|
loading...|
|
Te Waka Maori o Ahuriri 1863-1871: Volume 5, Number 9. 31 December 1868 |
Commentary|
|
1 1 |
▲back to top |
TE
WAKA MAORI
O AHURIRI.
"KO TE TIKA, KO TE PONO, KO TE AROHA. "
No. 9. ] NEPIA, TAITEI, TIHEMA 31, 1868. [VOL. V.
HE KUPU ATU ENEI KI NGA HOA
TUHI MAI.
KUA tae mai nga moni a Maika Pikaka raua
ko tona hoa.
Ko etahi o nga reta me nga korero o tenei
nupepa kua oti noa atu i era marama; otira
he mate no te ringa o te Kai Tuhi o te nu-
pepa i kore ai e ata whakaotia i reira ai. Ko
tenei kua tata te ora o tona ringa katahi ka
mahia tonutia ano.
Tenei nga reta a Wi te Wheoro, a Hotene
Porourangi, a etahi noa atu kua tae mai
Engari no mua i tae mai ai, a he whakaaro
kua tureeti tenei i kore ai e taia.
TE RIRI RAUA KO TE KOHUKU.
No te 20 o nga ra o Oketopa ka tae mai
te rongo o te matenga o Karaitiana
ratou ko ona hoa i haere atu i te Wairoa ki
te toro i te Hau Hau. Ka tae mai hoki
nga korero o te huinga atu o te Waru me
ona tangata ki a te Kooti kua haere katoa
mai hoki ratou ki Whataroa. Ko nga
pakeha e noho ana i te Taone hoia i roto o
te Wairoa kua heke katoa mai ki te taone i
waho nei—he tokoiti hoki no ratou. No
te Ratapu te 25 o Oketopa ka tae mai ano
tetahi korero; ara, ko te Kooti kua heke
mai ki te Maru Maru e kokiri ana ki te
taone. He mea ata whakarite na ratou—
ko te Kooti me tona tohu ma te tuha katau
o te Wairoa; ko te Waru ratou ko te Ure-
wera ma tetahi taha o te awa kokiri ai; he
mea na ratou kia rite tahi te kokiri ki te
Wairoa ki Turanga hoki. Heoi, no ranga
i enei korero ka whakariteritea ete Maka-
rini kia rua nga tima; ka utaina ki runga
O
ki tetahi be pu he paura he kai hoki, me
nga tangata maori o Ahuriri 120 rae o ra-
tou rangatira a Tareha, a Renata, a te Ha-
puku, a te Harawira, me Henare Tomoana,
hei hoa mo nga tangata o te Wairoa. Ko
te Makarini, ko te Ritimona, me etahi atu
pakeha, i eke ki runga ki tetahi o nga
Tima—i rite tahi te rerenga atu i Nepia
nei. Ko te tinaa kawe i a Ngatikahungunu
me nga kai i ahu atu ki te Wairoa. Ko te
tima i a te Makarini ma i ahu ki Waiapu,
he tiki i a Ngatiporou. No te Mane te 26
o nga ra ka tae taua tima ki te Wairoa ka
whakauria atu a Ngatiporou ki te Wairoa
ka tae hoki nga tangata o Ihaka Whanga e
•200. Huihuia ratou katoa me nga tangata
o te Wairoa ka tae te katoa ki te Pa o
Paora te Apatu, ka whai korero nga Ra-
ngatira katoa—rite tahi a ratou whakaaro
kia haere kia whakangaromia te Kooti kia
mutu ai tenei mahi kino, kia tau te mauri o
te tangata. Heoi, no te 30 o nga ra ka
whakatika atu taua 500 me o ratou hoa
pakeha e 25. No te G o nga ra o Noema
ka tae mai ki Nepia nga Pukapuka i tuhia
mai kaore i kitea nga Hau Hau o Whare-
kauri mai—ki to ratou whakaaro kua ahu
taua hanga ki Turanga. Ka mea te taua
kia rapua a te Waru kia uia atu te tikanga
o tana tapiri atu ki te Hau Hau—a kimi
kau kaore i kitea i reira. Kotahi rawa ano
te mea i marama, ara ko te kohurutanga o
Karaitiana ratou ko ona hoa. Katahi rawa
nei ano ka kitea te kohuru kino ki tenei
motu ki Niu Tirani. Roa noa atu te taua
e kimi ana ka kitea te rua i tapuketia ai ra-
tou. He mea ata whakatakoto taua kohu-
ru. Na te Rua Horu raua ko Hori te Ra-
ngi i whakaatu atu ki te Hau Hau te ara
hei haeretanga mo Karaitiana ma. Ko
raua hoki nga tangata e haereere tonu ana
ki te taha Kawanatanga ki te taha Hau
Hau hoki. I ata karangatia e te Hau Hau,
i whangaitia hoki, a Karaitiana ma i to ra-
tou taenga atu ki te kainga, no to ratou
moenga ka kohurutia. Ko Karaitiana te
mea i tuakina, mehemea be hipi nei e tua-
kina ana e te Poiha—a haea ake ana te
manawa me te ate, kainga ake pea. Na
te patiti ratou tokowha—mau ana te wehi,
kaore hoki i mohiotia ratou i te tirohanga
atu ki o ratou mahunga i te mahi a te pa-
titi. Tokorua o te Hau Hau i mau he koro-
heke tetahi he wahine tetahi ko Marara
Hinekino te ingoa. Nana i korero mai e
kokiri ana a te Waru raua ko te Kooti ki
Turanga. Kia mate a reira ka ahu mai ki
|
|
2 2 |
▲back to top |
TE WAKA MAORI O AHURIRI.
te Wairoa, ki Nepia hoki. Katahi ka hoki
mai te taua ki te Wairoa, ko nga tangata o
Heretaunga i hoki mai ano ki o ratou
kainga.
He ohomauri ko te " Tawera" (te kai-
puke a te Rire) ka puta mai i te ahiahi o
te 11 o nga ra o Noema nei, he kawe mai i
nga korero o te Kohuru a te Hau Hau ki
O
Turanga. Ka kohurutia a te Piki Kai-
Whakawa tona wahine me tona tamaiti; me
te Wirihana ratou katoa ko ona tamariki
me tona wahine. No muri nei i kitea te
wahine e takoto ana kaore kia mate, engari
i werowerohia katoatia tona tinana ki te
koikoi. Kotahi tona te tamaiti o te wha-
nau o te Wirihana i puta, he tane. E pa-
tua ana tona papa ka oma taua tamaiti ki
ro ngahere—ko ia anake te morehu. Ka
noho taua tamaiti ki roto i te otaota ka
hoki mai ki te titiro i ona matua, katahi ka
kitea tona whaea e takoto ora tonu ana.
Ko te haerenga i haere ai ki te kimi kai
ma tona whaea, ka kitea nga hua pikaokao
i te kowhanga ka mauria. Katahi ka haere
ki te kimi tangata hei amo i tona whaea;
ka tutaki nga pakeha i te huarahi ka hoki
tahi mai ratou ka mauria e ratou te wahine
ra ki te paraki. Otira he tokomaha nga
pakeha i mate, e 30 pea. Kaore hoki i
tohungia e ratou nga wahine me nga tama-
riki; nga pakeha tonu me nga maori—e
50 o nga maori i patua. Ko nga whare o
nga pakeha me a ratou taonga katoa kua
tahuna ki te ahi—kaore he whare pakeha
o Turanga e tu mai nei inaianei. Ko nga
tinana o nga tangata i kohurutia i kainga
etahi e te poaka—kaore hoki i taea te tiki
kia tapuketia. Hua ake nei ka makona te
Hau Hau i te kohurutanga i a Karaitiana
ma; otira nohea i makona ai te poaka
puihi? E korerotia ana i tapahia oratia
nga manawa o nga Rangatira maori o Tu-
ranga i mau i a te Kooti—e ora ana ano te
tangata ka haea ka tangohia te manawa!
Heoi ka tae mai te rongo o taua kohuru
i Turanga ka whakaritea e te Makarini
kia haere atu a Ngatikahungunu ki
reira me Ngatiporou ki te riri ki
aua Hau Hau. No te taenga ki Tura-
nga ka whaia te Hau Hau, mau ana i te
Karetu ka kokiri tonu te riri ki reira. No
te ata o te Mane te 23 o Noema i timata
te riri a po noa e riri ana. I te aonga ake
ka riri tonu ano. Mehemea kua tae atu
nga tangata o te Wairoa penei kua kore
pea e puta te Hau Hau—i roto hoki i te
awa e noho ana. He tokomaha o te Hau
Hau kua mate—e korerotia ana e 38 hira
ake. Ko te Kooti i tu ki te huha; nana i
ki he atua tona ekore ia e tu—kei hea kia
kapohia te mata e tona atua? Ko tera i
amohia atu i te tuatahi muri iho ka whati
atu te nuinga ki te Puketapu, ki ona kainga
atu ranei i ro ngahere. He pau no nga
paura, be kore kai tetahi, i hoki mai ai ki
Turanga nga maori Kuini. E hoki ana ka
tutuki i te huarahi nga pakeha e 60 i utaina
atu i Nepia nei—e haere ana i runga hoiho
he kawe paura kai hoki ma te taua; heoi
ka hoki tahi mai ratou kua riro hoki te Hau
Hau. Muri iho ka u a te Whitimoa raua
ko Meiha Pereiha ki Turanga; e 400 nga
hoia pakeha i a raua no Whanganui—a kei
reira ano hoki ratou inaianei. E ki ana
kua pupuhi ano ratou ko te Hau Hau—
otira ehara pea i te tino riri, kei te oma
hoki te Hau Hau. No te po o te Hatarei
te 19 o Tihema ka utaina atu ano etahi o
nga tangata o Ngatikahungunu i a Henare
Tomoana mu, be haere ki te Wairoa, a Pu-
ketapu atu—he patu ano i te Hau Hau.
E korerotia ana ka haere atu etahi i muri
nei—otira kei a te Makarini e mohio ana,
kei a ia te whakaaro. Nga tangata kua
mohiotia o te Hau Hau kua mate i roto i
nga riri katoa nei ka 100, he nui hoki nga
mea i tu a kiko. E ki ana he nui te aue o
te wahine me te tamariki i te kainga o te
Kooti. Ko nga mea enei o te Hau Hau i
mate na Henare Kakapanga i korero mai;
ara no Ngatihineporo ko Henare, ko Pata,
ko Petera, ko Akutina, ko Maka, ka 5; no
te Wairoa ko Nama, ko Kehu, ko Wi, ko
Tamarara, ka 4; no Turanga ko Pehimana,
ko Paieri, ko Karepa, ko Pitone tama a
Anaru Matete, te Waka Kurei, Ratuna te
Anu (hei matua ki a te Kooti), ka 5—hui
katoa aua rangatira kua mate rawa nei ka
te 14, hui ki te nuinga atu o te tangata ka
100. E korerotia ana be nui rawa te
haunga o te whenua i nga wahi i riri ai i te
tupapaku e tawheta noa ana i roto i te ra-
rauhe. Ko nga mea o te taha Kuini i
mate no Ngaiteupokoiri ko te Rehou he
kaumatua, he toa taua no mua; no Ngati-
porou ko Timoti—i a Karauria Pupu tenei
e noho ana, ko tona wahine me ona tama-
riki kei Pawhakairo inaianei ko ia kua,
mate. No Ngaitaupo i Turanga i Marae-
taha ko Hamuera Tairoa (he poropiti) kua
mate; ko te Wirihana tetahi, kaore e mo-
hiotia ana tona iwi. Ko nga taotu, ko
Karauria Pupu, no muri mai ka hemo. I
kawea mai tona tinana ki Nepia nei i runga
tinaa. I hui katoa te taone me nga mirihia
|
|
3 3 |
▲back to top |
TE WAKA MAORI O AHURIRI.
i te arahanga i te taone—me te paana hoki
ki te whakatangi haere. Ko Heta te Heu
Heu no Pawhakairo tetahi i tu, e korerotia
ana kua mate i muri nei. No Ngaiteupo-
koiri ko te Karena, ko Ihaia, ko Tiopira.
No Ngatihori i Pakohai ko Matene, ko
Hohepa, ko Tomo Wharekura—he taotu
anake enei. Nga taotu o Waimarama ko
Raniera Ngoto, ko Matiu. Heoi ta matou
i rongo ai. Ko te wahine a te Wirihana i
kohurutia nei i Turanga i kawea mai ki
Nepia raua ko tona tamaiti—kaore i po
maha e takoto ana ka mate. He nui nga
o
pakeha i hui ki te tanumanga. Ku ora te-
nei ko te tamaiti anake o taua whanau.
Na he nui te whakapai a nga pakohu ki
nga maori Kuini, ki te hohoro o tana wha-
karongo ki te whakahau a te Makarini—
kaore he hakuhakutanga kaore he aha,
whakatika tonu ana ngahau ana te haere ki
runga tima i roto i te awha i te kino noaiho
Ka kitea tenei te whakaaro pai o a matou
hoa maori o konei, o te Wairoa, o Turanga,
o Waiapu. I te 19 o nga ra o Oketopa ka
tae mai te Ritimona i Po Neke i runga i a
te " Kira. " Katahi ka haere raua ko te
Makarini ki a Ngatiporou, rongo tonu tera
iwi haere tonu mai i runga i a te " Kira" ki
te Wairoa ratou 150 me a ratou rangatira a
Hotene Porourangi, a Ropata Wahawaha,
me Arapeta te Haenga. I hiahia ano a
Mokena, a te Houkamau, a Hata Hoko-
paura, me a ratou tangata katoa kia haere
mai—otira mahara ana te Makarini me ka-
ti ko Ropata raua ko te Hotene. I rite
tonu a Ngatiporou te hohoro o te whakaae
ki nga tangata o Ahuriri nei. Ka penei te
whakakotahitanga o te pakeha raua ko nga
maori Kuini ekore e putu te kaha o te hu-
nga kohuru, ka mate tonu ia apopo ake
nei ka noho pai te motu. Kaore hoki e
rite nga pu, nga kai me nga aha noa atu a
te Hau Hau ki a te Kawanatanga—ko ra-
tou hoki te hunga tokoiti, te hunga e kore e
rite tona kaha ki o tatou. Kia rangatira te
whakaaro i roto i te riri ki u ratou. Kaua tatou
te hunga tika e whai ki a ratou tikanga e patu
nei i nga kaumatua penei me Ihaia—he po-
rangihoki ia. Menga wahine me nga tamariki,
kaua hoki ena e patua. Ko enei tu tangata
me whakaora, me ana whare me ana kui e
tika ana kia waiho. Ta matou e hiahia
ana kia patua ko te kino, ehara i te mea hu
" ngaki utu, " engari he pehi i te kino kia
ngaro. Ahakoa Ue kino to te Hau Hau be
tangata ano ra ia; a me rite te whakaaro
mona ki to te tangata whakaaro ano.
Engari ko nga mea e mau pu ana e tahuri
mai ana i roto i te riri ko nga mea ena e pa-
tua. Ko etahi o te Hau Hau kua oma mai
i a te Kooti ki roto ki te taha Kuini i Tu-
ranga; na era i korero mai kua mate a te
Waru kua kitea e ratou te tanumanga—he
pono ranei he parau ranei. Ko etahi enei
no te Wairoa kei te whare herehere i Nepia
e noho ana, no te iwi o te Tuatini ara Ko
Tamaionarangi.
No te Mane te 21 o nga ra ka eke ano ki
runga i te tima " Taama Paata" e 200
nga tangata o Ngatikahungunu me ana
rangatira a Tareha, a te Hapuku, a Renata,
a Rionihia me Paora Kaiwhata raua ko
Paora Torotoro, he haere ki te Wairoa—
Puketapu atu; he whai ki era 150 i haere
i a Henare. Ko te Makarini tetahi i haere
i a ratou.
RE WHARANGI TUWHERA MA NGA
HOA TUHl MAI
Pakohai, Noema 30, 1868.
KI TE KAI TUHI o TE WAKA MAORI.
E hoa. Tukua atu tenei panui ki te
nupepa kia rongo o tatou hoa pakeha me o
tatou hoa maori i nga ritenga o nga mahara
i puta ake i roto i toku hinengaro.
Etoru nga take o tenei panui.
I. Ko te hoko a te tangata i tona piihi
whenua—tona reo i roto kia whai moni ia
hei moni haere mana ki te Tikini.
II. Ko te makete a te tangata i tona
whare rae ana taonga; me tana hoko i tana
kahui kau, hipi, hoiho, i ana mea katoa.
Tana ki kia whai moni ia hei moni haere
mana ki te Tikini.
III. Ko te tamana a nga kai tamaoa i
nga moni a te tangata i pai nei kia tango-
hia namatia ana mea e te tangata.
E toru enei take kotahi tonu te rite. He
rongo noku e whakahuatia ana tenei kupu
e te pakeha hoia i tukua ai e au ki te panui
kia kitea tahitia e tatou te he o enei take e
toru. Ko te he, he matuku kei noho ia i
runga i tana piihi ku patua e te Hau Hau;
kei noho ia i roto i tana whare ka rokoha-
nga ia e te riri; kei tiaki i tana mea i na-
maia ka riro ia hei hoia, a ka mate ia.
Koia i hoku ai i ana rawa katoa. I hihiri
ai ki te tamana kia hohoro ia tu tae ki te Ti-
kini ki te wahi nui te tangata hei tononga ki
te whawhai, ki te wahi mahi ano hoki hei
whakararuraru i a ia kia kore ia e karangatia
hei hoia. Kua korero etahi tangata ki au i ana
whakaaro. Te kupu mai a taua tu tangata
ki au; —" E hoa, e rua ou tinana ? mo te
mate tetahi mo te ora tetahi ? Kaore ki
ahau kotahi tonu au. Ka karangatia ahau
hei hoia e kore au e haere ki te riri kei
mate au—a kowai mo muri i au ? Tena ki
a koe he hiahia anake tau mahi ki te riri.
E hoa ehara mou te take o te whawhai, he
maori hoki koe—engari mo te Kuini te
|
|
4 4 |
▲back to top |
TE WAKA MAORI O AHURIRI.
take o te whawhai. " Ko tenei e nga hoa
aroha he kupu atu taku ki a koutou. Tiro-
tirohia he tikanga mo nga tangata e hoko
ana i o ratou whenua, e makete ana i o ra-
tou whare, i o ratou hanga, aha, aha atu—
me te kai tamana. Ka oma hoki aua tu
tangata, ka mahue ko nga tangata rangatira
anake hei noho ki konei—a kowai hei ati-
ati i nga kai tukino ? Koia ahau ka mea
nei kia kaua o ratou hiahia e whakaritea;
kaua e tukuna nga hoko pena kia hokona,
me nga tamana ano hoki a nga tangata pena,
me nga utu ano hoki o nga tangata e ahua
pena ana te whakaaro. Engari tiakina pai-
tia aua tu mahi a te tangata, me kore e pai
nga taima a muri nei hei reira ka tuku ai
aua hiahia o te tangata. Ko taku whakaaro
hoki me waiho tenei wa hei rapunga ma
tatou i nga mahara e ora ai tatou. Kaua e.
homai nga mea whakapouri i roto i nga
marama e takoto ake nei, ka utua nga mea
pena a muri ake nei. E hoa ma e nga kai
mahi tamana, ata tirohia nga mea pena, ka
waiho kia takoto pai ana. Ka mahue tatou
e nga tangata nana ena whakaaro, ka oma
ratou ki nga wahi nui te tangata. He pono
tonu tena korero, kua rongo rawa matou
nga tangata maori ki ena mahara a etahi
pakeha i enei ra. Tenei ano hoki etahi o
nga maori kei te pena te rite. Koia ahau i
mea ai kia waiho tenei taima hei kimihanga
i nga mahara e ora ai tatou. Ka mutu.
Na KARAITIANA TAKAMOANA.
[E hoa e Karaitiana ki te tikanga pakeha
ekore e taea te pupuri i te tangata ki te
hiahia haere whenua ia.; ekore e tika i nga
Ture o te Kuini—he Ture whakarangatira
hoki i te tangata i tona wa e noho tika ana.
Engari ko nga herehere e noho ana i te
whare herehere; ko nga mea ena e ahei te
pupuri, no te mea he he tona i kawea ai ki
reira—he nama, he tahae, he kohuru, he
aha noa atu. Otira e Karaitiana, kaore
matou e mohio ana he tokomaha nga pakeha
e haere ana ki te Tikini inaianei, engari e
mohio ana matou kei te hokihoki mai etahi
i reira. Heoi tonu te ahua o te pakeha
rawa kore he haereere ki nga whenua. Ka
rakia tona ngakinga kai kaore e tupu ana
purapura, ka haere ia ki tetahi wahi ngaki
kai ai mana me kore e momona te whenua.
Ko te ahua tonu tenei e haere atu ana etahi
i Nepia, e u mai ana etahi. Ehara, i to
wehi i haere ai, engari he kimi rawa mana
—he hanga noaiho a ratou korero ki a koe.
Ko te tangata e kitea ana i te rawa i tenei
kainga hei oranga mona ekore rawa e haere
—titiro hoki ki te rakau, ko te mea e u ana
nga pakiaka ki te whenua ekore e hinga
wawe i te marangai; ko te rite hoki ia ki
te pakeha.
Koi mea koe e hoa e oma ana nga pakeha
o te Taone nei—kaore. Ki te haere mai
koe i nga rangi e whakatutu hoia ana e kite
koe i te tokomaha o te tangata kua mau i
te pu—he rangi ano ka mahi te Mirihia he
rangi ano ka mahi te Waratia. Mehemea
ka tupuno he kino mo tatou a mua ake nei
tena e kotahi mano o tatou tangata i konei
(hui ki a koutou ka rahi ake) hei tiaki mo
tenei kainga—a ki te hiahia tiki i etahi
ekore e takitaro te tae mai ai i runga tima. ]
Turanga, Oketopa 2, 1868.
KI A TE K VI TUHI O TE WAKA MAORI.
II. No tatou mo te taha Kuini. Kia
marima kia kotahi te whakaaro, kia
kotahi te Atua, kia kotahi te Ture mo
tatou mo nga maori mo nga pakeha.
Nga hua o enei; kia aroha tatou tetahi
ki tetahi; kia kotahi he korero mo
tatou me o tatou hoa pakeha kia pai ai. Ka
mutu ta te tangata whakaari i te kupu—ka
whakatika ko te Runanga. Ekore e apohia
nga korero koi roa, ara te tatau ki nga tu-
nga o te tangata kotahi.
E pai ana nga putake korero ma tatou
no te mea hei whakaora i a tatou enei kupu,
i era iwi atu hoki. Ekore tatou e haere i
runga i te huanui e mate nei te tangata—
titiro tonu atu he pari haere tonu atu, titiro
tonu atu he waipuke kau tonu atu ? Enga-
ri me haere tatou i enei huarahi i to te
Karaiti—tana kupu; —" Ko ahau te hua-
rahi me te pono. " I te Ture hoki o te Kuini
hei matua mo tatou. Kia mau ki enei kupu
erua; ara, ki te whakapono, ki nga Ture o
te Kuini hoki. Kati hoki me uru ki roto ki
nga whakawainga a te ao, a te kikokiko, a
te rewera. Me ka rongo tatou ki nga atua
hou me korero kia noho pai tatou me o tatou
hoa, pakeha. Otira ma te Atua tatou e
tiaki me te Kuini kia ora tonu.
Na Kerehona Piwaka
Apirana Parehuia
Rutene
Hetekia Toha
Paora Parau
Paraone Hinaki
Patihana Aukomiro
Paki Tuatara
Wi Whataruhe
Hepeta Maitai
Aperahama Kouka
Rutene Piwaka
Arapeta Potae
Wi Pere
Henare Kuru
Himiona Katipa
Tamati Tarahau
Naku hoki na HIRINI TE KANI.
Whanganui, Nowema 30, 1868.
KI A WI TAKO NGATATA—
E hoa, tena koe. Kua tae mai to reta
ki au; e tika ana to ui mai. Ko taua kupu
|
|
5 5 |
▲back to top |
TE WAKA MAORI O AHURIRI.
i tuhia atu e au na te tangata i korero mai
ki au; ko te ingoa o taua tangata ko Kini,
nana i tito mai na Topia taua korero; tu-
hia mai ana e ia ki te pukapuka. Ka kite
maua ko te Wa, Minita Kanara o Poneke,
ka tuhia e maua ki nga, hapu katoa me nga
rangatira maori katoa o te motu nei. No
te toru tekau o nga ra o Nowema ka tae
mai a Paora Poutini ka korero kia matou
he tito tena korero, i hoki mai ahau i Utapu
i a Topia kahore ana korero. Ko te kupu
a Topia i ki mai ai ki au: —"E tika ana
taua korero he kupu whakahaere na nga
runanga, ehara i te kupu hei whawai ho-
horo, ehara i te Kingi taua korero, engari
na nga Runanga. "
E Wi, be tito taua korero, engari ko
taua tangata ka mate ano ia matou mo tona
teka. Heoi tena.
Kia rongo mai koe, e haere ana au ki
roto ki Whanganui, ki Ranana, kei reira te
huinga nui o tenei iwi—ka tae mai a Pehi
ki reira, a Topia, a te Tahana, a Wiremu
Pakau, a Ropata te Korowhiti, otira me te
iwi Hauhau katoa. Kei taua hui katahi
ahau ka mohio ki nga korero, maku ano e
tuhi atu ki a koe. Heoi tena.
Ko Titokowaru kei te Weraroa, kei roto
i te motu. No te 27 o nga ra o Nowema
ka whawhai te pakeha me te Hauhau ki
Nukumaru, mate iho o te Hauhau toko-
waru—kahore o te pakeha. Kahore he
maori i roto i tenei whawhai, na nga pakeha
i korero kia matou.
Naku tena reta, na to teina aroha.
Na METE KINGI RANGAWHENUA,
M. H. R.
Waikanae, Tihema 1, 1868.
KI A TE HARETI, —
E hoa, tena koe. Tena te reta kua tukua
atu e. au ki a Te Petetone. He utu mai
mo taku ui atu ki a Mete Kingi mo te
panui kua rongo na koutou. E hoa ma he
tito taua korero na nga tangata o Whanga-
nui tena te pukapuka kei a te Petetone te
utu mai o taku pukapuka me te panui hoki
kua tukua atu e au ki a ia. Mau e ki atu
ki a Petetone kia homai ki a koutou. K
hoa, panuitia kei mea te pakeha he korero
tika tena.
Heoi. Tenei ano maua ko Mitai te no-
ho nei—i roa ai, e tatari ana i te utu mai o
taku pukapuka. Koia tena kua tae mai
nei, meake ka haere atu maua.
Heoi, na to hoa pono,
WI TAKO NGATATA.
Ki a te Hareti, Poneke.
Tihema 1, 1868.
KI A TE PETETONE—
E pa tena ra koe. Tenei te utu mai o
toku reta i uia atu ai e au kia whakatikaia
mai taua panui. Ko te utu mai tena, he
tito taua korero. Mau e titiro iho ki nga
kupu o te reta ka tukua atu nei e au kai
koe, ko nga kupu tonu tena.
Heoti, na to noa pono,
WI TAKO NGATATA.
Mea ake ka rere mai ano te tama a te
Kuini (i puhia nei ki Merepana). E haere
mai ana i runga i tana kaipuke ano i haere
mai ai i mua, i a te Karatea. E mea ana
ia kia taea e ia nga whenua katoa o te ao.
Katahi te rerenga mai e u mai ai ki Niu
Tirani.
Tera nga kainga kei tetahi pito o Ame-
rika ki te taha tonga. He whenua nui
taua whenua (Amerika), kei te mutunga
rawa o te ao ki te taha whakarua tetahi
pito, a tae tonu atu tetahi pito, ki te mu-
tunga o te ao ki te taha tonga. He maha
nga iwi kei reira e noho ana i tona
wahi, i tona wahi — he nui whakahara
te wahi kei te Ingirihi o taua whenua,
he mano tini te tangata o Ingarani kei
reira e noho ana. Otira ko nga kainga
e korerotia atu nei inaianei kei tetahi pito
rawa, kei te taha rawa ki te tonga—ko
Peru tetahi, ko Ekuata (Ecuador) tetahi,
tera atu etahi. Ko ona tangata o enei
whenua be Paniara, me nga tangata whenua
hoki me te mea he maori, na te mea e ma-
nauri rawa te kiri o ratou. Na no te 13 o
nga ra o Akuhata i tenei tau me nga ra i
muri mai ka mate aua kainga i te Ru whe-
nua—he ru nui rawa kaore ano kia kitea e
te tangata he ru pena o mua iho. He nui
nga taone kua hinga rawa, nga mea i tata-
hi me nga mea i uta; he mano tini nga ta-
ngata kua mate. Ko nga kaipuke manu-
wao tu ana i roto i nga whanga hurihia ana
e te wai parea ana ko nga tangare ki runga,
mate katoa nga tangata. I hoki rawa atu
te moana ki waho, no te hokinga mai ki
uta me te maunga teitei te rite o te ngaru e
huri haere ana i runga i te whenua. Ehia
ranei miriona moni o nga taonga kua ngaro.
Na ko te ru tona nana te ngaru i huri mai
ki nga whenua i tenei moana—ki konei ki
Nepia ano hoki i tekau ma rima o nga ra o
taua marama ano o Akuhata. Ma koutou
e mohio ki te kaha o taua ru, inahoki e ono
mano maero te pamamao i konei o tau:
whenua, a erua tonu nga rangi kua tae ma
te ngaru ki konei ki a tatou nei!
Erima te kau o te Arawa kua tae ki Aka
rana hei hoia mo te Kawanatanga. Ten
e tukua ki Patea ki hea ranei. Ko Wai-
kato e noho pai ana me te Kingi ano.
A te 26 o nga ra o te marama nei i te ra
i tua tonu atu o te Kirihimeti ka tae atu te
Paana o Nepia ki te taiepa o Karaitiana i
Pakohai whakatangi ai. Kua si a Karai-
tiana mana te kai ma ratou i roto i tona
teneti nui. Tera e nui nga pakeha e tae
atu i taua ra i te ahuarekatanga o te mahi.
Engari ko te kai ma te nuinga ma ratou
ano e mau atu i Nepia nei. Ko te mea
whakatupu i te pai tenei, he hui no nga
iwi erua te pakeha me te maori.
No taua ra, te 26 nei o Tihema, ka hui
te pakeha ki reira ki te kainga o Karai-
tiana—e wha rau tae ki te rima rau. Ka
kitea te kaumatua, te tamariki; te taana
|
|
6 6 |
▲back to top |
TE WAKA MAORI O AHURIRI.
me te wahine; te rangatira me te kuare
hui tahi piri tahi te katoa ki nga mahi o
te ahuarekatanga, te kanikani, me te aha
noa atu.
Heoti tonu te ki i Nepia ko te atawhai
o Karaitiana, ko te huinga tahitanga o te
pakeha raua ko te maori ki runga ki nga
mahi ngahau o tenei takiwa. Ko te hanga
tenei mana e hono te aroha o tetahi ki te-
tahi. Kotahi i pouri ai ko nga whakakai
pounamu a Karaitiana i whanakotia e te-
tahi tangata tutua—he nui te whakataka-
riri o nga pakeha katoa. Kotahi kua wha-
kahokia mai. He mea takahi ki te puka-
puka ka kawea mai i te po ki te whare ta-
kotoranga pukapuka i Nepia—kaore i ki-
tea te tangata nana i whakahoki mai.
Meake pea te whakahokia mai ai tetahi.
TURANGA.
No muri i te tuhinga o nga korero o tenei
nupepa ka tae mai te tima " Taati, " i rere
mai i Turanga, i te Taitei te 7 o nga ra o
Hanuere 1869. Nga korero ko Ngatapa
te pa o te Kooti kua horo i nga hoia o to
Whitimoa ratou ko Ngatiporou. Kotahi
rau erua te kau o te Hau Hau kua mate
rawa, e waru te kau kua riro herehere
mai. Na, kua pono ta matou korero i ki
ai matou meake ka mate taua hunga Hau
Hau. Kua ea tenei te kohurutanga i Tu-
ranga—ko te Kooti i puta, engari e whaia
tonutia ana. Heoi, ko Titokowaru ki muri
katahi ka tika. Taihoa e ata korerotia i
tetahi nupepa.
WHAKARONGO MAI.
TENEI au to koutou hoa tawhito te
noho nei maua ko WIREMU kei te
WHATAAPUKA. Kai te hoko tonu
maua i nga hanga me nga kai e hiahiatia
ana e te tangata maori; —ara, he huka,
he ti, he tupeka, he raihi, he paraoa, me
te mano kai atu.
Ko nga kahu; —he koti, he paraikete,
he tarau, me nga kakahu tane katoa,
me nga kakahu wahine katoa.
E tangohia ana hoki e maua nga kai
e whakatupuria ana e nga maori; ara,
he kaanga, he witi, he taewa, he aha
noa atu.
Haere mai ki te tangata tawhito.
Na WIREMU raua ko KENERE.
Nepia, Pepuere 26, 1867.
PANUITANGA.
HE mea naku kia rongo nga tangata
o Heretaunga kua whakaturia au
e te Kawana hei tangata Ruri whenua
i runga i te ritenga o te Kooti Whaka-
wa Whenua Maori. Tetahi hei tangata
Kai Whakamaori au mo taua Kooti.
Naku na
. TEOTI WAKANA.
E NGATIKAHUNGUNU ! TI-
TIRO MAI!
TENEI nga keihi hanga kei au, he
mea tae hou mai. Ko te tangata
e hiahia ana ki te kai reka, ki te hanga
pai, me haere mai ki au hoko ai. Kaore
he mea i kore i toku whare, kua kite ra
ano hoki koutou. Kua rongo hoki kou-
tou ki te whakatauki na; —" Haere
mai e whai i te waewae o Uenuku kia
kai koe i te kai. " Koia hoki tenei, e
rite ana au ki a Uenuku o te Rangi.
Ekore e taea te tatau i nga hanga o toku
whare. E taea ranei te tatau i te kiri-
kiri o tatahi ? Ko te rite hoki ia.
Engari me haere mai kia kite.
Me haere mai me te whakapuru ki tahi
ringa, me te patu kitahi ringa"
Na TATANA.
TENEI TE HOKO NGAWARI
KEI TE TOA O TE
HUTANA RAUA. KO TE EAWINI
KUA kite koutou i to maua whare
nui i Nepia kua tomo tonu nei i
te hanga. Ekore e taea te tatau i nga
hanga katoa o to maua whare. Kua
kite ra hoki koutou kore rawa tetahi
mea e ngaro aua—te mea rahi, te mea
paku, te kakahu, te kai, te aha noa
atu. E utaina tonutia mai ana i Inga-
rani o maua hanga i runga i nga kai-
puke katoa o rawahi e u mai ana ki
Nepia. Kua puta te rongo ki nga
pakeha katoa o Heretaunga ki te pai o
nga hanga o tenei whare—ko ta ratou
whare hoki ia e mui mai nei ratou ki
te hoko.
Ko nga kahu tane e tuia ana i tenei
whare. Ko te tangata e hiahia ana kia
ata tau ki tona tinana he kahu mona
me haere mai ia ki a maua.
Haere mai whakamatauria.
Na te HUTANA raua ko te
EAWINI.
Nepia, Akuhata 29, 1866.
TENEI TE TAONGA!
TENEI te taonga kei au e tu ana, ara
ko aku tera hoiho, ko aku paraire,
ko te tini noa atu o nga hanga mo te
hoiho, mo te kaata. He mea kawe
hou mai no Ingarani, naku ano i kara-
nga atu kia tuia mai mo toku whare
hei hoko ki nga rangatira o Heretaunga,
E tuia ana nga tera, me nga mea ka-
toa o te hoiho i tenei whare.
Na HOURA.
He mea ta na HEMI WURU, i te whare ta o te Haaki
Pei Herara, ki Nepia, i te Taitei i nga rua wiki
katoa—tena rua wiki, tena rua wiki.