TE









                 O   AHURIRI.

     " KO TE TIKA, KO TE PONO, KO TE AROHA. "

 No. 16. ]   NEPIA, PARAIREI, OKETOPA  28, 1870. [VoL. VI.

HE KUPU ATU ENEI KI NGA HOA

           TUHI MAl.

TENEI  nga reta a Hoani Huarere raua ko

Whanako  no Pukehou mo a raua tamariki

kua mate—ko  Paiara raua ko Te Watene te

Haehae. Ko nga tangi apakura enei, ara: —

  Kua pakihi noa te tai ki tawhiti, ko nga tai timu,

      ko nga tai rere,

  Ko nga tai tamatea, i taitoko kai te moana.

  E ko au ki uta nei whakapokoko ai,

  Awhi ai ki te putake Whana Takara kai ahua i i. "

Ko  tetahi tenei: —

  Ko te re whakamoe tenei a te Wharemako—

  Ko nui tau hongihongi raua ko maioha,

  Ko kui te wawau, ka wawau tonu nga tangata—

  Ko te homai nga whetu, ka takoto tautoru kei ta

     akau.

  Tirohia Matariki ka whetu rangitia i i. "





HE  nui te korero a nga maori e

 puta tonu ana i te takiwa kua taha

 atu nei mo a ratou whenua e riro

 ana i te moketi, i te tinihanga noa-

 tanga atu hoki a te pakeha ki ta ra-

 tou i ki ai. Na, e mea ana matou

 he tika tetahi wahi o a ratou korero,

 e he ana tetahi wahi. He tika te

 poapoa a etahi pakeha i a ratou ki te

 hanga. E  rite ana taua mahi ki te

 tangata e maka ana i tana aho ki

 roto ki te wai hei hopu ika mana;

 ka kite mai te ika i te maunu ka

 ahuareka mai, no te maunga  ka

 mau te matau ki roto ki te whekau

 katahi ka mohio, aue! he matau ia

 kei roto i te kai nei!—te ai he ko-

 unutanga te ai he aha. Otira na te

 tangata te he ki te rere atu ki taua

        

 maunu. Kua oti hoki e matou te

 ako ki a koutou i mua i roto i te nu-

 pepa nei. Kua  ki atu e matou he

 mea  kino te tango taonga, he mea

 kino  te moketi, he mate  kei roto.

 Na, ki hai koutou i kuare—kua

 whakatuheratia o koutou kanohi kia

 kite koutou. Ko   etahi korero a

 koutou  e ki ana ki hai i rite nga utu

 o nga whenua, he waipiro he paraoa

  te utu; tetahi ki hai  koutou i ata

 marama  ki nga tikanga o nga mo-

 keti, o nga pukapuka hoko whenua

  hoki i tuhituhi nei koutou i o kou-

  tou ingoa. Tenei te tikanga a te

  pakeha mehemea  ka hiahia ia ki te

  hoko i tana wahi whenua, i tana

  mea ke atu ranei—me panui. Ka

  kawea ki nga nupepa panui ai kia

rongo te katoa, kia puta mai te ki a

tenei a tena a tena, katahi ka kai-

whiri ia i te mea  e rahi ana ona

moni—heoi, ka rite tona whenua.

He  mea ano ka panuitia kia hokona

ki te Akihana, kia rongona te ka

ranga utu a tenei a tenei, a ka tapa-

rere ki te mea i rahi tona utu. Ki

te  peneitia e koutou te hoko o te

whenua  katahi ka tika, ka riro mai

hoki  he moni  tinana. Kotahi  te

pukapuka  a nga tangata o Here-

taunga i tukua atu ki te Kawana-

tanga ina noa nei, he inoi kia tirohia

enei tikanga katoa nei, a kia whaka-

ritea mai tetahi ritenga e tika ai te

hoko o te whenua. Heoi, kua wha-

 karongo te Kawanatanga, kua hia-

 hia kia whakahaerea tikatia te hoko

 o te whenua. Na reira ka whaka-

 turia tetahi Ture hou i te huinga o

 te Parimata i  a Hepetema  nei.

 Koia tena ko te Ture e korero nei

 a te Makarini i tona panui ki a kou-.

 tou i te mutunga o te Runanga o

 taua Parimata. No te 12 o nga ra

 o Hepetema  i whakaaetia ai taua

 Ture e te Parimata, no te 20 o He-

 petema i whakaturia ai ki Here-

 taunga nei. Ko  etahi enei o nga

                                                                                              

 ritenga o taua Ture, ara; —E  ahei

 ana te Kawana  ki te whakatu i

 tetahi tangata hei Kamihana tiaki i

 nga hokonga whenua maori mo te

 takiwa kotahi, rua, toru atu ranei.

 Ko nga whenua e mau ana i nga

 tangata maori i raro i te mana o te

          

 Karaone  (ara nga mea i Karaatitia),

 i raro i te mana ranei o nga Ture o

 te Runanga  Nui o Niu Tirani; e

 mau  ana ki te tangata mana ake

 ano, e  mau  kau ana ranei ki te

 tangata ko ia hei Kai-tiaki hei Kai-

        

 whakahaere i nga tikanga mo tetahi

                                  

 tangata atu, ko aua whenua ekore e

 riro i te hoko ki te poka ke te wha-

  kahaeretanga o nga  ritenga o  te

  hoko i to te whakaaro tika i to te

  ngakau pono tana i kitea ai. Tetahi,

 ko nga whenua e tiakina ana e wha-

  kahaeretia ana e te tangata ki  te

  mea he takahi tana hoko i nga tika-

                TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

nga i whakatakototia hei tikanga i

te tukunga atu ki a ia whakamahi

ai, penei ekore ano e riro te whenua.

Tetahi ki te mea i utua taua whenua,

tetahi wahi ranei, ki te waipiro ki

tetahi wai whakahaurangi i te tanga-

ta ranei, ki te pu ki  te paura ki

etahi atu mea ranei mo te whawhai,

ki te mea  he  takahi ranei i etahi

ritenga atu o te Ture, penei ekore

ano  e  tika ekore ano  e  riro te

whenua. A, ko  nga pukapuka

katoa e tuhituhia ana hei tango hei

hoko i te whenua i runga i nga

tikanga e poka  ke ana i to tenei

Ture  hou, ko aua Pukapuka ka

whakahengia ka whakakorea rawa-

tia atu kia kore. Ko  tetahi wahi o

taua Ture e mea ana ko te mahi ma

te Kamihana he ui ki nga tikanga o

nga  hokonga  whenua  katoa kia

kitea ai e tika ana ranei ki runga ki

nga  ritenga o taua Ture hou, e

pehea  ana ranei; kia mohiotia hoki

i marama rawa ranei nga tangata ki

nga ritenga o ta ratou hokonga, kia

mohiotia hoki e ia nga utu e hoatu

ana mo  te whenua, he waipiro ranei,

nga mea ke atu ranei e whakakaho-

retia ana  e  taua Ture. Tetahi

kimihanga mana  ko nga utu—kua

tino riro rawa ranei i nga tanga-

ta nana te whenua, kei te pakeha

 ranei e takoto tonu ana. Me titiro

 hoki ia e rahi ana ranei te whenua

 e toe ana ki nga tangata e hoko ana

hei oranga mo ratou. Heoi—ka  oti,

 ka marama ki tana titiro te mahi, ka

 tuhituhi iho e ia i runga i te Puka-

 puka o te hokonga tana kupu wha-

 katika i te mahi, heoi ka tika. Ki

 te kore taua kupu  whakatika  e

 tuhia e ia, ekore hoki e tukua ki te

 Whare   Rehita kia  Rehitatia aua

 Pukapuka hoko whenua—ara, kia

 tuhia ki roto ki nga pukapuka o te

 Kawanatanga. Ki  te pouri te

 tangata (pakeha, maori ranei, ) ki te

 whakaotinga a te Kamihana e ahei

 ano ia ki te kawe 1d te Hupirimi

 Kooti kia tirohia te he, te tika ranei.

 Ma  te Kawanatanga ano e whaka-

 takoto amuri ake nei nga ritenga e

 taea ai te kawe ki te  Hupirimi

 Kooti—a, he kupu whakaotinga te

 kupu a te Hupirimi Kooti. Tetahi,

 ko te Kawana i roto i tona Runanga

 raua ko te Kai Whakawa o te Hu-

 pirimi Kooti e ahei ana ki te wha-

 karite i tetahi o nga roia o te Kooti

 ki te mahi i aua mahi i nga wa e

 kore  ana te Kooti, ko nga mana

 katoa o te Kooti ki runga ki taua

  mahi ka tukuna  ki taua roia kia

  taea e ia te mahi. Ko te tangata e

korero parau  ana i te aroaro o te

Kamihana ka kiia he hara Kirimina

tona hara, a ka whiua kinotia e te

Ture—ara, ka hereherea ka whaka-

mahia ki nga rori. Ma te Kawana

i roto i tana Runanga e whakarite

nga moni hei utunga mo te mahinga

i te aroaro o te Kamihana. Ko tenei

Ture ehara i te mea titiro whaka-

muri, engari mo nga mahinga katoa

e mahia ana i muri i te panuitanga

kia tu ki Heretaunga—ara  te 20 o

nga ra o Hepetema 1870.

  Ka mutu hoki ra. Ekore tenei e

riro kuare te whenua, ekore e mahia

ngarotia te mahi—engari  i te ra e

   

whiti ana.





TE WHAWHAI O WI WI RAUA KO

         PURUHIA.

KAI te riri tonu a Wi Wi raua ko Puruhia.

He nui te mate o Wi Wi, otira o raua tahi.

Kua nui nga parekura me te mate tonu a

Wi Wi—he  nui hoki no nga hoia o Puruhia.

E rua rau e wha te kau mano hoia a Puru-

hia i te riringa ki Hitana. I timatatia

taua riri i te tahi o nga ra o Hepetema i te

ono o nga haora o te ata, no te ahiahi rawa

ka mutu. Nga hoia o Wi Wi i roto i taua

riri kotahi rau e rua te kau mano. Ko nga

mea  kaore  i mate i riro herehere katoa.

 Hui katoa nga hoia, me nga pakeha noaiho

 o te taone o Hitana, hui nga mea i mate me

 nga mea i riro herehere, ka kotahi rau e

wha  te kau mano!   Ki  te huia katoatia

 tatou nga tangata o Niu Tirani ekore pea e

pahika atu i ena tangata i mate i hereherea

i taua riringa kotahi! Me  Nopariana te

 Kingi kua mau ano, kua kawea ki tetahi

kainga o roto o Puruhia noho herehere ai—•

 otira he noho rangatira ano. Te kau ma

 ono nga apiha, e wha te kau nga hawini i

 whakaritea hei pononga mana i a ia e noho

 mai nei. Ko Wiremu, te Kingi o Puruhia,

 i roto ano i taua riri—me tona tama ano, te

 tane o te tamahine o Wikitoria te Kuini o

 Ingarani. He nui rawa rapea no nga hoia

 o Puruhia raua ko Teamani i mate ai a Wi

 Wi—titiro  ki te onepu o tatahi, ko te rite

 ia. He nui ano hoki nga hoia o Wi Wi,

 engari e marara ke ana ki ana wahi, ki ana

 wahi—he  nui hoki kei roto kei nga taone e

 awhitia ana e nga tohu nui o Puruhia, te

 puta mai ki waho. E  korerotia ana he nui

 rawa te kaha o Wi Wi ki te riri—he wha-

 kamomori tonu tana mahi, he moumou

 tangata tonu. Ko  tetahi taone nui ko

 Tarahipaaka (Strasburg), i whakahuatia e

 matou i tera nupepa, kaore ano kia horo;

 otira ka nui te mate o nga tangata o roto

 —he  kiko hoiho a ratou kai. Kua  mea

 mai te rangatira o nga hoia i roto i taua

 taone ki nga Puruhiana kia tukua ki waho

 nga pakeha noaiho o te taone kia haere ora

 atu ratou ki ta ratou haere; ki hai i wha-

 kaae nga Puruhiana, ko nga wahine anake

 me  nga tamariki i whakaaetia kia tukua

              TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

mai ki waho, E rua mano o nga pakeha

noaiho o roto o taua taone kua mate i te

pu, e ono rau kua matemate i raro i nga

whare hinga—haunga   ia nga hoia e mate

ana. He  maha nga  pakeha o Teamani

raua ko Puruhia kua noho noa atu ki roto

ki taua taone i te wa kaore ano kia riri—

kua tangatatia ki reira. No te huakanga a

te Puruhiana ka panapanaia aua pakeha ki

waho e te Wi Wi, no i te putanga ki waho

ka matemate ratou i te mata rere o tetahi

taha o tetahi taha-—ehia rau ranei i mate.

E rua rau mano nga pu raiwhara e takoto

ana i roto i taua taone (haunga ia nga mea

i nga hoia e mau ana. )  Akuanei ki te

horo te taone ka riro pea i te Puruhiana aua

pu; ka tahuna ranei ki te ahi e te Wi Wi

—ka   mohiotia hoki  ka  mate to ratou

taone. Kei tetahi o nga rohe o te kainga o

Wi Wi  e tu ana taua taone, kei te taha ki a

Puruhia; he taone nui, he taone kaha—e

tatata ana ki te awa i whakahuatia ko te

Raina. Kua horo pea inaianei, kua riro i

a Puruhia.

   Ko  Mete (Metz) tetahi taone kaha kei

taua robe ano. E waru te kau maero te

pamamao  atu o tenei taone ia Tarahipaaka,

 kotahi rau e waru te kau maero te pama-

 mao  atu i a Parihi (Paris), te tino taone o

Wi  Wi. E tu ana a Mete i te taha o te

 Mohera (Moselle), he awa e heke ana ki

 roto ki tera awa ki te Raina. Kaore he

 taone o te whenua o Wi Wi katoa, o te ao

 katoa atu hoki pea, i rite ki tenei te kaha,

 te uaua o nga parepare. He  awa  keri

 hohono rawa kei waho  puta noa ki tetahi

 taha ki tetahi taha—he  mea ki tonu i te

 wai. Tena  ano hoki tetahi awa kei reira

 kua  hangaia noatia  atu ki   te  Keeti

 hei papuni. Ka  tutakina aua keeti ka

 maringi haere te wai ki te whenua katoa o

 waho o te taone, ka moana katoa—be mea

 kia  kore e  tata atu te boa riri. Ko  te

 tahunga ko te hanganga o nga pu repo o

 Wi Wi katoa kei taua taone. Nga whare

 nohoanga hoia (ara, te Paraki) o taua taone

 he nui whakaharahara, kia tini noa nga

 hoia e o ki roto. Ko  te hohipitara, ara, te

 whare turoro, ka o te kotahi mano e rima

 rau turoro ki roto. Ma  te aba e korero

 nga  mahi  nunui o taua taone. Nga

 pakeha  kei roto e noho ana (haunga nga

 hoia) e tae ana ki te rima te kau ma rima,

 haere atu ki te ono te kau, mano. He nui

 rawa nga hoia o Wi  Wi  kei taua taone

 inaianei e katia atu ana e nga Puruhiana.

 I riria ano taua taone i mua, i te tau 1552, e

 Tare  te Rima  (Charles V. ) he Kingi no

 Peina  (Spain). Kotahi rau  mano nga

 hoia o taua tangata i tau ki waho o taua taone

 awhi  ai. Kotahi te kau nga marama e

 pupuhi  ana, kaore hoki i taea. E toru te

 kau  mano  tangata o taua iwi i mate i a

 Wi   Wi  i reira ai, katahi ka whakatika te

 taua ka hoki—ka  mahue te taone. Tera

 atu  hoki  etahi taone  maha, ekore  e

  taea  te  korero. Ka, ko   etahi  o

 nga   Puruhiana   kai  te  whakaware

  ki te   tiaki i  aua  taone; ko   etahi,

  tae te  Kingi tonu   o  Puruhia, kai te

haere ki Parihi patu ai. Ko te tino taone

nui rawa tena o Wi Wi, ko Parihi. Ko

ona tangata e tae aua ki te kotahi miriona,

kotahi rau e waru te kau mano—ko  nga

pakeha noaiho enei, ehara i nga hoia. E

ki ana ko waenganui o Hepetema kua hori

nei te takiwa e tae ai nga Puruhiana ki

reira—kai   te riri pea tenei. Otira  kua

noho tupato noa atu a Wi Wi. Kua nui

rawa te kai kua whakawhaititia ki reira, me

nga paura, me nga pu, me nga mea katoa

mo  te riri. Ko nga awa keri i waho atu

o nga parepare kua whakakiia ki te wai—

ka maanu hoa atu te kaipuke i te hohonu.

Ko nga motu rakau e tupu ana i waho (he

mea  whakatupu  marire) kua pau tenei te

tua kia watea he rerenga mo te mata, mo te

hera  (shells). Kua  pau  te tapahi i nga

witi, me nga kai katoa e tupu ana i waho

atu o nga parepare kua  tangohia ki roto.

Tana  nga tu raite a te pakeha he mea kite

hou, e rite ana ki te mura o te ra te kaha—

ekore  e tirohia e te kanohi o te tangata.

Na, ko aua tu raite e hanga ana hei tahu ki

runga ki nga parepare kia pura nga kanohi

o te hoa riri i te tirohanga atu. Ko nga

hoia kua hui ki reira hei riri ki nga Puru-

hiana, nga mea i waho me nga mea i roto, e

tae ana ki te toru rau mano. Ko nga rori

katoa o te taone kua papunitia akatoatia, kua

hangaia ki te parepare hei puhanga ma nga

hoia  ki te taea nga parepare nui o waho.

Kua  whakanohoia he kaho paura ki raro i

 te whenua i aua huarahi katoa, mo te tae

 nga Puruhiana ki roto ki te taone ka ta-

 huna kia pakaru ake te whenua me te ru,

 kia mate nga tangata. Ko nga whare ka-

 toa kua pokapokaia hei puhanga mai ki te

 hoa riri. Tera atu ona mahi maha i mea-

 tia hei kahanga mona. Kua ki a Puruhia

 kia wehea te whenua o Wi Wi—kia iti te

 wahi e waiho hei rangatiratanga mo taua iwi.

 Na, ko Ruhia raua ko Haatiria (Russia and

 Austria) e ki ana ekore e pai—he mea koi riro

 he mana nui rawa i a Puruhia ki te peratia

 he tikanga. Kua tono aua iwi kia whaka-

 mutua  te riri i tetahi takiwa hei korero-

 tanga, me kore e kitea he tikanga ngawari

 e mutu  rawa ai te riri—ko raua hei kai

 wawao. Ki te kore e rongo nga Puruhiana

 akuanei pea ka  uru raua ki taua riri hei

 hoa mo te Wi Wi. Katahi hoki pea ka

 uru ano he iwi ke ki te taha o Puruhia, a

 ka nui haere te riri i Uropi katoa. He iwi

 nui rawa aua iwi a Ruhia raua ko Haatiria.

 Heoi—hei   tera meera  ka tata nei te tae

 mai te rongo  ai tatou ki te korero. Ka

 tae mai  te rongo me  panui  marire hei

 korero ma koutou.



 HE WHARANGI TUHERA MA  NGA

        HOA TUHI MAL



     HE RETA KI A RAKA.

              Nepia, Oketopa 13, 1870.

 E HOA E RAKA, —

    He kupu tenei na matou ki a koutou ki

 o matou boa pakeha, hoa maori hoki, e noho

  ana ki tenei motu, ki te taha ki raro ki te

  taha ki runga, kia mohiotia e koutou ta

               TE WAKA  MAORI  O AHURIRI.

matou whakaaro mo te kupu tono a te Ka-

wanatanga mo  te rori ki Turanga e anga

atu ana ki Opotiki. Ko tenei kua whakaae

matou  ki taua korero, no te mea hoki ko

taua rori he mea tapahi tonu i waenganui

o te puku o te whenua. Ko tetahi pai o

taua rori, he oranga kai roto i nga wa o te

raruraru. Inahoki me Taupo, kua pai tona

rori kua ora nga tangata e haere ana i ru-

nga. Te  pai o taua rori, he whenua ta-

whiti a Opotiki. Me he mea ka manaaki-

tia tenei korero e koutou e pai ana. Tenei

hoki tetahi kupu. Me  be mea kua pai

koutou nga pakeha ki tenei korero era ano

e tukua atu tetahi wahi porohita i waenga-

nui o taua rori, me whakarite.

            Na PAORA. PARAU

            Na IHAKA NGARANGIOUE.

   [E pai ana te whakaaro a Paora raua ko

Ihaka. Ko te mea tena e tika ai te kainga

tangata he rori—he rori hei haerenga mo te

tangata, hei pikautanga mo  ana  hanga.

Waiho  ma te mohoao, ma te mea kaore e

kite i tetahi whakaaro mana, e whakahe i

tena mea pai i te rori. Tena ko te ngakau

 marama, tukua kia haere atu ana i runga i

 tona matauranga; —" Ekore e mau a Ta-

 puae Tai-o-Tani. " Ki te mea ka whaka-

 aetia e te Kawanatanga taua rori e korero

 nei a Paora raua ko Ihaka katahi ka whai

 mahi ma nga tangata maori o ena kainga

 ki te keri i te rori. Kua whawhai ratou ki

 te Hau Hau i mua, he whawhai tenei ki te

 rakau ki te pohatu—ko  te whawhai tena

 kaore he mate  o roto, engari te oranga—

 he oranga ki te ngakau, he oranga ki te

 moni, ki te kahu, he oranga ki te  haere,

 otira ko te tino oranga ko te rangatiratanga

 o te kainga. He ara waka anake te ara ki

 Turanga inaianei—e pai ana kia puta be ara

 ma uta. —Na  te KAI TUHI o TE WAKA

 MAORI. ]



 HE PANUI TENEI NA TE MAKA-

  RINI KI NGA TANGATA MAOEI

        O TE MOTU NEI.



                PONEKE, Hepetema 20.

 E HOA tena koutou. Kua tae tenei ki te taima

  e tangi ai te riroriro, koia ahau i whakaaro

  ai kia tukua atu etahi kupu hei whakama-

  harahara atu ki a koutou kei tangi noa te

  riroriro.

    Kua  tu noa atu a Matariki, ka puta te

  mahana me te whakaaro hoki o te tangata

  whai mahara kia mahia be kai mo te tinana

  kia ki ai te kopu, kia kaha ai te karanga

  me  te atawhai i te manuhiri kei pera me

  Mahara kore, ka tae ki nga po mate kai ka

  tahurihuri noa.

    I nga ra o mua  e mahia nuitia ana nga

  kai Maori katoa, te kumara te taro me era

  atu  mea  pera, inaianei kua iti haere te

  whakatupu i  aua kai; na, koia ahau i

  whakaaro ai me tahuri atu koutou inaianei

  ki te mahi i aua kai o mua kei ngaro rawa

  atu, kia rite ai hoki ki te kupu o te whaka-

  tauki e ki nei; " Ehara te toa taua he toa

  pahekeheke; tena ko te toa ngaki  kai

   ekore e paheke. "

  Tetahi mahi nui e taea e koutou ko te

mahi haro muku. I nga ra o mua he mahi

nui tenei na koutou, tena ko tenei kua kore

noa iho kua tukua atu e koutou nga hara-

keke kia pau i te ahi kia pirau noa iho kihai

i mahara be taonga nui taua taonga e tupu

ake nei. Kei te mohio koutou e tukua atu

ana nga muka a nga pakeha ki Ingarangi ki

reira hoko ai, na te kino o te muka i iti ai

te utu. Kua  tae a Takuta Petatone ki nga

pakeha o nga taone o Ingarangi o Katarangi

e mahi ana i te muka me era atu tu mea, i

kawea atu e ia etahi o nga muka i mahia ki

roto ki nga mihini pakeha kihai i tino pai-

ngia. I kawea atu hoki tetahi muka na te

Maori i haro, ehara i te tino muka pai rawa,

otira whakamiharo ana aua tangata ki te pai

ki te ngawari, ki ana hoki ratou mehemea

ka rite nga muka katoa o Niu  Tirani ki

tenei muka Maori ka nui te utu, ka hokona

 tonutia e nga tangata o Ingarangi.

   Na, me  titiro koutou te iwi Maori ki

 tenei, ko ta koutou nei tu haro te mea e

 paingia ana e nga kai hoko muka, ko tera e

 mahia ana ki nga mihini kihai rawa i tae ki

 ta koutou, koia ahau i whakaaro ai mehe-

 mea ka tahuri ano koutou ki taua mahi

 akuanei he mea tera e whai rawa ai koutou.

   Kei wareware hoki i a koutou te mahi

 whakato  i te harakeke kia tino pai ai nga,

 muka.

   Na, ko taku whakaaro tenei kia whakari-

 tea tetahi moni hei tohu ki te tangata e pai

 rawa ake ana tana mahi i te mahi o ana

 boa i roto i tona takiwa:

   Koia  tenei. Ka  utua  ki te tangata e

 pai rawa ake ana tana mahi whakatupu i

 nga harakeke tino pai hei muka i te mahi a

 ona hoa  i roto i tona takiwa, mo te eka

 kotahi, £10.

   Ka  utua hoki ki te tangata nana i haro

 te tana taimaha o  te muka—ara   ki te

 tangata nana te muka i tino pai rawa i roto

 i tona takiwa, £10.

    Ko  te ritenga e kitea ai nawai ranei te

 harakeke i tino pai rawa koia tenei: Ka

 tonoa atu tetahi pakeha me nga Rangatira

 Maori  tokorua i roto i ia takiwa, ma ratou

 e  ata tirotiro nga harakeke kua oti ra te

 whakatupu, e  tuku mai  hoki i ta ratou

  kupu ki  te Kawanatanga kia ata mohiotia

  ai te tangata hei hoatutanga mo te moni

 kua  oti te whakarite i runga ake nei, ara

 te £10.

    Na, ko  te ritenga e kitea ai te tangata

 nana  te muka  poi rawa koia tenei: Ka

  tukua atu nga muka ki Ingarangi ki reira

 boko  ai. Ko  te mea i nui ake te utu ka

  riro i te tangata nana i haro nga moni kua

  whakaritea i runga  ake nei, ara te £10.

  Taihoa ka ata whakamaramatia atu nga

  takiwa, hei putanga atu mo aua moni.

    Na, tenei ano hoki tetahi. Ka hoatu e

  Te Kawanatanga ki te tangata nana te eka

  harakeke i pai rawa ake i nga harakeke o

  nga takiwa katoa—£50.

  • Ka  hoatu hoki ki te tangata nana i haro

  te tana muka i pai rawa ake i nga muka o

  nga takiwa katoa—£50.

    Ko enei moni i whakaritea i runga ake

                TE WAKA   MAORl O AHURIRI.

nei, e hoatu ana hei tohu kau, kia kitea ai

te tangata i pai ake ana mea i mahi ai; kei

ki nga tangata ko te utu tuturu tena o te

muka ina hokona, kahore, engari Le mea

whakahaere  tenei i runga i te ritenga o te

mahi whakakitekite hoiho, kau, me era atu

mea e whakakitekitea nei e te Pakeha e te

Maori hoki i ia tau i ia tau.

   Kei te mohio ahau he kore kahore koutou

nga Maori i mohio ki nga utu o te muka me

era atu mea i Ingarangi, koia i ki ai tuku

whakaaro, mehemea ka tahuri ano koutou

ki aua mahi ka puta mai ki a koutou nga

painga o te whai rawa.

               Heoi ano,

                  Na. to koutou hoa,

                 Na TE MAKARINI.



   I mea; ano matou kia hoki ki te korero

 mo te muka i taia e matou i tera nupepa.

 Otira kua oti tenei ta te Makarini tana pa-

 nui ki a koutou mo taua taonga e pai ana,

 kati ano. Ka  nui ano  ra te pai o ta te

 Makarini whakaaro—he  manaaki i te uaua

 a te tangata ki te mahi. Heui hoki te mua

 e kite ai tatou i te rawa, he mahi.

   Kotahi te kaipuke i rere atu i Akarana i

 te te kau ma tuhi o te marama nei, e rere

 ana ki Ingarani—ko te Akairahia (Argyle-

 shire) te ingoa. Ko nga utanga o runga no

 utu nei anake ano, ara he muka, lu: koura,

 he piu kauri, he aha utu—no Nepia nei anu

 etahi o nga muka. E  korerotia ana  aua

 utanga, hui katou ka taea te ono te kau ma

 rima mano  pauna moni te rite. Anana !

  Titiro ienei ki ta te ringa, taua mahi. Ko-

 tahi tonu ano te kaipuke nana ena utunga.

 He  moni riro mai ena moni ki uta nei, hei

  moni whakahaere i roto i te hunga mahi.

 Ekore e rawakore to tatou motu ki te kaha

  tatou ki te mahi taonga hei utanga mo nga

 kaipuke—e  kawea  atu ana nga taonga ki

 era whenua e whakahokia mai ana nga utu

  hei raua mu uta nei. Kai te kimi tonu te

  pakeha i nga taonga me nga ritenga tika e

  riro mai ai he rawa ki a tatou nei hei wha-

  katika i te motu. Koia hoki tenei, kaua

  koutou nga maori e noho ki muri, engari me

  mahi tahi koutou ko nga pakeha ki te wha-

  kaputa i nga painga o to koutou motu. He

  nui nga mea kei tenei moutere hei whaka-

  taki mai i te moni; kei runga i te whenua

  etahi e tupu ana, kei raro i te whenua etahi

  e takoto ana—mahia, kohikohia, kaua e

  mangeretia te mahi. Ko te harakeke rawa

  te mea pai hei mahinga ma koutou. Ko te

  mea tena e mohiotia ana e koutou. Me

  tahuri nui koutou ki te whakatupu i te

  harakeke kia tomo he kaipuke, kia tomo

  he  kaipuke, kia nui ai hoki nga moni

  e riro mai. He mea pai kia harongia etahi

  takai ki te haro maori nei ano, kia kawea

  ki Ingarani  kia ata kitea nga  pakeha  i

  reira te pai o te muka ata haro—kia nga-

  kau nui mai ratou. Akuanei ano koutou

  ka awhinatia e te Kawanatanga ki runga ki

  tena mahi; ka  awhinatia ki te ako, ki te

  whakaatu, ki te moni hoki; inahoki te ki

  a te Makarini e ki nei tera kia rima te kau

  pauna e homai ki te tangata maori inana te

eka tuatahi o te harakeke e whakatupu—

ehara hoki tena rima te kau pauna i te

moni utu mo taua eka harakeke, he mea

homai noa ia hei whakawhetaitanga ki te

tangata nana i whakatupu. Ko  te hara-

keke ano ia me ka tupu me haro atu e te

tangata nana, me   hoko atu  ranei ki te

pakeha, hei moni ke mana. Ka nui rapea

te manaaki o te. Kawanatanga. E hoa ma

me whakamatou koutou ki tenei mahi. Ka

nui  to koutou kaha ki te whakatupu i te

witi—me  haere rua tenei nga mahi, ko te

Harakeke ko te Kai.





   Kua timata e te Wepa te whakatakoto

 atu i nga raina mo te Rerewei me ka mahia.

 E kimi haere atu ana 5 Nepia te ara tika

 mo te Rerewei tae atu ki Te Ruataniwha.

 E mea  ana ia kia tupato nga tangata ki

 ana pou e whakatu haere ana, kaua e unu-

 hia.



   Ko  te tuatahi o nga ra o Noema, 1858 te

 ra i wehea mai a Heretaunga kia motu mai

 i te Kawanatanga o Po Neke—a, whaka-

 huatia ana ko te Porowini o Haake Pei te

 ingoa. Na kua karangatia e nga pakeha o

 konei  te tuatahi me te tuarua o nga ra o

 Noema, ia tau, ia taa, hei ra whakawhetai-

 tanga mo taua wehenga—hei takiwa whaka-

           O                                           

 ngahautanga mo te tokomaha. I aua ra ka

 tutakina nga toa katoa o te Taone nei me

 nga Tari o te Kawanatanga hoki i Nepia

 nei, ka mahue  nga mahi maori katoa, ka

 haereere te tangata ki ana mahi ahuareka e

 pai ai tona ngakau. Tena  te purei hoiho,

 te rere taiepa, te otua oma, te mamau, te

 kanikani, te aha noa atu. I te tahi o nga

 ra  (te Turei) ka haere te Paana me ana

 taramu, me ana piukara, me ana mea wha-

  katangitangi katoa, ka haere ki te kaari o

 Kapene  Rata i Taipo whakatangi ai. He

 tokomaha ana nga, pakeha e haere ana ki

  reira i taua ra me ana mahi takoro. Erua

 herengi te utu mo  te tapokoranga atu ki

  roto ki taua taiepa—ma te hunga whaka-

 tangi aua moni. Kotahi te kau ma rua nga

  tau kua hori atu i muri mai o te wehenga

  mai o to tatou Porowini i Po Neke. I

  roto i ena tau kua kite tatou i te pai, kua

  kite hoki tatou i te kino. Engari i anga

  mai nga kino i waho. Ehara i roto i a ta-

  tou nga riri, nga rawakoretanga, nga aha

  atu. Otira, ahakoa nui te ngaru ki hai i

  tahuri to tatou waka, ki hai tatou i mate—

  ko te wai anake i parati mai ki runga. Ko

  te Kai-Whakatere  i tino paingia e tatou kua

  riro—ara  ko te  Makarini. Otira, kai te

  titiro tonu mai ano ia ki a tatou e whaka-

  uaua haere ana. A, ki te kaha tatou ka tere

  tonu  ano   tatou  ka  ora  tonu  tatou.

  Ehara i  te pakeha anake nana  i puta

  ai  tenei kainga  i  roto  i  nga  mate

  —na  nga  maori ano tetahi wahi. Kua

  whakakotahi ratou ko o ratou hoa pakeha

  ki te pehi i te kino, ki te pana hoki i nga

  iwi kohuru e homai ana i a ratou tikanga

  kino ki Heretaunga nei. Koia hoki tenei,

  kia kaha tonu tatou, me nga iwi o te motu

  katoa, i roto i nga tau e takoto ake nei, ki

                TE WAKA  MAORI  O AHURIRI.

te awhina i nga pakeha e whakaputa anu i

nga mahi  e rangatira ai te motu—ura, te

mahi muka, te mahi kai, te mahi rori, me

nga mahi maha atu a te pakeha.



   B korerotia ana e rua nga Tima e kawea

mai ana ki Heretaunga nei hei haere i nga

rori ki uta. Ehara i te tima rerewei nei,

engari be  mea  haere i nga rori noaiho.

Ehara i mua taua tu tima, nu naianei nei

ano i kitea ai te hanganga.



   

.



   I te Hatarei to 15 o nga ra o Oketopa

nei ka whakamomori  a Tupurupuru, hei

teina ki a te Hapuku. Te take ko te ma-

tenga o tona tama a te Haurangi. Ka

haere taua koroke  i te tuatahi ki tona hu-

nonga  ki a Haromi (te wahine a te Hau-

 rangi), ka tohe atu kia whakamate taua

 wahine i a ia, kia whai atu i muri i tona

 tane. Ue  matuku anake te wahine ra, ka

 riro ka oma. Katahi ka hoki mai te ta-

 ngata ra ka haere mai ka tae mai ki Nga-

 tarawa, ka mau ki te kohatu ki nga mea

 rino hoki (mau rings) ka whitikitia ki te

 hope hei whakataumaha, katahi ka poro-

 poroake ki nga tangata; —" E noho, e hoa

ma. Ka  waiho iho koutou e au i te ao

marama; tenei ka riro au ki te ao pouri. "

Katahi  ka rere te tangata ki  roto ki te

puna wai ki Korongata, ka mate tonu atu.

Kaore  he tangata i rere ki te whakaora—

he wehi ki te Taniwha e ki ana.



  Tena  te tangata kua tae mai ki Akarana

no  Haina (China), kotahi te  kau  ma

rua putu te teitei o taua tangata. Taukiri

koe ! katahi te taniwha! He wahine ano

 he tamaiti ano ta raua—ko Tianara te

ingoa o taua tangata. Tena poa e tae mai

ki Nepia  a tona  takiwa e haere mai ai.

Tena  hoki Mahi  tangata e rongo ana ma-

tou e haere mai ana ki Niu Tirani a muri

aku  nei e rua tonu putu, tao ki te 

teitei o tenei—ko  Tami  Tamu  te ingoa.

Tona  e ngaro tonu tenei ki roto ki te pakete

u te mea nui, o Tianga.



 



     PANUITANGA.

KO    te TARIANA TAMI ko HAMA-

      HONA   kua puta noa nei tona rongo

pai hei tenei takiwa tonu ka TU ki KAI-

RAKAU   hei ai i nga hoiho uha.

               NGA UTU.

Te  uha kotahi......... £210    O

Nga  mea e rua, pahika atu ra-

   nei, a te tangata kotahi... 2  2   O

    He kaari pai, hua te kai, hei no-

hoanga mo  nga uha mo te wiki kotahi 2s.

 6d.

     PAOKA PAHI,

     HOANI TE RANGIKANGAIHO.

   Nepia, Akuhata 3O, 1870.





 He mea ta na HEMI WURU i te whare ta nupepa i

                    Nepia  nei.