TE 









                   O   AHURIRI.

     "KO TE TIKA, KO TE PONO, KO TE AROHA. "

 No. 11. ]     NEPIA, TAITEI, HANUERE   20, 1870. [VOL. VI.

HE KUPU  ATU ENEI KI NGA HOA

            TUHI MAI.

TENEI te 12s. a Hemi te Uranga o te Taka-

pau kua tae mai—tena hoki nga nupepa e

rima kua riro atu ki a ia i te meera.

  Ko te Karini o Nepia nei e pirangi ana ki

tetahi kaka rarata nui hei mokaikai ma ona

tamariki. Ki te mauria mai e te tangata

mana e boko.



KAORE  tahi he tikanga korero o te

whawhai  i tenei takiwa. Ko  te

Kooti me ona Hau Hau  e whiti

haere tonu ana  i waenga koraha,

ekore e taro e noho ana i te wahi

kotahi kua riro he wahi ke—na  te

owhiti hoki i pena ai. He maha nga

korero e puta mai ana ki a matou mo

nga  haerenga o tana Kooti. Ko

   

etahi e ki ana kua riro ia ki Tokanga-

mutu  ki a te Kingi noho ai, engari

kaore matou e whakapono  ana ki

tena. Ekore rapea te Kingi ratou

ko Waikato  e manaaki i te tangata

kohuru  kino, te tangata e patu haere

ana i ana tangata ake ano—ara, i ona

 hoa haere. Nana noa i manawanui

 ona tangata ki a ia—te tahuri ki te

pupuhi  i taua kuri mohoao  kai

 tangata nei. Inahoki ehara  i te

 haere ora te haere o ana hoa i a ia.

 Ekore e mohiotia te rangi he ka-

 wenga na te waowao ka tahuri kai

          

 te patu tangata mana. E  porangi

 tahi ana pea ona hoa e haere ana i a

 ia, e noho tonu nei i te taha o te

 mate, te whakarere atu ki ro nga-

 here te ngarara kino nei mate atu ai

 •—ka herea ranei ka kawea mai ki te

 Kawanatanga hei hoanga rongo me

 kore e pai te Kawanatanga  ki a

 ratou. Ko nga iwi whai whakaaro

 kua kite i te he o taua tangata, kua

 kite i nga tohu o te mate, a kua

 mahue atu ia me ana mahi e ratou.

 Ki ta matou whakaaro ekore a Wai-

 kato raua  ko Ngatimaniapoto  e

 manaaki i taua tangata me ka haere

 ia ki Tokangamutu. Ki te rere ra-

 tou ki runga ki a ia noho ai penei he

 rere rapea ta ratou ki runga ki te he

 —he  manaaki i te kino. Inaianei e

whakapai ana nga iwi tika katoa ote

                   i                           O

motu ki te tikanga o aua iwi e ki nei

ratou kia whakamutua te kino, kia

pai te noho a te tangata. Engari ki

te piri atu ratou ki te taha o te ta-

ngata paru ka parua ano hoki ratou

—ka  haere te tangata ki ro repo ka

pokepokea  ano ia i te paru, a ekore

ano ia e whakapaingia e te toko-

maha. Otira no mua te ki a Wai-

kato mo te pai, me te pai tonu hoki

ia i nga tau kua  hori nei; ekore

hoki matou e whakapono ko te wha-

karere ia i te pai inaianei—ma  te

kanohi e kite katahi ka whakapono.

Ko  tetahi korero e rongona ana e

matou e mea ana kei te whenua i nga

kauru  o Whanganui  a te Kooti e

noho ana—ko  te korero hoki tenei e

pono ana ki ta matou whakaaro. Ko

 Topia raua ko te Kepa me to raua

 ope kua tae ki Taumaranui e whai

 ana i a te Kooti. Tokorua  nga

 tangata i tukua atu e raua hei kai

 toro i a te hoa riri, a ngaro tonu atu

 aua tangata—e maharatia ana kua

 mau i a te Kooti, kua patua ranei.

 Ka tata tenei te pipiri nga iwi ra,

 ma tatou e whakarongo ki te korero

 o te whawhai a muri ake nei. Ko

 te Kooti nei kua ki noa atu matou

 ka tata ia te tae ki te mutunga o

 tana mahi, ara ki te mate; a ko ta

 matou  ki ano tena  inaianei ano.

 Tena te ra e pono ai te mate ki a ia;

 na kei hea he rangatiratanga mona i

 reira ai ?—he aitua tona tunga i tu

 nei tona ringa i mua atu nei i roto i

 te riri. Ka te Hau Hau i rupahu

 ki nga iwi o te motu he atua tona

 hei tiaki i a ia, he mea  hold kia

 tahuri nga tangata ki  a ia. Te

 mahara ia e noho ana nga iwi totika

 o te motu i raro i te mana o Ihowa

 te Atua Nui o te Rangi, a e manaa-

 kitia aua e tiakina tonutia ana ratou

 e ia i a ratou e noho ana i runga i te

pai i te Whakapono. Ko te hunga

 tutu e whiua ana e ia, inahoki te ki

 a Ruka; —"Kua  whakaputaina he

               TE WAKA MAORI O AHURIRI.

kaha no tona ringa; ko te hunga

whakakake  i te whakaaro o ratou

ngakau kua whakamaraketia e ia. "

   O

  Na, ekore e tino puta te whakaaro

o te hunga kohuru te hunga teka,

ekore e tutuki tana e hiahia ana—te

mutunga o tana mahi he mate. Kei

hea kia taea e te Hau Hau tana i ki

ai me tana i hiahia ai i enei tau kua

hori nei ? Kei hea kia rere te pa-

keha me te taha Kawanatanga ki te

wai, ki ta te Hau Hau i ki ai ? Ka-

ore pea, tenei ano te noho nei i uta,

tenei ano te mahi nei i ana mahi

whakawhairawa; ahakoa mate atu

 etahi i te kohuru tenei te rere auau

 tonu mai i runga kaipuke nga mea

 hei whakaranea. Ko te Hau Hau

 anake e oma haere ana i ro ngahere

 me te weka e kuhu ana i tona upoko

 ki roto ki te otaota kia ngaro ia i te

                                                 

 kai whai. Kei hea ra ona atua hei

 tiaki i a ia? Mehemea he iwi e

 manaakitia ana e te Atua ekore e

 pera. Heoi tana mahi e kaha ai ia

 he kohuru he whakatutu he whaka-

 raruraru i te whenua. Tena  he

 tutuki tana mahi  ki te ora ki te

 rangatiratanga i kore. Mehemea ka

 taea ta te Hau Hau e hiahia ana,

 mehemea ka riro rawa i a ia te kaha

 ka rere te pakeha, penei ka pehea

 ranei te ahua o te motu i muri iho—

 he pai ranei ? Kaore rapea, ekore e

 roa kua hoki ki tona ahua o mua i

 te wa  o te kuaretanga; ekore e

 whai tau kua mutu te aroha me te

 marietanga kua tu ko te patu ko te

 kohuru ko te muru ko te kino noa

 iho—ka  riro hoki te iwi e pehi ana i

 aua kino, ko te pakeha. Inahoki e

 puta ana te kino inaianei ano i roto

 i te wa o te pai, a ekore ano hoki e

 mutu me ka watea te whenua i te

 iwi whakahaere i te pai, engari ka-

 tahi ka nui haere—tona mutunga ka

 ngaro rawa nga tangata, tu ko te

 whenua  anake. Hei reira ka tika te

 ki; —"  Whatu   ngaro  ngaro  he

 tangata, toitu he kainga"—ma   te

  kino hoki ma te kohuru e hohoro ai

  te ngaro o te tangata—engari ma te

 aroha ma te whakahaere pai i nga

 tikanga ka ora nga iwi ka whai rawa.

  Ko tenei kia rite tahi te whakaaro o

  nga iwi o te motu ki te manaaki i te

  pai. Me  whakatika katoa, me te

  tangata kotahi e whakatika ana, ki

  te whiu i te kino kia kore—kia ta ai

  hoki te manawa o te tangata. He

  ako tika tenei, ma koutou e rapu—

  ka  kore, he kino he pouritanga e

  takoto ana mai i mua i a tatou.

  TE RONGO O NGATIPOROU.



               Waihi, Tihema  1, 1869.

KIA TE KAI TUHI o TE WAKA MAORI,

  E  hoa mau tenei panui e ta ki te perehi,

  E  hoa e Henare Kata, tenakoe. Ka tu

te kupu mo tenei panuitanga. I mua kua

tae mai te Whakapono ki a Ngatiporou me

nga iwi katoa o te motu nei, tonoa ana mai

e te Kuini te pou mo te Hahi o Waiapu ko

Pihopa Wiremu. Ka nui te pai o te iwi i

roto o te Whakapono, kaore he raruraru i

pa mai ki te whenua a tae rawa ki te tau

 1865. Katahi ka mohiotia e matou—Aue !

he kino ia tenei ka pa mai nei ki te whenua

 o te iwi e noho nei i runga i te Ture o te

 Hahi!  Katahi ano te Hahi ka tirotiro ki

 taua mahi a te Hau Hau—"Aue! he kino

 atu i nga hara katoa o te ao! Me whaka-

 matau e te Hahi kia whakamutua  tenei

 kino kia mutu. "  Katahi ano  matou ka

 timata ki te whiu i te kino. Ka turia te

 whawhai ki Waiapu ki Turanga. Katahi

 ka pa katoa te pouri ki nga kai hapai o te

 Ture o te Whakapono. Me nga kai hapai

 o te Ture whakawaho, ko te Makarini hoki

 te tangata nui o te Kawanatanga. E haere

 tonu ana hoki taua tangata i roto i a Nga-

 tiporou e hohou tonu ana i te rongo kia

 mutu me whawhai me  te kino—kaore e

 whakarongo mai te Hau Hau kia mau te

 rongo. Katahi  ano matou  ka timata te

 whiu. Ana! ki hai i taro mutu tonu i roto

 o te tau 1865—kaore i roa ka mate te Hau

 Hau. I nga tau 1867 me 1868 ko te Kooti

 kua eke mai i Whare Kauri tae rawa mai

 ki Niu Tirani. Katahi ano matou ku rewa

 ki te pehi i taua Hau Hau—patupatua iho

 ki Ngatapa. I te tau 1869 ka puta te kupu

 a te Kawanatanga kia haere a Ngatiporou

 ki Paten, kei reira ano etahi tangata kohuru

 kai tangata e noho ana ko Titokowaru te

 ingoa. Kua rere tera te Hau Hau, he wehi

 i a Ngatiporou, kua mau hoki i a ratou

 (ara te Pakakohi) 250 Kau Hau, tae rawa

 ki Po Neke.

    E hoa ma, e nga tangata e kore nei e pa

 kia mutu te kino; e hoa ma me mutu ra te

 kino i nga iwi e toha ana ki te Hau Hau.

 Titiro hoki kua tae atu a te Makarini ki era

 iwi Hau Hau  o Waikato—te  take i haere

 ai ia be whakaaro no te Atua ki a te Maka-

 rini. Tena  me  i tono a te Makarini ki

 Waikato  tae ana tera ki te pa o te Hau Hau.

 Tonoa  ana te korero e nga tangata o Wai-

 kato ki a ia, whakahoki ana e te Makarini te

 korero; —"  I haere mai  au kia mutu  te

 kino. "  Heoi kia pai te ngakau, kia mutu

  kia mutu te kino—kia noho  pai ai tatou.

 Me  mau te rongo, e ki ana kua mau te

  rongo a Waikato ki a te Makarini. Naku

  tenei e hoa ma e nga iwi katoa, me titiro

  atu koutou ki te kupu a to tatou matua a te

  Makarini—he  tauira pai tena. Kaua  e

  penei me enei iwi o tenei taha o Taranaki

  nei. Me  titiro mai koutou kua mate enei

  iwi i te aroaro o Ngatiporou o Whanganui

  —patua iho. Kawea  atu ana ki Po Neke

  a Taurua, ratou ko tona iwi e noho nei tae

  rawa ki Kaikoura. E hoa ma, manaakitia

               TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

e koutou e nga iwi Hau Hau a te Makarini

•—ko ia hoki te kai wawao mo koutou mo

matou. Na  nga tangata nunui o te iwi

katoa o Ngatiporou.

      Na HEKIERA. Tu

         HORI MATAMUA.

  Na  to koutou hoa aroha.

      Na MAKA  TE HUTA, Rewhetenete,

         PENIAMINE TUHAKA, Kapene.



   [Ko ienei reta a Ngatiporou nei he mea

•tuku mai na nga tangata nana ki a Henare

Hata, nana hoki i tuku mai ki a matou kia

taia atu. ]



             Nepia, Hanuere 14, 1870.

KI A TE KAI TUHI o TE WAKA MAORI,

   E hoa, mau e panui atu ta matou reta ki

Te Waka Maori. E whakahe ana matou ki

 te mahi a etahi o matou, nga tangata kua

 noho o ratou ingoa ki roto ki nga Karauna

 Karaati i homai e te Kawanatanga mo nga

 whenua maori. Ta ratou mahi be tango

 i te whenua ma ratou anake, kaore e wha-

 kaaro ki nga tangata i waho. Ka riro mui

 nga moni reti, nga moni o te hoko ranei, ka

 pau tonu i a ratou te kai, kaore ma matou.

 Mehemea  ko nga ritenga maori ekore e riro

 kuare noa toku whenua i te tangata. Ko

 tenei e titiro ana te pakeha ki nga tangata

 anake i roto i te Karaati—mana anake e

 boko muna anake e reti, kauaka he kupu

 ma matou e uru ki te korerotanga. E tika

 ana ano pea u a te pakeha, e whai ana ki

 ana tikanga—engari e whakahe ana matou

 nga tangata i waho ki o matou whanaunga

 i roto i nga Karaati. Ehara hoki i a ratou

 anake te whenua, na matou tahi ano. A,

 he mea ano ko nga tangata i whai take nui

 rawa ki te whenua ka taka ki waho o te

 Karaati, ko nga mea i kore he take ka uru

 ki roto no runga i tona kaha ki te korero i

 te whakawakanga—na, riro ana toku wahi i

 te tangata iti iho i au, ka waiho au kia noho

 ana. He mate nui tenei no matou. Ta

 matou  mahara hei kai tiaki ena tangata i

 roto i nga Karaati mo te whenua, hei kui

 whakahaere i nga painga o te whenua hei

 rawa mo te iwi katoa. Ko to matou mate

  •tenei. E titiro kau atu ana matou   nga

 tangata i waho ki o matou whenua e riro

  ana i te hoko, i te reti ranei, te taea te

  whatoro i te ringa ki te pupuri. Ko etahi

 tangata e pai mai ana ki a matou, e tuku

 mai ana i te moni, ko etahi e kaiponu ana.

  Na, mau  enei korero e panui atu ki te

 nupepa me kore e whakama nga  tangata

  whanako.

                 Na etahi o te

                  HUNGA I WAHO.

    [He tika rawa te korero a te Hunga i

  Waho. Tenei ano matou  te kite atu nei i

  taua mahi, me te aroha atu ki nga mea i

  waho. Otira mehemea i tohea e koutou i

  roto i te Kooti i te whakawakanga kia herea

  nga whenua kua mau pea, kua kore hoki e

  taea te hoko kia riro rawa, penei ko te Reti

  anake e taea. Ehara i te tikanga o te Ka-

 wanatanga kia riro ma nga tangata anake i

roto i nga Karaati nga moni reti, hoko ranei.

Ta te Kawanatanga i whakaaro ai hei kai

whakahaere ratou mo te katoa. Inahoki te

kupu i roto i te Pukapuka tono ki te Kooti

kia whakawakia te whenua, ara; —" Na, he

tono tenei na matou, mo to matou iwi, hapu

ranei, kia whakawakia te take o te whenua. "

Na, ehara i te tono mona ano, engari mo te

iwi, te hapu ranei. E pai ana kia tuhi atu

koutou ki te Kai-whakawa o te Kooti, tena

pea ana korero ki a koutou—aua ano. ]





             Nepia, Hanuere  15, 1870.

KI  A TE KAI TUHI O TE WAKA  MAORI.

  E  hoa, he pakeha  maori au. Ehara

inaianei toku taenga mai ki tenei moutere,

no mua ano. He hoa haere noku ena ra-

ngatira o tera whakatupuranga kua ngaro

ki te Reinga—ara, i a te Rauparaha, te

Rangihaeata, Rawiri Puaha, te Whata Nui,

Taratoa, te Ahu Karamu, me  era atu ra-

ngatira o tera tai ki Kapiti. Tuku mai ki

Ngatikahungunu  ki Wairarapa  ko  Pehi

Tuitepakihirangi, ko te Kai-o-te-Kokopu,

kowai tanga atu—he hoa anake noku. Te

ki a  Ngatiraukawa; —Ruia   tahitia, ka tu

ko Taikaka  anake"—koia  ano tenei kua

riro ena rangatira nunui, ko au anake ko te

mea  paku kua mahue. Aue! ki au e i

Ahea  ra au haere ai. Ko nga rangatira o

 tenei takiwa ehara, ekore e rite ki o mua

 tangata te atawhai te manaaki tangata. No

 te hinganga o nga rakau nunui katahi tera

 ka kokiri ake he maha nga rakau pakupaku

 i te wahi i takoto ai, otira ehara—kaore he

 wahi marumaru hei okiokinga mo te tanga-

 ta i raro i ona manga. E hoa e hiahia ana

 au  kia korerotia tetahi korero o toku ta-

 marikitanga, mau e uta atu ki runga ki to

 Waka  Maori ka kawe atu hei matakitaki-

 tanga ma nga  tangata o Aotearoa. I te

 wa e tamariki tonu una au ka haere au ki

 te matakitaki haere i te whenua me nga

 tangata maori o tenei motu. E  haere ra-

 wakore ana; he kore hoki kaore i mohio ki

 nga mahi, no te mea ki hai au i akona ki

 tena hanga ki te mahi i toku kainga mai—

 he haere matai noa te haere, ma te aroha o

 te  tangata  ka ora au  i te kai. Heoi,

 e haere  ana au i  te one i tetahi rangi, ka

 tae au ki te awa—he awa hohonu, whanui.

 Ka  mahara au me  pehea ra e whiti ai au.

 Tena te tangata maori e hoehoe ana i ru-

 nga i tona waka; ka karangatia atu e au ki

 taua tangata  kia hoea au ki tetahi taha—

 kaore au i ata mohio ki te reo maori i reira

 ai. Katahi ka ki mai taua koroke; —"He

 aba  te utu ?" Aue  ! katahi au ka raru i

 konei; kaore hoki aku mea hei utu. Mea

 noa  atu au kia aroha mai ia, kauaka hoki.

 Katahi ka whatoro mai tona ringa ka ta-

 ngohia taku  kete, ka wetekia e ia ka ta-

 ngohia te hate i roto, he mea tawhito. Ka

 mutu  tonu oku  hate ko tena ka riro i te

 tangata ko te mea hoki e mau ana i runga i

 au. Tono noa au kaore i whakahokia mai,

 riro tonu atu mo te whakawhitianga. Ka

 mahara  au katahi  te iwi aroha kore he

              TE WAKA MAORI  O AHURIRI.

maori; akuanei pea ka tae ano he awa ka

penei ano, ka riro ano tenei hate i runga i au

a ka ngaua haeretia toku kiri i te ra. Ka

mutu ka hoe maua ka tae ki waenganui o te

awa ka whakamutua te hoe ka tahuri mai te

tangata ra kai te tohe ano ki tetahi o aku

mea karukaru kia hoatu mona, ka kore ka

whakahokia au ki uta ki tana ki. Kai-

ponu tonu au, katahi ka hoea au ki tetahi

taha ka whiti au—heoi, ka haere tonu au i

te one. Ki  hai i roa e haere ana ka kite

au i nga tangata i tatahi e mahi pipi ana-

nga taane, nga wahine, me nga tamariki. I

taku taenga atu ki a ratou ka karanga te-

tahi o nga kotiro; —" Aue ! he pakeha !"

Ka  mui katoa mai (nga mea kaumatua me

nga  tamariki) ka titiro makutu mai ki au

ki te manene, ko au hoki ki te titiro atu ki

a ratou. Ko  tetahi o ratou he rangatira ki

taku  mohio atu. Ko  ui mai taua tangata

ki au; —"  E haere ana koe ki hea ?" Ka

 ki atu au; —" Aua ano—e  haere noa iho

ana au. Engari e hemo kai ana au. " Ka-

tahi ka ki  mai; —"Haere   mai ki konei

taua kui ai. " Katahi ka haere maua ki te

kainga i tua i nga pukepuke onepu—he kai-

 nga mahinga pipi. Ka kai maua i reira i te

 taewa tunu ki ro pungarehu—he   pipi te

 kinaki. I te aonga ake o te ra e hoki ana

 taua tangata ratou ko tona iwi ki utu; ka

 ki mai ki au kia haere au i a ia hei pakeha

 mana. Ka whakaae tonu au, ka eke au

 ki runga ki tona waka ka hoe matou. Te

                  

 taenga atu ki te whare pakeha e tu ana i te

 taha o taua awa ka hokona e taku ariki te

 hate moku, ka mahana au. Ka hoe tonu

 matou  ka tae ki tetahi kainga ki runga

 rawa, ko te kainga ia e noho ana toku

 ariki, te tangata maori ra—ku kiia e au ko

 toku matua whangai. Heoi, ka noho ma-

 tou i taua kainga. Ehara ia i te kainga

 tumau no taua tangata, tera ke tona kainga

 kei te taha ki raro o te motu. Te tikanga

 i haere mai ia ki kona, be tiki mai i nga

 waka  mana i a Rangitane. E  rua aua

 waka, he waka nui be waka whakarei mo

 ono puhi me ona mea whakapai katoa. Ka

 mutu, e mahi ana te hunga mahi i aua waka,

 e whakangahau  noa ana matou nga taita-

 mariki ki te kaukau ki te aha noa atu—u

 a te tamariki ana mahi. Ko taku ariki he

 nui tona pai ki au, me te mea tonu he ma-

 tua tupu noku  te ahua. Tera nga tuna

 rara i taua kainga i runga whata e iri ana

 hei kai ma te mahi, he mea maoa. No te

 haerenga atu o nga hakui i te ata o tetahi

 rangi ki te tiki i nua tuna kua kore, kua

  riro i te tangata. Katahi ka ki te hanga

 tamariki me nga hukui na te pakeha i wha-

  nako i te po—naku. Ka ki atu au kaore

  au i kite, ka tohe tonu ratou naku i kai

  huna—kaore, na ratou ano i kai i a ratou

  tuna, muri iho ka whakapaeteka noa mai ki

  au. Ko  taku hanga kino tenei he hakui-

  kui, he ngutu kowhetewhete hoki. Ka

  whakama  rawa au ki a ratou korero ka

  mea au kia tangi. Ka ui mai taku ariki ki

  au ka mea; —"  Tena, mea whakaatu mai

  koe ki au—he tika nau ano i whanako nga

tuna a te iwi nei ?" Ka mea atu au; —

" Kaore rawa au i kite i ena tuna, kore ra-

wa  atu. Engari ekore au e noho i konei

hei whakapaetekatanga mo tenei iwi parau.

Ka  haere au ki nga kainga pakeha, tena te

pakeha kai te taha ki raro o te awa e pira-

ngi ana ki au—ka  mamae rawa hoki au. "

Katahi  tera ka ki mai; —" Ina, ehara i au

tenei kainga, Engari kia oti aku waka ka

hoki matou ko oku hoa ki to matou kainga

ki Kawhia. Hei reira ka tikina atu koe e

au ka haere tatou i runga i nga waka—hei

pakeha tonu kue maku. " Ku mutu a maua

korero  ka haere au ki te pakeha noho ai.

No  te otinga o nga waka ka tae tuai taua

tangata ratou ko ona hua, i runga ano i aua

waka, ki te tiki mai i au—-e haere ana e

hoki ana ki Kawhia. Ku mea atu au; —

 ''Ki te haere au i a koe ku ruihi nga moni

o  taku mahi. " Ka  mea mai; —" Hei aha

 ena moni ? Ma taua e kite i te moni i oku

 kainga. "  Otira  ki hui  au i haere. Ka

 tangi atu au ki taku ariki ka, tukuna kia

 haere, a kaore ano au ku kite noa i a ia i

 muri nei tae noa mai ki tenei wa; engari ko

 tona ingoa e rongona ana e au e whakahua-

 tia unu e nga iwi o te motu. Tena peu

 koutou kai te ui mui, kuwai te tangata ra ?

 Na, ko Rewi Manuhiri o Ngatimaniapoto te

 tangata, ko Ngarima tonu ingoa i reira ai;

 ko Manawatu te awa i hoe ai maua; ko te

 Maire te kainga i taraia ai nga waka; ko

 Kupu  te ingoa o tetahi o aua waka, ko

 Kuruhaupou  tetahi te mea nui; ko Rangi-

 tane te iwi nana nga waka, te iwi whanako

 tuna muri iho ka whakapae ki te tangata;

 ko au te pakeha, tenei kei Nepia e noho ana.

 Ki te kitea e Rewi tenei reta aku inana pea

 e mohio  mai ki tona atawhaitanga i au—

 tenei ano au kai te mihi atu  ki a iu. E

 rongo ana au ki etahi tangata e whakakino

 una ki u Rewi, e ki ana he boa ia no te

 Kooti Hau Hau. Ko  au nei kaore au e pai

 ana ki a ratou korero, no te mea kua kite au

 i tona atawhai i tona pai. Ko taku ki tonu

 tenei, ekore pea tena  tangata e pai ki te

 tangata kohuru kino nei, no te mea kua kite

 au i te whakaaro aroha ki te tangata i roto

 i a ia. Inahoki e haere manene noa ana au

 i te one, e hangakinotia ana au e te tangata,

 ko ia anake te tangata i manaaki i au i

 whakauwhi i au ki te kahu—na  he tohu

 ranei tenei no te ngakau kino? Ki taku

 mahara  be tohu no te pai, no te aroha, no te

 manaaki  tangata. I nga  riringa o mua

 kaore ano au kia rongo be kohuru kei a

 Rewi—engari  he riri awatea. No konei au ka

 mahara  ekore ia e manaaki i te tangata ko-

  huru ekore hoki e noho tahi te kohuru me

  te aroha i toto i to ngakau. Tena e uta rite

  a raua korero ko te Makarini apopo ake

  nei, no te mea be aroha kei te Kawanatanga

  a, ki te mea email ana tuna ninia o mua, be

  aroha l. hoki kei a Rewi. Heoi ta te Kawa-

  natanga e whai ana ko te pai, ko te riri kia

  mutu, ko  te tangata kia noho i runga i te

  ora; ko Rewi hoki e ki ana me mutu te

  riri, me mutu rawa—na    kua rite tahi te

  whakaaro. Engari ekore e mutu te kino 

               IE  WAKA  MAORl O AHURIRI.             43
                                                                                                      
tewa e haere noa ana te Kooti me etahi  i
atu tangata kohuru, tera kai te patu tangata
ma  ratou opopo ake nei—kia  riro raua te 
whatu o te whewhe katahi ka ora ka kore
te pirau. Ko tenei me tahuri toku ariki a
Rewi, raua  ko te Makarini, ki te mahi  i
nga mahi o pai ai te motu. Hei kona ra e
Rewi.   Tera ranei au e kite i a kue i nga
rangi e takoto ake nei. kaore ranei. Engari
ki te pai koe kia tuhia tetahi reta ki au hoi
whakahoki  tuai mo tenei, me tuhi mai ki te
Kai Tuhi o te Waka  Maori  kei Nepia,
wana  e homai ki a au.

           Naku ma PAKEHA MAORI.
   [He roa rawa te reta a Pakeha Maori.
Ka  tuhi mai te tangata kaua e penei rawa te
roa o te korero kia o ai, no te mea he nu-
pepa paku  tenei. Otira kua  taea utu e
matou, a me tuku atu e matou tetahi nu-
pepa ki  a Rewi kia kite ia i te reta a tona
mokaikai.]


         HE WAIATA.           
Korerotia mai e Kuipara, tenei taringa hei
    whakarongo  atu.                   
Nahaku  tonu koe, ko whakarere atu ki  
    runga ki toku iwi;                 
 Ekore nei koe e whangaia mai ki te kai o 
     te tara, ki te ure.                     i
 Tenei ano ra ko te mahi o te kai kei aku 
     ringaringa kei aku waewae.         
 Taku whakatikanga atu ki runga        
 E taunaki ake ana i te tira mahi kai no i
     Taimaitikore—                           i
 Me ko au kai ngaro i te tuku nga marae !
    nga matua ki Rotowhakoene.        
 Mehemea rawa au ehika ko Kupe ko  i
     Ngake ko Ruawharo i tokatoka no ara
     ra te takutai nei.
 Waiho   atu rangatira ko te toretore hei
     whangai.                           ]
 Kai Koputauaki waiho atu. Omaku;      
 Whakarerea iho te whangai o tama—    
 Kai Porangahau maka te tairaki,         
 Tu ki Kowhaikura ko Korotu paku.     
 Kai Rangiwhakaoma nga waka e rua—   
 Kapuarangi, Mairerangi                  
 Kai te Whaititanga to pokainga mai o to  
     tatua                                  
 O tau tipuna o Rakaitauwheke.          
   Na Rakaitauwheke, te tupuna o nga ta- 
 ngata, te whakatauki nei ara ;—" He tatua i
 ka mau nga kahu o te tangata, ka whaka- 
 tika ia ki te mahi." E tau ana tenei wha-
 katauaki mo te tangata e unga ana ki te
 mahi, ka whakatauakitia atu e ia taua wha-
 katauki mo te moni, kia homai Le moni
 mana  mo tana mahi—ko te moni tenei ko
  ta tatua.


    I te Hatarei te 8 o nga ra o te marama
 nei ka  mate tetahi tangata i ko mai o te
 Pakipaki.  He  hawhe kaihe taua tangata,
 ko  Hemi Himiona (James Simpson) tona
  ingoa.  I taka i runga i te hoiho i te rori,
 i pa ko te upoko ki te whenua, he pakaru
anake te angaanga. No te po o te Ratapu
i hemo rawa ai.

  
 Tarawera  Taupo.




 Waipuke
Mohaka  i Waipunga


 Nepia


 Niu  Tirani.

                TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

ki toku ngakau ?"  Katahi ka korikori te

tangata ra, ka tahuri ki ana mahi tuhituhi,

ki  ana mahi aha noa  atu, me  kore e

riro tona  whakaaro  ki runga  ki  nga

mahi  a ka  marama pea  tona ngakau

—kauaka. Katahi ka whakatika ha haere

ki  waho  ki nga rori o te taone haere ai,

he mahara era e riro te pouritanga o tona

ngakau  i roto i te ngahau o te tangata—

kauaka hoki, ka whano ka tangi ia. Ka

rua haere e  haereere ana katahi ka ngaro

whakarere te  manukanukatanga  o  tona

ngakau. Katahi ia ka mahara ka tata te

puta he rongo korero ki a ia mo tona hoa i

Niu Tirani. No  te hokinga ki tona whare

ka tuhia iho e ia ki te pukapuka te ra me te

haora i pa ai te pouritanga ki a ia. Heoi,

i te putanga toutanga o te meera o Nui

Tirani ka tae atu te rongo ko tona hoa kua

mau  i te Hau Hau i te ra tonu ano i pa ai

te manukanukatanga ki a ia, kua whaka-

matea kinotia—i  meatia kia mamae  roa

ana, ki hai i patua rawatia kia we te mate.



  E  rua nga poti e hangaia ana e te Ka-

wanatanga i Tokaanu hei hoehoe kai ki nga

nohoanga hoia i nga  taha o te moana i

Taupo.



  Kua  kitea te Koura i te Kereru e nga

pakeha.



   I tetahi wiki kua hori nei e parau ana

tetahi pakeha i tona wahi whenua i Oamaru

i tera moutere i o Ngaitahu. Katahi ka

hurihia ake e te parau e rua nga tuna, i roto

i te oneone e noho ana; he mea ora tonu—

kotahi te kau ma waru inihi te roa. He

repo taua wahi whenua i mua, engari kua

maroke rawa  inaiana—inahoki e parautia

ana. I tukua  aua tuna  ki tetahi roto i

reira tata ano.



  He  kauika pakeke kua kitea i tera wiki i

te moana i waho atu o Ahuriri, ara i te ko-

korutanga o Haake Pei. E ki ana be nui

rawa nga pakake o taua kauika. Mehemea

ko nga takiwa ngahau o mua  ki te patu

weera kua mate mai etahi.



        PANUITANGA.

TENEI  kua waiho e nga maori i taku

  whare i Miani te KAU MA RUA TERA

hoiho me nga Kara e rua.

   Ki te kore e tikina mai e nga tangata

nana i roto i te wiki kotahi e takoto atu nei

penei ka hokona atu e au hei mea moni

whakarite mo taku mahi—inahoki e waru

rawa nga marama e takoto ana i au.

       Na WIREMU HIRA,

                 Kai tuhi Tera Miani.



      HE PANUITANGA.

HE    panui tenei naku kia rongo mai nga

      tangata. No  te mea he takiwa ra-

wakore tenei ka whakaitia rawatia e au nga

utu o nga waipiro me nga waina e tangohia

a karanatia (ara  e tangohia nuitia ana) i

roto i taku whare. Kotahi tonu pauna e

e rua hereni me te hikipene mo te Karana

kotahi.

       He maka noa ienei hoko.

         Na MAKI MARE,

                     Te Awapuraho.



He mea ta na HEMI WURU, i te whare ta o te Haaki

  Pei Herara, ki Nepia  i te Taitei i nga rua wiki

  katoa— tena rua wiki, tena rua wiki.