TE



WAKA MAORI O AHURIRI

      "KO  TE TIKA, KO TE PONO, KO TE AROHA. "

No. 1]        NEPIA, PARAIREI, MAEHE   1. 1867. [VOL IV.

KATAHI  ano ka puea ake tenei waka

(te Waka Maori) i tona totohutanga

i mua atu nei. I te timatanga ra

ano o te mahi i karanga ano matou

ki nga hoa maori kia awhinatia ma-

tou ki runga ki te mahi kia mau ai.

                            O

Ina te awhina, he moni—he moni

hei utu i nga kai mahi. Mua mohio

hoki koutou  ki te waiata a Pehi

Tuitepakihirangi. —

  He moni te hanga pakeha i taka ai ki uta.

  I mahue ai te mahi i te nuipepa i

mua  he kore moni—he  tokoiti no

nga  tangata e utu ana. Na nga

moni o te Kawanatanga i takitaro ai

i tera mahinga. I homai ai e te Ka-

wanatanga he moni i reira ai he ma-

hara ki nga  maori tora pea e kitea.

te painga o tenei hanga o to nuipepa.

tera e rite tonu te maramatanga o to

ngakau—otira    ki hai i taea ta te

Kawanatanga   i mahara ai. ko etahi

                                                      •                                 '                

i mohio, ko etahi i kuare tonu, inai-

anei hoki e mea ana te Kawana-

tanga  ko ia hei matua arahi i nga,

       

iwi e kuare ana ki runga ki te ma-

                                                               

tauranga o  nga ritenga pakeha kia

tika ai te noho, kia kake tahi nga

iwi o  te motu nei. Na, ko tetahi

tenei o nga ritenga pakeha, he nui-

"pepa. Ko  tetahi tenei o nga mea i

nui ai te pakeha, i whai mana ai—

he ara putanga hoki ia mo te wha-

kaaro  o te tangata hei pehi i nga

mea  kino, hei hapai i nga mea pai.

Kua  whai rawa nga tangata maori

                                         

o  Heretaunga i terei takiwa, ma

ratou  ano hoki ta ratou nuipepa e

hapai—ara, ma  ratou e utu nga kai

mahi. Mehemea  ko tona ahua e

rawa  kore ana, he tika kia kore; ko

 tenei me rite ratou ki te pakeha e

 utu nei i ta ratou nuipepa. Ko tenei

tau anake ano e  haere nei te tau e

homai ai e te Kawanatanga he moni

mo  te nuipepa; ko nga tau o muri

atu ma nga maori ano e whakarite,

 ka kore ka whakamutua te mahi—

 ka totohu ano te waka. Me nga

 pakeha hoki o Heretaunga kai te

hiahia anu kiu whai nuipepa o ratou

                                                                                                           

hoa maori; a kai te kohikohi moni

ratou inaianei mo te  Waka Maori



kohikohinga a to pakeha mo tenei



  

tanga moni a te pakeha.

  Koia, ano ra he taonga to nuipepa,

ahakoa  kore Koutou  e mohio ko ma-

tau e mohio ana—he hanga tawhito

hoki ia na matou. Ko nga utanga

o tenei waka apopo (ara nga mea e

panuitia ana), ko  nga  mahi o te

Kooti  Whakawa  Whenua Maori

nga mahi o  nga Kooti Whairawa



hoiho me nga kau e Paunatia ana i

nga  tangata matau, a nga tangata

te tangata e utu ana i te nuipepa,

riro ana ma te katoa o tona kainga

                                                                                                                                                                

e korero. Ko  tenei me kohikohi

nga kainga katoa, koi kai te ma-

ngere i te kai a te hunga mahi. He

kainga tokomaha te tangata, kia nui

                         •                                         '

nga moni; he kainga tokoiti te ta-

ngata, kia iti hoki nga moni e homai.

He  pa ano  kia rima pauna, he pa

ano kia  te kau pauna, he  kainga,

rahi kia rua te kau  p. pauna—kei te

nuinga o te tangata o nga pa me nga

kainga te whakaaro. Ka kotahi te

kau pauna, e riro mai, ka rua te kau

nuipepa he hoatu i roro i nga meera.

E  mea ana matau kia waiho te nui-

pepa  nei hei taonga mo te motu

katoa, kaore mo  Heretaunga  ana-

ke. Ahakoa  kei Heretaunga te

take  me   toro atu  nga  inanga

ki   Waikato, ki   Taranaki, ki

Ngatiporou, ki te Arawa, ki Taupo,

ki Ngapuhi, ki Ngatimaniapoto, ki o

Ngaitahu  atu. Heoi  kei a koutou.

te whakaaro mo tenei waka apopo,

kia hoea tonu, kia pae ki uta ranei

takoto ai.

               TE WAKA  MAORI  O AHURIRI.

TE WHAWHAI  KI TAURANGA.



KUA  puta  noa tenei te rongo o te riri

ki Tauranga. Otira kaore ano pea kia

ata mohio o tatou hoa maori ki te take

i timata ai ano e te Hau Hau inaianei

ana mahi tawhito i taua kainga. Koia

tenei. No  te mutunga  o te riri o reira

i a Maehe i tera tau kua hori, ka tango-

hia e te Kawana tetahi wahi whenua hei

whiu mo  to ratou kino. ko tetahi wahi

i utua mariretia ki te utu nui—a paingia

ana tana tikanga e te taha Hau Hau, e

te taha Kuini  hoki  i reira ai. Muri

rawa mai ka tonoa e te Kawanatanga

nga pakeha ki te ruri i taua whenua.

No  te taenga o nga kai ruri ki reira ka

kiia e te Hau Hau kia patua, a tangohia

ananga tieni, nga teneti, me nga mea ka-

toa hei whakatika i te mahi, panaia ana

hoki nga pakeha. Katahika ki te Hau Hau

 na Wi Tamihana ta ratou tikanga i pena

 ai ratou. Whakaparau ana a Wi Tami-

 hana ki ta ratou ki; muri iho ka wha-

 kahokia mai e ratou nga tieni me nga

 mea katoa ki nga pakeha nana. Ka-

 tahi ka whakahokia ano nga kai ruri ki

 runga ki ta ratou mahi; ka puta ano te

 ki a te Hau Hau kia patua—a tera ano

 hoki kua patua me i kore a Wi Tami-

 hana nana i riri. Otira no te timatanga

 o tenei tau (1867) ka tino kitea to ratou

 ahua, ka mate hoki te kai herehere i a

 ratou a Wi Tamihana. Ka tae mai te

 rongo ki nga kai ruri tena te kai patu

 mo ratou te haere na, katahi ka whati

 mai ratou; mahue ana ta ratou mahi—

 na kona i ora ai. Mahara ana i konei

 te Hau Hau kua taea ta ratou i hiahia

 ai, kua mahue te whenua pea ki a ratou.

 Otira ki ta te Kawanatanga whakaaro

 ekore e pai kia tukuna te hunga kohuru

 kia kake ki runga. No konei ka kawea

 nga pakeha hoia  (Military Settlers) ki

 te Wairoa noho ai (he kainga kei Tau-

 ranga a te Wairoa), kotahi rau e rua te

 kau ratou nga hoia i tau ki reira; a he

 pera hoki tetahi tohu hoia i whakano-

 hoia ki tetahi kainga i reira ano. Ka

 mutu, hei konei ka timata te riri. Otira

 ehara i te whakaaro hou no te Hau Hau

 —no  mua ano. Inahoki kua mahi noa

 atu ratou ki te kai ma ratou He maha

 nga maara whakaharahara kei uta i taua

 whenua; hei kai kia ora i te riri. Na

 te Hau Hau  te pu tuatahi ki te pakeha.

 He  poti i haere i nga ra timatanga o

 Hanuere ki te kawe kai ma nga hoia i

 roto i te awa i te Wairoa. I te hokinga

 mai ka puhia e te ope Hau Hau i uta.

 Ko  te kai whakatika i te poti i tu i te

  pakihiwi. Ka pahemo mai te poti ka

 huaki te pupuhi a nga pakeha i runga

 ki te ope Hau Hau—tera  ano pea nga

  mea i tu, kaore i kitea.

    Ka tae te rongo ki te taone ki Tau-

  ranga ka tukua atu tetahi taua ki te tiki

  i te Pa i Irihanga. Kotahi rau e rua te

  kau o te taua i haere, hui ki era ope e

  rua kua tau ki te Wairoa ka rua rau e

  wha te kau o te taua katoa. Te taenga

  atu ka ngaua te pa—inanoa kua horo,

  parati atu ana te Hau Hau, Kotahi te

pakeha i mate rawa, kotahi hoki i tu a

kiko. No te whatinga o te Hau Hau

ka mahi tera te pakeha me nga Kuini

maori ki te hopuhopu i nga kuihi, nga

poaka, me  nga pikaokao—taka  tonu,

kai tonu. E kai ana ratou ka taipara-

tia mai te pupuhi a te Hau Hau i taha-

ki—he   parau noa, kaore he  tangata i

mate. Ko te pa i tahuna rawatia ki te

ahi pau ake.

   Muri iho ka tikina ano tetahi pa ka

reia tonutia, horo ana, tukitukia rawatia

ana ki te whenua. Ko Waiwhatawhata

te ingoa o te pa. Katahi ka hoki mai

te ki Papa nga hoia o te Rangapu te 12

nga  mea i noho i Nepia nei i mua.

 Mahue atu ana ko nga Mirihi, nga Wa-

ratia, me nga maori Kuini. No te riro-

 nga mai o nga hoia ka whakaaro nga

 mea i mahue  kia tikina ano kia riria

 tetahi pa ko Wakamarama te ingoa, i te

 taha katau o Waiwhatawhata e tu ana.

 No te tatanga atu ki taua pa ka huaki

 mai te pupuhi a te Hau Hau. Katahi

 ka mahi tera, tetahi me tetahi—ri tonu

 te rere o te mata. Otira kaore  i ata

 kite atu te hoa riri i te ururua o ro nga-

 here. Engari ko etahi i kitea te hinga-

 nga ki te whenua. Kotahi ano te pake-

 ha i mate i konei kaore he mea i tu. Ko

 te hoiho a te Mea (Mair) kai-whaka-

 maori i mate, e rua rawa nga mata i tu

 ki te kaki. E hinga ana te hoiho ki te

 whenua ka rere te potae o te tangata i

 te mata  te  hiki—oraiti  tena. Heoi

 nga  korero tuatahi i rongo  ai ma-

 tou, Na nga kaipuke o muri i kawe

 mai te rongo o nga hoia kotahi rau, na

 te tima i uta mai i Opotiki ka utaina

 mai ki Tauranga, E kiia ana kotahi te

 pa hou e hangaia ana e te Hau Hau i

 Tauranga—he pa nui, he pa kaha. Kua

 pupuhi ano te hoa riri ki nga poti hoe-

 hoe kai i roto i te Wairoa—otira  kaore

 he tangata i tu. Tetahi korero o muri

 mai, kua tae te Tianara me ona apiha ki

 Tauranga—ko  Tiuta (Chute) tona ingoa

 Kua tokomaha te Hau Hau kei roto i

 te pa hou i hangaia e ratou—e kiia ana

 e ono  rau, tae ki te whitu rau. Kua

 hoki  ano te tima ki Opotiki ki te tiki

 hoia ano.

   No  muri mai, no te ono o Pepuere,

 ka tae mai te rongo o tetahi parekura

 kua hinga ki reira, Ka rua haora me

 te hawhe e riri ana ka whati te Hau

 Hau   ki ro ngahere. Ko  te pa ki

 te Akeke, me etahi pa e rua, kua riro i

  te pakeha, tukituki tia iho tahuna iho ana

 ki te ahi. Kaore  i mohiotia nga mea

 mate o te Hau Hau, engari toko whitu nga

  herehere i mau—he   wahine etahi, he

  tamariki etahi. Tokotoru o te pakeha

  tu—he  tu kino anake, tera pea e mate

  Kua maranga te Arawa kua mau ki te

  pu, kai te riri pea tenei ki te Hau Hau

  E mahi ana te Mirihia ki te kerikeri, 

  te hanga kino, i nga maara kai a te 

  Hau, ki te tahutahu hoki i nga pa. 

  te Tianara kua hoki ki Akarana.

    Na, ka mutu ta matou i rongo ai

  tenei takiwa o te riri ki Tauranga, 

  tenei kua oti nei te panui ki a koutou-

                  TE WAKA MAORI   AHURIRI.

 ana tika, ana he. Ka tae mai he rongo

 apopo  ake nei ka panuitia ano.

    Kai te rapu noa matou ki te tikanga

 o te Hau Hau i tohe tonu ai ki te wha-

 kamomori i a ia. He tino porangi rawa

  ano ki ta matou titiro; me he whakaaro

  tangata ekore ia e rere ki te pari tau-

  wharewhare piki ai, koi mate ia. Nona

  ano tona tohe, nona ano tona mate—

  ehara i te pakeha nana i hoatu. Me-

  hemea he kanohi tangata tona kanohi

  me titiro mai ia ki a Ngatikahungunu

  i tenei kainga tatou ko nga pakeha e

  noho ana i runga i te aroha, i te kotahi-

  tanga—kaore  e tata mai te mate, te riri,

  te aha. Kei a Ngatikahungunu ano

  ona kainga—e ngaro ienei me he whe-

  nua riri? Ko tenei e tuwhera ana te Ture

  kotahi mo te katoa, ahakoa pakeha aha-

  koa maori. I penei ai na te mea e noho

  ana nga maori o konei i runga i te pai, i

  te marietanga—he  whakaaro  rangatira

  tana whakaaro, me tana noho hoki i

  runga i te rangatiratanga. Mehemea i

  penei te whakaaro o te Hau Hau ka

  penei hoki  nga  painga  ki a ratou.

  Engari kai te tupato noa ratou ki a ma-

  tou. Ehara i te mahi ahuareka ki a ma-

  tou te riri. Ta matou e pai ai kia mahi

  nga tangata katoa o te motu i nga mahi

  maori e kake ai te tangata me te whenua.

  Tena ko  te riri, he mahi whakapouaru

  i te tangata te riri, he mahi whakapani i

  te tamariki. E te Hau Hau ! kati koia

  te tupato noa mai ki a matou. Whaka-

  rerea te kino. E aroha ana matou ki a

  koutou, me a koutou wahine, me a kou-

  tou tamariki. Rere mai koutou ki roto

  ki te maru  o te Kuini i te rangi o te ora

  koi ngaro rawa koutou i te whenua.





    NGA  MANU  O INGARANI.

  TENEI kua mea nga pakeha o Heretau-

  nga kia utaina mai etahi o nga manu

  ririki o Ingarani ki tenei kainga wha-

  katupu  ai. E tahuri aua ki te kohikohi

  moni hei utu i te kaipuke mana e kawe

  mai, me nga tangata tiaki, me nga ta-

• ngata hopu  mat i rawahi. Ko etahi

  whakaaro me  mau mai ko nga hua.

  Tena  marire ano tana rongoatanga e

  ora ai nga hua i te mauranga mai i ta-

  whiti. Kua tae noa mai etahi o aua tu

  manu  ki Akarana i nga pakeha o reira

  te tiki atu. Me  nga Ika hoki  o te

  moana kua kawea mai ki Merepana i

   era tau atu; inaianei kua nui haere i

  to reira moana. He Tamona  te ingoa

   o taua iki—i korerotia ano e matou i

  roto i te Waka Maori i mua ra. Hei

   kai tena te ika i mauria mai ai; tena ko

  te manu  hei tangata patu ia i te hanga

   ngarara nanakia e kai nei i te korau, i

   te puha, i te kaanga, i te witi, i te apo-

   ro, i te aha—ara te whe, te ngata, te

   koroka, me te mano atu o te ngarara.

   Te mea i ora ai nga kai ki Ingarani na

  te manu; me kore te manu ka pau ano

   i te ngarara. Na, ku te ngarara i tenei

kainga kua nui haere: meake ngaro te

whenua. Kua pawera rawa nga pake-

ha koi mate tatou i te kai apopo, me a

tatou hoiho. Kua  maha nga runanga

hei kimi i te tikanga e mate ai te nga-

rara me  te taro puwha taratara nei e

rere haere nei ona kakano ki runga ki

te rangi. Meake te whenua ngaro ai i

taua taro kino. Whakatakototia ana i

etahi kainga pakeha he ture mo taua

taro ka kore e tapahia e te tangata nga

mea e tupu ana i runga i tona kainga, i

toua kainga, ka tonoa e te Kawanata-

nga he tangata hei mahi, a ka tangohia

he moni i te tangata nona te whenua

hei utu mo nga kai tapahi. Te mea i

penei ai kia kore e pua. Na, he maha

nga  tikanga i whakaarongia ai  hei

whakangaro i enei mea kino, a tumau

aua te whakaaro ki runga ki te manu.

Ko te kai hoki o aua tu manu he nga-

rara, he kakano tarotaro. Ka nui haere

ia ekore e toe i a ia te kai, a pai aua te

whenua. Ki te tae mai aua manu ki

konei tera e whakaturia  he ture hei

tiaki, koi patua e te tangata. Ka kite

koutou kei konei e haere aua a muri

ake nei rae mohio koutou he manu tapu

ia, kaua e patua. Engari me  tahuri

koutou ki te patu i te kahu, i te ngeru

puihi hoki. Ko  nga mea  hoki ena

mana e kai i aua manu. Ehara tenei i

te painga mo te pakeha anake, He iwi

mahi kai koutou; ua, me hui taua ki te

manaaki  i ta taua ariki whakaora i a

taua. Me karanga taua ki te manuhiri

 puta mai ki to taua kainga hei mahi kai

 ma taua. Tetahi, kaua e waiho ma te

 pakeha anake e mahi; kaua o tahatahihtia

 te mahi, no te mea he taonga ia mo te

katoa. Engari me tahuri hoki koutou

 nga maori ki te taha ki a koutou ki te

 kohikohi i etahi moni hei tiki i aua

 manu. Ka  homai a koutou moni ki

 runga ki a te pakeha katahi ka maha he

 manu e riro mai, ka hohoro te nui haere.

 Kaua koutou e mangere ki te hui mai

 ki a matou ki te patu i tenei kino e kai

 nei i a tatou. Me  kohikohi koutou,

 tena kainga, tena kainga, ka kite i te

 moni ka homai ki te kai tuhi o te Wa-

 ka Maori—ahakoa  iti, ahakoa rahi, he

 moni anake. Me homai nga moni me

 nga ingoa o nga tangata nana i homai

 kia taia atu ki tenei nuipepa, ki nga

 nuipepa pakeha  hoki, kia rongo nga

 maori me nga pakeha, me nga pakeha

 o Ingarani hoki ki te mahi a Ngatika-

 hungunu he mahi tika he mahi ranga-

            O                                                                                  

 tira.

   He tika ano, e ta ma, kanui te mate

 o to tatou kainga apopo  ake nei i te

 ngarara. Inahoki i tera wiki ka kitea

 e te pakeha he tini noa atu nga whe e

 haere ana i te huarahi i ko mai o te ara-

 whata i Tutaekuri—anana! ngaro rawa

 iho te whenua! kaore rawa i kitea iho

 te whenua i te huhua o te whe e haere

 ana ki te kimi kai ma ratou ! !

   Heoi rae whakaaro marire nga hoa

 maori ki ta matou korero a ka homai

 tana hikipene.

              TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

NGA PAUNA  O TE KAWANA-

          TANGA.

HE, kopu ako atu tenei na matou ki nga

tangata mo nga Pauna o te Kawanata-

nga. Tena  te hoiho me te tera me te

paraire i roto i te pauna i te Whataapuka

i tetahi rangi kua hori atu na. Kitea

ana e te tangata maori, haere atu ana

tairi koroke ki te kai tiaki o te pauna

kia tangohia mai e ia taua hoiho. Ma-

hara  ana te kai tiaki na taua tangata

pea te hoiho, katahi ka tukua mai—a

utua ana  e te tangata na nga herengi

mo  te pauna, riro ana i a ia te hoiho.

 Tana tikanga he pupuri i te hoiho ki a

 ia kia kitea te tangata nana kaiahi ka

 tonoa he moni mo tana tiakanga. No

to matou kitenga ki tonoa e matou taua

 koroke kia whakahokia te hoiho ki te

 pauna—a  whakahokia ana, riro ana mai

 ana herengi i hoatu  ai ki te kai tiaki.

 Ka, ekore matou o ki he lino whanako

 te mahi a  taua tangata ra, engari he

 pohe marire ano pea. Otira he panui

 tenei kia rongo nga tangata katoa ki te

 ritenga o te Ture he whanako ano taua

                

 mahi. Tera ano  e ahei te whakawa i

 te tangata pera, tera ano hoki e tae ki

 te -1 ki te 5 ranei nga tan e whakamahia

 ana ki te kuru kohatu, ki te mahi i nga

 mahi katoa a te herehere. Tona ritenga

 o te pauna  ka kore  e kitea te tangata

 nana te hoiho, te kau  ranei, ka tae ki

 tona takiwa e hoko ai ka hokona e te

 kai tiaki o te pauna, ka hoatu nga moni

 ki te Kawanatanga   takoto ai. Ki te

 kitea te tangata nana  te hoiho, te kau

 ranei, i roto i nga tau e rua i muri iho i

 te hokonga  ka riro i a ia aua moni, ki

 te kore ka taparere atu ki te Kawana-

 tanga nga moni. Na, me tupato koutou

 ki te poka noa ki nga kuri a nga tanga-

.

  ta ke i roto i nga pauna koi he koutou.



  WHARE    WHAKAWA, MIANI.

     Te 3 o nga ra o Hanuere 1867.

          (I te aroaro o te Kupa. )

 TARAAKI RAUA KO HONA   HOEROA.

 Te take, he hoiho na Hona i hoko ki a

  Taraaki e o pauna te utu; muri iho ka

  tangohia e Ropa he pakeha—e ki ana

 nana. Korero ana a Hona na Kipa te

  take o te hoiho. He kore parani a Kipa

  paranitia ana ki te parani a te pakeha a

  Meni. No  muri ka  ngaro taua hoiho,

  no te korenga e kitea ka ki atu a Kipa

  ki a Hona raua ko te Whetu ma raua te

  hoiho ki te kitea e rana. Muri mai ka

  paunatia e Meni taua hoiho ki te pauna

  i Tutaekuri—mohio ana a Meni ko te

  hoiho tena a Kipa. No te haerenga atu

  a Hona ka tukua mui e Meni te hoiho

  ki a ia—utua  ana e ia nga utu mo te

  pauna. Whakamatau  noa ki te a ki te

  kainga, te taea. Ka tutaki ia i a Ta-

  raaki, ka hokona atu te hoiho ki a ia,

  riro mai e 5 pauna. Kua mate a Kipa i

   reira ai.

    Ka  korero a Meni. —Ki tana whaka-

  aro he mea ke te hoiho i tangohia e Ro-

  pa i a Taraaki, ehara i taua hoiho a Ki-

 pa  i paunatia nei e ia engari ko taua;

 hoiho a Kipa  kai te haere tonu i roto i

 etahi o ana i te Mata. Heoi, whaka-

 hengia ana e te Kooti te tono a Taraaki

 ki a Hona. Riro ana na Taraaki i utu

 nga moni o te whakawa te 11 herengi,



       Te 7 o nga ra o Hanuere.

 HAUNGA  RAUA KO KARAURIA PUPU.

    He tono na Hatinga ki tana kau i a

  Karauria kia whakahokia mai, ka kore

 kia 20 pauna e homai.

    Ka korero a Hatinga ka 3 nga tau i

  ngaro ai taua kau. Ka panuitia e ia ki

  te niupepa tana utu ki te tangata mana

  e whakaatu. Ka rongo ia ki te wahi i

  noho ai tana kau ka  haere ia kia kite.

  Ka  kite tera i a Karauria i reira, ka ki

  mai a Karauria nana taua kau, i utua e

  ia ki te hoiho ki a to Rite, (pakeha kua

  mate nei. ) Ka  kite ia i a te Rite i muri,

  

  Karauria. Na  te  pakeha na Tana i

  hoko  mai ki a ia, te rironga mai ki a ia

  

   Hatinga

  

   

.

      Kooti 

   e Karauria

           Te 20 o nga ra o Pepuere.

  PAORA KAIWHATA  RAUA KO PAPI PA-

            NGOPANGO.

     He tono na Paora kia homai e Pap

   nga utu o tana kau i hokona e ia i mua

   noa atu—te 12 nga tau kua pahure atu

   Ki ana  a Papi kaore i a ia taua kau,

   engari i tona hoa i a Rui pakeha—he ko

   rero kau tana. He hoa noho tahi i ai;

   a Rui i te takiwa i hokona ai te kau

   He nui nga korero o te whakawakanga

I  ekore  e oti i konei. Ko  Rui kaore

   reira—i  te  Wairoa  ke  ia. Engari;

   Hanara  i korero ki tana rongonga ki te

   whakaae a Papi ki a Paora mana e utu

   te kau—kaore  i ki ma Rui. Ki tan

  mohio i hokona te kau ki a Papi, kaore

1  ki a Rui.

                TE  WAKA  MAORI  O AHURIRI.

  Whakaoti ana e te Kooti ma Papi e

utu ki a  Paora kia 20  pauna moni.

Riro ana hoki ma Papi e utu nga moni

o te whakawakanga. Engari ka tae

mai a Rui i roto i nga marama e toru ka

uia ano ki a ia.



  TE KOOTI KI HAWERAKA.

      Te 8 o nga ra o Hanuere.

           (I te aroaro o te Kupa. )

ENOKA RAUA KO  TE KUPA PAKEHA.

  He tono na Enoka kia homai e taua

Kupa kia 7 pauna te 10 herengi mo ana

rakau i tuaia e taua pakeha. Ka korero

a Enoka e 7 nga rakau i hokona e ia ki

taua pakeha; titiro rawa atu ia i muri

kua te kau ma rima nga rakau kua tuaia,

i mohiotia ki nga tumu—na, e S nga

mea i pahika ake i ana i hoko ai.

  Ka  korero tetahi o nga kai mahi nana

i wawahi, he pirau etahi o nga rakau i

whai ai ki etahi. Ki ana hoki kua riro i

te Kawanatanga taua whenua, ehara i a

Enoka.

  KA  ki ano a Enoka i konei, —he tika

i hokona ano  e ia tetahi wahi o taua

 whenua ki te  Kawanatanga; engari

kaore he rakau o te wahi i riro i te Ka-

 wanatanga.

   Ki ana te Kooti kia tae mai te kupu a

 Raka, te kai hoko i te whenua, kaore i

 te Kawanatanga taua wahi hei reira ma

 te Kupa  e utu ki a Enoko  kia rua

 pauna, me nga utu hoki o te Whakawa-

 kanga te 13 herengi.



         TE WAIROA.

 MEAKE  tu te hakari o nga rangatira o te

 Wairoa. He  nui nga kai kua hoatu e

 nga rangatira o Heretaunga mo  taua

 hakari. E  ki ana kaore ano he hakari i

 tenei tai o mua iho i penei te nui o te

 Kai me tenei apopo. He  ngaro no te

 Makarini i roa ai; ko tenei kua tae mai

 ia katahi pea ka tata. Me panui marire

 nga korero  o taua hakari i te Waka

      

 Maori a muri ake nei.

    Meake  timata ai te hanga, i te arawha-

  ta  i Ngaruroro  i te whakawhitianga.

  Katahi ka tika te haere noa  atu o  te

  kaata, o te hoiho, o te aha.



    I te kohikohi moni nga tangata maori

  o Pakowhai mo te purei hoiho i a Maehe

  nei. Na  Karaitiana £2  2s 6d; na

  Henere  £2; na Manaina £1; na te

  Meihana  £1; na Pene £1; na etahi

  atu taki rima herengi—hui katoa ka te

  kau  ma  rua pauna. He  ritenga pai

  tenei na nga tangata o Pakowhai, he

  ritenga e whakauru  ana ki roto ki nga

  mahi ahuareka a te pakeha. Ko te mea

  ia mana e whakakotahi i te tangata—ina

  te kore he whawhai.



    Ko te Makarini kua hoki mai ki Ne-

   pia nei na runga mai i te tima i a

   te Taranaki—no te Ratapu te 24 o Pe-

   puere i tae mai ai.

    Ko Kapene Piki o Taranga kua wha-

   karitea e te Kawanatanga hei tangata

   tiaki i te mahi e tangohia nei e te Ka-

  wanatanga ano nga whenua Hau Hau i

   tera tai ki te taha ki Turanga. Tana

   mahi he titiro ki te whakahaeretanga o

   nga tikanga, he tiaki hoki i nga maori

   Kuini koi riro kuare noa ona wahi—

   Kua whakaritea hoki taua tangata hei

  Kai Whakawa.



     Kaore tahi he korero o Taranaki. Kei

   runga i te rangimarietanga nga tangata

   o reira e noho ana. Ko  nga  tangata

   haere kai te kopiko noa mai ki Whanga-

   nui, hoki atu hoki mai. kaore he aha.

   Ko nga tangata o nga iwi ke kai te hoki-

   hoki ki ona kainga—ara, a Waikato, a

   Ngatimaniapoto.

     Kotahi te tima i pakaru ki runga ki

   te toka i te rerenga atu i Nepia ki Aka-

   rana; ko te Ta o te Iwiningi te ingoa—

   te whakamaoritanga, ko te Whetu o te

   Ahiahi. Kotahi mano  e toru rau nga

   hipi i runga. Tokoono nga pakeha i

   mate. Taihoa  e korerotia  hei tetahi

   nuipepa.

      WHARANGI      PANUITANGA.

 E NGATIKAHUNGUNU!  TI-

          TIRO MAI!



 TENEI    nga keihi hanga kei au, he

     mea tae hou mai. Ko te tangata

 e hiahia ana ki te kai reka, ki te hanga

 pai, me haere mai ki au hoko ai. Kaore

 he mea i kore i toku whare, kua kite ra

 ano hoki koutou. Kua rongo hoki kou-

 tou ki te whakatauki na; —" Haere

 mai e whai i te waewae o Uenuku kia

 kai koe i te kai. " Koia hoki  tenei, e

 rite ana au ki a Uenuku  o te Rangi.

 Ekore e taea te tatau i nga hanga o toku

 whare. E  taea ranei te tatau i te kiri-

 kiri o  tatahi?   Ko  te rite hoki ia.

 Engari me haere mai kia kite.

  Me  haere mai me " te whakapuru ki tahi

         ringa, me te patu ki tahi ringa

              Na TATANA.

    Nepia, Pepuere 27, 1867.

    TENEI TE HANGA!

'                                            

  TENEI RAWA ANO TE HANGA!



   HAERE      mai te tane, haere mai te

          wahine, haere mai  te tamariki,

   haere mai te katoa, ki te ora mo o kou-

   tou waewae !  Kei au nga PUUTU

   KAHA, te me  roa, te mea poto; te

   mea  matotoru, te me rahirahi; te mea

    utu nui, te mea utu iti; te mea tane, te

   mea  wahine. Haere mai tirohia.

      Ko taku  whare kei tetahi taha o te

   rori i te ritenga ki te whare hoko rongoa

   i Nepia, i ko mai o te Peeke.



            Tikina mai, patua !

               Na  te WURU,

                       Kai tui puutu.

      Nepia, Pepuere 28, 1867.

I

               TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

                        (WHARANGI PANUITANGA. )

TENEI!  TENEI!! TENEI!!



TENEI te take o te tohungatanga kei a

  maua!   Ko  te tangata e hiahia ana

kia hangaia  paitia tona tera me anga

mai ki a maua. Ka  tukua mai e te

tangata tana tera pakaru, tana aha ranei,

kia tuia e maua ekore e taro ka oti, to-

na otinga me te mea hou tonu te kaha.

  Tenei kei a maua nga Tera hei hoko,

nga Paraire, nga Kipa, nga Wipu, nga

aha atu. Ko  to mana whare kei te taha

o te Peeke o Nui Tirani i Nepia nei.

     Haere mai whakamatauria.

      Na KAHIKOROWI raua ko POIHI.



WHAKARONGO  MAI TE TA-

     NGATA HAERE HOIHO !



 TENEI au to koutou tangata tohunga

  ki te hanga hu mo nga hoiho! Ka

 hiahia te tangata kia haianatia nga wae-

 wae o tana hoiho me haere mai ki au ki

 te tangata hou whakamatau, ai kia kite

 koutou i te mahi pai. Tetahi o aku

 mahi he hanga parau whenua. Ka

 mahia e au te parau pakaru, anana ! me

 te mea he parau hou tonu !

   Ko taku whare ko te whare paraki-

 mete i runga mai o PUKEMOKEMOKE.

 Kua riro hoki i au taua whare.

   Haere mai whakamatauria te tangata

                         hou.

       Na WIREMU ROPITINI.

   Nepia, Pepuere 22, 1867.



 TENEI  te puranga o te hanga kei te

              Whare  o te

 HUTANA   RAUA KO TE EAWINI,

            KEI NEPIA.

   Kua  ki tonu te whare nui o te Hu •

  TANA raua ko te EAWINI inaianei i te

  hanga hou mai no Uropi na runga mai

  i nga kaipuke nui nana i utaina atu nga

  huruhuru hipi o Heretaunga. He  aha

  kia whakahuatia nga ingoa o nga taonga.

  Engari ko nga taonga katoa kei a maua,

  te mea paku, te mea rahi, kaore etahi i

  mahue atu.

    Kua  kite ano nga tangata maori i

  tenei whare me te ahua o nga taonga e

  hokona ana e maua.

     Haere mai tangohia nga taonga hou.

      Na te HUTANA raua ko te EAWINI.

    Nepia, Pepuere 26, 1867.



    WHAKARONGO  MAI!

  KO   au ra ano tenei ko NOIHU  kei

       Nepia nei ano e noho ana, e hoko-

  hoko tonu ana i te taonga. Kua  tae

  mai koutou ki toku whare, kua hoko

  koutou i aku hanga, kua mohio koutou

   ki te ahua. Engari tenei nga mea hou

   kaore ano koutou kia kite.

     Ko nga tupeka o taku whare he mea

   kua oti te tapahi, kua oti te mirimiri—

   he huri nana i tapatapahi, e tu nei kei

   roto i taku whare. He tupeka pai rawa,

   he reka; te mate tapahi, te aha—ko te

   puru tonu, kai tonu.

    Kei  tetahi taha o te rori i te Whare

           o te Kawanatanga i Nepia.

               Na ERUETI NOIHU.

     Nepia, Pepuere 26, 1867.

   WHAKARONGO  MAI.



TENEI au to koutou hoa tawhito te

  noho nei maua ko WIREMU kei te

WHATAAPUKA. Kai  te hoko tonu

maua i nga hanga me nga kai e hiahiatia

ana e te tangata maori; —ara, he huka,

he ti, he tupeka, he raihi, he paraoa, me

te mano kai atu.

  Ko  nga kahu; —he  koti, he paraikete,

he tarau, me nga kakahu  tane katoa,

me nga kakahu wahine katoa.

  E  tangohia ana hoki e maua nga kai

e whakatupuria ana e nga maori; ara,

he kaanga, he witi, he taewa, he aha

noa atu.

    Haere mai ki te tangata tawhito.

       Na WIREMU raua ko KENERE.

   Nepia, Pepuere 26, 1867.



TIKINA MAI TIROHIA   nga taonga

   i roto i to maua whare i Nepia i

runga mai o Pukemokemoke—i te toa

 tawhito o Ropiteone.

   Ekore  e taea te tatau i nga hanga.

 He maha nga mea uta hou mai na runga

 i nga kaipuke kaa hoki atu nei ki ra-

 wahi.

   Ko  etahi enei; —he Paraikete whero,

 he Paraikete puru, he mea ma  etahi;

 he piwhi katene puru nei, ko te hanga

 whakairo nunui nei; nga Tiakete hoto-

 ke; he kawhe; he haoro; he Hate hu-

 ruhuru; he Puutu; he Ti; he Huka;

 he tupeka, he aha.

      Na NIRI raua ko KOROHI

   Nepia, Pepuere 26, 1867.



 TENEI TO TOHUNGA KI TE

        HANGA  WAATI!



  KO   au, ko  te tangata e tuhi atu nei

       ki a koutou nga rangatira me nga

  tangata o Heretaunga, ko au tenei ka-

  tahi ano ka tae mai i Ingarani ki tenei

 kainga mahi   ai i taku mahi hanga

  Waati, hanga Tieni, me te tino atu o

  nga mahi whakapai tangata. No Ra-

  nana ra ano toku tohungatanga, no te

  Taone nui o Ingarani, te Taone e noho

  mai nei te Kuini. Kei reira te huinga

  o nga mahi pai, me nga tangata mohio.

  Koia hoki tenei, haere mai tirohia taku

  mahi.

    E  nui ana  te Waati, te Tieni, te

  Ringi, te aha noa atu, kei au e tu ana

  hei hoko. Ko  taku whare kei tetahi

  taha o te rori i te Peeke o Niu Tirani

  Nepia.

                Na PERUA.

    Nepia, Pepuere 26, 1867.



    TENEI TE TAONGA!

  TENEI  te taonga kei au e tu ana, ara

     ko aku tera hoiho, ko aku paraire

  ko te tini noa atu o nga hanga mo 

  hoiho, mo  te kaata. He  mea 

  hou mai no Ingarani, naku ano i kara

  nga atu kia tuia mai mo toku wha

   hei hoko ki nga rangatira o Heretaunga

     E tuia ana nga tera, me nga mea ka

   toa o te hoiho i tenei whare.

                Na HOURA.

     Nepia, Pepuere 26, 1867.