TE WAKA MAORI O AHURIRI

     "KO  TE TIKA, KO TE PONO, KO TE AROHA. "

No. 21. ]      NEPIA, TAITEI PEPUERE   20, 1868   [VoL. IV.

HE KUPU ATU ENEI KI NGA HOA

           TUHI MAI.

KUA  tae mai te 2s. a te Paki o Ohiti—te koha

o nga moni mo taua nupepa.

  Tena kua riro atu te nupepa ki a Heta Tiki

o Waipawa.



HE   hiahia manaaki tangata na te

 Kawanatanga  i Whakaturia ai te

  " Ture mo nga Kura Maori o te tau

 1867; " he mea  kia nui haere  te

 matauranga me te rangatiratanga o

 nga iwi maori o te motu nei. No te

 marama, no Oketopa, kua hori nei

 taua Ture i whakaturia ai. Otira

 ka kore e manaakitia e koutou nga

 maori, he mamuau mahi noa ia na te

 Kawanatanga—ekoro  hoki e kitea te

 hua pai o roto. Ahakoa ki koutou

 ma te taonga huhua ka rangatira te

 tangata — kaore. Heoi  rawa  te

 taonga nui i roto i nga iwi katoa o te

 ao, he matauranga—ko   te taonga

 tena mana e whakaatu i te ara ki te

 oranga, ki te rangatiratanga. Koia

 i whakaturia ai he Ture Kura Maori

 hei whakaako i nga tamariki Maori,

 me nga tamariki hawhe kaihe, ki te

 reo pakeha, ki nga mahi katoa atu

 hoki  o te Kura. Ko  tetahi ture

 whakaputa  i te matauranga me te

 oranga  o te  tangata ko  te ture

 whakatapoko  i te tangata maori ki

 roto ki te Runanga o te Kawanata-

  nga o te Koroni. Ki ta matou titiro

   ka  nui rawa te pai mo nga uri o

  Maui kei roto i enei ture e rua—mo

  tenei whakatupuranga e haere ake

  nei ano ia te tino tikanga. Inahoki

  ma nga Kura, e whakaturia ana i te

  motu nei e whakaako nga tamariki

  kia tau ai ki roto ki te Runanga o te

  Kawanatanga a  muri ake nei, kia

  mohio tona taringa ki te whakarongo

  ki te reo pakeha, kia marama tona

  whakaaro ki te kimi ritenga mo te

  katoa. Engari me awhina te Ka-

  wanatanga e  koutou ki runga ki

 tenei mahi kia kite ai tona hua. Ko

  te awhina tenei, ko te kohikohi moni

  \_\_\_

haere noa ana i te whenua mahi ai i

nga mahi tikanga kore a te tama-

riki. Ekore e ngaro te hemokai a

te tangata ki te waiho noa te kai i

tona  aroaro takoto ai; engari me

whatoro i ona ringa, ka kai ka ora.

Koia hoki tenei kia kaha koutou nga

rangatira (me nga tangata noa atu

 hoki) ki te tono i a koutou tamariki

 kia haere ki te Kura—mo te tae ki

 te wa e mate ai koutou ka ora ake

 ano ki te ao i roto i a koutou tama-

 riki. E mea  ana matou kia wha-

 kaaturia i roto i tenei nupepa etahi

 o nga tikanga o taua ture me nga

 ritenga hei whakahaere i te mahi.

   Ko  nga whakaritenga tuatahi o

 taua ture he moni; he moni hei

 whakahaere i nga tikanga. Ko te

 papa tonu ia hei tunga mo te whare,

 na te moni hoki i pahure ai nga mahi

 katoa. E  mea  ana taua ture me

 hoatu ki a te Kuini e te Kawana-

 tanga o Niu Tirani kia wha mano

 pauna moni ia tau ia tau taea noa te

 mutunga o nga tau e whitu e tima-

 tatia ana i te tuatahi o nga  ra o

 Hurae 1867. Ko aua moni ma te

 Kuini e whakapau haere ki runga ki

 nga  ritenga o taua ture; ara, hei

 whakaranea i nga moni e ora ai nga

 Kura  ako i nga  tamariki maori,

 hawhe-kaihe ranei, ki te mea he pani

 ratou he rawakore ranei nga matua.

 Tetahi, hei whakaako hei whangai i

. nga tamariki maori e haere ana ki

  etahi atu Kura ekore ana e taka mai

  ki roto ki nga ritenga o taua Ture.

  Na, he moni ano tenei i tenei takiwa

  ano e toru mano e rua rau pauna kei

  te ringa o te  Kai-tiaki moni o te

  Koroni e pupuri ana, he toenga no

  nga moni i whakaritea mo te whaka-

  haeretanga o nga ritenga o te " Ture

  mo nga Kura Maori o te tau 1858. "

  A, e mea una tenei ture hou, o te tau

  1867, kia tangohia mai aua moni hei

  apiti ki nga moni kua  korerotia i

  runga nei—me whakapaupau ano ki

  runga ki nga tikanga kua tohutohu-

  ngia ki roto ki tenei ture hou nei.

 \_\_\_

                 TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

ma nga tane o aua wahi e tuhituhi

he pukapuka inoi ki te Hekeretari o

te motu nei kia whakaturia he Kura

ki o ratou wahi. Me tuhi rawa ki

taua pukapuka nga rohe o te wahi e

hiahiatia ana e ratou kia whakaturia

he Kura. Katahi ka karangatia e

taua Hekeretari he hui ana ratou, a

mana  hoki e whiriwhiri tetahi ta-

ngata hei tumuaki mo taua hui. Na,

ki te puta te kupu a te nuinga o

taua hui  kia whakaritea to  ratou

wahi hei Takiwa Kura; a ka wha-

kaae hoki ratou ma ratou ano e wha-

karite tetahi wahi o nga moni e pau

i te whakatunga i te whakahaereta-

nga o tetahi Kura i runga i te rite-

nga o taua Ture; hei reira tonu ano

me  whiriwhiri e ratou etahi o ratou

hei Komiti, ara hei hunga whakaha-

ere tikanga. Ma te tumuaki o taua

 Komiti e whakaatu ki te Hekere-

 tari o te motu a ratou ritenga i wha-

 kahaerea e ratou i to ratou hui, a ma

 taua Hekeretari e panui i roto i te

 Kahiti kua oti taua wahi te whaka-

 rite hei Takiwa Kura i runga i nga

 ritenga o taua Ture, ko taua Komiti

 hoki kua whiriwhiria e ratou ka kiia

 ko te " Komiti Takiwa Kura" o

 taua wahi. Me tango mai he Komi-

 ti hou ia tau ia tau hei whakahaere

 i nga tikanga. Kia tae ki te Kawa-

 natanga te pukapuka whakaatu a te

 Komiti Kura katahi ka tika ki to te

 Ture kia homai e te Kawana he

 moni hei apiti mo a te tangata i ko-

 hikohi ai hei hanganga  mo  nga

 whare; otira ko aua moni a te Ka-

 wana ekore e nui ake i te hawhe o

 nga moni katoa e oti ai nga whare

 mo te Kura. Ko te hawhe a nga

 tangata hoki me takoto i te tuatahi

 ki te Peke tiaki moni o te Poutape-

  ta, me hoatu ranei ki te ringa o te

 Kai-whakawa  tuturu o te wahi e tu

 ai te Kura, mana e pupuri—muri

 iho ka homai e te Kawana tana ha-

  whe hei apiti kia ranea ai. Ko te

  wahi whenua e homai e nga tangata

  e noho ana i taua wahi hei tunga mo

  nga whare o te Kura ekore e tika

  kia iti iho i te eka kotahi Ma te

  Kawana e homai tetahi wahi o nga

  moni utu mo te Kai Whakaako, mo

  te hoko pukapuka, mo te hanga i

  nga mate o nga whare, mo era atu

  ritenga e pau ai te moni i runga i te

  kura; ma  te komiti tetahi wahi e

  kimi. Ma  te komiti  kura  hoki

  e  kohikohi  i  roto  i  ia  koata

  i ia koata  nga moni   e homai

  aua e nga tangata o te wahi e tu

  ai te Kura; a kia tae aua moni

 ki  te ringa o te  tumuaki o te

 Komiti katahi ra ano ka homai a te

 Kuini ana moni mo ia koata mo ia

 koata. (E toru marama kei roto i

 te koata. )  Ki te kore e whiriwhiria

 he Komiti e nga tangata, ki te he

 ranei te mahi a te Komiti, e ahei te

 Kawana  ki te whakatu i tetahi ta-

 ngata hei Komihana whakahere i nga

 tikanga; ma taua Komihana e tango

 te mana me  nga ritenga katoa o te

  Komiti ki runga ki a ia mau ai. He

  tika hoki kia tangohia mai e te He-

  keretari o te Koroni he moni, i roto i

  nga moni kua oti te whakarite kia

  whakapaupaua i runga i nga ritenga

  o tenei Ture, hei utu mo te whaka-

  akoranga, mo nga kakahu, me te

  oranga o nga tamariki Maori e noho

  ana ki nga Kura Pakeha ekore ana

  e taka mai ki roto ki nga ritenga o

  tenei Ture; tetahi, hei utu mo nga

  Kai Whakaako  haereere ki nga kai-

   nga whakaako haere ai i nga tama-

  riki maori, hawhe-kaihe ranei, i roto

  i te Koroni. Me whakarite hoki e

  te Kawana  tetahi tangata hei Kai-

  titiro i nga Kura katoa; a mana e tomo

  ki roto ki aua Kura  ki te patai ki

  nga tamariki kia kitea to ratou ma-

  tauranga ki nga mea  e akohia ana

  ki a ratou. Ekore  e homai nga

 moni a te Kuini ki nga Kura ekore

  ana e akohia nga tamariki ki te reo

  Ingirihi a tetahi kai whakaako mo-

  hio, me nga take mohiotanga katoa

   hoki e akohia tonutia ana ki te ta-

   mariki pakeha. Otira e pai ana kia

   whakaritea e te Hekeretari o te Ko-

   roni tetahi wahi moni hei utu ki nga

  Kai Whakaako  Maori e whakaako

   kura ana i nga wahi ekore nei e taea

  te whakarite he Pakeha  hei wha-

   kaako.

    Heoi. Tera atu etahi ritenga o

   taua Ture; otira heoi nei ano nga

   tino tikanga, koia enei kua oti nei e

   matou te whakaatu. Heoi te wahi

  ma te Kawanatanga; ma koutou

  tenei te manaaki i taua Ture ki te

  mea  e hiahia ana koutou kia rite te

  matauranga me  te rangatiratanga o

   a koutou  tamariki ki ta etahi iwi

   matau o te ao nei.



   KUA  maha nga ritenga a te Pakeha

   kua tangohia e nga maori mohio hei

   tikanga mo ratou. No  konei ratou

   i tika ai tetahi wahi, no konei i whai

   taonga  ai, i ora ai, i noho rangatira

   ai. Inaianei e rere ke ana te ahua

   o te tangata me nga taonga i to mua

   ahua. Tu ke te whakaaro, tu ke te

    whare, tu ke  te taiepa, tu ke te

               TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

mahi ahu whenua, tu ke nga mea

katoa—te  kai, te kahu, te aha noa

atu. Ko te haere hoki a te tangata

kua mutu te ngau a te pakiaka ki te

waewae, kua  mutu te tutuki ki te

kohatu; he haere tenei i runga i te

rangi—ara, i runga i te hoiho raua

ko  te hariota. Kua  pakehatia ka-

toatia. I mua  ai e noho wehi ana

te tangata, e haere wehi  ana; e

hanga noa ana i tona whare he ta-

ngata ke mana e noho; e ngaki kau

ana i tona maara, kowai hua ai e

rokohanga  e ia te pakaritanga o te

 kai i te iwi ke mana e tango? Inai-

 anei he noho ora  te noho i raro i

 nga Ture o te Kuini; he tangata te

 tangata, he taonga te taonga. Ekore

 e riro te hanga  a te tangata i te

 muru, i te tango maori noa, no te

 mea hoki ko te mana o te Kuini kei

 runga i te katoa e mau ana; haunga

 ia nga iwi kua puihitia, ara nga Hau

 Hau—ehara  hoki tana i te noho tika

 i runga i ana ritenga pohehe. Otira

 kotahi ano te ritenga o te pakeha

 kaore ano kia tangohia e nga maori,

 ara ko te waihotanga o ana taonga

 ki tana tamaiti i muri i a ia, ki tana

 tangata  ranei e pai ai ia. E  kitea

 ana e  tatou he mea tautohetohe te

 whenua me te taonga i te oranga nei

 ano o  te tangata. Tena hoki ki te

 mate au kowai au ka mohio ki te mahi

 a te tangata i muri i au ? Na te mea e

 ora ana au ki te ao nei i kore ai pea

 e rere mai ki runga ki oku wahi

 whakapapa ai i nga kauwhau mo

 ana tupuna; a, kowai hua ai e mo-

 hio aku tamariki ki te whakahoki i

 ana korero ? Ko te tangata o kou-

 tou e  aroha ana ki ana tamariki, e

 mea  ana kia noho  rangatira ana i

 muri i a ia, me whai ki te tikanga

 pakeha. Te  mea   i tika ai te

 waihotanga o nga whenua, me nga

 moni, me  nga taonga katoa o  te

 pakeha ki ona tamariki, he mea tuhi

 iho ki te pukapuka  i tona oranga

 ano. Ka mea iho ki roto ki te puka-

 puka: —  "Ko  taku whare me ka

 mate  au hei toku  tuakana hei a

  Teone; ko taku moni hei toku teina

 hei a Hemi; ko taku whenua hei

 toku tama hei a Wiremu; ko aku

  aha atu hei taku wahine hei a Meri. "

  Ka tuhituhia e nga Kai-titiro o ratou

  ingoa ki roto, katahi ka kawea taua

  pukapuka ki tetahi o nga Peke kia

  hoatu ki roro ki te pouaka rino ta-

  koto ai kia kore e wera i te ahi—ka

  kawea ranei ki tetahi tangata atu e

  whai pouaka pera ana. Na, ka tae

  ki te takiwa e mate ai te tangata

nana te pukapuka, katahi ka mauria

e nga  tamariki, (e tetahi tangata

ranei i kiia iho i roto i te pukapuka

hei whakahaere i nga tikanga), ka

mauria kia mahia i roto i te Hupi-

rimi Kooti. Hei  reira ka whaka-

ritea e te Hupirimi Kooti kia tuku-

na nga whare, nga moni, nga whe-

nua, me nga taonga, ki ta te tangata

nana i ki ai i tona oranga—ara, ki a

Teone, ki a Hemi, ki a Wiremu, ki

a Meri. Heoi, ko te tumautanga

tena i tumau ai. Ko te tangata kua

mate, ko  tona reo e mana ana i te

ao i muri i a ia; ka riro hoki ko nga

 Ture o te Kuini  hei matua tiaki.

 Ka mate rawa atu ia ka mau ona

 taonga ki ona  uri—ekore  hoki e

 kaha te tangata  ki te korero i te

 mea kua oti noa i a ia te whakarite

 i tona oranga. Na, me tango hoki

 e koutou taua  ritenga hei ritenga

 mo koutou kia tika ai a koutou ta-

 mariki i muri i a koutou. Tenei

 nga roia kei Nepia kai te mohio ka-

 toa ki te mahi i taua tu pukapuka.

   Ki te hiahia etahi o koutou ki te

 tuhi pukapuka hei whakarite i te

 waihotanga o a koutou rawa i muri

 i a koutou, e pai ana kia kawea mai

 ki te Kai-whakahaere i nga ritenga

  o te Hupirimi Kooti i Nepia takoto

  ai.





    HE PANUITANGA

 Ki nga tangata e whai take ana ki te whenua,

    kia mohiotia ai te wahi me te ra e tu ai te

    Kooti hei whakawa i o ratou take.



 NA, he Panuitanga tenei kia mohio-

 tia ai, ko te take a nga tangata no

 ratou nga ingoa e mau i raro nei, ki

 nga piihi whenua kua tuhia ki raro

 hoki, ka whakawakia a te 3 o nga ra

 o Aperira, 1868, e te Kooti Wha-

 kawa  Whenua   Maori ki  Nepia,

 Ahuriri. Ko nga  tangata katoa e

 whai tikanga ana mo aua whenua

 me  haere ki reira.

   Ka  oti te whakawa, ka puta te

 Karauna  Karaati ki te hunga i kitea

 tona tika e te kooti: heoiano he tino

 whakaotinga tena; ekore rawa e tika

 kia peke mai tetahi tangata ki muri..

                   Na TIKI,

            Kai  tuhituhi o te Kooti.

 Kooti Whakawa  Whenua Maori,

    Akarana., Pepuere 3, 1868.



  Ko nga ingoa o nga tangata no ratoa nga piihi, me

      nga ingoa o nga whenua me te Takiwa hoki.

 Tareha Moananui. Puriwariki, Nepia.

  Hana te Here, me etahi atu. Tuhirangi,

      Nepia.

                TE WAKA  MAORI  O AHURIRI.

Karauria Pupu. Waka  Kawatini. Te

     Whataangaanga, Nepia.

Renata Kawepo, me etahi atu. Otukarara,

     Nepia.

Renata Kawepo. Okawa, Waitio, Nepia.

Renata Kawepo. Omahu, Nepia.

Paora  Hapi, me  etahi atu. Pakaitutu,

     Nepia.

Tareha. Tutae o Mahu, Nepia.

Tareha. Pukeroa, Nepia.

Renata Kawepo, me  etahi atu. Moteo,

     Nepia.



  Ko enei whenua i raro nei ka wha-

kawakia a te 13 o nga ra o Aperira,

1868, e te Kooti Whakawa  Whe-

nua Maori ki Waipawa, Ahuriri.

Wi  Tipuna, me etahi atu. Patangata.

Enoka  Rua. Te whare a  te Atepuru,

     Waipawa.

Ponatahuri Uhuuhu. Piharoa, Te Aute.

 Keremeneta, me etahi atu. Te Onepu,

     Waipawa.

 Keremeneta, me etahi atu. Rota a Kiwa,

     Waipawa.

 Hoani Waikato. Kakewahine, (1) (2).

   Mehemea kua oti enei whenua te

 ruri ka kitea nga Mapi ki te Tari

 Ruriwhenua i Nepia.



   Ko  enei whenua i raro nei ka

 whakawakia a te 4 o nga ra o Mei,

 1868, e te Kooti Whakawa Whenua

 Maori  ki te Wairoa, Ahuriri.

 Hamana  Taeapa, me etahi atu. Kahuitara,

      Te  Wairoa.

 Hamiora te Wene, me etahi atu. Te Rewa,

      Te  Wairoa.

 Ahipene Tamaitimate. Tutu  a te Kaha,

       Te Wairoa.

 Toha Raurau, me etahi atu. Owhio, Te

        Wairoa.

  Paora Rerepu, me  etahi atu. Waipapa,

       Te Wairoa.

  Paora Rerepu, me  etahi atu. Mohaka,

      Mohaka.

  Paora Rerepu, me etahi atu. Wharerau-

      rakau, Mohaka.

  Paora Rerepu, me etahi atu. Pihanui, Te

        Wairoa.

    Ko nga rohe o enei whenua katoa kei te

  " Kahiti. "



   Mehemea  kua oti enei whenua te

  ruri ka kitea nga Mapi i te Kooti o

  te Kai whakawa i te Wairoa.



  HE WHARANGI TUWHERA MA NGA

          HOA  TUHl MAI.



            Ngaruawahia, Waikato,

                     Hanuere 27, 1868.

  KI TE KAI TUHI o TE WAKA MAORI.

     E hoa, tenakoe. He tauhou au ki a koe

   engari kua tangata whenua au ki to nupepa.

   Ki te pai koe tukua mai  tetahi nupepa

maku o te Waka Maori o Ahuriri. Kanui

toku pai ki to nuipepa. Tukua mai i nga

taanga katoa. He  tangata au e mahi ana

ki te Kawanatanga i konei.

  Tukua  mai  ki Ngaruawahia Waikato.

He  hoa ano au no Wiremu  te Wheoro.

Heoi ano.

             Na to hoa na

                    ANARU PATENA.

   [E pai rawa  ana au e hoa ki to korero.

Ahakoa  tauhou taua ki a taua ma te nu-

pepa  taua a whakatata. Mau hoki e tuhi

mai ki au  nga rongo  o to kainga kia taia

 atu ki te nupepa nei. Tena taku reta ka

 riro atu ki a koe i tenei meera he mea tuhi

 na taku ringa.

                Na  te KARINI

         Te Kai Tuhi o te Waka Maori. ]



           OPOTIKI.

 E RITE ana te Hau Hau ki te mahaki e

 ngau ana ki te kiri o te tangata. Ka pania

 ki te rongoa i tetahi wahi ka mahu, muri iho

 ka puta mai i tetahi wahi. Engari me

 hoatu he rongoa hei tahi i te toto katoa o

 roto o te tinana o te tangata katahi ka ora

 rawa. Ko Opotiki te whenua ka timata

 ano te mahi a te Hau Hau inaianei. I te

 mutunga o Hanuere ka kitea e nga pakeha

 o te Taone ki Opotiki te ope Hau Mau i

 tetahi taha o te awa e noho ana; e ki ana e

 toru rau tae ki te wha rau taua ope—ko-

 tahi maero te pamamao; atu o te wahi i noho

 mai ai. No te haerenga atu o te pakeha e

 whitu te kau ka whati taua iwi ki te awa ki

  Waiotahi. No  aianei no Pepuere nei ka

  tae mai te rongo kua riri taua whenua. E

  korerotia ana tokowaru o te Hau Hau kua

  mate. Otira kaore ano kia ata rongo ma-

  tou ki te korero, kia marama rawa te korero

  ka panuitia e matou. Engari ko  te riri

  kua riro ano.



    HE KAIPUKE PAE KI UTA.

  TENA etahi moutere paku nei i huaina ko

  te Akarana Airana (Auckland Islands) kei

  te moana i te taha ki te tonga o tera mou-

  tere, o Ngaitahu. Kaore he tangata i aua

  moutere e noho ana. inaianei. Engari i mua

  he pakeha i reira e noho ana, he kai patu

  kekeno. Kei te ara tonu aua moutere o

  nga kaipuke e rere mai ana i Merepana

  raua ko Po Hakene ka rere ki Uropi. Ka

  toru nga kaipuke kua mohiotia te pakaru-

  tanga ki reira; ko etahi o nga tangata o

  runga i mate i te wai, ko etahi ka roa te

  takiwa e noho ana i uta ka tangohia e nga

  kaipuke tupono ki uta. I a Mei i te tau

   1866 ka pukaru tetahi kaipuke no Mere-

  kana  ki  reira, ko te  Tienara  Karaata

   (General Grant) te ingoa—he mea rere mai

  i Merepana taua puke. He po i paea ai ki

   uta, he po pouri rawa, kaore i kitea a uta i

   te kohu—na  te ia i kahaki ki uta. Te

   taenga ki uta ka tupono ki roto ki tetahi

   aua nui, hohonu, i roto i te pari. Ka whiua

              TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

                                                                                              

haeretia e te ngaru ki roto ki taua ana, na

te mea ka mau nga rewa i te taha ki runga

o te ana katahi ka tu ka mau kita. No to

marangatanga o te kaipuke ki runga, i te

ngaru te hapai, katahi ka akina iho nga re- 

wa e runga o te ana ka pakaru te kaipuke i '

te tangere, ka korohu ake te wai ki roto, ka 

ki ka totohu. E waru  te kau nga tangata i ]

runga, te kau ma rima tonu nga morehu—i

puta irunga i tetahi o nga poti, u ana ki

 uta. He wahine he tamariki etahi o nga.

mea  i mate—kotahi tonu te wahine i ora me

 tona tane ano. Heoi, ma te aha e korero

 nga mahia aua morehu i to ratou nohoanga

 i taua moutere—te hemo kai. te mate, te

 hauaitu, te aha. A  ratou kai he kekeno,

 he pupu, he manu moana. He mea ano ka

 mau he poaka ma ratou, he naninani etahi.

 I hopungia nga poaka ki te matau, he mea

 hanga ki tetahi wahi rino i kitea ki reira;

 ka oroorongia te mata ki te hohatu, ka koi

 ka houhia ki te rakau, ka waiho hei rakau

 topu poaka ma ratou. Ka pakaru nga ka-

 kahu ka tuia ue kakahu mo ratou ki te kiri

 kekeno, he iwi Toroa nga ngira. Heoi, ka

 taea te kau ma iwa nga marama e noho ana

 ratou i taua moutere, ka tupono atu tetahi

 kaipuke patu weera ki reira, ko te Arawhata

 (Amherst)  te ingoa. Katahi ka ora nga

 morehu te tekau. Tokowha kua riro noa

 mai ki te moana i runga i to ratou poti, he

 whakamatau ki te rere mai ki o Ngaitahu—

  otira kihai i tae tuai, kua mate atu pea i te

 moana. Ko tetahi be kaumatua, i mate i te

 nohoanga i uta. Ka  mutu, na taua kai-

  puke ratou nga morehu te kau i kawe mai

  ki nga kainga pakeha i tera pito rawa o te

  moutere o Ngaitahu, i ko noa atu o Otakou

  —u  rawa mai i a Hanuere kua hori nei. I

  te taenga mai ki uta ka kohikohi moni nga

  pakeha o reira hei hoko kahu mo ratou mo

  te hunga mate, hei oranga hoki.

    Inaianei e tukua ana e nga pakeha, e te

  Kawanatanga hoki, he kai me etahi atu mea

  ki reira takoto ai, mo te pae rawa tetahi

  kaipuke ki uta e whai oranga ana nga ta-

  ngata. Nga mea e tukuna ana ki reira he

  kakahu, e paraikete he toki, he titi, he wiri,

  he kani, he matau, he aho hi ika nei, he

  naihi, he paeawaka, he maati, he aha noa

  atu. E  korerotia ana hoki mea ake pea

  kawea  ai etahi tangata ki reira noho ai hei

  kai tiaki i tatahi mo nga kaipuke pae ki

   uta.



        PANUITANGA.

  HE  Panuitanga  tenei kia mohiotia ai, kei

  te nohoanga o tenei Kooti ka turia ki Nepia

  a te 3 o Aperira e haere ake nei, te whaka-

  wakia ai te take o Tamihana Te Materoa,

  e ki ana kia riro atu i a ia te whenua, tona

  ingoa ko Heretaunga, kei te takiwa o Nepia

  i te Porowini o Ahuriri, ko te wahi ia na

  Matiaha kua mate nei.

                         Na TIKI,

                         Tini Kai tuhituhi.

   Tari o te Kooti whakawa whenua Maori,

       Akarana, Pepuere 17, 1868.

  E  ki ana tetahi o nga nupepa o Tiamani

(Germany)  kotahi te tangata kei reira e

noho ana kua rima te kau mu waru una ta-

mariki !! E rua te kau ma toru na tona

wahine tuatahi—he mahanga  etahi; te kau

ma iwa na tona wahine tuarua; te kau ma

ono na tona wahine tuatoru—tona wahine e

ora mai nei ano. E toru te kau o aua ta-

mariki kua mate, e rua te kau rua waru kai

te ora mai nei ano. E ki aua kai te kaha

tonu taua kaumatua, ratou ano ko nga

morehu u ana tamariki.

   Tenei kua timata atu i Nepia te wha-

 katutu haere i nga pou hapai i nga waea

kawe  korero. Koi Wairarapa hoki e mahia

 mai ana tera  poro, hei waenganui tutaki ai

te mahi. He uira rere mai i runga i nga

 waea mana e kawe mai te korero. I kore-

 rotia e matou te ahua o taua hanga i te nu-

 pepa o te 10 o nga ra o Oketopa kua hori

 nei. Ekore tenei e roa e hihiko mai ana

 nga rongo o Po Neke ki konei, me nga wha-

 kahoki atu o konei, i runga i aua waea.

 Katahi ano ka kitea tenei tu mahi ki konei.

 Tera, atu etahi mahi nui a te pakeha kei

 Ingarani. Kei era whakatupuranga pea te

 putu mai etahi o aua, mahi ki konei.



   HE TERA, HE PARAIREI.

 TENEI  nga TERA  me nga PARAI-

   REI  hou katahi ano ka tae mai i

 te ringa tonu o te tangata nana i hanga.

 He  mea  hou katoa, ko te utu he iti

 rawa. Tenei kei te

        WHARE           O   RANANA

        i a Rawhe kei Nepia.

   Pepuere 21, 1868.





  TENEI TE HOKO NGAWARI

            KEI TE TOA  O TE

 HUTANA  RAUA  KO TE EAWINI.



  KUA    kite koutou i to maua whare

      nui i Nepia kua tomo tonu nei i

  te hanga. Ekore e taea te tatau i nga

 hanga  katoa o to maua whare. Kua

  kite ra hoki koutou kore rawa tetahi

  mea e ngaro ana—te mea rahi, te mea

  paku, te kakahu, te kai, te aha noa

  atu. E utaiua tonutia mai aua i Inga-

  rani o maua hanga i runga i nga kai-

  puke katoa o rawahi e u mai aua ki

  Nepia. Kua  puta te rongo ki nga

  pakeha katoa o Heretaunga ki te pai o

  nga hanga o tenei whare—ko ta ratou

  whare hoki  ia e mui mai nei ratou ki

  te hoko.

    Ko nga kahu tane e tuia ana i tenei

  whare. Ko  te tangata e hiahia ana kia

  ata tau ki tona tinana he kahu mona

  me haere mai ia ki a maua.

        Haere wai whakamatauria.

            Na te HUTANA  raua ko te

                EAWINI.

    Nepia, Akuhata 29, 1866.

                TE WAKA MAORI O AHURIRI.

   PANUITANGA.



   KI NGA RANGATIRA O  NGATIKA-

             HUNGUNU.

 KO   MIRA  raua ko RINITE tenei

     kei Nepia nga tino tohunga hanga

 whare, me te mano  atu o nga mahi

 Kamura—nga   Whatitoka, nga Mata-

 pihi, nga Keeti, nga aha noa atu. He

 mea uta mai na maua i Ingarangi ra ano

 nga Raka, nga Inihi, nga Titi, me nga

 mea rino katoa, mo nga whare e hanga-

 ia ana e maua—no  reira i kaha ai, he

 mea whiriwhiri mai hoki.

   Ko te whare o Karaitiana ma i Tau-

 pata, i te rori putanga mai ki te taone

 nei, na maua i hanga. Ka hiahia te

 tangata kia  hangaia  e maua  tetahi

 whare moua, ka kore ona moni e pai

; tonu ana maua ki te whenua hei utu.

 Ko  ta maua mahi he mahi hohoro, he mahi

                   pai.



 HAERE MAI  KI TE KAI MA

          KOUTOU!



 KUA     tu taku whare taka rohi kei

      pahaki tata mai o te Peeke o Niu

 Tirani i Nepia. Ekore  e ngaro taua

 whare  i te tangata haere—he whare

 hou tonu ia, he whare teitei. He nui

 nga kai e hangaia ana e au, nga rohi

 nei ano, nga keeki hei kai marenatanga,

 nga pana, nga kai reka noa atu.

    He peeke  witi (peeke kautahanga

 nei) etahi kei au e  takoto aua mo te

 hoko.

  Haere mai koutou ki te whakamatau ki

                    aku kai.

     Na ANARU PEREEKI

                      Kai taka rohi.

    Nepia, Akuhata 29, 1867.



    TENEI TE TAONGA!

  TENEI   te taonga kei au e tu ana, ara

    ko  aku tera hoiho, ko aku paraire,

  ko te tini noa atu o nga hanga mo te

  hoiho, mo te kaata. He mea  kawe

  hou mai no Ingarani, naku ano i kara-

  nga atu kia tuia mai mo toku  whare

  hei hoko ki nga rangatira o Heretaunga.

    E  tuia ana nga tera, me nga mea ka-

  toa o te hoiho i tenei whare.

              • ' Na HOURA.

    WHAKARONGO  MAI.

                                     

TENEI au to koutou  hoa tawhito te

noho nei maua ko WIREMU kei te

WHATAAPUKA. Kai  te hoko tonu

maua i nga hanga me nga kai e hiahiatia

ana e te tangata maori; —ara, he huka,

he ti, he tupeka, he raihi, he paraoa, me

te mano kai atu.

  Ko  nga kahu; —he  koti, he paraikete,

he tarau, me nga kakahu  tane katoa,

me nga kakahu wahine katoa.

  E  tangohia ana hoki e maua nga kai

e whakatupuria ana e nga maori; ara,

he kaanga, he witi, he taewa, he aha

noa atu.

    Haere mai ki te tangata tawhito.

       Na WIREMU raua ko KENERE.

   Nepia, Pepuere 26, 1867.



E   NGATIKAHUNGUNU      !  TI-

          TIRO MAI!



 TENEI  nga keihi hanga kei au, he

   mea tae hou mai. Ko  te tangata

 e hiahia ana ki te kai reka, ki te hanga

 pai, me haere mai ki au hoko ai. Kaore

 he mea i kore i toku whare, kua kite ra

 ano hoki koutou. Kua rongo hoki kou-

 tou ki te whakatauki  na; —" Haere

 mai e whai i te waewae o Uenuku kia

 kai koe i te kai. " Koia hoki tenei, e

 rite ana au ki a Uenuku o te Rangi.

 Ekore e taea te tatau i nga hanga o toku

 whare. E taea ranei te tatau i te kiri-

 kiri o  tatahi ?  Ko  te  rite hoki ia.

 Engari me haere mai kia kite.

 Me haere mai me "te whakapuru ki tahi

       ringa, me te patu ki tahi ringa. "

              Na TATANA.



 TENEI! TENEI!! TENEI!!!

 TENEI  te take o te tohungatanga kei a

   maua!   Ko  te tangata e hiahia ana

 kia  hangaia paitia tona tera me anga

 mai ki a maua. Ka tukua mai e te

 tangata tana tera pakaru, tana aha ranei,

 kia tuia e maua ekore e taro ka oti, to-

 na otinga me te mea hou tonu te kaha.

   Tenei kei a maua nga Tera hei hoko,

 nga Paraire, nga Kipa, nga Wipu, nga

 aha atu. Ko to maua whare kei te taha

  o te Peeke o Niu Tirani i Nepia nei.

     Haere mai whakamatauria.

       Na KAHIKOROWI raua ko POHII.