TE



WAKA MAORI

                              O     AHURIRI.

      "KO TE TIKA, KO TE PONO, KO TE AROHA. "

No. 18. ]     NEPIA, TAITEI, HANUERE   9, 1868. [VoL V

HE KUPU  ATU ENEI KI NGA HOA

           TUHI MAI.

HEI  te mutunga o Pepuere e takoto ake nei

ka  taea te mutunga o tenei tau o te Waka

 Maori e haere nei. Kotahi tonu te tau i ki

 ai te Kawanatanga e utua e ratou te mahi-

nga. Akuanei ka tae ki te mutunga o taua

marama  ka mutu hoki te naahi o te nupepa—

 he kore hoki kaore e whakaaro mai nga maori.

 Ekore hoki pea e pai te Kawanatanga kia

 utu e ratou mo te mahinga i tetahi tau atu.

   Hei tera nupepa taia ai nga ingoa o nga

 tangata me nga whenua e whakawakia ana i

 roto i te Kooti Whenua Maori i Turanganui,

 i te Wairoa hoki.





 TERA nga moutere kei te moana i

 huaina ko te Weta Inia (West   In-

 dies). Kai te ara mai o nga tima

 kawe mai i nga meera o Ingarani e

 tu ana aua moutere. He kainga ra,

 he kainga e maha ana ona mate—

                     O

 mate uruta, mate i te ru, mate i te

 hau tupuhi, me te mano atu o nga

 mate. Kei reira te huka e tupu ana,

 me te kawhi, me te tupeka, me te

 katene e whatua ana hei kakahu, me

 te tini atu o nga mea e whakatupuria

 ana i nga whenua ra. He mangu-

 mangu te nuinga o nga tangata o

 aua moutere. I te Manei te 18 o nga

 ra o Oketopa nei ka puta he ru kaha

 rawa i tetahi o aua moutere (St. Tho-

 mas). Ngarue katoa taua moutere,

 hinga katoa nga whare ki te whenua,

 pakaru nga waapu  kaipuke, pae ki

 uta nga kaipuke, pakaru atu etahi ki

 te moana. Ko nga morehu o nga ta-

 ngata i oma ki runga hiwi. Muri

 tonu iho i te ru ka titiro atu ki te

 moana e huri haere mai ana te ngaru

 poupou tonu, e wha te kau putu te

 teitei. Rere tonu mai  taua ngaru

 me   te hoiho purei  te tere, rere

 tonu mai  ka tae mai ki nga kai-

 puke   ka  hikitia pukutia ki  ru-

 nga  rawa  ki nga  huarahi o te

 taone, ko etahi i tahuri tonu. Ko

 te taone, i whakangaromia i te wai;

 te hokinga o te wai ki te moana ka

kitea nga hanga o nga whare e pae

noa ana ki waho puta noa puta noa i

nga  rori katoa o to, taone e pukai

ana. He hau tupuhi kaha rawa te-

tahi nana i hinga ai nga whare. Ko

te ngaruetanga o te whenua kaore

           '

hoki i mutu wawe, oioi tonu te whe-

nua taea ki te aongake o te ra. Ko

etahi atu hoki o nga moutere o taua

wahi  i mate ano i te ru, i te mara-

ngai hoki i taua marama ano, i te

marama i muri hoki i a Nowema. E

korerotia ana i te moutere i a Tia-

meka  (Jamaica) i rite tonu te rangi

ki te mura o te ahi me te moana

 hoki i te uira. Hui nga kaipuke i

 tahuri me nga mea i hikitia ki uta i

 aua moutere ka taea te 80; ko nga

 tangata i mate  800. E  korerotia

 ana ka nui rawa te haunga o nga

 taone i te pirau o nga tupapaku e

 takoto ana i roto i te otaota e kainga

 ana e te ra—nga tangata me nga

 kuri me nga hoiho, me etahi tu kuri

 atu. Tera atu etahi moutere i reira

 i mate i te ngaru o te moana. Ko-

 tahi te moutere i taua moana ko

 Taataro (Tortolo) totahi ka ngaro

 rawa i te moana—he nui nga tanga-

 ta i mate, ekore e  taea te taiau.

 Meake pea puta he mate i aua motu

 i te haunga o nga tupapaku. E ki

 ana te Karaiti i a Kuka; —"A he

 nui te hurihanga whenua  ki etahi

 wahi, me nga po mate kai, me nga

 turorotanga; me nga mea mataku

 hoki me  nga tohu nunui no  te

 rangi. "

   Ko  te Hutana, ta tatou pakeha

 tawhito o te Onepoto, i reira ano i

 taua ru, e hoki mai ana i Ingarani.

 I runga i te tima tera e noho ana, e

 tu ana i roto i te whanga taua tima.

 Na  te kore utanga i runga, na te

 nui hoki o te tima i maranga ai ki

 runga ki te ngaru i anga mai • i te

 moana i waho, te ngaro nana i huri-

 hia te taone—ko  nga kaipuke iti e

 utauta wahie ana ki taua tinia, i ta-

 huri atu ngaro atu. Ko te Pokiha,

               TE WAKA MAORI O AHURIRI.

rangatira no te Kawanatanga o Nui

Tirani i mua, i reira ano raua ko

tana wahine. I runga poti raua, no

te tahuritanga o  te poti totahi ka

mate raua, otira i pae ki uta ora ana.

Kua tae mai tenei ki Po Neke te

Pokiha raua ko tona wahine.





     HE PANUITANGA

Ki nga tangata e whai take ana ki te whenua

   kia  mohiotia ai te wahi me te ra e tu ai te

   Kooti hei whakawa i o ratou take.

NA, he Panuitanga tenei kia mohiotia ai, ko

te take a nga tangata no ratou nga ingoa e

mau  nei i raro ki nga piihi whenua kua

tuhia nei ki raro hoki ka whakawakia a te

3 o nga ra o Aperira, 1868, e te Kooti wha-

kawa whenua Maori ki Nepia, Ahuriri.

   Ko nga tangata katoa e whai tikanga ana

mo aua whenua me haere ki reira. Ka oti te

whakawa  ka puta te Karauna Karaati ki te

hunga  i kitea tona tika i te Kooti  heoi ano

he tino whakaotinga tena; ekore rawa e

 tika kia peke mai tetahi tangata ki muri.

                      Na TIKI,

                Kai tuhituhi o te Kooti.

 Kooti whakawa whenua Maori,

     Akarana, Hanuere 2, 1868.



 Ko nga ingoa o nga tangata no ratou nga piihi, me

         nga whenua, me te Takiwa hoki.

 Karauria. Te Awaanga. Nepia.

 Tamehana  Te  Rakatairi me  etahi atu.

      Pakuratahi, Nepia.

 Te Hapuku. Te Kehu, Nepia.

 Hemi Whawanga me etahi atu. Te Rua o

     Hine Mahanga, Nepia.

 Manaena. Kaiwaka, Nepia.

 Te Teira Tiaki tai. Waipuka, Nepia.

 Harawira Teira me etahi atu. Waimarama,

      Nepia.

 Karaitiana me   etahi atu. Waipureku,

      Nepia.

 Paora Torotoro. Pakaututu, Nepia.

 Renata Pukututu. Te Horo, Nepia.

 Moihi, Eraita. Te  Matia, Nepia.

 Karauria Pupu. Te Awahou, Nepia.

 Renata Kawepo. Taumatawhiwhi, Nepia.

 Renata Pukututu. Kohinepare, Nepia.

 Paraone Hakihaki. Nga puna o Raukawa,

      Nepia.

    Kua taia nga rohe o enei whenua ki roto

  ki te "Kahiti. "

    Mehemea  kua oti enei whenua te ruri ka

  kitea nga mapi i te whare takotoranga mapi

  i Nepia.



        PANUITANGA.

   Tari o te Kooti Whakawa Whenua Maori.

             Akarana, Hanuere 2, 1868.

    He  Panuitanga tenei kia mohiotia ai, kei

  te nohoanga o tenei Kooti ka turia ki Nepia

  a te 3 o Aperira e haere ake nei, te whaka-

  wakia ai te take o Peni Te Ua, e ki ana kia

  riro atu i a ia te whenua, tona ingoa ko

  Mangateretere, kei te takiwa o Nepia, i te

Porowini o Ahuriri, ko te wahi i a te Kara-

moa kua mate nei.

                     Na TIKI.

                     Tino Kaituhituhi.





Ko  te take a nga tangata e kiia nei nana enei

  whenua  i raro ka whakawakia a te 13 o

  nga ra o Aperira 1868 i Waipawa Ahu-

   riri.



Ko nga ingoa o nga tangata no ratou nga piihi, me

        nga whenua, me te Takiwa hoki.

Urupene Puhara. Te  Tarere, Waipawa.

Herewini Tawio. Whawakanga, Waipawa.

Inia, me etahi atu. Mokaihui, Waipawa.

Inia, Manihera. Whenuahou, Waipawa.

Morena  Hawea, me  etahi atu. Kairakau

     te Apiti, Waipawa.

Te Otene Matua, me etahi atu. Ko Mao-

     rapa, Waipawa.

 Te Otene Matua, me etahi atu. Manga-

     maire, Waipawa.

 Henare Matua, me etahi atu. Porangahau,

     Waipawa.

 Henare Matua, me etahi atu. Mangaorapa,

     Waipawa.

 Herewini Tawio. Tokatea, Waipawa.

 Ereatana te Kuru. Ngatokohitu, Waipawa.

 Paora Ropiha. Eparaima, Waipawa.

 Ereatana te Kuru. Te Urunga, Waipawa.

 Hoani Waikato. Otukotorewhero, Wai-

     pawa.

 Te Hapuku, me  etahi atu. Pukekura,

     Waipawa.

 Hoani Waikato. Awaporirua, Waipawa.

 Hoani Waikato, me etahi atu. Matatuo-

      wiro, Waipawa.

 Mania Renata. Te Papa a Ruhe, Waipawa.

 Urupeni Puhara. Pukerohitu, Waipawa.

 Urupeni Puhara. Waiongaharakeke, Wai-

     pawa.

 Urupeni Puhara. Te Kopua, Waipawa.

 Te Hapuku, me etahi atu. Paeroa, Wai-

     pawa.

 Aihipene te Tawa. Otaiwira, Waipawa.

 Turuhira Rangahua, me etahi atu. Te

      Whakakoro, Waipawa.

 Te Waka Rewharewha. Pukemapou, Wai-

     pawa.

 Keremenata, me  etahi atu. Te  Aute,

     Waipawa.

 Te Waka Rewharewha. Te Ake, Waipawa.

   Kua  taia nga rohe o anei whenua ki roto ki te

  Rahiti.



 He  whenua enei ki hai i oti i tera whakawa

    kanga ko nga  rohe kei te kahiti o tera

    Panuitanga.

 Te Hapuku. Poukawa, Ahuriri.

  Hori Mania. Korako, Ahuriri.

  Hakaraia. Whakaumu, Ahuriri.

  Aihipene Te Tawa me etahi atu. Tarai-

      ngakahu, Ahuriri.

  Aihipene Te Tawa me etahi atu. Te Kena,

      Ahuriri.

  Aihipene Te Tawa me etahi atu. Mania 

      Pakoke, Ahuriri.

  Ihakara Whaitiri. Mangapuaka, Ahuriri

               TE WAKA MAORI  O AHURIRI.

Hakaraia. Tokotoranga Iwi Katea, Ahu-

      riri.

Aihipene Te Tawa me etahi atu. Aopare,

    Ahuriri,

Paraone  Hakihaki me  etahi atu. Roto-

     atara, Ahuriri.

Henare Tomoana, Rakaumokai, Ahuriri.

Te Hapuku me etahi atu. Kauhehei, Ahu-

        riri.

Renata Kawepo. Tunahanui, Ahuriri.

Mehemea  kua oti enei whenua te ruri ka kitea

   nga mapi i te whare takotoranga mapi i

   Nepia.



       PANUITANGA.

  Tari o te Kooti Whakawa Whenua Maori.

            Akarana, Hanuere 2, 1868.

   He Panuitanga tend kiu mohiotia ai kei

 te nohoanga o tenei Kooti ka turia ki Wai-

 pawa a te 13 o Aperira e haere ake nei, te

 whakawakia ai te take o Peneamine Renata,

 e ki ana kia riro atu i a ia te whenua, tona

 ingoa ko Poupoutahi kei te takiwa o Wai-

 pawa, i te Porowini o Ahuriri, ko te wahi i a

 Paora Kopakau, kua mate nei.

                       Na TIKI,

                      Tino  Kaituhituhi.





        PANUITANGA.

  Tari o te Kooti Whakawa Whenua Maori.

             Akarana, Hanuere 2, 1868.

    He Panuitanga tenei kia mohiotia ai, kei

  te nohoanga o tenei Kooti, ka turia ki Wai-

 pawa a te 13 Aperira e haere ake nei, te

 whakawakia ai te take o Ponatahuri Uhuuhu

  e ki ana kia riro atu i a ia te whenua, tona

  ingoa ko Ngawhakatatara, kei te takiwa o

  Waipawa, i te Porowini o Ahuriri, ko te

  wahi i a te Uhuuhu kua mate nei.

                       Na  TIKI,

                        Tino Kaituhituhi.





 NGA  MOUTERE  O TE PITI KAI

          TANGATA.

  I KOREROTIA e matou i te nupepa o te 24 o

  Oketopa te matenga o te Peeka, minita pa-

  keha no te Hahi o Weteriana, ratou ko ona

  hoa maori kai whakaako i Rewa—ko tetahi

  ia o nga moutere o te Piti. I kohurutia i

  mate ai; he haerenga ki nga kainga i uta

  ki te kawe i te Rongo Pai o te Atua, kohu-

  rutia ana i te huanui. I ki matou  i tera

  nupepa kua mea a Tokomapau, te tino ra-

   ngatira maori o aua moutere, kia whiua te

   iwi nana i kohuru. Inaianei e whawhai ana

   taua rangatira ki taua iwi. Kua oti te pa

   riri o te iwi kohuru nei, kei roto ratou e

   whaiti ana. Kua paraia te huarahi mo te

   taua. I te rerenga mai o te kaipuke nana

   i kawe mai te rongo kua tata atu te huarahi

   ki te pa. E korerotia ana he nui rawa nga

   tangata o te taua o taua rangatira, tera e

   ngaro tonu te iwi kohuru nei—e mea ana

   hoki te taua kia hunaia.

       WHAREKAURI.



KUA nui te mate o nga tangata maori i enei

marama kua hori atu nei i Wharekauri—he

mate uruta. Te putanga  o taua mate ka

korotiwhatiwha te kiri, whero ana, ka ana

me te ahi—ka  mahu  katahi ka ngaro te

kotiwhatiwhatanga. Ko Ngatitama e hoki

mai ana ki uta nei e haere ana ki to ratou

kainga ki Taranaki, he wehi pea ki taua

mate. No te rua te kau o ngara o Tihema

nei ka u ki Po Neke  tetahi kaipuke no

Wharekauri, kotahi rau e rua te kau ma

 rima o taua iwi i runga, kua riro atu ratou

 inaianei ki Taranaki. Kua rere tetahi kai-

 puke ki te tiki i nga mea i mahue atu. Kai

 te noho pai nga maori herehere i taua mou-

 tere.





       ' TARANAKI.

 KOTAHI te pakeha kua puhia i Taranaki e

 te tangata maori. Ko Inia te ingoa o te ta-

 ngata nana i pupuhi—no te Kaipukapuka

 (he pa maori) taua tangata. I  kitea taua

 koroke i Manutahi i te 7 o Nowema e mau

 ana i te tarau o te pakeha, he mea kua ta-

 haetia i tetahi rangi atu. Mohio tonu nga

 pakeha ki taua tarautete na te Maihara—te

 pakeha nona  te tarau kua ngaro na. Ka

 haere taua tangata ki tetahi whare ki  te

 hoko rohi mana, katahi ka puritia i reira e

  nga pakeha kia tikini te Maihara, te tangata

 nona te tarau, Te taenga mai  ka ki koia

  ano ko tona tarau tonu tena. Katahi ka

  waiho tetahi pakeha, ko Teone Ropi te ingoa,

  ki te tiaki i te maori, ka haere te Maihara ki

  te tiki i te Pirihimana. Katahi ka arahina

  te maori e Teone Ropi kiroto ki tetahi nunu

  noho ai raua, ka kiia raua ki roto e nga

  pakeha—he pu i a Kopi e mau ana. Ki

  hai i roa raua e noho ana i roto i te ruma

  ka rongona te paku o te pu me te aue o te

  tangata. Te rerenga atu o nga pakeha ki

  roto ka kitea te pakeha a Ropi e takoto ana

  ki raro kua puhia. Ka karanga mai; —

  " Kua mate au. Na te maori au i pupuhi. "

  Ka  mutu  tonu ana korero; te kau nga

  mimiti e takoto ana ka hemo. Ko te mao-

  ri kua oma—i wahia atu te matapihi, puta

  ana ki waho, oma ana. Ko etahi pakeha i

  waho i whai atu ki muri, kaore hoki i mau

  I te aongaake o te ra ka tae a Inia ki tona

  kainga ki Kaipukapuka. Kua tae ke atu

  te rongo ki reira o te kohurutanga; katahi

  ka hopungia e nga maori o te kainga, ka

  kawea mai ka tukua mai ki te pakeha. I

  te hopukanga ka pakaha rawa te okeoke o

   te tangata ra; ka mau ki te poki hei tapa-

  hi i a ia ake ano kia mate. Kotahi te tanga-

   ta maori i motu i a ia te tapahi ki te pira-

   huka. He taitaitamariki rawa taua koroke.

   Te rironga mai ki te pakeha kaore i wha-

  korekore ki tona he. Meake whakawakia

   ai. Tera e mate tena tangata apopo ake

   nei.

                 TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

TE MATENGA O PAOKA MATENGA'



Ko Paora Matenga te Pahu Pahu o Taupo

kua mate, i mate i te pu—nana ano. He

haerenga i te 26 o nga ra o Tihema nei ki

te whakahinga i nga manu o Rotokawa hei

kai ma te Komiti ki Taupo mo te Kooti

Whakawa  Whenua. Ko Ngatitahu te iwi

i haere tahi i a ia. Ka hinga ki uta nga

manu ka mau ia ki tana tupara ka haere ki

te pupuhi i nga mea i rere. Ka kite ia i te

kahui parera i runga i te tahuna oneone e

noho ana. Ka  maunu tona potae me te

Koti, katahi ia ka haere kupapa atu ka toia

te pu i muri, e puritia ana e tona ringa ki

te ngutu; ka tae ki te manuka hei whaka-

iringa, hei pae, mo tona pu, katahi ka kumea

te pu i muri i a ia, ka mau te takaro i te

manuka, ka paku te pu, ka tu te tangata i

te hoi o te taringa, mate tonu kupapa tonu

ki runga ki tana pu. Ko nga hota ki hai

 i ata puta i tetahi taua o te upoko; ko te

 angaanga anake i pakaru na te kirimoko i

 pupuri mai nga hota.

   He tangata a Paora no te taha Kuini, he

 tangata whakahaere pai i nga mahi tika ki

 roto o Taupo. E atete ana ia i nga mahi

 a te Hau Hau kia kaua e homai ki Taupo,

 ko tana i pai ai ko nga mahi a te Kuini. No

 Ngaiterangiita taua tangata, he rangatira. Ko

 Tamamutu tona tupuna; ka wha nga wha-

 katupuranga i muri mai i a Tamamutu ka

 tae mai ki a Paora Matenga. No te Arawa

 a Tamamutu, te iwi i rere mai i Hawaiki i

 runga i a te Arawa waka—tapaia tonutia iho

 hei ingoa mo ratou ko te ingoa o to ratou

 waka i u mai ai ki uta, ko te Arawa.

             HE APAKURA.

 Aue ! Aue! Pakipaki kau au ki te tuakiri o

     te whare,

 Kei whea te mea i uaratia e taku ngakau 1

 Whakaputa  e Pao ki waho ra, tomokia e koe

     ki te whare

 I to tuahine i a te Kuini kia whakauhia koe

     ki te rau o Popoua.

  Ka pai taku mea te haere, to pikitanga kei

      Waipokaia,

  Ka kitea mai koe e to tuahine e te Kuini hei

     karanga mai; —

  " Nau mai, nau ake, takahia te whare i Kapu

       ra,

  Ka hoki mai taku mea ki au e. "



           TAUPO.

  Ko Ihakara Kahuao, ko Eru Oho (tama a

  te Poihipi) me etahi atu, tenei kua tae mai

  ki Nepia nei i te 4 o nga ra o Hanuere nei.

  E korero ana aua tangata kua huihui te Hau

  Hau ki te hui o te Kingi i Tokongamutu ki

  te whakarongo ki tana kupu hapai patu, kia

  patua nga maori Kuini me nga pakeha. Kua

  rupeke nga Hau Hau o Ngatiraukawa, o

  Taranaki, o Wairarapa, o Hauraki (Ngti-

  maru) o te Urewera o Waikare Moana, o

  Taupo, o Tuhua i Whanganui, o hea atu

   hoki—kua  rupeke katoa ki reira. E ki ana

   hei te 28 o nga ra o Hanuere nei hei reira

   ka puta te kupu a te Kingi kia hapainga te

   patu, kia moe ranei. Mehemea ka puta

   tana kupu patu kua patu tonu i Taupo, i a

te Arawa   ranei, i etahi atu wahi ranei.

Mehemea  ka puta tana kupu moe, penei e

waiho ana tenei tau kia mahi ia ki  tona

Atua, hei tera tau hapai ai te patu. Otira

ko tona tino hiahia ko Taupo. Ko te take,

ko te kupu a te Kawana i ki me noho he

hoia ki Taupo. Koia i puta ai tona hiahia

kia patua nga maori Kuini o Taupo koi tae

mai nga hoia ki a ratou noho ai. He mea

kia riro ki a ia anake tera kainga a Taupo.

Ko  te tino wehi tenei o nga maori Kuini o

Taupo, no reira i tukua mai nga karere ki

Nepia kia haere atu he hoa pakeha mo ratou

ki Taupo. Tae rawa mai nga karere ki

Nepia kua riro te Makarini ki Po Neke.



   He  mea korero mai ki a matou nga

 korero i runga ake nei na nga tangata i

 haere mai i Taupo. I tuhia e matou i tera

 nupepa matata nei nga panuitanga a te Kingi

 ki te tikanga o tana hui ki Tokangamutu—

 i ki nei tera "he tau hou tenei, he tau nge-

 he, he tau pai. " Katahi hoki ka rongo ki

 tenei tikanga hou ana, ko te patu. Otira,

 ehara pea i te pono, he korero noaiho ra

 pea. He  parau noa ranei na nga mea o te

 Hau Hau  e hiahia ana ki nga mahi pera—

 ara te riri, te patu, te rauru. Me ata noho

 te Hau Hau, kaore hoki he tangata e poka

 ana ki a ia. Te utu o tona mahi i mua, he

 mate, he riro no tona kainga; akuanei ki te

 mahi ano ia i tona mahi ka mate ano. Te

 te ki a te Karaipiture; —"Ko  ratou katoa

 hoki e mau ana ki te hoari, te maru ano i te

 hoari. "



 HE WHARANGI TUWHERA MA  NGA

          HOA TUHI MAI.



               Nepia, Hanuere 6, 1868.

 KI A TE KAI TUHI O TE WAKA MAORI.

    E hoa he panui tenei kia mohio nga pa-

 keha me nga maori. E hoa ma, ko te kupu

 a te Kawana i puta i tana haerenga mai ki

 Taupo kia tu he whare manuhiri ki Tapuae-

 haruru  i Taupo. Kua  tu inaianei taua

  whare. Ahakoa  pakeha, tangata maori, me

  haere mai ki tenei whare kai ai moe ai. Ko

  te utu mo te tepu a nga rangatira pakeha,

  maori hoki, mo te parakuihi kotahi herengi

  me te hikipene: mo te tina e rua herengi •

                

  mo te hapa kotahi herengi me te hikipene—

  ara ma te tangata kotahi. Mo te moenga

  kotahi herengi. Mo te tepu tuarua ma nga

  hawini, mo te parakuihi kotahi herengi; mo

  te tina kotahi herengi me te hikipene; mo

  te hapa kotahi herengi; mo te moenga he

  hikipene mo te tangata kotahi. He taonga

  ano kei taua whare hei hokohoko ma nga

  manuhiri, ma nga tangata katoa.

     Tetahi kia rongo mai hoki te katoa ko te

  whakawhitianga ki Tapuaeharuharu, Wai-

  kato kei Taupo, e utua ana inaianei. Ko

  te utu mo te pakeha, maori ranei, raua ko

  tona hoiho kotahi herengi. Mo te tangata

  anake, ahakoa pakeha maori ranei, kotahi

   hikipene.

        Na IHAKARA KAHUAO raua ko ERU

              OHO tama a te POIHIPI.

             TE WAKA MAORI O AHURIRI.

   TENEI TE TAONGA!



TENEI  te taonga kei au e tu ana, ara

   ko aku tera hoiho, ko aku paraire,

ko te tini noa atu o nga hanga mo te

hoiho, mo te kaata. He  mea kawe

hou mai no Ingarani, naku ano i kara-

nga atu kia tuia mai mo toku whare

hei hoko ki nga rangatira o Heretaunga.

   E tuia ana nga tera, me nga mea ka-

 toa o te hoiho i tenei whare.

                 Na KOURA.





 TENEI! TENEI!! TENEI!!!

 TENEI te take o te tohungatanga kei a

  maua !  Ko  te tangata e hiahia ana

 kia hangaia  paitia tona tera me anga

 mai ki a maua. Ka tukua mai e te

 tangata tana tera pakaru, aha ranei,

 kia tuia e maua ekore e taro ka oti, to-

 na otinga me te mea hou tonu te kaha.

   Tenei kei a maua nga Tera hei hoko,

 nga Paraire, nga Kipa, nga Wipu, nga

 aha atu. Ko  to maua whare kei te taha

 o te Peeke o Niu Tirani i Nepia nei.

     Haere mai whakamatauria.

       Na KAHIKOROWI raua ko POIHI.





    TENEI TE HANGA!

 TENEI RAWA ANO TE HANGA!

  HAERE     mai te tane, haere mai te

        wahine, haere mai te tamariki,

  haere mai te katoa, ki te ora mo o kou-

  tou waewae ! Kei au nga PUUTU

  KAHA, te mea roa, te mea poto; te

  mea  matotoru, te mea rahirahi; te mea

  utu nui. te mea utu iti; te mea tane, te

  mea wahine. Haere mai tirohia.

    Ko  taku whare kei tetahi taha o te

  rori i te ritenga ki te whare boko rongoa

  s Nepia, i ko mai o te Peeke.

          Tikina mai, patua !

              Na te WURU,

                      Kai tui puutu.





  HAERE MAI KI TE KAI MA

            KOUTOU !

   KUA    ta taku whare taka rohi kei

        pahaki tata mai o te Peeke o Niu

   Tirani i Nepia. Ekore e ngaro taua

   whare i te tangata haere—Le whare

   hou tonu ia, he whare teitei. He nui

   nga kai e hangaia ana e au, nga rohi

   nei ano, nga keeki hei kai marenatanga,

   nga pana, nga kai reka noa atu.

     He  peeke witi (peeke kautahanga

   nei) etahi kei au e takoto aua mo te

   hoko.

    Haere mai koutou ki te whakamatau ki

                    aku kai.

      Na ANARU PEREEKI,

                       Kai taka rohi.

     Nepia, Akuhata 29, 1867.

   TE KIRIOPATARA TIMA.



HE    tima hou tenei e rerere atu ana

      i Nepia ka rere ki te Wairoa, ki

Turanga, ki hea atu, i roto i nga wiki

katoa, hoki tonu mai hoki. E mea aua

nga tangata nana kia waiho tonu taua

tima hei tima mo konei ki te manaakitia

e nga tangata, ara ki te hoatu he utanga

 mo runga, ki te eke hoki ratou ki runga

 haereere ai.

   Na, te utu mo te tangata haere ki ta

 Wairoa ka hoki mai hoki ki Nepia i

 runga tonu i taua tima ka kotahi pauna

 te kau herengi. Mo te haerenga ki te

 Wairoa kaore te hoki mai ka kotahi tonu

 pauna. Nga utu mo te taua hanga e rua

 pauna moni mo te utanga ki runga.

   Kati te haere i raro i te whenua te

      tangata haere, i te mate ngenge i a kou-

       tou.





 E NGATIKAHUNGUNU!   TI-

          TIRO MAI!

 TENEI   nga keihi hanga kei au, be

   mea tae hou mai. Ko  te tangata

  e hiahia ana ki te kai reka, ki te hanga

  pai, me haere mai ki au hoko ai. Kaore

  he mea i kore i toku whare, kua kite ra

  ano hoki koutou. Kua rongo hoki kou-

  tou ki te whakatauki  na; —" Haere

  mai e whai i te waewae o Uenuku kia

  kai koe i te kai. " Koia hoki tenei, e

  rite ana au ki a Uenuku  o te Rangi.

  Ekore e taea te tatau i nga hanga o toku

  whare. E taea ranei te tatau i te kiri-

  kiri o  tatahi ?  Ko  te rite hoki ia.

  Engari me haere mai kia kite.

   Me haere mai me "te whakapuru ki tahi

         ringa, me te patu ki tahi ringa"



               Na TATANA.

 WHAKARONGO  TE TANGATA

           HAERE!

   MEA     ake, hei te tuatahi o nga ra o

        Hurae, ka tu tetahi whare Papari-

  kauta maku  i tua mai o te arawhata i

   Tutaekuri. He ingoa mo  taua whare

  ko te POROWINIHERA HOTERA.

   Ko nga patiti o aku pataka (ara nga tai-

   epa kai ma te hoiho) kua oti te tiri ina-

   ianei—no Ingarangi mai nga  kakano.

   Ko nga kai o taku whare mo te tangata

   haere  ekore au  e pai kia kino, kia iti

   ranei—taku  e pai ai kia ora rawa te ta-

   ngata koi ngau tuara ki au. Tetahi ko

   te WAKA MAORI  nuipepa ka puta tonu

   mai ki taku whare hei korero ma koutou.

     Na e mea ana au kia haere mai kou-

  tou ki taku whare whakamatau ai me ka

   haereere koutou ki te taone.



    Haere mai  e whai i te waewae o

            Uenuku kia kai koe i te kai.

          Na HEMI AHUONE.

              TE WAKA MAORI O AHURIRI.

WHAKARONGO  MAI TE TA-

     NGATA HAERE HOIHO 



TENEI au to koutou tangata tohunga

  ki te hanga hu mo nga hoiho! Ka

hiahia te tangata kia haianatia nga wae-

wae o tana hoiho me haere mai ki au ki

te tangata hou whakamatau ai kia kite

koutou  i te mahi pai. Tetahi o aku

mahi  he hanga parau whenua. Ka

mahia e au te parau pakaru, anana ! me

te mea he parau hou tonu !

  Ko  taku whare ko te whare paraki-

mete i runga mai o PUKEMOKEMOKE.

Kua  riro hoki i au taua whare.

  Haere mai whakamatauria te tangata

                 hou.

      Na WIREMU ROPITINI.

  Nepia, Pepuere 22, 1867.



   PANUITANGA.

  KI NGA  RANGATIRA o  NGATIKA-

             HUNGUNU.

KO   MIRA  raua ko RINITE tenei

     kei Nepia nga tino tohunga hanga

 whare, me te mano atu o nga mahi

 Kamura—nga  Whatitoka, nga  Mata-

 pihi, nga Keeti, nga aha noa atu. He

 mea uta mai na maua i Ingarangi ra ano

 nga Raka, nga Inihi, nga Titi, me nga

 mea rino katoa, mo nga whare e hanga-

 ia ana e maua—no  reira i kaha ai, he

 mea whiriwhiri mai hoki.

   Ko te whare o Karaitiana ma i Tau-

 pata, i te rori putanga mai ki te taone

 nei, na maua i hanga. Ka  hiahia te

 tangata kia  hangaia  e maua  tetahi

 whare mona, ka  kore ona moni e pai

 tonu ana maua ki te whenua hei utu.

 Ko  ta maua maki  he mahi hohoro, he mahi

                   pai.



 TENEI TE HOKO NGAWARI

          KEI TE TOA O TE

 HUTANA RAUA KO TE EAWINI.



 KUA     kite koutou i to maua whare

      nui i Nepia kua tomo tonu nei i

 te hanga. Ekore e taea te tatau i nga

 hanga katoa o to maua whare. Kua

 kite ra hoki koutou  kore rawa tetahi

 mea  e ngaro ana—te mea rahi, te mea

 paku, te kakahu, te kai, te aha noa

  atu. E  utaina tonutia mai aua i Inga-

 rani o maua hanga i runga i nga kai-

 puke  katoa o rawahi e u mai ana ki

 Nepia. Kua  puta te rongo ki nga

  pakeha katoa o Heretaunga ki te pai o

  nga hanga o tenei whare—ko ta ratou

  whare hoki ia e mui mai nei ratou ki

  te hoko.

    Ko nga kahu tane e tuia ana i tenei

  whare. Ko  te tangata e hiahia ana kia

  ata tau ki tona tinana he kahu mona

  me haere mai ia ki a maua.

        Haere mai whakamatauria.

           Na te HUTANA    raua ko te

                EAWINI.

    Nepia, Akuhata 29, 1866.

      PANUITANGA.

KUA   HAERE  ke atu, i te 2 o nga

     ra o Hanuere  1867 i Nepia, te-

tahi hoiho kohinahina raho poka; ko

te parani kei te pakihiwi katau, he



penei    ne tera ano i runga  i te



ngaronga. E maharatia ana kua ahu

taua hoiho whaka-te-taha ki Ohiti. Ko

te tangata mana e kawe taua hoiho ki

a NOA te HIANGA i Ohiti ka utua ki

te pauna moni kotahi. Na PAATI.





   WHAKARONGO MAI.

TENEI au to koutou hoa tawhito te

  noho nei maua ko WIREMU kei te

WHATAAPUKA. Kai  te hoko tonu

maua  i nga hanga me nga kai e hiahiatia

ana e te tangata maori; —ara, he huka,

he ti, he tupeka, he raihi, he paraoa, me

te mano kai atu.

   Ko nga kahu; —he  koti, he paraikete,

he tarau, me nga  kakahu tane katoa,

me  nga kakahu wahine katoa.

   E tangohia ana hoki e maua nga kai

 e whakatupuria ana e nga maori; ara,

 he kaanga, he witi, he taewa, he aha

 noa atu.

     Haere mai hi te tangata tawhito.

       Na WIREMU raua  ko KENERE.

   Nepia, Pepuere 26, 1867.



 HE PANUITANGA KI NGA RA-

  NGATIRA O HERETAUNGA.



 TENEI ka tu taku whare hou i te rori

   e haere mai nei ki Nepia i te taha

 ki waho atu o te whare paparikauta o

 te Kira—hei toa hoko Parau, Rakuraku,

 me nga mea ahu whenua katoa. Tetahi,,

 ko nga mea katoa mo te hoiho to kaata,

 mo te kau to terei hoki; me nga mea

 rino katoa mo te hanga whare, mo te

 taiepa, mo te keeti, mo te aha noa atu.

 He tini noa atu hoki etahi mea kei au e

 takoto ana, he Toronaihi, he Naihi noa

 nei, he Kani, he Waru kamura, me nga

 mea katoa atu o te mahi kamura. Tera

 hoki etahi hanga tu ke kei au e tu ana, e

 kore e taea te whakahua.

   No  taku tahuritanga ki tenei mahi

 ki te hokohoko  ka ki au kia pai he

 hanga ki taku whare kia ngaware hoki

 taku hoko. Na, kua pono, kua kita

 katoa nga pakeha o Nepia i te pono o

 taku ki. Tenei taku hanga hou katata

 te tae mai i Ingarani, he mea tapahi

  tarutaru kai hoiho nei. Kaore ano kia

  kitea he hanga  pera i tenei kainga;

  katahi ano ki au nei—he hoiho mana e

  to haere i waenga.

      Me  haere mai koutou ki te whakama-

  tau hi taku whare, a ka kitea e koutou te he o

  te taonga ka noho atu.

         Na PARAKIRINI TAKIPATA.





  He mea ta na HEMI WURU, i te whare ta o te Haaki

    Pei Herara, ki Nepia, i te Taitei i nga rua wiki

    katoa—tena rua wiki, tena rua wiki.