TE WAKA MAORI O AHURIRI

     "KO TE TIKA, KO TE PONO, KO TE AROHA. "

No. 19. ]     NEPIA, TAITEI, HANUERE   23, 1868     [VOL. 4

HE KUPU ATU ENEI KI NGA HOA

           TUHI MAI.

TENEI kua tae mai te reta a Ihakara Kahuao

raua ko Eru Ohu mo te kino o te pakeha i ara-

hina mai e raua i Taupo, e ki nei raua kei a

ia a raua moni. Ekore e tau te nupepa ki te

korero pena. Engari ki te mea he moni na

raua kei taua tangata tua raua e whakawa,

kei a raua te whakaaro—e tuwhera tonu ana

hoki nga Kooti Whakawa mo nga mahi pera.

 Ko te nupepa nei, ekore matau e pai kia taia

 ena korero ki roto. Engari kia tika rawa te

 he pera o te tangata i runga i te whakawa ka

 tika ai te ta ki te nupepa—ka kore ranei.





EKORE  e o he korero ma matou ki

a koutou  i tenei nupepa, he kapi

hoki i nga Panuitanga o te Kooti

Whakawa  Whenua  Maori mo nga

whenua e whakawakia ana i Tura-

nga raua ko te Wairoa.

  Ko  te Makarini tenei kua hoki

mai i Po Neke. Kua mea mai nga

 tangata o Manawatu ki a ia kia ho-

 kona e ratou a Tamaki ki te Ka-

 wanatanga; a, e mea ana kia wha-

 kaaturia e ia te rohe mai o te taha

 ki Heretaunga mo te hoko ki a ia—

 ko tera taha ki Wairarapa, ki Mana-

 watu, e ki ana kia hokona ki te Hu-

 pariteneti o Po Neke. Kua kite te

 Makarini i a te Petitone i Po Neke;

 kua rite ta raua korero kia hokona

 pukutia te whenua, kaua e rohea—

 ma te pakeha tena e mahi me ka

 mate tana ika, ara me ka riro mai te

 whenua. Ki te anga mai nga ta-

 ngata o Manawatu ki a te Makarini

 hoko ai. e pai ana; mana e tango te

 katoa—te taha ki Heretaunga me te

 taha ki Po Neke hoki. Ki te anga

 atu ki a te Petitone, e pai ana ano

 —mana  e hoko.

   E hiahia ana te Kawanatanga ki

 a te Makarini ko ia hei whakahau i

 nga maori ki te karanga ki te tama a

 te Kuini i nga kainga maori e haere

 ai ia. Mana, ma te Makarini, e

 whakaaro nga  ritenga ki te taha

 maori hei whakanui i taua rangatira

 me ka tae mai ki tenei motu. He

 me tika hoki kia puta he ohatanga

ma nga iwi maori ki a ia kia kite ia

i te rangatiratanga o te whakaaro o

te taha maori o te motu nei—mo te

hoki ia ki Ingarani e korero ana ki

tona whaea, ratou ko nga rangatira

pakeha o rawahi, ki te arohatanga ki

te whakahonoretanga o te maori ki a

ia. E  whakapai  ana matou ki te

whakaaro o te Kawanatanga ki a te

Makarini ko ia hei whakahaere i nga

ritenga ki te taha maori hei tangi ki

a te Pirinihi; no te mea hoki he ta-

ngata a te Makarini e mohio ana ki

nga whakaaro maori, kinga iwi maori

katoa hoki o te motu—me nga iwi

hoki e mohio ana ki a ia. Tera e ti-

ka i a ia te whakahaere.



HE WHARANGI TUWHERA  MA NGA

        HOA TOHI MAI.



             Nepia, Hanuere 22, 1868.

Ki A TE KAI TUHI o TE WAKA MAORI.

   E hoa. Tenei matou ko aku hoa katahi

ano  ka hoki mai i roto i te mate—ara i

Wharekauri. I kawea hereheretia matou

ki reira mo to matou Hau Hautanga. No

Rongowhakaata matou  i Turanga. Ko

tenei kua kite matou i te tino he o te Hau

Hau—be   mate tona mutunga. He porangi

ano hoki ra to matou i uru atu ai ki roto i

a ratou. Otira kowai te tangata o te ao i

kore ona he ? Hua noa he mahi tika i ta-

huri atu ai matou. Ko tenei kua mutu ra-

wa  atu to matou  whakaaro  ki a ratou.

Ekore  hoki e ware o matou whakaaro a

muri ake nei. "Ekore hoki te tangata e

hoki atu ki tona paru kai ai. '* He whaka-

 tauki tena na te maori.

   E hiahia ana matou kia whakaputaina

etahi kupu ma matou mo Wharekauri. To

matou taenga atu ki reira ka ka kawea ma-

tou ki uta e nga pakeha. Te unga ki uta

ka piki atu matou ki te kainga o Te Aita-

nga-a-Mahaki i runga i te pari, ka tangi

matou ki reira. Ka tapaetia mai te kai ma

matou, he taewa, he paraoa, he ti, be kaho

manu  toroa—huahua   nei. Muri  iho ka

hangaia nga whare mo matou—he  ponga

nga taha, he harakeke nga rau, kaore hoki

he toetoe o reira. Nga mahi i whakaritea

mo  matou he hanga whare mo nga pa-

                TE WAKA MAORI O AHURIRI.

keha tiaki i a matou, he hanga hoki i te pa-

repare o te paraki (barracks), be mahi rori

hoki. Ko te atawhai o te pakeha ki a ma-

tou he nui; ki hai i utua te kino ki te kino,

engari i homai he kai ma matou i whakau-

whia matou ki te kahu. Ko te atawhai o

Ngatiawa ki a matou he waha anake—he

kai i kore. Ko  te iwi ko te Moriori

e  ata noho ana i tono kainga. I mua

te takiwa  e patupatua ana e Ngatiawa,

no  te takiwa o te whakapono ka noho

 rangatira ratou. Engari kaore he whenua

 i a ratou, kei a Ngatiawa anake. Ko

 Ngatiawa ka timata te hokihoki ki Tara-

naki. Hoki rawa atu ka pau te whenua i

 a ratou te hoko ki te pakeha; he wahi iti

 te wahi i waiho mo te Moriori—engari pea

 ma te Kawanatanga pea te whakaaro ki a

 ratou ki a te Moriori. Ka nui te mate o

 Ngatiawa raua ko te Moriori i te mate ma-

 haki nei i te Mitara (measles). Huia ka-

 toatia nga mea i mate o aua iwi e 50 pea. 

 Ko matau, tokorua tonu o matou—he ta-

 mariki paku rawa nei. Te ki a Ngatiawa

 i hoki mai ai ratou he haere mai ki o ratou

 whenua i Taranaki—ka riro hoki a Whare-

 kauri i te pakeha. No  to matou taenga

 mai ki Po Neke nei ka rongo matou ki te

 tangata mai o Taranaki ko Wiremu Kingi

 te Rangitake o Ngatiawa kei ro ngahere

 me  tona rua rau e noho ana i runga i to

 ratou Hau Hautanga, e mahi kai ana ma

 ratou. Ka  ki taua tangata hei te taenga

 atu o enei i haere mai i Wharekauri akuanei

 pea rere  ai ki roto ki taua ope—ko to ra-

 tou iwi hoki ia.

    He whenua kai a Wharekauri, engari he

  whenua mataotao—koia  i kino ai ki a ma-

  tou. Ona kai o ro te wai he tuna, he paua,

  he ika, he kaeo, be pipi, he pupu; be

  kereru kei uta, he poaka puihi, be karaka.

  he mamaku, he nikau. Ko te manu o te

  moana hoki, ko te toroa, e hua ana ki reira.

  Ona rakau nunui o taua whenua he Ka-

  rangu, he Karaka, he Akeake, he Matipo

  (be Mapo ki konei). Ki tenei motu kaore

  e rahi te tupu o enei rakau; ki reira ia he

  nui—he  tino rakau tonu. Ko  te rakau

  kaore i konei he Hokotaka—lie rakau paku.

  Ka kai te kereru i nga hua ka haunga rawa

  te kiko, ka kawa rawa. Nga waka o tera

  whenua  he korari, ka panga ki te rimu a

  roto kia maiengi ake  ai ki runga. He

  penei ano te ahua o nga hoe me o konei

  hoe. E  kaha ana aua waka  ki te ngaru,

  ahakoa  ki i te wai kaore e tahuri—engari

   kaore e tino tere. Ko te reo o te Moriori

   e ahua rite ana ki to te Maori.

     Ko te whakaaro o nga herehere e noho

   mai nei i Wharekauri, he whakaaro pai. E

   mea ana matou ki te hoki mai ratou ki

   tenei motu ekore ratou e hoki ki te Hau

   Hau—kua  marama hoki o ratou whakaaro

   inaianei. Kua  ata tau hoki ratou ki to

   ratou kainga i Wharekauri; kua kore e

   nui te hiahia kia hoki mai—na te pukapuka

   a te Kawana matou i tiki ake i hoki mai ai

   matou. Mehemea  e whakaaro ana ano ki

   te Hau Hau penei kua kore e tau te wha-

kaaro ki Wharekauri. Otira ko to matou

iwi ta matou  e ki nei. Kaore matou e

mohio ana ki te whakaaro o era atu iwi.

  Heoi  ano nga korero e maharatia ana e

matou  inaianei. Otira  tenei ano tetahi

kupu. Kua  rongo matou ki te ki a nga

tangata o te taha Kuini i Turanga e ki nei

ratou kaore he  whenua i a matou (i te

Hau  Hau) i reira. Na, he tinihanga tena

korero. He  nui te whenua  i a ma-

tou  kei  reira—he   iti rapea  ta  ratou.

Kai te ki mai kua riro o matou whenua ito

matou Hau  Hautanga. Ki ta matou wha-

kaaro kua murua, o matou hara e te Ka-

 wana ka mau ano te whenua ki a matou.

 Kua utua o matou hara ki o matou tinana i

 riro herehere atu. Kei a te Kawana raua

 ko te Kooti Whakawa Whenua te whaka-

 aro ki a matou, ki a ratou hoki, apopo ake

 nei. Heoi te korero.

   Na matou na IHAKA POAKA, na PEHI-

       MANA TAIHUKA, na TIOPIRA TA-

       WHIAO o RONGOWHAKAATA.



           Patangata, Hanuere 7, 1868.

 Ki A TE KUPA,

   E boa tena koe. E hoa be whakaputa atu

 tenei i toku aroha ki toku kaumatua i mate

 nei ki a te Karini (late E. S. Curling Esq. )

 —i  nui to matou tangi. I te aonga ake o

 te ra i hemo ai ka haere matou kia kite, te

 taenga atu haere rawa ki te wahi i takoto

  ai, te kitenga atu pena ano me te tangi ki

  te tangata maori nei—puta  ana te aroha.

  He tangata pai taua tangata i mate nei; he

  atawhai ki te tangata. I tona oroko taenga

  mai ki tenei kainga, no taku tamarikitanga,

  i kite ai au i tona pai, a tae noa mai ki te

  wa i mate  ai ia. E  penei ana ano hoki

  koutou te iwi nona te mato, otira rahi atu

  to koutou. Ko etahi o matou i tangi ngu-

  nguru rawa nei, ko etahi i punua tona roi-

  mata ki roto, he whakaemaema i nga pake-

  ha; tena ko  te hiahia kia tangi ka nui,

  penei me tona matua tipu nei te ahuatanga

  o te aroha ki to matou matua i mate nei—

  otira te aroha i te wa iti nei, ara i tenei ao.

  Ehara te mate i te tangata, na te Atua nga

  mate i tuku mai ki a tatou.

    Mau e tuku atu ki te Waka Maori. Ki

  te kore koe a  pai heoi ano i te hanga ka

  puta atu ki a koe taku aroha.

                       Na NGUHA.



    NGA  MAHI A TE HAU. —I te tupuhi i ko-

  rerotia i tera nupepa, i nga moutere i mate

   i te ru raua ko te hau, kotahi te pere rino

   e iwa tana te taimaha i hikitia pukutia e te

  hau kotahi kuata maero te pamamao atu o

   te wahi i tau atu ai! Tetahi, he toka e

   wha te kau tana te taimaha hurihia ana e

   te hau ki runga ki te heera kaipuke takoto

   ai!! He mea kahaki mai na te hau taua

   heera no runga i nga kaipuke. Kotahi te

   rakau kurupae e 25 putu te roa i hikitia ki

   runga ki te rangi, te tukunga iho ki raro ka

   tau kirunga ki tetahi whare, wherohia tonu-

   tia a runga o taua whare tutuki tonu ki te

    papa ki raro tu ai tetahi pito, ko tetahi pito i

            TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

runga e whakaputa ana. Ngaro katoa te

moana  i te taha ki uta i nga rakau o nga

whare pakaru; ko runga o te rangi i kape i

te kohatu, i te rino papa (rau whare nei),

i te rakau hoki, i te aha noa atu—e rere

haere ana i runga i te hau me te huku rere

nei. Kowai  e noho i te whenua pera ?



     HE PANUITANGA

Ki nga tangata e whai taite ana ki te whenua

   kia mohiotia ai te wahi me te ra e tu ai te

   Kooti hei whakawa i o ratou take.



NA, he Panuitanga tenei kia mohio-

tia ai, ko te take a nga tangata no

ratou nga ingoa e mau i raro nei ki

nga piihi whenua kua tuhia ki raro

nei ka whakawakia a te 4 o nga ra o Mei

1868, e te Kooti whakawa whenua

Maori  ki te Wairoa, Ahuriri.

  Ko   nga tangata katoa e whai

tikanga ana mo aua whenua me haere

ki reira. Ka oti te whakawa, ka puta

te Karauna Karaati ki te hunga i

 kitea tona tika i te Kooti: heoi ano

he  tino whakaotinga tena; ekore

 rawa e tika kia peke mai tetahi ta-

 ngata ki muri.

               NA  TIKI,

         Kai tuhituhi o te Kooti.

 Kooti whakawa whenua Maori,

   Akarana, Hanuere 2, 1868.



 Ko nga ingoa o nga tangata no ratou nga piihi, me

     me nga piihi whenua, me te Takiwa hoki.

 Riwai me etahi atu. Paeroa, Te Wairoa.

 Tamehana Huata. Tutaekuri, Te Wairoa.

 Matiu, me etahi atu. Te Ruarakauputara,

     Te Wairoa.

 Hapimana, me  etahi atu. Pakowhai (1),

     Te  Wairoa.

 Waihakara, me etahi atu. Te  Motu  a te

      Taitua, Te Wairoa.

 Ihaka Kaiwheke. Te Mahunga, Te Wai-

      roa.

 Tamehana Huata. Taupara, Te Wairoa.

 Tamehana Huata, me etahi atu. Pakowhai

       (2), Te Wairoa.

 Te Pae Karatau. Matuku, Te Wairoa.

 Wi  Maihi Kaimoana. Orangitirohia, Te

       Wairoa.

 Aihipene Tamaitimate, me etahi atu. Pua-

      reterangi, Te Wairoa.

 Arete Te Rate. Herehere Tau, Te Wai-

       roa.

 Kiwai, me etahi atu. Matiti, Te Wairoa.

 Heta Kaha, me etahi atu. Aranui, Te Wai-

       roa.

 Merekaraka, me etahi atu. Taupara, Te

       Wairoa.

 Tamehana Huata. Te Wharepu, Te "Wai-

       roa.

 Paora te Apatu me etahi atu. Te Kopiri,

      Te Wairoa.

 Paora Te Apatu, me etahi atu. Whakapau,

      Te Wairoa.

Tiaki Kainga me etahi atu. Te Rato, Te

      Wairoa.

Riwai, me etahi atu. Huramua  (1), Te

     Wairoa.

Tiaki Kainga, me etahi atu. Huramua (2),

     Te  Wairoa.

Paora Te Apatu, me etahi atu. Te Potaka,

     Te Wairoa.

Watene, me etahi atu. Kai rangi, Te Wai-

      roa.

Tiopira Kaukau, me etahi atu, Te Hine-

      whaki, Te Wairoa.

Te Paea, mo etahi atu. Te Whakaki, Te

      Wairoa.

Aihipene, me etahi atu. Tikomokihi, Te

      Wairoa.

Paora Te Apatu, me etahi atu. Te Ohuia,

     To  Wairoa.

Te  Watene. Rae o Makora, Te Wairoa.

Katene Kairahui. Te  Nukuroa, Te Wai-

      roa.

Paora te Apatu, me etahi atu. Taumata o

     Teo, Te Wairoa.

 Wiremu Kingi, me etahi atu. Waihua, Te

       Wairoa.

 Hipara, me etahi atu. Kauhouroa, Te

       Wairoa.

 Toha. Waowao Totara, Te Wairoa.

 Tamati Putoki, me etahi atu. Te Ngarara

      a Te Kaupere, Wairoa.

 Tiaki Kainga, me etahi atu. Wairau, Te

       Wairoa.

 Maihi Kaimoana, me etahi atu. Kauhou-

      roa, Te Wairoa.

 Tiopira Tapahi, me etahi atu. Te  Wha-

     kaumu, Te Wairoa.

   Kua  taia nga rohe o enei whenua ki roto

 ki te "Kahiti. "



 He whenua enei Kihai i oti i tera whakawa-

   kanga. Ko nga rohe kei te " Kahiti" o

   tera Panuitanga.

 Karauria, me etahi atu. Paekahu, Te Wai-

      roa.

 Aperahama  Te  Paraharuhi. Orere, Te

      Wairoa.

 Paora Rerepu, me etahi atu. Pihanui, Te

       Wairoa.

   Mehemea kua oti enei whenua te

ruri ka kitea nga mapi i te Kooti o

 te Kai-Whakawa tuturu i te Wai-

 roa.



 Ko  te tahe a -nga tangata e kiia nei nana enei

   whenua i raro ha whakawakia ate 9 o nga

   ra o Maehe  1868 e (e Kooti Whakawa,

    Whenua Maori i Turanganui.

 Ko nga ingoa o nga tangata no ratou nga piihi, mo

       nga piihi whenua, me to Takiwa hoki.

 Himiona  Katipa, me etahi atu. Wairere-

       hua, Waiapu.

 Pita te Huhu, me etahi atu. Te Pakakea

      Whirikoka, kei Turanga.

 Panapa Waihopi, Hatahaki, Turanga.

 Eruera Rangiwahau. Te Korotore, Tura-

      nga.

 Hamiora Tamanui. Waikohu, Waiapu.

               TE WAKA MAORI  O AHURIRI.

Nepia Hurikara, me etahi atu. Makarika

    Waiapu.

Keita Waere. Karaua, Turanga.

Keita Waere. Te Rahui, Turanga.

Karauria, me etahi atu. Uaua, Uaua.

Matenga  Ruta, me etahi atu. Whenua-

     kura, Turanga.

Paora Matuakore, me  etahi atu. Mata-

     whero, Turanga.

Wi  Whaitiri, me etahi atu. Whakatare,

     Turanga.

 Kerehona Piwaka, me  etahi atu. Wha-

     ngara, Turanga.

Apiata  Parehuia, me  etahi atu. Puatai,

     Turanga.

 Piripi Takitaki, me etahi atu. Pakowhai,

     Turanga.

 Himiona Riki, me etahi atu. Pakowhai (2)

     Turanga.

 Wiremu  Kiriahi, me etahi atu. Kaiariki.

     Turanga.

 Hemi Mahuki, me etahi atu. Tangotete,.

     Turanga.

 Wi  Paekohe, me etahi atu. Maraetaha,

     Turanga.

 Ihaka Ngarangioue, me etahi atu. Marae-

      taha (2).

 Pimia Arthur, Amiria  Te Poke. Tau-

      ranga, Turanga.

 Keita Waere. Pukewhinau, Turanga.

 Hemi Mahuki, me etahi atu. Wherowhero,

      Turanga.

 William Green. Te Arakari, Turanga.

 Wiremu  Te Kiriahi, me etahi atu. Kiria-

      riki, Turanga.

 Aperahama, me  etahi atu. Mangati, Wai-

      apu.

 Raniera Kauhia, me etahi atu. Te Ahi-

      koka, Waiapu; Mangaopeka; Manga-

       tara.

  Te  Whaitiri, me  etahi atu. Te   Arai,

      Turanga.

  Hohepa. Te Poroporo, Waiapu.

  Wiremu Kingi. Te Muhunga, Turanga.

  Kataraina Whangapoua, me etahi atu. Ho-

       rowera, East Cape.

  Pehata Parete, Wiremu Kingi. Turanga-

       nui (1)

  Paora te Apatu, me etahi atu. Turanga-

       nui (2).

  Karauria Tahura. Kopuni, Uaua.

  Hami te Hau, me etahi atu. Te Hapua,

       Turanga.

  Hamiora Tupuna, me etahi atu. Te Wha-

       rewera, Turanga.

  Hamiora Tupuna, me etahi atu. Pokatuara.

  Hamiora Tupuna, me etahi atu. Kohanga-

       karearea (1) Turanga.

  Hoani Matiaha, me etahi atu. Kohanga-

        karearea (2).

  Hamuera Perohuka. Kohangakarearea (3).

   Hirini te Kani, me etahi atu. Pouawa,

       Turanga.

   Hoani Matiaha, me etahi atu. Pouawa.

   Hirini te Kani, me etahi atu Kaiti, Tura-

        nganui.

   Hirini te Kani, me etahi atu. Whataupoki,

       Turanga.

   Hohaia Kahuroa. Pekamarohe, Turanga.

Himiora Riki. Kaimoko, Turanga.

Henare Ruru, me etahi atu. Tarawheru,

     Turanga.

Hoani  Ruru, me  etahi atu. Pakaraka,

     Turanga.

Himiona  Katipa, me etahi atu. Repongaere,

     Turanga.

Himiona  Katipa, me etahi atu. Ngakoroa,

     Turanga.

Kori Korama, me etahi atu. Te Huihuia

     Ruawairoa, Turanga.

 Kerehona Piwaka, me etahi atu. Pakarae,

     Turanga.

 Maraea Whakaari, me etahi atu. Te Wha-

     katauranga a Ruru.

 Maraea Whakaari. Te Kora, Tauranga.

 Noko Iharaira, me etahi atu. Turanga.

 Pimia Arthur. ' Rakaukaka (1) Turanga.

 Amiria te Poke. Rakaukaka  (2).

 Pimia Arthur. Patutahi, Turanga.

 Panapa Waihopi, me  etahi atu. Puke-

     papa, Turanga.

 Paora Matuakore, me etahi atu. Te Ka-

      raka, Turanga.

 Piripi Takitaki. Whakawhitiria, Turanga.

 Paratene Pototi, me etahi atu. Taumaha-

      rau. Turanga.

 Renata  Whakaari  raua ko Manuwhatu.

      Whakapae.

 Renata Whakaari, me etahi atu. Ngata-

      pairu, Turanga.

 Renata Whakaari. Taheremaro, Turanga.

 Tutere  Konihi, me etahi atu. Kaimoe,

      Turanga.

 Patihana Aukomiro, me etahi atu. Te

      Muhunga.

 Patihana Aukomiro. Ruangarehu.

 Wiremu  te Kiriahi, me etahi atu. Ruanui,

      Turanga.

  Wi Pere. Waitawaki, Turanga.

  Wi Paraone. Tahoka, Turanga.

  Hirini te Kani, me etahi atu. Tuamotu,

      Turanga.

  Mokena Kohere, me etahi atu. Waiapu.

  Hoera Whakamiha, me etahi atu. Toroa,

      Turanga.

  Tamihana Ruatapu. Waitapatu, Turanga.

  Tamihana Ruatapu. Te Arawhata Maire,

       Turanga.

  Tamihana Ruatapu. Kahunui, Turanga.

  Tamihana Ruatapu. Te Pokaka, Turanga.

  Tamihana Ruatapu. Te Arawhata o Rangi.

  Paora  Kati, me  etahi atu. Kairourou,

       Turanga.

  Paora  Kati, me   etahi atu. Rarohou,

       Turanga.

  Raharuhi Rukupo. Te Wai o Tamarere ao,

       Turanga.

  Raharuhi Rukupo  raua ko Iraia Tukota.

    Taumata o Tamaihu.

  Arapeta te Haenga, me etahi atu. Poupa-

       rae. Te Awanui, Waiapu.

   Mere Wirihana. Tawhititu, Taureka.

   Paora te Apatu, me etahi atu. Ngawhaka-

        tatara, Turanga.

   Hoani Matiaha, me etahi atu. Tuhokai,

       Turanga.

   Hoani Matiaha, me etahi atu. Te Kura,

       Turanga.

              TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

Hoani  Matiaha, me etahi atu. Tapui,

     Turanga.

Hoani Matiaha, me etahi atu. Waipatuka-

     kahu, Turanga.

Hepata  Maitai, me etahi atu. Mangahei

     (1) Uaua.

Hera te Paki, me etahi atu. Mangahei (2)

     Uaua.

Hera Te  Paki, me etahi atu. Kokotieke,

     Uaua.

Karauria, me etahi atu. Mangatuna, Uaua.

Wi  Paekohe, me etahi atu. Turanga, Tu-

     ranga.

 Hepata Maitai, me etahi atu. Paremata,

     Uaua.

 Henare Tirama, me etahi atu. Poukoko-

     nga, Turanga.

 Henare  Tirarua, me etahi atu. Te Ahi-

     manawa, Turanga.

 Henare Tirarua. Waihanui, Turanga.

 hatana. Matakaka, Turanga.

 Rihara Rerewhata. Kai upoko, Turanga.

   Kua  taia Nga rohe o enei whenua ki roto

 ki te Kahiti o Niu Tirani. "



   Mehemea kua oti enei whenua te

 ruri ka kitea nga mapi i te Kooti o

 te Kai-whakawa tuturu i Turanga-

 nui. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_



    E korerotia ana mea ake mahi ai te rori

 ki Taupo  kia pai ai te haere a te hoiho raua

 ko te kauta. Otira kaore i marama ta ma-

 tou rongo ki taua korero—he rongo hakiri

 noa.





    TENEI TE TAONGA!

 TENEI  te taonga kei au e tu ana, ara

   ko aku tera hoiho, ko aku paraire,

 ko te tini noa atu o nga hanga mo te

 hoiho, mo te kaata. He  mea kawe

 hou mai no Ingarani, naku ano i kara-

 nga atu kia tuia mai mo toku whare

  hei hoko ki nga rangatira o Heretaunga.

    E tuia ana nga tera, me nga mea ka-

  toa o te hoiho i tenei whare.

                 Na HOURA.





    TENEI TE HANGA!

 TENEI RAWA ANO TE HANGA!

  HAERE      mai te tane, haere mai te

        wahine, haere mai te tamariki,

  haere mai te katoa, ki te ora mo o kou-

  tou waewae ! Kei au nga PUUTU

  KAHA, te mea roa, te mea poto; te

  mea  matotoru, te mea rahirahi; te mea

  utu nui, te mea utu iti; te mea tane, te

  mea wahine. Haere mai tirohia.

    Ko  taku whare kei tetahi taha o te

  rori i te ritenga ki te whare hoko rongoa

  i Nepia, i ko mai o te Peeke.

          Tikina mai, patua !

              Na te WURU,

                      Kai tui puutu.

   TE KIRIOPATARA TIMA.



  HE   tima hou tenei e rerere atu ana

       i Nepia ka rere ki te Wairoa, ki

  Turanga, ki hea atu, i roto i nga wiki

 katoa, hoki tonu mai hoki. E mea ana

  nga tangata nana kia waiho tonu taua

  tima hei tima mo konei ki te manaakitia

  e nga tangata, ara ki te hoatu he utanga

  mo runga, ki te eke hoki ratou ki runga

  haereere ai.

    Na, te utu mo te tangata haere ki te

  Wairoa ka hoki mai hoki ki Nepia i

  runga tonu i taua tima ka kotahi pauna

  te kau herengi. Mo te haerenga ki te

  Wairoa kaore te hoki mai ka kotahi tonu

  pauna. Nga utu mo te tana hanga e rua

  pauna moni mo te utanga ki runga.

    Kati te haere i raro i te whenua te

        tangata haere, i te mate ngenge i a kou-

        tou.





 E NGATIKAHUNGUNU!  TI-

          TIRO MAI!

  TENEI   nga keihi hanga kei au, he

   mea  tae hou mai. Ko  te tangata

  e hiahia ana ki te kai reka, ki te hanga

  pai, me haere mai ki au hoko ai. Kaore

  he mea i kore i toku whare, kua kite ra

  ano hoki koutou. Kua rongo hoki kou-

  tou  ki te whakatauki na; —" Haere

  mai e whai i te waewae o Uenuku kia

   kai koe i te kai. " Koia hoki tenei, e

  rite ana au ki a Uenuku  o te Rangi.

  Ekore e taea te tatau i nga hanga o toku

   whare. E  taea ranei te tatau i te kiri-

   kiri o  tatahi ?  Ko  te rite hoki  ia.

   Engari me haere mai kia kite.

    Me haere mai me "te whakapuru ki tahi

         ringa, me te patu kitahiringa. '"



                Na TATANA.

  WHAKARONGO  TE TANGATA

           HAERE!

   MEA     ake, hei te tuatahi o nga ra o

        Hurae, ka tu tetahi whare Papari-

   kauta maku i tua mai o te arawhata i

   Tutaekuri. He ingoa mo  taua whare

  ko te POROWINIHERA HOTERA.

   Ko nga patiti o aku pataka (ara nga tai-

   epa kai ma te hoiho) kua oti te tiri ina-

   ianei—no Ingarangi mai  nga kakano.

   Ko nga kai o taku whare mo te tangata

   haere  ekore au  e pai kia kino, kia iti

   ranei—taku  e pai ai kia ora rawa te ta-

   ngata koi ngau tuara ki au. Tetahi ko

   te WAKA MAORI  nuipepa ka puta tonu

   mai ki taku whare hei korero ma koutou.

     Na e mea ana au kia haere mai kou-

I  tou ki taku whare whakamatau ai me ka

   haereere koutou ki te taone.



     Haere mai e whai i te waewae o

            Uenuku  kia hai hoe i te kai.

i         Na HEMI AHUONE.

               TE WAKA MAORI O AHURIRI.

WHAKARONGO  MAI TE TA-

     NGATA HAERE HOIHO I



TENEI  au to koutou tangata tohunga

  ki te hanga hu mo nga hoiho!. Ka

hiahia te tangata kia haianatia nga wae-

wae o tana hoiho me haere mai ki au ki

te tangata hou whakamatau ai kia kite

koutou  i te mahi pai. Tetahi o aku

mahi  he hanga parau whenua. Ka

mahia e au te parau pakaru, anana ! me

te mea he parau hou tonu !

   Ko taku whare ko te whare paraki-

mete i runga mai o PUKEMOKEMOKE.

 Kua riro hoki i au taua whare.

  Haere mai  whakamatauria te tangata

                    hou.

      Na WIREMU ROPITINI.

   Nepia, Pepuere 22, 1867.



   PANUITANGA.

  Ki NGA RANGATIRA  o NGATIKA-

             HUNGUNU.

 KO  MIRA  raua ko RINITE tenei

     kei Nepia nga tino tohunga hanga,

 whare, me  te mano atu o nga mahi

 Kamura—nga   Whatitoka, nga Mata-

 pihi, nga Keeti, nga aha noa atu. He

 mea uta mai na maua i Ingarangi ra ano

 nga Raka, nga Inihi, nga Titi, me nga

 mea rino katoa, mo nga whare e hanga-

 ia ana e maua—no  reira i kaha ai, he

 mea whiriwhiri mai hoki.

   Ko  te whare o Karaitiana ma i Tau-

 pata, i te rori putanga mai ki te taone

 nei, na maua  i hanga. Ka  hiahia te

 tangata  kia hangaia  e maua   tetahi

 whare  mona, ka kore ona moni e pai

 tonu ana maua ki te whenua hei utu.

  Ko ta maua  maiti he mahi hohoro, he mahi

                     pai.



  TENEI TE HOKO NGAWARI

          KEI TE TOA O TE

 HUTANA  RAUA KO TE EAWINI.



  KUA     kite koutou i to maua whare

       nui i Nepia kua tomo tonu nei i

  te hanga. Ekore e taea te tatau i nga

  hanga katoa o to maua whare. Kua

  kite ra hoki koutou kore rawa tetahi

  mea e ngaro ana—te mea rahi, te mea

  paku, te kakahu, te kai, te aha noa

  atu. E utaina tonutia mai ana i Inga-

  rani o maua hanga i runga i nga kai-

  puke katoa o rawahi e u mai ana ki

  Nepia. Kua   puta te rongo ki nga

  pakeha katoa o Heretaunga ki te pai o

   nga hanga o tenei whare—ko ta ratou

   whare hoki ia e mui mai nei ratou ki

   te hoko.

     Ko nga kahu tane e tuia ana i tenei

   whare. Ko  te tangata e hiahia ana kia

   ata tau ki tona tinana he kahu mona

   me haere mai ia ki a maua.

        Haere mai whakamatauria.

          Na te HUTANA raua ko te

               EAWINI.

     Nepia, Akuhata 29, 1866.

      PANUITANGA.

KUA   HAERE  ke atu, i te 2 o nga

     ra o Hanuere 1867 i Nepia, te-

tahi hoiho kohinahina raho poka  ko

te parani kei te pakihiwi katau, be

penei  M N U  he tera ano i runga  i te

ngaronga. E maharatia ana kua ahu

taua hoiho whaka-te-taha ki Ohiti. Ko

te tangata mana e kawe taua hoiho ki

a NOA te HIANGA i Ohiti ka utua ki

te pauna moni kotahi. Na PAATI.





   WHAKARONGO MAI.

TENEI au to koutou hoa tawhito te

  noho nei maua ko WIREMU kei te

WHATAAPUKA. Kai  te hoko tonu

 maua i nga hangu me nga kai e hiahiatia

 ana e te tangata maori; —ara, he huka,

 he ti, he tupeka, he raihi, he paraoa, me

 te mano kai atu.

   Ko nga kahu; —he  koti, he paraikete,

 he tarau, me nga kakahu tane katoa,

 me nga kakahu wahine katoa.

   E tangohia ana hoki e maua nga kai

 e whakatupuria ana e nga maori; ara,

 he kaanga, he witi, he taewa, he aha

 noa atu.

    " Haere mai ki te tangata, tawhito.

       Na WIRIMU raua ko KENERE.

   Nepia, Pepuere 26, 1867.



 HE PANUITANGA KI NGA RA-

  NGATIRA O HERETAUNGA.



 TENEI ka tu taku whare hou i te rori

 e haere mai nei ki Nepia i te taha

 ki waho atu o te whare paparikauta o

 te Kira—hei toa hoko Parau, Rakuraku,

 me nga mea ahu whenua katoa. Tetahi,

 ko nga mea katoa mo te hoiho to kaata,

 mo  te kau to terei hoki; me nga mea

 rino katoa mo te hanga whare, mo te

  taiepa, mo te keeti, mo te aha noa atu.

  He tini noa atu hoki etahi mea kei au e

  takoto ana, he Toronaihi, he Naihi noa

  nei, he Kani, he Waru kamura, me nga

  mea katoa atu o te mahi kamura. Tera

  hoki etahi hanga tu ke kei au e tu ana, e

  kore e taea te whakahua.

    No  taku tahuritanga ki tenei mahi

  ki te hokohoko ka ki au kia pai he

  hanga ki taku whare kia ngaware hoki

  taku hoko. Na, kua pono; kua kite

  katoa nga pakeha o Nepia i te pono o

  taku ki. Tenei taku hanga hou katata

  te tae mai i Ingarani, he mea tapahi

  tarutaru kai hoiho nei. Kaore ano kia

  kitea he  hanga pera i tenei kainga;

  katahi ano ki au nei—he hoiho mana e

  to haere i waenga.

      Me haere mai koutou ki te whakama*

   tau ki taku whare, a ha kitea e koutou te he o

   te taonga ka noho atu.

         Na PARAKIRINI TAKIPATA.





   He mea ta na HEMI WURU, i te whare ta o te Haaki

     Pei  Herara, ki Nepia, i te Taitei i nga roa wiki

      katoa—tena rua wiki, tena rua wiki.