TE









                   O   AHURIRI.

      "KO TE TIKA, KO TE PONO, KO TE AROHA. "

No. 3. ]      NEPIA, HATAREI, AKUHATA   24 1869. [VOL. VI.

HE  KUPU ATU ENEI KI NGA HOA

            TUHI MAI..

, KUA tae mai te reta a Maika Pikaka o Wai-

 kouaiti me ana herengi te kau ma rua. Kaore

 ano kia taea te takiwa hei homaitanga mana

 i te moni—otira nana i atawhai mai, e pai

 ana.

   Kua tae mai he reta nate pakeha tiaki i te

 Whare takotoranga Reta i Waikouaiti (ara,

 te Pohimaata); e ki ana ka nui te korero a

 nga maori o reira ki te kore nupepa ki a ratou.

 Heoi nga nupepa e hoatu ana ko nga mea ki

 nga tangata e utu ana. E ki ana pea nga

 tangata maori o Waikouaiti me mahi noaiho

 nga kai mahi i tenei mahi, kaua e whakaritea.

 E ki ana te Karaipiture i a Ruka; —" Ka tika

 hoki ko te kai mahi kia whiwhi ki tana

 utu. "



 I NGA tau maha kua hori, i te pito

 taenga mai o te pakeha ki uta nei

 taea noatia mai tenei takiwa, he nui

 nga hae, nga he, nga pouritanga noa

 iho, kua tupu kua nui haere i wae-

 nganui o te pakeha raua ko te maori.

 tohetanga, i a raua puhaetanga, i a

 I mate tahi raua i runga i a raua tau-

 raua whakaiwiketanga  tetahi ki te-

 tahi. Ko  te maori ki te ki heoi ta

 te pakeha  e whakaaro ana ko  ia

 anake  ano, ara kia riro he whenua i

 a ia me nga painga me nga inana

 katoa o te motu, mana anake. Ko

 te pakeha ki te ki e hae ana te maori

 ki tona nohoanga ki uta nei, kati he

 nohoanga mona ko nga wahi taone i

 te taha moana hei homai tanga taonga,

 kaua tona waewae e hikoi atu ki te

  taha ki uta—ara ko nga hanga ana-

  ke ana a te pakeea e pirangitia ana,

  ko te tangata i kore. Na, ka kite

  tetahi i te he paku nei a tetahi ka

  tangohia hei pouritanga mo roto i te

  ngakau ngau ai; he mea  hoki te

  mohiotia te take o taua he paku nei

  i tupu ai—te kite tetahi i nga koko-

  ritanga o nga  whakaaro  o tetahi.

  Nawai ra i penei te ahua o aua iwi

  e rua a  ka puta nga kino nei o te

  motu, ka tupu te riri—me te ahi e

  ka torohu ana ki nga rakau popopo,

  ka puhia e te hau ka mura. Na,

  kai te he tahi raua—tetahi me teta-

  hi. Ehara tenei i te ki atu kaore

he kino o te pakeha, tena ano ona

kino—engari kaua e waiho enei mea

hei tino tiriwa inga iwi, hei tino pu

take kino. Ma  reira e aha ai ? Ma

reira e pai ai ranei ? Ki ta matou

whakaaro ko te mea tena e tino kino

ai. E ki ana a te Karaiti, " ko te

tangata kaore ona hara mana te ko-

hatu matamua. "  Mehemea i whai

tatou katoa ki tenei ki ako a te Ka-

raiti kua kore he kino e puta mai

ki tenei motu. E tika ana ano ra

no  te taenga mai o te pakeha ki

konei i pirangi ano ia ki tetahi whe-

nua hei nohoanga mona, no te mea

he iwi nui ia he tokomaha ona ta-

ngata—engari  kaore ia i mea  kia

riro noa mai. Ka titiro ia ki te nui

o te whenua e takoto kau ana kaore

 e nohoia ana kaore e mahia ana e

nga iwi maori ka mea kia tukua mai

 ki a ia etahi o nga wahi takoto kau;

 engari me hoko marire ki tana wha-

 kaaro, hoatu ana tana, homai ana ta

 te maori—ka  rite hoki ki te mea e

 whakataukitia nei e koutou, —" No-

 ho maaha ana, haere maaha ana"

 He  ritenga hoki tenei no nga iwi

                   -

 tika katoa o te ao, he hokohoko—

 ko nga iwi whanako anake e muru

 ana i ana, mea e hiahiatia ana e tona

 ngakau. I haere mai te pakeha me

 ana mea katoa kua kitea noatia atu

 e ona tupuna he mea pai he mea

 whakawhairawa i te tangata, he mea

 whakamana he mea whakatika i te

 iwi, he mea whakatupu i te pai noa

 iho. No te kitenga i nga iwi maori

 ka titiro ki te pai o te tu o te tanga-

 ta me te mohio o te whakaaro, ka-

 tahi ka mea " ki te akona enei iwi

 ki nga tikanga o  te ao  akuanei

 tu  ai  hei  iwi  rite ki  a tatou. "

 Otira, no  te whakamataurawata-

 nga  atu ki te ako, no  te mea-

 tanga atu kia tomo  mai  ki roto

 ki nga tikanga o te pakeha, katahi

 ka kite i te he; ko etahi i mohio i

 pai mai, ko etahi i kuare tonu i tohe

 tonu ki aua ritenga o mua, —e horoia

                                                                                                            

10               TE WAKA  MAORI   O AHURIRI.



 Niu Tirani


 Hau Hau 

               TE WAKA  MAORI, O AHURIRI.              11
matou tenei waka (ara ko te nupepa
nei), a kaore  ano kia eke noa  ki
runga ki te toka, kaore ano kia utaina
noatia ki te hungahunga  otaota e
rere noa ana i te hau, engari ko ona
utanga e taumaha ana e whai tika-
nga aua—te whakamaoritanga, kaore
ano kia ako teka matou ki a koutou,
 kua pono anake  a matou  korero.
 Koia ano hoki tenei, kaua e hopo-
 hopo te whakaatu ki te Kawana-
 tanga i o koutou whakaaro me nga •
 mea e hiahiatia ana e koutou: me
 whakaatu katoa—akuanei ano tahuri
 mai ai ki a koutou ka whakarongo i
 runga i te aroha me te whakaaro
                                                        
 rangatira. Engari, kaua nga iwi e
 tutu ana e mea ekore ratou e whiua.
 Ka  kino te tamaiti ka whiua e te
 matua. Na  kua waiho ko te Ka-
 wanatanga hei matua mo tatou tahi;
 ki te kino  etahi o  tatou, ahakoa
 pakeha mauri ranei, ka whiua ano-—
 ki te pai tatou ka atawhaitia. Na
 te ngawaritanga ki nga iwi e kino
 ana i nga  takiwa kua hori i nui
 haere ai te kino i to tatou motu—
 ko  tenei he tikanga ke tenei, me
 ngawari ki te iwi ngawari, me maro
 ki te iwi maro. Heoi te kupu ina-
  ianei.


 EE WHARANGI TUWHERA MA NGA
         HOA TUHl MAI.
              Nepia, Akuhata 16, 1SG9.
  KI A TE KAI TUHI  O TE WAKA  MAORI.
     E hoa, he tuhi atu tenei ki a koe mau e
  panui atu ki te nupepa kia rongo mai nga
  tangata maori o tenei Porowini o Haake Pei.
  He  kitenga noku i te mahinga hou kua
  mahia nei inaianei e nga pakeha raua ko
  nga maori. Kua  apitikia te tikanga o te
  reti ki te tukunga whenua  i runga i te
  tikanga o te " Moketi." Ka  rua enei nga
  meatanga  ki runga ki te whenua kotahi.
  Ehara i te tikanga hou taua hanga a te
  Moketi.  No  mua te mahinga i nga ritenga
  o tena tu mahi—kua   mahia  noatia atu i
  roto i a matou.  He  tupato noku  ki te
  matenga  mo te tangata i roto i tena ture ka
   hiahia nei ahau ki te whakaputa i tetahi
  kupu maku  i runga i taua ritenga. Na he
  mohio naku  ekore e mutu te tono tono a
   nga tangata maori ki te nama i nga pakeha
   i te mea kua ngawari te huarahi i runga i te
   ara o te Moketi. Ka rua nga taha o taua,
   mahi, te pai raua ko te kino. Te pai, kei
   runga kei te tangata e matau ana ki tona
   kahanga ki te whakahoki i nga moni a te
   pakeha e riro mai ana ki a ia—ki te whaka-
   hoki me ka tae ki te mutunga o te takiwa i
   karangatia ai hei utunga.  Te  kino, kei
   runga kei te tangata whakaaro  kore, te
   tangata tohe tonu ki te nama a taea noatia
   te mutunga o te takiwa. Na, kei hea he
 oranga ?  Nga tangata penei te tu, ahakoa
 pakeha ahakoa maori, era tonu e mute. No
 konei au ka ki kia ata mahi marire koutou.
 Kati ko  te reti anake hei whakaputanga
 moni ma koutou. Kia ata tono ki te nama
 i runga i te ritenga o te Moketi. Ahakoa
 kua puare te ara, ahakoa kua tuwhera te
 tatau o te whare, rapua i te tuatahi ki te
 whakaaro tika koi hinga koutou i te huarahi
 koi mute kuare noa koutou i roto i te whare.
 Heoi,
                 Na TEOTI WAKANA.

            Tauranga, Akuhata 6, 1809.
 Ki A TE KAI TUHI o TE WAKA MAORI.
    E  hoa, kaore he korero hou o tenei kai-
  nga.  Ko nga hoia kua rupeke mai i te
  Karamuramu  ki te Matata. Ko nga. hoia
  a Kanara Meiha  Pereiha 150, me nga hoia
  a Meiha Rapata 130, kua tae mai ki konei.
  Ko  etahi hoia kei te Matata ko etahi kei
  Whakatane.  Ko  nga paraki i roto i Ra-
  ngitaiki kua mahue.   Kotahi te tangata, i
  puta mai i te Hau Hau no Ahikereru, ko
  te Meihana  te ingoa.   E ki ana taua ta-
  ngata kui te ora a te Kooti raua ko Paerau
  Te Rangikaitipuake. Ko  tetahi ki a taua
  tangata ko te Waru i uru ki te whawhai ki
  Ruatahuna; ko Hamiora te Kura i mate ki
  reira—he   tika tenei, i kite hoki au  i te
  upoko o taua tangata. Ko  tetahi ki ana
  kaore he toenga o Ngatimatewai. Ko ta-
  nu ki te 1S nga tangata i mate i te whawhai
  a te Hapimana raua ko Toha i te Kiwi—
  ko  etahi o enei i mate i Waikare.  E  ki
  ana  nga tangata o konei kei Taupo a te
  Kooti, e ahu ana ki Ruatahuna. No nga
  ra o Hurae ka  mate ki Waione a Paora
   Ngareti no te Wairoa; ko tetahi ia o nga
  hoia a Hemi Pereiha, hei iramutu ki a Te
  Hapimana  Tunupaura o te Wairoa. Kunui
   te pouri o ana hoa maori, pakeha hoki.
     Ki te ai he korero ka tuhi atu ano au.
                    Na to hoa
                     Na TEOTI PIRIHI.

                 Nepia, Hurae 21, 1868.
  KI A TE KAI TUHI o TE WAKA MAORI.
     E hoa, kua whakaaroaro ake au i etahi
   whakaaro maku mo nga panuitanga o aku
   hoa pakeha e haere nei ki nga wahi o te
   motu.  He  mea naku kia uru tuhi matou
   ki roto ki aua panuitanga mo nga tikanga
   o te whawhai, mo te whiu hoki i te kino kia
   mate.  He  mea atu koa tenei e nga hoa
   aroha o te Kawanatanga kia ata whaka-
   haerea marietia te tikanga mo naianei kia
   hohoro ai te mutu o te kino. Kaua i tenei
   e meatia nei e koutou te 15 hoia ka tonoa
   ki  tetahi wahi noho  ai—te  12 ranei, e 25
   ranei.   He moumou    tangata tenei—i
   rongo hoki koutou ki toku matenga i Ma -
    ngaone, e 40 ki hai i ora. Ara  i  te tima-
    tanga o tenei whawhai i te tau 1865—lie iti
    i mate ai. mei nui ekore e mate.  Otira
    kei te tika ano to koutou mataku mo te nui
    o te  tangata mo  te iti o te  kai.  Otira
    te whakatauki o mua a Hinekura e ki ana
   —"  He kino  taku pahi ki te kainga, kui."

               TE WAKA MAORI  O AHURIRI.

Ka  tu ki te mahi tera atu te hari o te nga-

kau  o te tangata i te hohoro o te oti i te

ra kotahi. Mo  tenei hanga a te mahi ka

moe  wharoro te tangata nana taua mahi ki

te mea ka oti te mahi. Ki te mea kaore

ano kia oti noa, ko tona whakatauki tenei;

—"  Moe tuturu, moepepeke, moe tupoupou

—ko   te rite i a hau ko ' Mahutonga e rau-

na i te ao. ' " Te whakatauki mo aku tu-

puna mo nga wahine tokorua a Tumoana

Kotere mo Rutanga mo Rongomaitauarau,

mo  te tu ki te riri, anei; —"Katahi ano ka

ai nga wahine a Tumoana Kotore a Ruta-

nga a Rongomaitauarau. "

  Mo  te nui o te tangata ka mate te hoa

riri. Ka  hurl.

                 Na MEIHI RAPATA.



  Kua mea te Kawanatanga o Ingarani i te

takiwa kua hori nei kia mauria nga hoia e

noho ana i Niu Tirani inaianei, kia whaka-

hokia ki Ingarani. Engari no te kitenga i

te ahua o te Hau Hau i enei rangi, no te

rongonga ki nga kohurutanga, katahi ka

mea kia waiho. Ko tenei kua tae mai te

korero o rawahi kia noho tonu nga hoia i

konei—be   tatari ki nga mahi a nga iwi

tutu. E  mea ana hoki te Kawanatanga o

kohei kia tikina ano be hoia ke atu. Ekore

pea e rou kua tae mai. Ehara i te hoia hei

whakatupu  i te riri, engari hei tiaki i te

pai kia mau.





      HE PANUITANGA.

TENEI    kia rongo mai koutou nga tangata

     maori e haereere mai ana ki te Taone

ki Nepia. Ko  taku whare he whare  kai

maua  ma te tangata haere. Ko te tunga o

taua whare aku nei kei te rarangi e tu ana i

te whare puiha nei i ko atu o te Toa o te

Hutana, i ko mai hoki o te Peke moni—na

te mea  i tetahi taha o te rori. Ekore e

ngaro  i nga kai i roto i te matapihi. Ki

te hemo kai te tangata me haere mai ki te

 hoko kai mana.

                      Na TIU.

  HE TERA!  HE TERA!!

100 TERA HOIHO, be mea hou tonu

  katahi ano ka tae mai. He mea

taane etahi, he mea  tamariki etahi. He

mea  tino pai rawa etahi, ko nga utu he iti

noa ana.

   He Paraire etahi, he Wipu, he aha noa

atu, kei te



     WHARE O RANANA

                 i Nepia.



         Haere mai koutou kia kite.

                    Na RAWHE.

WHAKARONGO          MAI!

     WHAKARONGO  MAI!!





HE    PANUI   atu tenei ki nga Rangatira

    me  nga Tangata Maori noa atu o Ne-

pia, o nga wahi ki uta hoki, na to ratou hoa

na



   PERERIKA  TATANA

kia rongo ratou ki tana whakaaro. He ti-

tiro nana ki te mahi a nga tangata maori

katoa e haere tonu mai ana ki tona whare

hoko ai, na reira ia ka mea kia tiki tonu ia

i nga tu hainga



  E PAINGIA ANA E NGA MAORI

hei hoko mana ki nga tangata.

  Ko  nga mea  katoa kei tona Toa e pu

ana. Ko te hoko he boko ngawari, ke nga

hanga he  hanga pai. Hei aha i korerotia

ai te whare kua mohiotia e te katoa.



     Haere mai, whakamatauria.

   Heekipiri Rori, Nepia,

      Hurae 14, 1869.



   TENEI TE TAONGA!

TENEI   te taonga kei au e tu ana, ara

   ko aku tera hoiho, ko aku paraire,

ko te tini noa atu o nga hanga mo te

hoiho, mo te kaata. He  mea kawe

hou mai no Ingarani, naku ano i kara-

nga atu kia tuia mai mo toku whare

hei hoko ki nga rangatira o Heretaunga.

   E tuia ana nga tera, me nga mea ka-

 toa o te hoiho i tenei whare.

               Na HOURA.



HE TOA HOKO KAANGA, TAEWA-,

        AHA ATU!



  Ko PATIRIKI MARONI

 E  MEA   atu ana kia rongo nga Tangata

     Maori o Ahuriri kua whakaturia e ia

 tona whare i Nepia hei whare hoko Patiti

 (kai hoiho nei), Kaanga, Taewa, me nga

 Kai maori katoa atu—he Aporo, he Ora-

 ngi, he Pititi hoki me nga hua rakau katoa

 atu a te takiwa e maua ai.

   E ki ana a PATIRIKI MARONI kia homai

 ki a ia e nga maori etahi o a ratou kai maori

 e kawea mai ana ki te taone i runga kaata

 hoko haere ai.



   Ko  tona whare hei te taha katau o te

       Rori i te putanga mai Iu te taone kei ho

     mai o te whare o Hawhe.



 He mea ta na HEMI WURU, i te whare ta o te Haaki

   Pei Herara, ki Nepia i te Taitei i nga rua wiki

   katoa—tena rua wiki, tena rua wiki.