TE









                  O   AHURIRI.

      "KO TE TIKA, KO TE PONO, KO TE AROHA. "

No. 4. NEPIA, HATAREI, HEPETEMA   18, 1869. [VOL VI.

       TE KOOTI.

Ko  nga mahi a tena tangata i huaina

ko  te " Kooti, " a ratou tahi ko ona

hoa, ka tata te mutu—ara, ko ia ka

tata te mate. Ehara i te atua, i te

moemoea, i te aha atu ranei o nga

ritenga  maori, i mohiotia ai tona

matenga. Engari  e mohiotia ana i

runga i te whakaaro; i te whakaaro

marama  o te tangata noaiho—akua

nei hoki pono  ai. He  tokomaha

nga  poropiti teka kua puta ki te ao

i etahi whenua; tona mutunga iho

 he mate anake—ka  mutu tonu te

 poropiti e ora ko te poropiti pono. Na,

 ehara a te Kooti i te poropiti pono,

 engari he poropiti kohuru, he poro

 piti hia kai ki te tangata, me te kuri te

 ahua; otira me te poaka marire ano,

 te mea e kai ana i tona hoa whaka-

 poaka ano mehemea ka rokohanga i

 te huarahi e takoto mate ana. Engari

 te kuri he mea whawhai ki tona hoa,

 ka mate ka waiho kia takoto ana ka

 haere ia. Ehara tenei i te hanga

 hou ki a matou  tenei hanga a te

 poropiti teka—i te putanga tuatahi-

 tanga o te ingoa o te Kooti kua

 mohio tonu matou i reira ki te mu-

 tunga. I te takiwa o te Karaiti ra

 ano  i kitea ai tena tu tangata a te

 poropiti teka; puta ana mai i reira

 karanga ana; —"   ko te karaiti au"

 —wairangi  kau  etahi tangata ki te

 whakarongo, muri iho ka mate. He

 nui noa atu nga kupu  ako i roto i

 te karaipiture ki a tatou nga tangata

 o te ao nei kia tupato tatou ki nga

 mahi  a nga poropiti teka, a kaore

 nei  ano kia parau noa tetahi wahi.

 Ina hoki kei a Maka; —" E whaka-

 tika hoki nga Karaiti teka, me nga

  poropiti teka, a ka hoatu e ratou nga

 tohu me nga mea whakamiharo, kia

  whakahengia te hunga  whiriwhiri

  ki te ahei  kia pera. Kia  tupato

  koutou; na, kua korero ke a hau ki

  a koutou i nga mea katoa. " Tetahi

  hoki kei a Matiu; —" He tokomaha

  nga poropiti teka e whakatika, a ka

whakahe ratou i te tokomaha. No

te mea kua hua te kino, kua matoke

haere te aroha o te tokomaha. Otira

ko te tangata e u tonu ana taea noa-

tia te mutunga, ko ia e- whakaora-

ngia. "  Tetahi  tenei kei a Pita; —

" Na, i reira ano nga poropiti teka i

roto i te iwi (ara, nga iwi o mua o

Iharaira), me tenei hoki meake whai

kai whakaako teka i roto i a koutou,

ma ratou e mau mai nga whakapono

whakamate, a ka whakakahore i te

Ariki i ora ai ratou, ka whakapangia

ratou e te mate hohoro. A, he toko-

maha  e aru ke atu ki o ratou tika-

nga whakamate; a ma ratou hoki te

 ara o te pono  e korerotia kinotia. "

 He nui ke atu nga kupu whakatu-

 pato mo tatou i roto i te Karaipiture,

 otira kati nga mea e whakahuatia.

 Kua kitea e matou te pono o aua

 kupu i nga takiwa o muri mai o te

 Karaiti. Kua tokomaha nga poro-

 piti teka kua whakatika i nga wahi

 katoa o  te ao, otira kaore ano kia

 kotahi i ora tonu—te mutunga iho

 o te katoa he mate, ratou tahi ko a

 ratou tikanga. Kua  kitea e tatou

 katoa te mahi a te hunga e haere

 tahi nei i a te Kooti. He oma

 tonu  ta  ratou mahi, e rite ana

 ki te karoro o te moana e noho ana

 i runga i te toka ki te tiaki i te ika

 kotahi e haere kuare noa ana hei kai

 mana, ka oho i te ngaru o te tai ka

 rere ki tetahi toka noho ai koi tino

 ngaro rawa ia i te tai nui—koia te-

 nei ko te ahua tenei o te Kooti, he

 wehi ki te taha Kawanatanga, nga

 pakeha me  nga maori. I te noho-

 anga i roto i te Uriwera ki hai i roa

 ka oma. Ka tae ki Waikato ki hai

 i pai mai tera iwi ki a ia (kua kitea

 hoki tona ahua he parau he kohuru),

 katahi ka hoki kau mai ki Taupo nei

 me te weka e whaia ana e te kuri

 tana omaoma ki nga wahi ngaro ku-

 hukuhu ai. Te taenga mai ki Taupo

 kua tahuri tonu ki te tahutahu i nga

 whare  i tu pito ki raru o te roto, He

               TE WAKA  MAORI  O AHURIRI.

oho anake nga tangata o taua kainga,

mea ana kia hunaia taua ngarara ra-

toa katoa ko ona tangata, e whaka-

kino nei ratou i te motu. Whaka-

tika atu ana hoki a Ngatikahungunu

i a Henare Tomoana, i a Renata

Kawepo—ko   etahi tangata no Wha-

nganui i anga mai i tera taha ratou

                              

ko  Makitanara, e  haere katoa atu

ana ki Tokaanu i te putake o Pi-

hanga te wahine o Tongariro (e kiia

nei e koutou nga maori), Ko te kai-

nga hoki tena i tau ai a te Kooti i

tona taenga mai i Waikato—ko Ro-

toaira tetahi. Ka mutu  no te 9 o

nga ra o Hepetema nei ka haere mai

a te Kooti me  ana tangata i To-

kaanu ka haere mai ki Tauranga (i

Taupo nei ano) ka huaki kia a He-

nare Tomoana  ma, i reira ratou e

 noho ana. Ki hai i kaha te Kooti,

 whati rawa atu  ia kua  tokotoru

 ona tangata mate rawa, kua toko-

 maha  nga  taotu — tokorua taotu

 a Henare, kaore he  mea i mate

 rawa. No muri nei kua tae atu

 nga pakeha hoia o  Nepia nei hei

 awhina i nga maori. Na, no te Ha-

 tarei te 11 o nga ra ka rongona e nga

 tangata o Tapuaeharuru  te paku-

 tanga o nga pu e haruru ana i tetahi

 pito o te moana. Katahi ka whaka-

 tika (i te Ratapu) a te Poihipi me

 Hohepa Tamamutu ka haere mai ki

 te awhina i te taha Kawanatanga.

 Na Tareha, na te Hapuku etahi ta-

 ngata kua riro atu ki reira. Heoi,

      O                                                                                          

 kai te riri tonu pea  tena inaianei,

 kaore ano he rongo kia tae mai. Ka

 mutu ra, kaore he okiokinga mo te

 waewae  o te Kooti. E rite ana ki

 te kupapa i tukua atu i te Aka e

 Noa; —" A  kihai i kitea e te kupapa

 tetahi taunga iho mo te takahanga o

 tona waewae, a ka hoki mai ki te

 aka"—(tirohia a Kenehi. )  Engari

 te kupapa a Noa he manu pai, ko te

 Kooti he manu kino. Ko te Aka o

 te Kooti ko nga kainga o te Ure-

  wera, ki te  tae ia ki reira—otira

  kowai hua ai e tae ia ki reira. Aha-

  koa taea e ia taua kainga apopo ka

  mate tonu ano ki te hiahia te Ka-

  wanatanga  kia tikina. Kua  taea

  hoki taua kainga i mua ra e te Ka-

  wanatanga, na te whakaaro ki nga

  tangata koi mate i te huka i whaka-

  hokia mai ai. Ko tenei e haere ake

  ana tenei ki te Raumati.



  KUA  rongo katoa pea koutou ki te

  Koura  e  korerotia ana kua kitea i

  roto i te toka i nga hiwi i Kaimanawa

  i te takiwa ki Patea, He teina na

Kanara Makitanara nana i kite e ki

ana, a tukua atu ana e taua tangata

etahi wahi o taua toka ki Po Neke

hei tirohanga ma nga pakeha—ka

whakahokia  mai te rongo i reira he

tino koura ia. Kua  mea noa atu

nga pakeha he koura kei taua whe-

nua, a no enei rangi rawa ka kara-

                       

ngatia tetahi hunga hei tuku tangata

ki reira mahi ai, whakamatau ai ki

te ahua  o aua maunga kia kitea te

korenga te peheatanga ranei. He

mea  kohikohi i roto i taua hunga

nga  moni hei utu i nga kai mahi.

 No te taenga mai o nga korero kua

kitea rawatia te koura e taua teina

 o Kanara Makitanara katahi tera ka

hihiri rawa te tokomaha o nga pake-

 ha o Nepia nei kia uru mai ki roto

 ki taua hunga kohikohi. Tiro  atu

 ki te tangata, e rere mai ana me te

                            

 moni i te ringa e mau haere ana—

 ehara i te hanga ake! Te rangatira

 me  te kuare e rere tahi ana ki te

 tari o taua hunga mahi koura ki te

 homai i tana moni kia riro mai etahi

 o nga hua ma ratou, ki te whai hua

 ano ia i te mahinga—katahi ka kitea

 te kohanga o te moni. Te whaka-

                              

 ara i te tuatahi o te hunga nana i

 timata te mahi  kia iti marire he

 moni, no te kitenga i te hiahia, nui o

 te tangata katahi ka karangatia he

 hui, a oti ana i taua hui kia waru

 rau nga hea (nga wehenga) e wha-

 kaaetia hei tangohanga ma nga ta-

                                                  

 ngata. Taki rima pauna mo te hea

 kotahi—pau  rawa ake nga hea ka

 taea te wha  mano  pauna moni.

 Heoi, ka rua tonu nga rangi kua

                  

 pau katoa nga  hea te tango; rere

 ana  te pakeha ki etahi mana, rore

 ana te maori ki etahi mana—he ta-

 ngata ano i rua hea mana, he ta-

       o                                                                *

 ngata ano i toru i wha hea mana.

 Engari i te kohikohinga tuatahi ko-

 tahi tonu pauna i whakatakotoria ki

 runga hi te hea kotahi. Ka pau aua

  moni tuatahi ka kore ano e kitea te

  koura ka tangohia ano tetahi pauna

  a ia tangata a ia tangata i nga hea

  kia ai he moni hei mahi atu ano i te

  whenua. Otira ki te kitea wawetia

  te koura ka whakamutua te tango—



  kei nga koura e kitea ana he utu ma

  nga kai mahi. Na, ki te tupono ki te

  koura pena me tena i te Waihou i

  Akarana katahi te rawa nui ma tatou

  —akuanei hoki nui mai ai he moni

  ma nga tangata i tango hea. Kotahi

                      

  te pakeha i haere atu i konei i Nepia

  ki taua kainga  ki Waihou, katahi

  ka hokona  e ia tetahi hea mana ki

  reira ki te rima pauna; no muri ra-

               TE  WAKA  MAORI, O AHURIRI.

wa  ka hokona atu ano e taua ta-

ngata tana hea, riro mai ana kotahi

    

mano pauna—na  te nui o te koura i

te whenua  i takoto ai tana hea i

pena  ai. Ko  tetahi tangata i riro

mai e rima rau pauna mo tana hea,

ko etahi e rua rau—a he pena  atu

hold etahi. Ko te taina a te Kuini,

ko te Tiuka o Erinipara, kua tango

hea mana i taua whenua, me etahi

rangatira atu i pena  ano. Ki  ta

matou  whakaaro he mea  pai kia

tango a Tawhiao raua ko Manuhiri

          O

i etahi hea ma raua i reira hei pu-

take moni ma raua.

  Ka mutu, heoi te mea e whanga

nei taua " Hunga Mahi  Koura o

Haake  Pei'' inaianei ko te whenua

ko Kaimanawa  kia whakaaetia mai

e nga tangata maori kia mahia. Me-

        

ake  pea kia mutu  te riri ki a te

Kooti e noho mai nei ki Tokaanu

ka tukua atu e te Kawanatanga te-

tahi tangata hei korero ki nga iwi

nona te whenua kia whakatuwhe-

ratia, kia mahia. Ka  whakatakoto

ano hoki he tikanga e riro ai i a ra-

tou etahi o nga  rawa. He mea

tika  tenei   kia  haere  te  mahi

i runga  i te korero marire kia ai te

Kawanatanga  hei tiaki i nga iwi

nona te kainga. Kei poka noa hoki

te pakeha ki reira mui ai ki te mahi

 ka tupu he kino. Engari te mea

 ata whakaae marire kia waiho ko te

 Kawanatanga hei taka waenga, hei

 matua tiaki mo te pakeha raua tahi

 ko te maori i runga i te mahi. Tai-

 hoa matou e korero i tetahi wahi o te

 korero a muri ake  kia timatatia te

 mahi.





 KAI te riri nga tangata o Hamoa

 (Samoa) i tenei takiwa. He tangata

 maori aua tangata; ko tona, ahua,

 me tona reo, me ana ritenga katoa, e

 ahua rite ana ki ta nga maori o Niu

 Tirani nei ano. E waru aua mou-

 tere, ko te ingoa nui ko Hamoa.

 Kei te moana i te taha tuaraki o Niu

 Tirani e takoto una; tona pamamao

 atu kotahi mano e whitu rau maero,

 tae ki te waru  rau. Kei  reira e

 tupu ana te kokonaiti, te orangi, me

 te mano noa atu o nga  kai o nga

                                                

 whenua mahana—he whenua ra hoki

 ia. Ko te moana i reira, me ona wai

 maori, ki tonu i te ika—he ika rere

 ke etahi i to konei ika, he reka noa-

 iho. He whenua kai ia, he whenua

 pai rawa hei nohoanga paitanga mo

te tangata. Whati ana nga peka  o

nga rakau i te taumaha o nga hua

  

kai. Ko  te putake o  te ora kei

reira, engari na te ngakau whanoke

           

o te tangata i whakahe. Te noho

pea ona tangata ka moemiti ki te

ata tupu o te rakau i to ratou kai-

nga, ki te huhua o te manu, o te ika,

o te aha noa atu, ka whakawhetai

atu ki te Atua mo tona atawhaitanga

i a ratou; kauaka, kai te tahuri ki

te riri, kai te tahuri ki te tapatapahi

i o ratou upoko hei kai ma ratou—

kaore hoki e ngata i nga kai huhua i

                                             O                       O

homai e te Atua hei oranga mo ratou.

Ko  te Rongo Pai o te Karaiti kua

tae noa atu ki reira. Te take o to

ratou riri inaianei he whakatu kingi

                                                                                                                                                                                                   

mo  ratou—haere ana te ingoa o te

Kingi haere ana hoki te rongo o te

riri, i kona i konei hoki. Kaore he

kingi o aua moutere i mua ai, e noho

pai noaiho ana nga tangata i raro i

 i                               

te mana o ana rangatira ake o ia hapu

o  ia hapu. No  te putanga o  te

whakaaro  kia whakaturia he kingi

mo  ratou  katahi ka tupu te riri, te

kino noaiho—ka mahue  te kai i nga

                                                                                                 

kai o te whenua raua ko te wai ka

tahuri ki te  kai upoko. Ki ana

 etahi o ratou ko ta ratou tangata i

pai ai me tu hei kingi mo nga mou-

tere katoa, taua waru. Mea  ana

 etahi " kauaka, " engari ko ta ratou

 ke i pai ai me tu hei kingi. Te

 mutunga iho o ta ratou tautohe he

 riri; koia ano tena, ko ta te tangata

 tana hanga  i pai ai, he riri—ta te

 kuri hoki. Kua pai te nuinga o nga

 moutere kia tu he kingi kotahi mo

 aua motu katoa. Kotahi te moutere

 i whakakahore, he hae ki te tangata

 e meatia ana kia tu hei kingi, a rere

 tonu atu etahi ki runga—heoi, tupu

 tonu ake te riri. Kotahi te riringa

 i te tuatahi o nga ra o Apereira kua

 hori nei. I mate  i taua  riringa e

 whitu te kau tangata—i te mutunga

 o te riri ka tapatapahia katoatia nga

 upoko o nga mea tu a kiko. Titiro

 ienei koutou nga tangata whakaaro

 tika, titiro ki nga mahi a Hatana,

 nga whakaaro e kokiritia ana ki roto

 ki te ngakau o te tangata. He ta-

                              

 ngata te tangata i te wa e tau ana te

 marietanga o te ngakau; te putanga

 o te hae raua ko te riri he kuri ia —

 kua kitea hoki e tatou nga mahi a

 te Hau Hau i konei. Ko taua riri

 i riria i Apia, he kainga kei tetahi o

 aua moutere i huaina ko  Opuru

 (Opulu). Kaore  he pakeha i patua,

 engari kua  tuhia te  reta ki  Po

              TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

Hakene kia tukua mai he kaipuke

manuwao hei tiaki i nga pakeha—he

mea tupato noa.



EE WHARANGI TUWHERA MA NGA

        HOA TUHl MAI.



         Turanganui, 24 Akuhata, 1869.

Ki A TE KAI TUHI o TE WAKA MAORI.

  E  hoa me tuku ki roto ki te panuitanga

te tahuritanga o te poti i te 23 o nga ra o

te marama nei. Ka  haere atu i roto i te

awa o Turanganui e ahu ana ki runga ki te

tima, i a te Kira, i te tua ahiahi pouri. Ko

nga tangata i runga i taua poti kotahi te

kau ma  rima — kotahi te tamaiti. Te

haerenga atu o taua poti e nui ana te ma-

rangai o te awa, heoi tahuri ana te poti.

Ko  nga tangata i runga i huihui ratou ki te

taha o te poti, i pupuri ki nga hoe. Ka

kau ki uta tokorua, ko Rangitamekameka

tama a Ahipene Turangi, ko Maka Porou-

rangi—heoi, ka mate  raua tokorua. Ko

nga tangata i mau i te taha o te peti i ora

katoa era. Te  take i ora ai na te poti o te

tima i ahu atu i roto, ka kitea e kaukau

ana ratou ka tikina ka whakaorangia—mei

kore taua poti kua mate katoa ratou.

   Te take o tenei mate ki taku titiro na

te kai i te waipiro ka haere  ka hoe i te

moana—tiro  atu e nui ana te ngaru, haere

tonu. Na HAPE KINIHA.

   [Tae rawa mai tenei reta a Hape kua oti

tera nupepa—no  konei i kore ai e taia wa-

wetia. ]



  TE  WAIROA. —I  te 6 o nga ra o Hepe-

tema ka  takoto te hakari i te Hatepe i te

Wairoa, he mea whakawhetai i te marena-

tanga o te tamahine o Karaitiana ki te tama

a Maraki  (a wai ranei ?) E korerotia ana

e rima rau nga tangata i hui ki taua hakari.

He  tokomaha nga pakeha i tae ki reira, he

me  karanga na o ratou hoa maori. Ko te

kai e ki ana he nui te  kai, he nui te ata-

whai hoki a nga maori ki o ratou manuhiri

pakeha. Koia  ano ra tena. E  tupu ana

te pai i runga i te pai, e tupu ana hoki te

kino i runga i te kino.



   TE MOA. —E   ki ana kua kitea te manu

 o nga tupuna, a te Moa, i Ruahine i te

 ritenga atu ki Rangitikei. Ki ta matou

 whakaaro he parau.



   Meake te Makarini haere ai ki Akarana

 kia kite i nga maori o reira.



   Kua  tae noa atu ki Ingarani te rongo o

 te kohurutanga o te Kooti i nga tangata o

 Mohaka. Kua tae mai hoki nga kupu wha-

 kahoki.



   Ko  te nohoanga o te Kooti Whakawa

 Whenua Maori i Turanga kua mutu—e ono

 nga wiki i noho ai. Kua oti pai nga rohe

 o nga kainga o ia hapu o ia hapu. Kua

 tukua mai ki te Kawanatanga kotuhi te kau

ma rima mano eka o nga whenua o te Hau

Hau  i reira.



  HE  KIWIKIWI. —Kotahi  te kiwi no Niu

Tirani kei Ranana (te tino taone nui kei

Ingarani) e noho ana. Te  wahi e noho

mai nei taua manu he wahi ata hanga na te

pakeha hei nohoanga mo nga manu me nga

kuri o nga whenua katoa o te ao hei mata-

kitakitanga ma te tangata. Kua  te kau

ma waru  tenei nga tau e noho ana taua

manu ki reira, me te whakawhanau tonu i

tana hua kotahi ia tau ia tau—te roa o ana

hua e rima inihi. Ka te kau ma toru nga

tau e noho kau ana ki reira taua manu ka-

tahi ka mau ko te mea taane ka mauria atu

hei hoa mona—engari   kaore noa ano kia

whai punuka.



   Tenei etahi tangata maori te korero mai

nei ki a matou ki to ratou noho awanga-

wanga ki te tai e korerotia ana ka huri mai

i nga ra timatanga o Oketopa. Tenei ano

hoki etahi pakeha kai te pena ano—nga

mea  ano ia e noho ana i te Whataapuka.

Otira ekore e tika kia pawera te ngakau.

Kowai hua ai e pono tenei ki a nga pakeha

tohunga ?  Ahakoa kitea ana e te pakeha

nga mea i runga i te rangi me nga mea i

raro i te whenua, ahakoa riro ana i a ia te

uira o te rangi hei taurereka kawe korero

mana, ahakoa tena, ekore rawa ia e kite i

te whakaaro o te Atua—ko   te mea tena

e ngaro ana i a ia. Ki te paingia e te Atua

kia hurihia tatou i te tai, e pai ana, nana

ano—kei  a ia anake tana whakaaro e mo-

hio ana. Ko tenei kaua te tangata e wha-

kaaroaro, kei te Atua anake he whakaaro

mo  tatou—mo  te mate, mo te ora.



  HE  MUKA. —Kua   nui haere te mahi a

nga pakeha i te muka i nga wahi katoa o te

motu  nei inaianei. I timatatia te mahi i

Akarana, muri iho kua puta haere ki etahi

 atu wahi. I mua ai he taru kino te hara-

keke ki nga pakeha mahi paamu, he wha-

 kakapi hoki i te whenua. Na  te kure

 kaore i kitea te mahinga i kiia ai he taru

 kino. No  te mohiotanga ka kiia he taru

 pai, he mea  whakarangatira i te tangata.

 He tokomaha nga pakeha i tenei takiwa e

 tahuri ana ki te whakatupu i taua hanga hei

 mea hoko moni ma ratou. He mea tika

 kia hokona etahi haro pakeha e nga ranga-

 tira o Ngatikahungunu ka whakahau i nga

 tamariki ki te mahi, Ina te kore ko te

 hanga e haere nei nga tamariki ki nga papa-

 rikauta whakawairangi kau ai.



   HE TUPAPAKU. —Tokorua nga tupapaku

 kua kitea i waenga tahora e takoto ana i te

 taha ki Porangahau. Ko  tetahi he koiwi

 anake—ko  te potae i kore me nga puutu.

 Tokorua nga pakeha i ngaro i mua atu nei

 —a, mohiotia  ana  koia enei. I  mate

 noaiho.



   HE KOROKE —Ko te wahine a Ngairo o

 Wairarapa  kua  mate. E  korerotia aua

                TE WAKA  MAORI  O AHURIRI.

kaore i pai tona taane kia tanumia. Ko te

kawhena  i whakatakototia ai he karaihi te

kopani—he  mea kia marama  ai te titiro a

tona taane ki te kanohi o tona hoa. Tena

te whakatakariri a  tetahi o ana wahine

mehemea  he wahine ke tana—he  tangata

punarua hoki taua tangata i mua. Tena e

pakarutia te karaihi o te kawhena e te mea

e ora ana, mehemea kai te ora ano inaianei.

Otira kai te kore matou e tino whakapono

ki taua korero—he mea kite na matou i roto

i tetahi o nga nupepa pakeha.



   Tena te korero i rongo ai matou e ki ana

 meake a Kawana Kerei hoki mai ai ki Niu

 Tirani. He hoki noa mat, he toro kau mai

 i tona kainga tawhito.



   E  korerotia ana ka tata te tae mai i In-

 garani nga pakeha whatu i te kakahu para-

 nene—te  kahu huruhuru hipi nei. E haere

 mai ana ki o Ngaitahu ki Kaiapoi—ara ki

 Katapari (Canterbury). He  tika hoki ra

 —kati  ano kia whatua mai he kahu mo

 tatou i uta nei ano.



   He  maha nga kaipuke heera nei, me nga

 kaipuke tima, kua mate i nga marangai i

 rawahi i nga takiwa kua hori tata nei. He

 mea  totohu rawa atu etahi i te moana, he

 mea  pae ki uta etahi. Me nga tangata o

 runga hoki he tokomaha i mate, he nui ano

 hoki i ora—na nga poti o uta etahi i wha-

 kaora, ko etahi na nga kaipuke tupono ki

 runga ki a ratou i waho i te moana.





      HE ANA TUPAPAKU.

  KUA kitea he Ana nui ki Rekarana (Rag-

  lan), ara ki Whaingaroa  i te Porowini o

  Akarana. Ko nga korero enei i kitea e

  matou i roto i nga nupepa o Akarana mai.

  Tena  te maunga  kei  reira kei te taha

                                        

  tonga o te ngutu awa—ko Karuni te ingoa o

  taua maunga i taia mai ki te nupepa. I

  era  tau atu kua  kitea e te pakeha ruri

  whenua  tetahi toka nui i tatahi, i te putake

  o taua maunga. He  mea whakairoiro ka-

  toa taua toka, ko te ahua o te mahi kua

  tawhitotia me te mea no mua i mahia ai.

  E rua nga purupuru (mea pohatu nei) me

  te toki e takoto ana i te taha. No naianei

   na te tai i tahitahi atu te oneone i takoto

   ai, a taka ana te pohatu ki tahaki, katahi

  ka kitea te waha o te Ana na te pohatu ra

  i pa. Ka rongo nga pakeha katahi ka tiki

   i nga raiti ka tomo ki roto ki te ana. Ka

   haere tonu ratou ka taea te hawhe maero e

   haere ana ka hoki mai, he mea hoki kua

   tata ki te po—engari kaore i taea te mu-

   tunga mai  o te ana. E  ki ana he teitei

   rawa taua ana i roto, ko etahi wahi i rua

   rau putu te teitei. I teretere katoa  nga

   kahu  o nga tangata i te wai tuturu iho o

   runga. Ko  te wai tuturu mai o runga

   whakapohatu  tonu iho a piri tonu tera ki

   runga tarewa ai. He mano aua mea koha-

   tu i runga e tarewa ana—ko etahi e rima

   te kau  putu te roa. Ka  whitingia aua

pohatu tarewa ra e te maramatanga o nga

raiti, pai rerehua ana tena. Kotahi te toka

nui i roto rawa i te ana i kitea e ratou, he

papa  totika tonu a runga. E  whitu nga

pikitanga kohatu ki taua papa, me te mea

i ata hangaia e te tangata. He puna wai

e koropupu ake ana i te taha o taua toka.

Ka  kitea i taua wahi nga tangata e waru

te kau  ma  whitu kua  kohatutia kotoatia

me  nga kakahu ano  hoki kua kohatutia

ano. Na te wai tuturu o runga i whaka-

kohatuti i aua tupapaku. Ki ana kaore i

mohiotia nga maori o Whaingaroa ki taua

 ana, kaore hoki i mohiotia te iwi nona nga

 tupapaku i kitea ra—nonamata, noa utu

 rapea. I mate pea i te riri, na nga mea i

 ora i kawe ki ro ana. He patunga tapu

 ranei ki ona atua, he aha ranei. E pai ana

 kia tuhia mai  tetahi reta e nga tangata

 maori o  reira kia mohiotia  te pono  te

 pehea ranei o enei korero. Me  tuhi mai

 "Ki  te Kai Tuhi  o te Waka   Maori, "

 kei Nepia.











   PANUITANGA MAHI MEERA.

 KA    tangohia nga pukapuka  hiiri katoa

       ki te Tari pukapuka tuturu i Nepia,

 taea noatia te 30 o nga ra o Hepetema e ta-

 koto ake nei, mo te kawenga i nga Meera

 i waenganui o nga wahi kua whakaaturia

  i raro iho nei timata i te 1 o nga ra o Ha-

  nuere 1870, tae noa ki te 31 o nga ra o

  Tihema  1870, ko aua ra ngatahi.





Nga kainga o haeretia ai. Nga taima e haere

                                                                            ai.

   1 Nepia ki Porangahau...... Kotahi haerata-

                                   nga i roto i to

                                   wiki kotahi

   o Waipureku  ki Pourerere...... „      „

   3 Hawheraka ki te Kereru......

   4 To Aute ki Patangata...... „

   5 Waipaoa ki te Ruataniwha...,,

   

   7 Nepia ki Pekapeka......... 

   8 Nepia ki te Wairoa me Turiroa       

    9 Wairoa ki Turanga......... I roto i nga wiki

                           e rua

   10 Nepia ki Miani............ E toru haerenga i

                                     roto i te  wiki

                                   kotahi

   11 Nepia ki Miani............ Kotahi haerenga i

                                    te ra kotahi

   12 Te Tari i Nepia ki te Whata-

      apuka me • nga Meera hoki

       haere ma runga kaipuke... I nga ra katoa



     Me takitahi he pukapuka mo enei meera

   katoa, e kore hoki e whiritengatia nga awa

  whakawhitianga e te Kawanatanga.

     Mo  nga ritenga katoa atu o taua mahi,

   me haere ki nga tini kaitiaki tari pukapuka

   i roto i tenei Porowinihi.

     Me whakaatu i waho i nga pukapuka ka-

   toa, " He pukapuka mo te meera 1, 2, aha

   atu ranei tona nama, " me tuhi hoki ki te

   Tino kaitiaki o te Tara nui i Poneke.

              Na PITA PAAKA,

           Tino Kaitiaki o te Tari i Nepia.

   No te Tino Tati Pukapuka,

        Nepia, Akuhata, 1869.

               TE WAKA  MAORI  O AHURIRI.

WHAKARONGO         MAI!

     WHAKARONGO MAI!!





HE   PANUI   atu tenei ki nga Rangatira

     me nga Tangata Maori noa atu o Ne-

pia, o nga wahi ki uta hoki, na to ratou hoa

na



   PERERIKA TATANA

kia rongo ratou ki tana whakaaro. He ti-

tiro nana ki te mahi a nga tangata maori

katoa e haere tonu mai ana ki tona whare

hoko  ai, na reira ia ka mea kia tiki tonu ia

i nga tu hainga



  E PAINGIA ANA E NGA MAORI

hei hoko mana ki nga tangata.

   Ko nga mea katoa kei tona Toa e pu

ana. Ko te hoko he hoko ngawari, ke nga

hanga  he hanga pai. Hei aha i korerotia

 ai te whare kua mohiotia e te katoa.



       Haere mai, whakamatauria.

   Heekipiri Rori, Nepia,

      Hurae 14, 1869.







   TENEI TE TAONGA!

 TENEI  te taonga kei au e tu ana, ara

   ko aku tera hoiho, ko aku paraire,

 ko te tini noa atu o nga hanga mo te

 hoiho, mo te kaata. He mea  kawe

 hou mai no Ingarani, naku ano i kara-

 nga atu kia tuia mai mo toku whare

 hei hoko ki nga rangatira o Heretaunga.

   E tuia ana nga tera, me nga mea ka-

 toa o te hoiho i tenei whare.



              Na HOURA.

 HE TERA!  HE TERA!!



100 TERA HOIHO he mea hou tonu

     katahi ano ka tae mai. He mea

taane etahi, he mea tamariki etahi. He

mea tino pai rawa etahi, ko nga utu he iti

noa ana.

  He  Paraire etahi, he Wipu, he aha noa

atu, kei te



    WHARE O RANANA

                i Nepia.





       Haere mai  koutou kia kite.

                Na RAWHE.

HE TOA HOKO KAANGA, TAEWA,

        AHA ATU!





  Ko PATIRIKI MARONI

 E  MEA   atu ana kia rongo nga Tangata

     Maori o Ahuriri kua whakaturia e ia

 tona whare i Nepia hei whare hoko Patiti

 (kai hoiho nei), Kaanga, Taewa, me nga

 Kai maori katoa atu—he Aporo, he Ora-

 ngi, he Pititi hoki me nga hua rakau katoa

 atu a te takiwa e maua ai.

   E ki ana a PATIRIKI MARONI kia homai

 ki a ia e nga maori etahi o a ratou kai maori

 e kawea mai ana ki te taone i runga kaata

 hoko haere ai.



 Ko tona whare kei te taha katau o te

      Mori i te putanga mai ki te taone kei ko

      mai  o te whare o Rawhe.





 He mea ta na HEMI Wuru, i te whare ta o te Haaki

   Pei Herara, ki Nepia i te Taitei i nga rua wiki

   katoa—tena rua wiki, tena rua wiki.