TE



WAKA  MAORI

           o AHURIRI.

     "KO TE TIKA, KO TE PONO, KO TE AROHA. "

 No. 13. ]     NEPIA, TUREI, AKUHATA   3O, 1870. [VoL. VI.

HE KUPU  ATU ENEI KI NGA HOA

           TUHI MAI.

HE kore whakaaro a nga tangata ki te wha-

karite i a ratou nupepa i mua i mahue ai ta

matou mahi i te Waka Maori. A, ehara hoki

tenei ka mahia atu Hei i te mahi tumau.

Engari be whakaaro DO matou kia taia atu

tenei mea kotahi, kia rua ranei, hei poropo-

roake ki nga tangata, s ka whakamutua ano.

Engari e rongo ana matou e hurihuri whaka-

aro ana te Kawanatanga kia taia he nupepa

maori i tetahi wahi o te motu—kei Po Neke,

kei Akarana, kei hea ranei.

  Kua tae noa mai te panuitanga o nga iwi

o Whanganui mo te matenga ki Ohiwa i te

rawhiti o Anaru Ngamanako—he toa taua

no  ratou. Ko  Meretene te Matetahora te-

tahi, he wahine rangatira i mate ki Matatera

i a Hanuere 1870. Kua mahue te mahi i te

nupepa i te wa i tae mai ai aua korero; no

reira i kore ai e taia atu—tetahi he roa no

nga korero.





TE  mate o to tatou motu i tenei takiwa he

kore moni—he kore moni hei whakamahi i

nga mahi e kitea ai nga painga o te whenua.

Na  nga rori kua oti nei i ahua tika ai tatou

—tetahi  wahi. Na  reira i pai ai te noho a

te tangata ki uta, i taea ai hoki te aro o te

pakeha ki te riihi i nga whenua maori—he

mea hoki kua tuwhera nga ara hei kawe i

ana huruhuru, i ana mea katoa atu, ki te

tunga kaipuke. Otira tera atu nga whe-

nua  e takoto kau  ana ki  uta, te taea te

mahi te aha i te kore huarahi. He taonga

ano te whenua ki te whai huarahi atu; ki

 te kore, hei aha ia ? E rite ana rapea ki

 te kakahu kua kiia atu ki ro pouaka, te

 taea e te tangata kia kakahuria te mahana

 hoki. E rua nga tino mea e kitea ana e te

 pakeha e rangatira ai te whenua, e ata puta

 ai nga mahi whakawhairawa i te iwi; ara,

 he tangata hei noho i te whenua katahi—

 he rori hei haerenga mo  te tangata, hei

 putanga mo nga taonga ka rua. Ahakoa

 nui noa he tangata i te whenua, he rori i

 kore, kaore he tikanga; he noho mohoao

 te noho—te  puta hoki nga  whakaaro e

 taea ai te pai me te ora. Mehemea e haere

 ana koutou ki te matakitaki i nga whenua

 whai mana, nga whenua  rangatira, o te ao

 penei e  kite koutou i te ata hanga o te

 rori—takoto  atu takoto mai, ripeka atu ri-

 peka mai. Koia ano  ra, he taonga nui

 rawa  te rori; na reira i tupu ai te ranga-

 tiratanga o te whenua me te tangata me te

 matauranga o te pakeha ki ana mahi maha

—koia   tenei na te  rori, na te rori hoki i

puta ai nga whakaaro o te ngakau. Nga

taonga katoa o te pakeha i puta mai ai ki

a tatou, i ora ai tatou, na nga rori o nga

whenua  i hangaia mai ai-—me i kore kua

kore  tatou e kite i aua  taonga i konei.

Otira kaore  ano tatou nga tangata o tenei

moutere kia tino kitea te painga rawatanga

o tenei hanga o te rori. He  nui te mahi

he nui te uaua ka  taea te kawe taonga i

runga i enei tu huarahi i a tatou nei. He

mahi  uaua be  mahi roa te to kaata, te

waha kawenga. He nui nga moni e pau

ana i runga i taua tu mahi; na reira tetahi

wahi  i kake ai te utu o nga taonga, i kore

ai hoki e rite te mahi a te tangata mahi—

he pau hoki no ana moni i te kawenga i ana

kai i ana huruhuru i ana taonga atu ki nga

taone, ki nga tunga kaipuke. Tena ma-

rire ano  te tu o te rori i Ingarani, i nga

kainga atu hoki o te pakeha; he tima ia

mana  e to i nga kaata—te mate mahi te

tangata te aba, ko  te tahu anake i te ahi

ka mutu. Ko te tere o te haere, ka nui te

tere. Ka   taea te rima te kau te ono te

kau maero i te haora kotahi. Ka parekui

atu te tangata i Porangahau, i Tamaki ra-

nei, i te ata; ka rere mai ki Nepia ka hae-

reere i te taone ki ana mahi i haere mai ai,

ka tina marire ka hoki, ka tae awatea noa

iho ki tona kainga i taua rangi ano. Ehara

hoki i te kooti kotahi e haere ana, he maha

nga kaata me nga kooti i te haeretanga ko-

 tahi, he mea whitiki tetahi ki muri i tetahi,

 ko te tima kotahi hei to i te katoa—ko nga

kaata mo nga taonga, ko nga kooti mo nga

 tangata. He  mea whakatakoto  taua tu

 rori ki te rino hei haerenga mo nga wiira.

 Ko te ahua o te haere he pai noa iho, te ai

 he ngaruetanga te ai he aha; me te mea e

 paheke haere ana i runga i te hinu—he moe

 anake te mahi a te tangata. He rerewe te

 ingoa o taua tu rori. Te mea i kore ai e

 mahia e te pakeha aua tu huarahi ki uta

 nei he whenua eketia houtia, kaore ano kia

 take rawa te noho ki te whenua. Tetahi,

 na te kino—na  te whawhai. Ko  nga

 whakaaro o te Kawanatanga me nga moni

 i anga ke ki te pehi i te kino; te kino o

 nga iwi nana i whakahe to tatou motu—te

 ai he takiwa marie hei tahuritanga ki nga

 mahi  e rangatira ai te motu, e kite ai te

 katoa i te matauranga, i te tohungatanga,

 me te ora. Ko nga minita o te Kawana-

               TE WAKA  MAORI  O AHURIRI.

tanga o tenei takiwa kaore e hiahia ana ki

te whawhai, kore rawa—engari ka taea e

ratou te aba i te tohe a nga iwi kohuru ki te

kino. Te  whawhai  e hiahiatia ana e te

Kawanatanga he whawhai ki nga mea nana

i whakakino nana i whakarawakore i to

tatou motu; tetahi be whawhai  ki nga

hiwi, ki nga awa, ki nga toka, ki nga rakau

kia hinga kia tuwhera te whenua kia puta

ai nga mahinga tohungatanga e ora ai te

tangata ki runga ki ana mahi. Na, he

mahi uaua enei mahi—me awhina te Ka-

wanatanga e tatou katoa. Tenei te korero

tara no mua a te pakeha. Kotahi te ta-

ngata e arahi ana i tona kaata i te huarahi,

ka tae ki te wahi poharu ka mau tetahi o

nga wiira i ro repo. Katahi  ka noho te

tangata ra ka tangi, ka aue noaiho; ka inoi

ki tona atua kia puta mai ki te whakaora i

a ia. Ki hai i whai taro ka tu tona atua i

te rori, ka karanga kia ia; —" He aha tau

e noho na koe i kona tangi kau ai ? Tahuri

pea whakaputaina  to kaha ki te hiki i te

wiira me kore e taea. " Katahi  ka tae te

tangata kai te hapai i te wiira me te kara-

nga ki tona hoiho kia kaha te to. Nawai

ra i uaua noa a ka taea, ka tu te kaata ki te

wahi maro—ka   ora te tangata. Koia hoki

me  tatou, kaua tatou e aue kau ki te mate

o to tatou motu; engari me  whakaputa

tahi i to tatou kaha ki te hapai i te wiira

kia tu to tatou kaata ki te wahi ora. Te

mahi awhina ma nga iwi maori he whaka-

mutu  i te tutu e te hunga tutu; tetahi he

hoko ki te Kawanatanga nga wahi whenua

 e takoto kau ana (e kore ana e mahia) hei

 mahinga huanui rerewe, hei nohoanga ta-

ngata  hoki kia mahia ki te kai, ki te aha

 noa atu. Ki te mea kua tuwhera nga hua-

 nui ka nui hoki te tangata, ekore e roa ka

 timata i konei nga mahi tohungatanga o

 Ingarani, ara, nga mahi whatu  paraikete,

me  te mano atu o nga mahi tohunga a te

 pakeha—ma   reira hoki katahi ka iti nga

 utu o nga hanga, ka  nui hoki te tangata

 hei kai i nga kai e whakatupuria ana e te

 tangata mahi kai. Kua ki matou i te ti-

 matanga o  tenei korero he kore moni te

 mate o to tatou moutere inaianei hei mahi i

 nga mahi. I nga takiwa e kore ana te ua

 ka rakia te kai ka  mate. E penei ana

 hoki te Koroni. I nga takiwa e kore ana

 te moni ka mutu nga mahi, ka mate nga

 tangata; ka tahurihuri noa iho te nuinga ki

 te kimi oranga mo ratou—ko nga mahi to-

 hungatanga e pai ai te whenua ka mahue

 anake, ka he noa iho. Me te maara kai, ka

 mahue  te ngaki ka tupungia i te otaota.

 Ko nga parau hei mahi i te whenua e nui

 ana, engari ko te hoiho hei to i kore—ara

 ko te tangata hei mahi i nga mahi e nui

 ana, ko te moni hei whakamahi i a ratou i

 kore. Na, ko te mahi a te Kawanatanga

 inaianei he whakaora i a tatou i tenei mate

 nui, i te moni kore. Kua  oti te korero i

 roto i te Runanga Nui e noho mai i Po

 Neke   nei kia tikini etahi miriona moni i

 Ingarani hei whakamahi i nga mahi nui ki

 Niu  Tirani. Ko  aua moni ka  tango a

tau—he   miriona i  tena tau, i tena tau,

i tena tau. Ehara hoki i te pakeha anake

mana  e kite i te ora i roto i tenei ritenga

apopo, engari te katoa—te pakeha me  te

maori. Ka  whakahaerea  enei moni i te

motu  katoa ka whiwhi hoki nga tangata

katoa. E  rite ana ki te purapura ka whiua

ki te whenua, ka tupu ake ka whai hua,

ka kai te katoa ka ora. Ko te Kawana-

tanga te matua o te katoa; ko tana mahi e

tika ai ia, e manaakitia ia e te tangata, be

kimi ritenga e ora ai nga tangata katoa o te

motu—me   te tangata e tiaki ana e whangai

ana i ana tamariki. Ko nga mahi e meatia

ana e te Kawanatanga kia mahia he huanui

rerewe  tetahi, he tiki tangata tetahi hei

noho i nga whenua e haerea ana e te rere-

we—ko   nga tohunga hei whakatika i te

mahi kei Ingarani e noho ana mai, mana e

haere mai  i runga i te tono a te Kawana-

tanga. Engari ko  nga tangata mana e

mahi ko nga pakeha me nga maori o konei

nei ano. E  titiro ana koutou inaianei ki

nga moni reti hei oranga mo koutou, otira

ekoro rawa ena moni e rite ki te moni o te

mahi. He  pauna kotahi ki te tangata o te

reti—tena ka whakatika te iwi ki te mahi,

he nui rapea te moni e riro atu ki a koutou.

Ekore hoki e mutu nga painga ki a koutou

i ena moni—ka puta ano he moni, he tohu-

ngatanga  hoki, ki a koutou i roto i nga

mahi hua a te pakeha me ka whakamahia

1d  tenei moutere. Kai  runga tatou i te

kaipuke  kotahi e haere ana, ka tere te kai-

puke  ka tere tehi tatou—engari kia uaua

tahi tatou ki te whakatere  i ta tatou kai-

puke kia we te mahue te moana ngarungaru

ki muri, kia we te tae ki te tunga marie-

tanga. Koia tenei, e kore e taea e te Ka-

 wanatanga  anake enei painga  e hiahiatia

ana  e te ngakau—engari  ma tatou tahi e

mahi. Ko te Kawanatanga te upoko o te

tinana hei whakatika i nga mahi; ko tatou

nga iwi me  nga uaua e kaha ai te mahi, e

taea ai te tutukitanga o nga whakaaro o te

upoko—ko   te Kawanatanga te Kapene

o  te  kaipuke ko  tatou nga heramana.

Ko   nga  wahi  whenua  e takoto kau

ana me hoko ki a te Kawanatanga hei no-

 hoanga tangata, hei  mahinga rerewe —

 engari me porotaka nga wahi hei mau ki a

 koutou. E  rongo ana matou  ko tetahi

 wahi tena e hiahiatia ana e te Kawanatanga

 kia hokona ko Tamaki. E ki ana kia

 mahia mai he rerewe i taua ngaherehere—•

 ka mahia mai i Po Neke puta mai ki Ne-

 pia. Ko nga whenua i te taha ka whaka-

 nohoia ki te tangata, te pakeha me  te

 maori—te pakeha i runga i nga wahi e riro

 mai ki te Kawanatanga, te maori i runga i

 ona wahi porotaka. He mea hoki kia kapi

 te whenua i te tangata kia whai mahi mo

 te rerewe ki te kawekawe i a ratou, me a

 ratou taonga—Ka ratou ka tika te rerewe,

 ma te rerewe hoki ka tika ratou. Na, ko

 Tamaki  he whenua takoto kau, ekore e

 pau te mahi e ona tangata. He aha hoki

 te pai kia waiho kia takoto kau ana ? He

 moumou  whenua rapea. Ko ona tangata e

              TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

noho ana ki reira he tokoiti, he noho mo-

hoao—kaore   he mahi kaore he  tikanga.

                                                                                                       O

Engari roe hoko e  ratou etahi wahi ki te

Kawanatanga, katahi ka puta ki reira enei

mahi tohunga e korero nei matou, ka puta

he maramatanga  ki a ratou, ka whitingia

nga wahi ururua e te ra, ka whai mahi nga

tamariki ki te whakapai i to ratou whenua,

hei whakataki mai hoki i te moni ma ratou.

Tetahi, katahi ka taongatia nga wahi poro-

taka ki nga tangata maori, katahi ka whai

tikanga nui noa atu i to te katoa o Tamaki

e takoto kau  nei inaianei. Ma te rerewe,

ma te huhua o te tangata me nga mahi i te

taha ma reira e whakanui i aua wahi poro-

taka e whai tikanga ai. Kaore he tikanga

o tena whenua katoa i tona ahua inaianei—

hei matakitaki kau  ia ma te tangata, he

oranga i kore. Me whakarongo koutou ki

ta matou, me boko etahi wahi. He ako

tika ta matou—tena ano koutou e kite me

ka hokona. Ko  nga mahi kua korerotia e

matou kaore ano kia kitea ki konei, me te

kore hoki koutou  e mohio ki ona painga.

Mehemea  e ki atu ana matou kia hokona

katoatia e koutou kaua e waiho etahi wahi

mo koutou, penei ka whakaaroaro koutou.

Ko  tenei e mea ana matou kia kite tahi ta-

tou i te pai, na reira i ki ai matou kia pu-

ritia e koutou etahi wutu porotaka hei ma-

hinga ma koutou i roto i a te pakeha ana

mahi. Ka  kore e tukuna e koutou Le

whenua hei whakaputanga mo nga mahi e

korero nei matou penei e kore hoki koutou

e kite i nga painga e hiahia ana te pakeha

kia homai ki konei—ka riro rua nga tama-

riki e kite me  ka mate  atu koutou. E

kuare  ana etahi o nga tangata matua ina-

ianei, no era takiwa ona whakaaro, e kore e

tika i tenei takiwa—e tupu ake ana nga

 tamariki, e haere ake ana te matauranga—

e kore e puritia e ratou nga whenua mo-

hoao  e ki nei matou. Engari i to koutou

oranga i te ao nei me tuku nga whenua

mohoao  ki te pakeha kia kite koutou i te

hua. Koi mea koutou he ngakau nui rawa

kia riro mai ki a matou aua whenua i tohe

ai matou; kao, engari he hiahia nui no te

ngakau kia puta nga mahi hei whakaranga-

tira i to tatou kainga. Mehemea ka taea

e koutou enei mahi e ki nei matou, penei

 ekore matou e ki atu kia tukua mai te

whenua ma matou e mahi; tera matou e ki

 atu ki a koutou—mahia, mahia to tatou

 kainga kia puta he pai ki a tatou. Ko

tenei kei a matou te matauranga me te ta-

 ngata me te moni e oti ai enei mahi, no

konei ka ki atu matou—tukua   mai ki a

 matou nga whenua takoto kau kia mahia e

 matou nga mahi e ora ai tatou. He aha te

 pai kia tukuna etahi motu o te ao kia kake

 haere tonu, ko tatou ka noho ki muri?

 Heoi, ma koutou  e tirotiro, ma koutou e

 ata whakaaro ki a matou korero. No enei

 tu mahi i whai mana ai te pakeha i ona

 kainga mai—ma enei tu mahi hoki ka whai

 mana tatou ki konei, ka puta ai te rongo

 o Niu Tirani.

       PANUITANGA.



HE panuitanga ka tukua ki te Waka Maori

kia taia ka tuku atu ai ki nga tangata nga

hapu ka whakahuatia nga ingoa ki raro iho

nei.

  E  hoa  ma. Tenei tetahi mate nui kei

tenei kainga. Ko  te whare  o Paora te

Whatuiwaho  kua  pau i te ahi. Kaore i

mohiotio e matou  te tangata nana i tahu.

Ko  nga tangata o taua whare kaore i reira.

No  te toru haora ka mutu te kai—i te ki-

tini ke te whare  kainga—mutu    iho te

kainga ka haere atu ki a ratou haere. Ko

nga tangata noho o taua whare ko Paora

raua ko tana wahine. Ka  toru nga po ki

roto ki tona whare maori; ko te Teira raua

ko tona teina me ta raua wahine kei Pako-

whai—na   kaore  he tangata i reira. Tae

rawa ake ki te ahiahi o te Hatarei, te 20 o

nga ra o Akuahata nei, ka wera te whare—

i tahuna mai i te  whare tuhituhi. Na,

kaore i puta nga mea  ki waho, kore kia

kotahi.

   E hoa ma me kohikohi e tatou he moni

mo  te whare  rei hei whakahoki ki tona

ahua. Ko  te moni ma te tangata te kau

pauna—a   ki te kaha  kore te tangata kia

rima pauna. Ko  nga moni kua riro ki te

ringa o te kai tuhi te £10. Ka mutu.

   Ki nga rangatira katoa, kia.

      Henare Koura

      Paora te Takou

      Otene

      Morena

      Hoani te Rangikangaiho

      Paora Puku

      Harawira te Orihau

      Wi Turoa

        Teira Tiakitai

      Ihaka Motoro

       Paora Whatuira

      Ihakara te Kahu me tona iwi

      Tanguru me tona iwi

      Hori Nia Nia me tona iwi

      Ropata Puaho me tona iwi

      Paraone Hakihaki—Wi Tipuna

      Hoera Pareihe me tona iwi

      Renata Pukututu

      Ngaruhe

       Hineipaketia

      Te Haurangi

      Rota Porehua me taua whanau

      Paora Pareko me tana whanau.

      Ihaka Kapo

      Paora Nonoi

       Hirini Takuao

      Renata Kawepo

     Noa Huke

      Te Muera te Rangitaumaha

      Paora Kaiwhata me tona whanau

      Hamahona Tarewai me tona iwi

      Te Moana me tona iwi

            PAKOWHAI.

       Karaitiana

      Henare Tomoana

      Manaena  Tini

      Meihana Takihi

               WAIROA.

      Toha

       Paora Apatu

      Hamana..

              TE WAKA MAORI O AHURIRI.

     Maraki Kohea

     Tamihana Huata

      Ihaka Whanga me tona iwi

      Ki nga Pakeha hoki o Nepia

  E boa ma kei te rua o nga ra o Noema

he hokinga mai mo tenei panuitanga.

     Na NGAITUKUA-TE-RANGI

      Te Kai tuhi ko TE TEIRA TE HINU.



        NGAITAHU.

KUA  tae mai ki a matou te korero a Hori

Kerei Taiaroa o Ngaitahu mo tona haere-

nga ki Akarana i ronga i te kupu a Runi

Ngaengae i hoki atu i Waikato. Te kupu

a taua tangata e ki ana kua kite ia i a Ta-

whiao te Kingi; kua mea te Kingi ki a ia:

—"  Haere  ki Ngaitahu. Kia kite rawa

koe  i nga uri o Taiaroa mau e korero atu

taku kupu. Ki  le kore ona tamaiti hei

ona whanaunga  kia tae rawa mai ki a au

hei takiri ake i a au ki waho o te kino—hei

ohou i te rongo. " Katahi ka runanga a Nga-

itahu, ka oti te runanga ka haere mai a Hori

Kerei Taiaroa tae mai ki Po Neke tae atu ki

Akarana. Te taenga mai ki reira ku tuhi

 atu te reta ki a Tamati Manuhiri; ki hai i

marama te whakahoki mai a Tamati Manu-

hiri—na  reira ka hoki a Hori Kerei Taia-

 roa, ratou ko ona hoa, ki to ratou kainga.

 He korero roa taua korero, ekore pea e pai

 kia taia i tenei takiwa—me he korero hou

 no naianei e pai ana. Kua mahue e matou

 te mahi i te Waka Maori i te taenga mai o

 taua korero ki a matou; na reira i kore ai e

 taia atu i reira ai.



 EE WHARANGI TUWHERA MA NGA

        HOA TUHI MAI



                   Akuhata 20, 1870.

 KI A TE KAI TUHI O TE WAKA  MAOEI.

   E hoa, he panui tenei mo tenei mahi mo

 te nama. Kotahi pea te tangata, tokotoru

 ranei, i mahi i tenei mahi i te nama. Ki te

 iti nga nama ka taea te utu ki nga utu

 paku; ki te nui nga nama akuanei pea ka

 riro ko te whenua hei utu, ka mate ko te

 nuinga, ko nga tangata kaore i nama. He

 whakamate  tangata tenei na nga tangata

 nama; no te mea no ratou tahi te whenua

 no nga tangata i nama no nga tangata kaore

 i nama. Ko taku mahara mo te whenua

 penei me wahi ki nga tangata i nga nama,

 ki nga tangata kaore i nama kia ora tahi ai

  ratou—no te mea  he matua  no ratou te

 whenua  E nga hoa pakeha  whakarongo

  mai. Kei  te mohio koutou ki tenei mahi

  ki te nama, no te mea he mahi na o koutou

  tupuna, a tae noa ki a koutou te mohio-

  tanga. Ko matou  kaore e mohio. Ko ta

  matou i mohio ai ko nga pai anake mo te

  tinana, mo nga whare, ma nga kai—kaore

  i mohio ki te mate.

    E hoa e te Kai-tuhi mau e tuku atu enei

  korero ki nga hoa pakeha ki nga hoa maori

  kia kite ratou.

       Na te MUERA TE RANGITAUMAHA.

     [Tenei ano kai te kite ano matou i te

mahi a etahi o nga tangata o roto o nga

Karaati—te  kore  e whakaaro  ki o ratou

hoa i roto i te Karaati—ki nga mea hoki i

waho. Otira na nga tangata kaore i nama

tetahi he ki te tuhi i o ratou ingoa ki te

pukapuka hoko i te whenua, ki te moketi

ranei. Ki te kore e tuhia tona ingoa ekore

hoki e riro tona wahi. Ko te wahi anake o

te tangata e tuhituhi ana e riro, ekore e riro

te wahi a tetahi tangata atu i tana tuhituhi

—engari  ko tana wahi anake. Ka kite te ta-

ngata e hiahia ana ki te pupuri i tana wahi

ka kite i ona hoa o roto o  te Karaati e

hoko ana i a ratou wahi he mea pai kia tono

atu ia ki te Kooti Whakawa Whenua   kia

roherohea tana wahi kia mau  ai ki a ia.

Engari ka whakarongo ia ki te tono a te

        O                                         

pakeha ka tuhituhi i tona ingoa i runga i te

 ngahautanga, nana ano—ehara i te tangata

 atu nana i homai te mate ki a ia. Kua ako

 noa atu matou ki a koutou kia tupato, kia

 ata tango i te hanga a te pakeha, a kore

 tonu ana koutou e whakarongo mai. Te

 whakaaro o te Kawanatanga i tukua ai nga

 Karaati ki etahi tangata ko ratou ko nga

 mea o roto o te Karaati hei tiaki i te whe-

 nua hei whakahaere i nga tikanga mo te iwi

 katoa. Otira na aua tangata te whanako,

 kaore i whakaaro ki te nuinga. Tenei ake

 pea ka kitea he tikanga mo taua mahi—

 aua ano. Engari ko  te mate, ka nui te

 mate. ]

                                                                                                     



        NGATIPOROU.

 HE korero tenei na Meiha Ropata Waha-

 waha mo tona haerenga ki Mataora. He

 kore nupepa  i kore ai e taia i te wa i tae

 mai  ai. Ahakoa, me ta atu inaianei hei

 titiro ma nga tangata.

             Mataora, Hanuere 5, 1870.

    He  panuitanga tenei kia mohiotia te

 take o taku haerenga atu i Heretaunga ki

 Mataora i te 4 o nga ra o Hanuere. He

 whakaaro ki a Ngatiporou oku whanaunga

 e haere ake nei te rongo Hau Hau ki a

 matou  e noho mai nei i runga—-ara ki a

 Ngatiporou  Kawanatanga. He tangi ta

 matou mahi ki a ratou i runga i tena ingoa

 weriweri. Kei toku taenga atu ki reira ka

 whakatika mai ratou ki te tangi ki au. Ka

  nui te tangi i taua ra. No te mutunga o te

 tangi ka whakatika mai a NEPIA. HURI-

  KARA.: —

   Haere mai! Haere mai!  Haere mai

  ki roto ki Mataora! Haere mai kia kite

  koe i a matou. Kaore he aha o te haere,

  te haere mai ai. Haere mai ki uta. Kati

  ano, mau e rapu mai i runga i nga rongo

  kino e haere atu na—ara i nga rongo o

  taku Hau Hautanga. Tenei ano hoki o

  rongo pupuhi mo matou te haere mai na.

    Kei runga atu ko ROPATA WAHAWAHA

  ka mea: —

    Karangatia!  Tenei te hara mai nei kii

  kite i a koutou. A, kua kite nei hoki

  kia tangi ki a koutou; a, e tangi nei ki

  koutou. Tenei ano hoki te haere mai nei

  ki te mau mai i nga pu mo koutou. Tena

             TE WAKA MAORI O AHURIRI.

ka puhia atu ko te mamaoa o taka waha

ki a koutou—pu!

  Ka tu ko HENARE NAWAIA, ka mea: —

  Haere  mai, e horo tangata!  Haere

mai kia kite i a matou i nga maramara o

te waka a Porourangi i mahue mai ki tenei

wahi. Haere mai i te awatea. Ki te mea

he haeremai tau he korero kia noho pai

matou, e pai ana. Ko ta matou kapu atu

tenei ki a koe, whakamutua hoki te haere

ki te patu  tangata. Ki te tohe koe, ka-

tahi matou ka  koro e whakarongo ki o

korero i haere mai na.

   Kei runga atu ano ko MEIHA. ROPATA

WAHAWAHA, ka mea: —

   Kei te pai to korero e ki ana koe kia

kaua au e haere ki te patu tangata. Ae,

 kaore au e haere ki te patu i te hunga, tika,

 engari i te hunga kohuru. Ekore hoki e

 tika kia waiho ko taua hunga kohuru hei

 whakararuraru i te motu nei. No te mea

 ko oku ariki hoki na ua tangata i turaki—

 ara ko te Wakana me nga tangata katoa o

 te Hahi.

   Ka whakahokia mai ano e HENARE NA-

 WAIA, ka mea: —

   Ehara i te mea ko ia anake te hara. He

 hara ano kei a koe, ara kei te iwi kei te

 pakeha. Ko te hara tenei o te pakeha, ke-

 te tohe ki Ohinemuri kia riro i a ia. E ki

 ana te Hira te Tuiri, —kaore au e pai; me

 waiho tenei hei nohanga moku me aku uri;

 kati he wahi e riro atu i a koutou ko ena

 wahi, no. te mea i au tonu hoki a kona.

 Ki te tohe ano te pakeha he raruraru na

 maua kei roto.

   Ka  whakahokia atu ano e au e MEIHA

 ROPATA, ka mea: —

   E  hoa kia pai to whakahaere. Me ata

 mahi marire, kaua e kaika, kaua e torere

 te whakaaro  o te ngakau, engari me

 ata   whiriwhiri  marire   kia   pai  ai

 nga tikanga me nga ritenga katoa—kei

 rite hoki taua H  era tangata porangi e

 porangi haere atu ra. Engari e whakaae

 ana au ki to ki mo te tohe o te pakeha.

 Te  ai he mahara—ka kaha te maori ki

 tona wahi me mutu  te tohe. Otira tera

 ano e mutu. Mehemea ka ata mahia tera

 e tirotirohia te ritenga mo te tohe a te

  pakeha. Engari ko te hohoro ki te kino,

 kaore e pai tena mahi. Me titiro atu ki

 nga wahi o te motu e raruraru mai nei—

 na  te hohoro te tango i te kino i nui ai te

  raruraru. Tetahi i nui at te raruraru, he

 hohoro ki te mohio no reira hohoro tonu

 te mohio, hohoru tonu hoki te mate. Ka

 mea  au hei whakaora tangata tenei mea a

 te mohio; kaore, hei whakamate ia i te

  tangata!

    I rongo ano au ki Mataora kua tae mai

  a te Kooti ki te kainga o Hakaraia Mahika.

  No  reira au i ki atu ai ki a Ngatiporou, —

   E  hoa ma kei whakahoa koutou ki a te

 Kooti.

    Ki ana mai ratou, —

   Kaore  matou e whakahoa ki tena ta-

  ngata.

    Ki atu ana au, —

    Ka maa to koutou kainga. Ki te wha-

  kahoa koutou ki taua tangata ka riro ano

  to koutou kainga e pupuri na  koutou.

  Heoi ra enei kapu hei tirohanga iho ma

  koutou.

                 Na MEIHA ROPATA..

HE PANUI NA NGA TANGATA O

        WAIRARAPA.





            Wairarapa, Hune  16, 1870.

No te Uru-o-te-Ika a Maui. He  panui-

tanga tenei ki nga iwi hapai patu i runga i

te motu nei—Ki  a Ngatikahungunu, ki a

Ngatiporou, ki a Whanganui. E hoa ma

tenarakoutou, nga  tangata i maharatia nei

e Ihowa mo tana Kenana. Ka mutu nga

mihi ki a koutou. He kupu  atu tenei no

roto i tenei tau me mutu te whawhai, me

hora te pai ki runga ki te motu nei; roe

mutu  hoki te whai i nga tangata kino kia

 tupu ai te pai ki runga ki to tatou motu,

 kei tupu haere tonu te kino a taea noatia

 enei whakatipuranga e haere ake nei. E

 hoa ma heoi ano nga kupu ki a koutou.



          Na Tikawenga

          Na  Hiko Piata

         Na Ngairo

         Na Wi Tamihana

           Na Raniera te Iho

           Na Piripi te Maari

          Na Tunuiarangi

          Na Matiaha Mokai

          Na  Anaru Tuhokairangi

          Na Tamati Ratoromu

          Na Hoani Rangitakaiwaho

         Na Hemi te Miha

         Na Hori te Huki

          Na Patoromu

          Na Himiona te Kai

          Na Haimona te Whitu

          Na Wiremu  Whakahaurangi

          Na Ngatuere Tawhao

          Na Ihaka te Moe

            Na Te Whatuiapiti

         Na Tamahau

          Na Te Rangiwhakaewa

           Na Karaitiana te Korou

         Na Tai

          Na Hamuera Pakaahi

          Na Marakaia Tawarea

          Na Retimana te Koro

   Otira na te Komiti katoa kei te Upoko o

 te ika a to koutou tipuna a Maui. Ki te

 tae atu tenei reta ki a koutou kia  tere ta

 koutou utu mai—ahakoa  kore e manaakitia

 e koutou kia tere te utu mai. Kaua  hei

 taka te tau kawa ano hoki hei hawhe tau—

 Kia tere te kawe atu ki o koutou hoa ranga-

 tira i roto i o koutou rohe.

    [Kaore ano kia kitea e matou te whaka-

 hoki a Ngatikahungunu mo tenei reta, ki te

 kitea e matou apopo ka panuitia atu. E ki

 ana nga tangata nana tenei reta me " mutu

 te whawhai, me hora te pai, me mutu te

 whai i nga tangata kino kia tupu ai te pai"

 —ko   te  Kooti pea te  "tangata  kino. "

 Kaore rapea tena tangata i whakaaro " kia

 pai te motu "—heoi tona whakaaro he wha-

 kaoho tonu i te motu, he kohuru he patu

 wahine, he patu tamariki. E  rite ana tena

 tangata ki te kuri mohoao whakarihariha

 noa iho—ekore  e pai kia waiho kia mahi

  ana. He aha te tikanga i ki ai kia kati te

 whiu i te tangata kino ? He mea pea kia

 ta  te manawa, kia tahuri ki te mahi kai

 mana; muri iho ka tahuri ano ki te kino.

 He  nui rawa ana te hiahia o te Kawana-

  tanga kia " tupu te pai"—na  reira hoki i

              TE WAKA MAORI  O AHURIRI.

     Maraki Kohea

     Tamihana Huata

      Ihaka Whanga me tona iwi

      Ki nga Pakeha hoki o Nepia

  E hoa ma kei te rua o nga ra o Noema

he hokinga mai mo tenei panuitanga.

      Na NGAITUKUA-TE-RANGI

      Te Kai tuhi ko TE TEIRA TE HINU.



         NGAITAHU.

KUA  tae mai ki a matou te korero a Hori

Kerei Taiaroa o Ngaitahu mo tona haere-

nga ki Akarana i runga i te kupu a Runi

Ngaengae i hoki atu i Waikato. Te kupu

a taua tangata e ki ana kua kite ia i a T a-

whiao te Kingi; kua mea te Kingi ki a ia:

—"  Haere  ki Ngaitahu. Kia kite rawa

koe  i nga uri o Taiaroa mau e korero atu

taku kupa. Ki  te kore ona tamaiti hei

ena whanaunga  kia tae rawa mai ki a au

hei takiri ake i a au ki waho o te kino—hei

ohou i te rongo. " Katahi ka runanga a Nga-

itahu, ka oti te runanga ka haere mai a Hori

Kerei Taiaroa tae mai ki Po Neke tae atu ki

Akarana. Te taenga mai ki reira ka tuhi

 atu te reta ki a Tamati Manuhiri; ki hai i

marama te whakahoki mat a Tamati Manu-

 hiri-—na reira ka hoki a Hori Kerei Taia-

 roa, ratou ko ona hoa, ki to ratou kainga.

 He korero roa taua korero, ekore pea e pai

 kia taia i tenei takiwa—me he korero hou

 no naianei e pai ana. Kua mahue e matou

 te mahi i te Waka Maori i te taenga mai o

 taua korero ki a matou; na reira i kore ai e

 taia atu i reira ai.



 EE WHARANGI TUWHERA MA NGA

        HOA TUHI MAL



                   Akuhata 20, 1870.

 Ki A TE KAI TUHI O TE WAKA  MAORI.

   E hoa, he panui tenei mo tenei mahi mo

 te nama. Kotahi pea te tangata, tokotoru

 ranei, i mahi i tenei mahi i te nama. Ki te

 iti nga nama ka  taea te utu ki nga utu

 paku; ki te nui nga nama akuanei pea ka

 riro ko te whenua hei utu, ka mate ko te

 nuinga, ko nga tangata kaore i nama. He

 whakamate  tangata tenei na nga tangata

 nama; no te mea no ratou tahi te whenua

 no nga tangata i nama no nga tangata kaore

 i nama. Ko taku mahara mo te whenua

 penei me wahi ki nga tangata i nga nama,

 ki nga tangata kaore i nama kia ora tahi ai

 ratou—no  te mea  he matua  no ratou te

 whenua  E nga hoa pakeha whakarongo

  mai. Kei  te mohio koutou kitenei mahi

  ki te nama, no te mea he mahi na o koutou

  tupuna, a tae noa ki a koutou te mohio-

  tanga. Ko matou kaore e mohio. Ko  ta

  matou i mohio ai ko nga pai anake mo te

  tinana, mo nga whare, mo nga kai—kaore

  i mohio ki te mate.

    E hoa e te Kai-tuhi mau e tuku atu enei

  korero ki nga hoa pakeha ki nga hoa maori

  kia kite ratou.

       Ka te MUERA TE RANGITAUMAHA.

     [Tenei ano kai te kite ano matou i te

mahi a etahi o nga tangata o roto o nga

Karaati—te  kore e  whakaaro  ki o ratou

hoa i roto i te Karaati—ki nga mea hoki i

waho. Otira na nga tangata kaore i nama

tetahi he ki te tuhi i o ratou ingoa ki te

pukapuka hoko i te whenua, ki te moketi

ranei. Ki te kore e tuhia tona ingoa ekore

hoki e riro tona wahi. Ko te wahi anake o

te tangata e tuhituhi ana e riro, ekore e riro

te wahi a tetahi tangata atu i tana tuhituhi

—engari  ko tana wahi anake. Ka kite te ta-

ngata e hiahia ana ki te pupuri i tana wahi

ka kite i ona hoa o roto o  te Karaati e

hoko ana i a ratou wahi he mea pai kia tono

atu ia ki te Kooti Whakawa Whenua   kia

roherohea  tana wahi kia mau  ai ki a ia.

Engari ka whakarongo ia ki te tono a te

pakeha ka tuhituhi i tona ingoa i runga i te

ngahautanga, nana ano—ehara  i te tangata

atu nana i homai te mate ki a ia. Kua ako

noa atu matou ki a koutou kia tupato, kia

 ata tango i te hanga a te pakeha, a kore

 tonu ana koutou e whakarongo mai. Te

 whakaaro o te Kawanatanga i tukua ai nga

 Karaati ki etahi tangata ko ratou ko nga

 mea o roto o te Karaati hei tiaki i te whe-

 nua hei whakahaere i nga tikanga mo te iwi

 katoa. Otira na aua tangata te whanako,

 kaore i whakaaro ki te nuinga. Tenei ake

 pea ka kitea he tikanga mo taua mahi—

 aua ano. Engari ko  te mate, ka nui te

 mate. ]





        NGATIPOROU.

 HE korero tenei na Meiha Ropata Waha-

 waha mo tona haerenga ki Mataora. He

 kore nupepa  i kore ai e taia i te wa i tae

 mai  ai. Ahakoa, me  ta atu inaianei hei

 titiro ma nga tangata.

             Mataora, Hanuere 5, 1870.

   He   panuitanga tenei kia mohiotia te

 take o taku haerenga atu i Heretaunga ki

 Mataora i te 4 o nga ra o Hanuere. He

 whakaaro ki a Ngatiporou oku whanaunga

 e haere ake nei te rongo Hau Hau ki a

 matou  e noho mai nei i runga—ara ki a

 Ngatiporou Kawanatanga. He  tangi ta

 matou mahi ki a ratou i runga i tena ingoa

 weriweri. Kei toku taenga atu ki reira ka

 whakatika mai ratou ki te tangi ki au. Ka

 nui te tangi i taua ra. No te mutunga o te

 tangi ka whakatika mai a NEPIA HURI-

 KARA: —

   Haere mai! Haere mai 1 Haere mai

 ki roto ki Mataora! Haere mai  kia kite

 koe i a matou. Kaore he aha o te haere,

 te haere mai ai. Haere mai ki uta. Kati

 ano, mau e rapu mai i runga i nga rongo

 kino  e haere atu na—ara  i nga rongo o

 taku Hau Kautanga. Tenei ano hoki o

  rongo pupuhi mo matou te haere mai na.

    Kei runga atu ko ROPATA WAHAWAHA,

 ka mea: —

    Karangatia!  Tenei te hara mai nei kia

  kite i a koutou. A, kua kite nei hoki,

  kia tangi ki a koutou; a, e tangi nei ki a

  koutou. Tenei ano hoki te haere mai nei

  ki te mau mai i nga pu mo koutou. Tenei

             TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

ka puhia ata ko te mamaoa o taku, waha

ki a koutou-pu!

  Ka tu ko HENARE NAWAIA, ka mea: —

  Haere, mai, e horo tangata! Haere

mai kia kite i a matou i nga maramara o

te waka a Porourangi i maheu mai ki tenei

wahi. Haere mai i te awatea. Ki te mea

he haeremai tau he korero kia noho pai

matou, e pai ana. Ko ta matou kupu atu

tenei ki a koe, whakamutua hoki te haere

ki  te patu tangata. Ki te tohe koe, ka-

tahi matou  ka kore e whakarongo ki o

 korero i haere mai nei.

   Kei runga atu ano ko MEIHA ROPATA

 WAHAWAHA, ka mea: —

   Kei te pai to korero e ki ana koe kia

 kaua au e haere ki te patu tangata. Ae,

 kaore au e haere ki te patu i te hunga tika,

 engari i te hunga kohuru. Ekore hoki e

 tika kia waiho ko taua hunga kohuru hei

 whakararuraru i te motu nei. No te mea

 ko oku ariki hoki na ua tangata i turaki—

 ara ko te Wakana me nga tangata katoa o

 te Hahi.

   Ka whakahokia mai ano e HENARE NA-

 WAIA, ka mea: —

   Ehara i te mea ko ia anake te hara. He

 hara ano kei a koe, ara kei te iwi kei te

 pakeha. Ko te hara tenei o te pakeha, ko

 te tohe ki Ohinemuri kia riro i a ia. E ki

 ana te Hira te Tuiri, —kaore au e pai; me

 waiho tenei hei nohanga moku me aku uri;

 kati he wahi e riro atu i a koutou ko ena

  wahi, no. te mea i au tonu hoki a kona.

  Ki te tohe ano te pakeha he raruraru na

  maua kei roto.

    Ka whakahokia atu ano e au e MEIHA

  ROPATA, ka mea: —

    E hoa kia pai to whakahaere. Me ata

  mahi marire, kaua, e kaika, kaua e torere

  te whakaare o te  ngakau, engari me

  ata  whiriwhiri   marire   kia  pai   ai

  nga tikanga me nga  ritenga katoa—kei

  rite hoki taua ki era tangata porangi e

  porangi haere atu ra. Engari e whakaae

  ana au ki to ki mo te tohe o te pakeha.

  Te ai he mahara—ka kaha te maori ki

  tona wahi me mutu  te tohe. Otira tera

  ano e mutu. Mehemea ka ata mahia tera

  e tirotirohia te ritenga mo te tohe a te

  pakeha. Engari ko te hohoro ki te kino,

  kaore e pai tena mahi. Me  titiro atu ki

  nga wahi o te motu e raruraru mai nei—

  na te hohoro te tango i te kino i nui ai te

  raruraru. Tetahi i nui ai te raruraru, he

  hohoro ki te mohio no reira hohoro tonu

  te mohio, hohoru tonu hoki te mate. Ka

  mea au hei whakaora tangata tenei mea a

  te mohio; kaore, hei whakamate ia i te

  tangata!

     I rongo ano au ki Mataora kua tae mai

  a te Kooti ki te kainga o Hakaraia Mahika.

  No   reira au i ki atu ai ki a Ngatiporou, —

    E hoa ma kei whakahoa koutou ki a te

  Kooti.

     Ki ana mai ratou, —

    Kaore matou e whakahoa ki tena ta-

   ngata.

     Ki atu ana au, —

    Ka  mau to koutou kainga. Ki te wha-

   kahoa koutou ki taua tangata ka riro ano

  to koutou  kainga e pupuri na  koutou.

  Heoi ra enei kupu hei tirohanga iho ma

   koutou.

                  Na MEIHA ROPATA..

HE PANUI NA NGA TANGATA O

        WAIRARAPA.





           Wairarapa, Hune 16, 1870.

No te Uru-o-te-Ika a Maui. He  panui-

tanga tenei ki nga iwi hapai patu i runga i

te motu nei—Ki  a Ngatikahungunu, ki a

Ngatiporou, ki a Whanganui. E hoa ma

tenarakoutou, nga  tangata i maharatia nei

e Ihowa mo tana Kenana. Ka mutu nga

mihi ki a koutou. He kupu atu tenei no

roto i tenei tau me mutu te whawhai, me

hora te pai ki runga ki te motu nei; rae

 mutu hoki te whai i nga tangata kino kia

 tupu ai te pai ki runga ki to tatou motu,

 kei tupu haere tonu te kino a taea noatia

 enei whakapaparanga e haere ake nei. K

 hoa ma heoi ano nga kupu ki a koutou.



          Na Tikawenga

          Na  Hiko Piata

          Na Ngairo

         Na Wi Tamihana

          Na Kamera te Iho

            Na Piripi te Maari

          Na  Tunuiarangi

          Na Matiaha Mokai

          Na  Anaru Tuhokairangi

          Na Tamati Ratoromu

          Na  Hoani Rangitakaiwaho

         Na Hemi te Miha

         Na Hori te Huki

          Na Patoromu

          Na Himiona te Kai

          Na Haimona te Whitu

          Na Wiremu  Whakahaurangi

          Na Ngatuere Tawhao

          Na Ihaka te Moe

            Na Te Whatuiapiti

         Na Tamahau

          Na Te Rangi whakae wa

           Na Karaitiana te Korou

          Na Tai

          Na Hamuera Pakaahi

           Na Marakaia Tawarea

          Na  Retimana te Koro

    Otira na te Komiti katoa kei te Upoko o

  te ika a to koutou tipuna a Maui. Ki te

  tae atu tenei reta ki a koutou kia tere ta

  koutou utu mai—ahakoa kore e manaakitia

  e koutou kia tere te utu mai. Kaua  hei

  taka te tau kawa ano hoki hei hawhe tau—

  Kia tere te kawe atu ki o koutou hoa ranga-

  tira i roto i o koutou rohe.

    [Kaore ano kia kitea e matou te whaka-

  hoki a Ngatikahungunu me tenei reta, ki te

  kitea e matou apopo ka panuitia atu. E ki

  ana nga tangata nana tenei reta me " mutu

  te whawhai, me hora te pai, me mutu te

  whai i nga tangata kino kia tupu ai te pai"

  —ko   te Kooti  pea te  "tangata kino. "

  Kaore rapea tena tangata i whakaaro " kia

  pai te motu "—heoi tona whakaaro he wha-

  kaoho tonu i te motu, be kohuru he patu

  wahine, he patu tamariki. E rite ana tena

  tangata ki te kuri mohoao whakarihariha

  noa iho—ekore  e pai kia waiho kia mahi

  ana. He aha te tikanga i ki ai kia kati te

  whiu i te tangata kino ? He mea pea kia

  ta te manawa, kia tahuri ki te mahi kai

  mana; muri  iho ka tahuri ano ki te kino.

  He  nui rawa ana te hiahia o te Kawana-

  tanga kia  " tupu te pai"—na reira hoki i

              TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

kore ai e pai te Kawanatanga kia waiho te

tangata kino kia  mahia ana  tana mahi.

Kua  murua e te Kawanatanga te hara o

etahi tangata—tena ko te Kooti he tangata

hara nui rawa, he mea tika kia mate koi

patu tonu ia i te tangata. ]



   Tenei ka rongo matou  ki etahi tangata

maori e whakahe ana ki te keeti i te Awapu-

raho. E ki ana aua tangata he tahae na te pa-

keha i a ratou moni. Na, me whakaaro aua

tangata kai te haere tonu a ratou hoiho me a

 ratou kaata i te rori—me tona kino hoki i te

 takahanga. Ehara i te maori anake e utu

 ana, ko te pakeha hoki kai te pera ano.

 Ko etahi a nga moni e pau ana i nga pakeha

 tiaki i te keeti, ko etahi e hoatu ana ki nga

 kai mahi i te rori kia pai te haere a nga

 hoiho me nga kaata—koi mate hoki. He

 tika hoki tenei, ko te tangata e takahi ana

 i te rori mana tetahi wahi o te utu ki nga

 kai mahi e homai. Tena te kore ko tu keeti

 i te huarahi rerenga wairua ki te Reinga.

 Ka kore e utu i taua keeti nga wairua o nga

 tangata e rere ana ki te Reinga ka whaka-

 pohatutia ratou e Rupuha  te kai tiaki i te

 keeti. Na  Toiroa o Turanga taua korero

 —e  ki ana na ona atua i whakaatu ki a ia.

 Tena  te huhua o te pohata <. ' tu ana i waho

 mai o taua keeti—ka  kapi tonu rapea te

 huarahi.



   Kua puta mai te rongo o nga Hau Hau o

 Ngatiraukawa, no Otaki no Manawaru, no

  Oroua, e haere mai ana ki Omahu te kainga

  o Kenata. He ki 11 ai ki a Ngatikahungunu

  kia kati te patu i te Hau Hau, be whakawa

  tetahi ki a Renata mo ana kupu kino mo

  tetahi o ratou, mo Hapi. Ki ta matou

  whakaaro me ata hanga ratou ki a Renata

  koi raru ratou—ehara hoki ia i te tangata

  ngawari. Kia rongo  mai tena hanga te

  Hau Hau, ki te haere mai ia ki tenei kainga

  kia pai tona ahua—ka  kore me noho atu

  ia i ona kainga. Kotahi  ano te ahua o

  Ngatikahungunu ratou ko nga pakeha o

   Heretaunga—kai  te kore katoa e pai ki te

  Hau  Hau. Kaua ia e ngoki haere mai ki

   tenei kainga me ona  rupahu, me  tono

   karaki a teka—kaore hoki he urunga mai

   mona ki konei.



     I nga ra timatanga o te marama nei ka

   tae a Erueti Hemara ki te Wairoa ki te

   kawe i nga moni e rua mano pauna ki nga

iwi maori o reira mo ta ratou haerenga ki

Waikaremoana ki te riri ki te Hau Hau.



  Te  korero mai o Turanga  ko Meiha

Kopata Wahawaha kai te whai tonu i a te

Kooti. E ki ana heoi nga tangata e haere

ana i a te Kooti inaianei e toru te kau; ko

etahi o ratou kaore he pu—ko   te mate e

mate katoa ana i te kai.



   He tokomaha nga maori hei te taone e

 noho ana, i haere mai ki te Kooti Wha-

kawa Whenua Maori—ka  tu i te Manei te

 29 o nga ra. Ko nga kainga e whaka-

 wakia ana kua taia ki te " Kahiti. " Kia

mutu  te mahi ki konei ka tu kei Waipawa,

 ka mutu ki reira ka tu ki te Wairoa.





 TE WHARE  O RANANA.

 KATAHI     ano ka tae mai ki uta nei mo

       te hoko

   KOTAHI RAU TERA HOIHO,

 me nga WIPU, nga PARAIRE, nga KIPA,

 nga WHAKAPURU TERA, me nga aha noa

 atu.

   Tenei hoki ka tata te tae mai etahi TEEA

 kotahi rau, me nga PARAIRE kotahi rau e

 rima te kau, me nga WIPU, me nga HA-

 NEHI, me etahi atu mea.

     Ko etahi o nga hanga e iti ana, te

 utu—ko etahi he mea pai rawa.

               Na RAWHI,

             Whare o Kanana, Napier.





      PANUITANGA.

 KO   te TARIANA TAMI ko HAMA-

       HONA  kua puta noa nei tona rongo

 pai hei tenei takiwa tonu ka TU ki KAI-

 RAKAU  hei ai i nga hoiho uha.

                NGA UTU.

  Te wha  kotahi......... Ł210    O

  Nga mea e rua, pahika atu ra-

    nei, a te tangata kotahi... 2  20

    He  kaari pai, hua te kai, hei no-

  hoanga mo nga wha mo te wiki kotahi 2s.

  6d.

      PAORA PAHI,

      HOANI TE RANGIKANGAIHO.

    Nepia, Akuhata 3O, 1870.



  He mea ta na HEMI WURU, i te whare ta o te Haaki

     Pei Herara, ki Nepia i te Taitei i nga rua wiki

     katoa—tena rua wiki, tena rua wiki.