
Nga rohe kei te taha ki te Rawhiti, te
Kakarutanga o Whananaki. ka timata i te
pito ki te Tuaraki o te whenua o Te Pitara.
rohe atu i reira ko te raina o te tai tutuki
ki te pito Pawhakarua :
Pitara,
Tonga
Ko Honetana te Kere
Tipatipa
Kawakawa
Waiharakeke Urewa.
Kawakawa
kainga.
Wharepaia
Ko Hemi Tea
Wairoa
Matapouri
HE PANUITANGA.
Onoke,
Hokianga.
Na TIKI,
Kai tuhituhi o te Kooti.
Kooti Whakawa Whenua Maori,
Akarana, Akuhata 31, 1SG7.
|
|
3 3 |
▲back to top |
TE WAKA MAORI O AHURIRI. 79
ko Oriwa te whenua, e tata ana
Orira. Hokianga.
Orira,
Tonga
Tamati Waka Nene
Whakateterekia
Waihou, Hokianga
Ko Wiremu Waka Turau
*
Ko Sarah White
Pakarukaru te whenua, e tata ana
ki Tairutu, Hokianga.
Ko Piripi Patiki
Waiparera
|
|
4 4 |
▲back to top |
TE WAKA MAORI O AHURIRI.
OPAROA.
KOTAHI te moutere o te moana i te taha
whakarua o Niu Tirani kua tangohia e te
Wi Wi inaianei—ko Oparoa te ingoa. E
tata ana taua moutere ki Tahiti, ko ona ta-
ngata he tangata maori ano. Kua rongo
toki pea koutou ki aua moutere, ki Tahiti.
E mahara ana etahi pakeha be iwi kotahi
koutou ko nga tangata o reira—inahoki e
whakahuatia ana te tupuna o te whenua a
Maui e o reira tangata. Ko ana ritenga
hoki e ahua rite ana ki nga ritenga maori
o tenei moutere—nga makutu, nga moko,
nga waka, nga kupenga ika nei. nga kupu
(toki kohatu nei), nga hangi kai, me te mahi
e haehae nei i te tinana i nga tangihanga
tupapaku, me ana ritenga maha atu e ahua
rite ana ki o mua ritenga i konei. Ko Ka-
O
pene Warihi (Captain Wallis) te tangata
nana i kite tuatahi i aua moutere i te tau
1767; muri mai he kaipuke no Wi Wi kau
ki reira; muri mai ko Kapene Kuka. Ko
taua moutere ko Oparoa kei te ara mai a
nga tima kawe mai i te Meera o Ingarani;
a kua mea nga pakeha o aua tima kia waiho
ko taua moutere he unga mo a ratou tima
ki te uta waro (wahia nei) hei tahu mo nga
ahi i te rerenga moi i tenei pito o te moana.
Kaore e mohiotia ana e matou te take i
tangohia ai e Wi Wi—kaore tahi pua Ue
take pono. Ko te hoa tika tena mo te Hau
Hau a Wi Wi mehemea i konei e noho ana.
HE WHARANUI TUWHERA MA NGA
HOA TUHI MAI.
Pakohai, Oketopa 6. 1867.
KI A TE KAI TUHI O TE WAKA MAORI.
He reta tuku atu naku kite Waka Maori
kia rongo nga hoa pakeha me nga maori.
Katahi au ka kite i tu mahi kino a te pakeha.
he whiu atu i nga hoiho o te Patiki i Pako-
hai ki te pauna. Me haere te tangata ki
te tiki i tana hoiho me whiu e ia nga hoiho
ki Pakohai kei reira te taiepa e tu ana. Ko
tenei kiu rongo mai koutou ka, rakaia e au
te keeti e ahu ana ki Pawhakairo.
Na HENARE TOMOANA.
Te Aute. Oketopa: 3. 1867.
KI A TE KAI TUHI O TE WAKA MAORI.
E hoa tenakoe. Tukua atu o koe enei
korero ki to Waka Maori ku kite iho nga
hoa aroha maori i aku utu mo te Takuta
£5.
E hoa ma, e nga rangatira whai rawa o
Heretaunga kia rongo mai koutou, o wha-
kaae ana au kia utu tatou i tokihi takuta
me tatou—ko tetahi wahi ma te Kawana-
tanga ko tetahi wahi ma tatou, ta te mea
kua whai rawa tatou inaianei, ara, i a tatou
reti. He mahara noa iho no te ngakau ki
nga huhua mate e puta mai nei i roto i
tenei tau. Katahi ka ahu atu ki te takuta,
katahi te takuta ka ki mai ka mutu taana
mahi ki ngu maori, kua mutu hoki te utu a
te Kawana i a ia inaianei, kua riro tonu ia
na nga pakeha i utu, ekore ia e tahuri ki
nga maori. Katahi ka tuku iho te pouri
mo nga tamariki—e ta mate he!
Koia au i whakaputa ai i tenei korero.
Na to koutou hoa aroha
Naaku
[Ko te ingoa o te tangata nana tenei
reta kua tapahia e ia ano, e wai ranei.
Engari e whakaaro ana matou ki te tu o
nga reta na Hori Nia Nia pea. ]
Oketopa 7, 1867.
KI A TE KAI TUHI O TE WAKA MAORI,
E hoa taia atu e koe taku reta ki nga
tangata. E hoa ma e nga tangata whiu kau
whiu hoiho, kati koutou te haere mai ma
konei ma Pakohai whiu ai i a koutou kau,
hoiho hoki. Ka tupu hoki aku kai i roto i
taku taiepa. Engari me haere koutou ma
Tutaekuri whiu ai. Ko nga tangata arahi
kaata hoki kia tupato ki taku keeti. Me-
hemea ka pakaru i a koutou me utu i enei
moni £2 1s. Ko nga utu hoki ena o taua
keeti i utu ai e au ki te pakeha.
Na MANAHI.
Tera to hunga e korerotia ana kua tukua
mai i Wairarapa kia haere mai ki Heretaunga
poti haere ai i nga tangata o konei kia ta-
ki to ratou mahi poauau. E ki ana no
te taenga maio taua ope ki Rangiwhakaoma
ka ki atu o reira tangata kia hoki ratou, a
hoki tonu. Na, kai te kore matou o mohio
ki te mahi a enei tangata porangi e takoto
ake nei; engari me ki atu matou kia ata
noho mai ratou i to ratou kainga—ekore
hoki e puta to ratou whakaaro ki konei.
Kaua ratou e haere mai ki konei me a ratou
mahi pohehe, koi raru ratou—koi hoki tinga
ratou.
Nga Koihi e huaina ana na
KAPE MA.
KATAHI ano ku puta mai enei tu Koihi
ki konei. Eru koihi i mua e mutu
mai ana i Waipawa tana haere. Ko enei
kuihi ka haere tonu atu ki Waipukurau.
Hei te Turei te 8 o nga ra o Oketopa ka
timata te haere atu i Nepia aua Koihi i
waenganui o te whitu o te waru o nga
haora o te ata; a ka penei tonu i nga
Turei katoa.
Te utu mo te tangata eke ki runga mo
te haerenga atu mo te hokinga mai ranei,
koia enei: —
Ka, haere atu i Nepia ki te Papa-
rikauta i te Arawhata hou i Nga-
ruroro, te hokinga mai ranei... £0 4 (I
Haerenga...... O O O
„ Pakipaki...... 080
„ Te Aute...... O 12 O
„ Ka kora...... 0 14 0
„ Waipawa...... 0 15 0
„ Waipukurau...... 1 O 0
Ka hoki mai i Waipukurau i te ata o te
Parairei i waenganui o te ono o te whitu o
nga haora—penei tonu i nga Parairei katoa.
Na A. PITA MA,
Nga tangata nana.
|
|
5 5 |
▲back to top |
TE WAKA MAORI O AHURIRI.
\_\_\_\_ (WHARANGI PANUITANGA. )
WHAKARONGO MAI.
TENEI au to koutou hoa tawhito te
noho nei maua ko WIREMU kei te
WHATAAPUKA. Kai te hoko tonu
maua i nga hanga me nga kai e hiahiatia
ana e te tangata maori; —ara, he huka,
ho ti, he tupeka, he raihi, he paraoa, me
te mano kai atu.
Ko nga kahu; —he koti, he paraikete,
he tarau, me nga kakahu tane katoa,
me nga kakahu wahine katoa.
E tangohia ana hoki e maua nga kai
e whakatupuria ana e nga maori; ara,
he kaanga, he witi, he taewa, he aha
noa atu.
Haere mai ki te tangata, tawhito.
Na WIREMU raua ko KENERE.
Nepia, Pepuere 26, 1867.
WHAKARONGO MAI
KO au ra ano tenei ko NOIHU kei
Nepia nei ano e noho anu, e hoko-
hoko tonu ana i te taonga. Kua tae
mai koutou ki toku whare, kua hoko
koutou i aku hanga, kua mohio koutou
ki te ahua. Engari tenei nga mea hou
kaore ano koutou kia kite.
Ko nga tupeka o taku whare he mea
kua oti te tapahi, kua oti te mirimiri—
he huri nana i tapatapahi, e tu nei kei
roto i taku whare. He tupeka pai rawa,
he reka; te mate tapahi, te aha—ko te
puru tonu, kai tonu.
Kei tetahi taha o te rori i te Whare
o te kawanatanga i Nepia.
Na ERUETI NOIHU.
TENEI TE HOKO NGAWARI
KEI TE TOA O TE
HUTANA RAUA KO TE EAWINI.
KUA kite koutou i to maua whare
nui i Nepia kua tomo tonu nei i
te hanga. Ekore e taea te tatau i nga
hanga katea o to maua whare. Kua
kite ra hoki koutou kore rawa tetahi
mea e ngaro ana—te mea rahi, te mea
puku, te kakahu, te kai, te aha noa
atu. E utaina tonutia mai ana i Inga-
rani o maua hanga i runga i nga kai-
puke katoa o rawahi e u mai aua ki
Nepia. Kua puta te rongo ki nga
pakeha katoa o Heretaunga ki te pai o
nga hanga o tenei whare—ko ta ratou
whare hoki ia e mui mai nei ratou ki
te hoko.
Ko nga kahu tane e tuia ana i tenei
O
whare. Ko te tangata e hiahia aua kia
ata tau ki tona tinana he kahu moua
me haere mai ia ki a maua.
Haere mai whakamatauria.
Na te HUTANA raua ko te
EAWINI.
Nepia, Akuhata 29, 1866.
TENEI TO TOHUNGA KI TE
HANGA WAATI!
KO au, ko te tangata e tuhi atu nei
ki a koutou nga rangatira me nga
tangata o Heretaunga, ko au tenei ka-
tahi ano ka tae mai i Ingarani ki tenei
kainga mahi ai i taku mahi hanga
Waati, hanga Tieni, me te tini atu o
nga mahi whakapai tangata. No Ra-
nana ra ano toku tohungatanga, no te
Taone nui o Ingarani, te Taone e noho
mai nei te Kuini. Kei reira te huinga
o nga mahi pai, me nga tangata mohio.
Koia hoki tenei, haere mai tirohia taku
mahi.
E nui ana te Waati, te Tieni, te
Ringi, te aha noa atu, kei au e tu ana
hei hoko. Ko taku whare kei tetahi
taha o te rori i te Peeke o Niu Tirani i
Nepia.
Na PERUA.
WHAKARONGO MAI TE TA-
NGATA HAERE HOIHO !
TENEI au to koutou tangata tohunga
ki te hanga hu mo nga hoiho! Ka
hiahia te tangata kia haianatia nga wae-
wae o tana hoiho me haere mai ki au ki
te tangata hou whakamatau ai kia kite
koutou i te mahi pai. Tetahi o aka
mahi he hanga parau whenua. Ka
mahia e au te parau pakaru, anana ! me
te mea he parau hou tonu !
Ko taku whare ko te whare paraki-
mete i runga mai o PUKEMOKEMOKE.
Kua riro hoki i au taua whare.
Haere mai whakamatauria te tangata
hou.
Na WIREMU ROPITINI.
Nepia, Pepuere 22, 1867.
PANUITANGA.
KI NGA RANGATIRA o NGATIKA-
HUNGUNU.
KO MIRA raua ko RINITE tenei
kei Nepia nga tino tohunga hanga
whare, me te mano atu o nga mahi
Kamura—nga Whatitoka, nga Mata-
pihi, nga Keeti, nga aha noa atu. He
mea uta mai na maua i Ingarangi ra ano
nga Raka, nga Inihi, nga Titi, me nga
mea rino katoa, mo nga whare e hanga-
ia ana e maua—no reira i kaha ai, he
mea whiriwhiri mai hoki.
Ko te whare o Karaitiana ma i Tau-
pata, i te rori putanga mai ki te taone
nei, na maua i hanga. Ka hiahia te
tangata kia hangaia e maua tetahi
whare moua, ka kore ona moni e pai
tonu aua maua ki te whenua hei utu.
Ko ta maua mahi he mahi hohoro, he mahi
pai.
|
|
6 6 |
▲back to top |
|
|
7 7 |
▲back to top |