TE









                O   AHURIRI.

     "KO TE TIKA, KO TE PONO, KO TE AROHA. "

 No, 7. ]      NEPIA, TAITEI, HURAU   27, 1871. [Vol. VII.

HE KUPU ATU ENEI KI NGA HOA

           TUHI MAI.



HE  maha nga. reta kua tae mai he kororo i

nga mahi a nga Hau Hau, i te hui hoki ki

Kawhia, i nga ki a Tapihana, i to aha noa atu

hoki. E pai ana kia ngaro nga mahi kuare

a te Hau Hau. Hei aha kia whakanuia ki

te panui ?

  Ko Hori Nia Nia e ki ana kia panui matou

ki nga pakeha kia kati ratou to hoko totara

ki nga maori—e hoko tahae ana hoki etahi

maori i nga totara o tona wahi. Ekore rapea

e rongo te pakeha ki ta matou panui. Ehara

hoki i te pakeha te he—kaore hoki ia e mohio

ana  nawai ranei nga rakau nawai ranei.

Engari  ka tahae te tangata i nga rakau a

Hori mana marire o whakawa aua tangata i

roto i nga Kooti Whakawa. Ko te tikanga

 tena.

   E ki ana a Rutene Tainguru o Te Wairoa

 he moni nana kua tae mai ki a matou i te 11

 o nga ra o Mei kua hori nei. Kaore he moni

 i tae mai ki a matou—tera pea kei te tangata

 i homai ai e ia.

   Ko te hoiho rahopoka i a Te Watene Toro-

 mata me panui ia ki to nupepa pakeha kia

 mohiotia e nga pakeha. E ki ana he penei

 te parani i te peke katau RR—te mea i to

 kaki katau he penei P.

   Ko Te Peeti To Awe Awe e tuhi mai ana i

 Puketotara i Manawatu kia panuitia e matou

 ona whenua e hiahia ana ia kia hokona ki to

 pakeha. Engari mo panui ia ki te reo pakeha

 ki roto ki nga nupepa pakeha o Po Neke kia

 mohio ai nga pakeha.

   E ki ana a Te Kepa o Tuhourangi i mahue

 e ia i tera tau tetahi hoiho Id Tarawera. To

 parani kei te peke maui he PE; ko te whiore

 he mea poro; ko to kara he tu a pouri. Na

 Perenera Tamahiki  o Ngatitekohera taua

 hoiho—he toti no to waewae i mahue ai. E

 ki ana i kitea ki Nepia taua hoiho i mua nei.

 E mea  ana te tangata nana mehemea kei

 nga maori o Heretaunga taua hoiho me tuhi

 atu ki a ia. Mana  e whakarite te tangata

 tiaki ki te mea kaore i whanakotia.

    Tenei kua tae mai te reta a Porikapa o Wai-

 paoa he whakamihi ki tenei taonga ki te nu-

 pepa hei kawe  i nga korero a te tangata ki

 nga wahi katoa. Kati he kupu e panui atu

  ko tenei.





 I KORE ai e puta te Waka Maori i nga

 wiki kua taha atu nei he raruraru na te

 Kai Tuhi i ana mahi ke atu. Kua timata

 e ia te mahi i era wiki, no tona haerenga

 ki Tamaki ka mahue. I haere ia ki te

 korero ki a Ngatimotuahi kia hui mai ki

 Te  Takapau ki te whakaoti i te korero

 hoko i taua whenua ki te Kawanatanga.

 Ko te 26 o nga ra o te marama te ra mo

 taua hui. Hei tenei Parimata i a Akuhata

 nei te wehea ai ki ia wahi ki ia wahi o te

 motu nga moni i tikina ki Ingarani hei

 hanganga Rerewei. No konei i mea ai a

Omana  kia tao rawa ki te wa o te Parimata

kua oti a Tamaki, kia homai ai hoki nga

moni mo nga Rerewei o tenei takiwa.





  TE HUI KI TE WHETU.

Ko Raka kua hoki mai i Akarana,

na runga tima mai. I haere ia ki

Taupo i tona haerenga atu i Nepia

nei, he haere ki te hui o Ngatirau-

kawa ki te Whetu. Ona hoa i haere

tahi atu i a ia i Taupo ko Te Poi-

hipi Tukairangi, ko Hohepa Tama-

mutu, ko Reweti Te Kume, ko

 Perenara, ko Te  Herekiekie, me

 etahi atu. Nga mea  o Rotorua i

 haere atu i a ia ko Paora Te Amo-

 hau, ko Kihipana, ko Arakatere, ko

 Irai Tapihana, me etahi atu. I tu

 te hui i te tuatahi 1d te Whetu:

 kaore i oti te korero i reira—muri

 iho ka hui ano ki Te Waotu i Pate-

 tere. Nga  rangatira o  Ngatirau-

 kawa i tae ki reira ko Hori Nga-

 whara, ko Mita, ko Maihi Te Uata,

 ko Ranginui, ko Maihi Te Ngaru,

 me Pita Koko, me etahi atu. No

 te taha Kingi i Waikato  etahi  ta-

 ngata i tae  ki taua hui, ara ka

 Tumuhuia, ko Heta, ko Watene Te

 Hiku, ko Iraia Te Kaparoa, kowai

 atu tangata. Hui katoa nga tangata

 o taua hui ka taea te 200. Nga ra

 i hui ai ko te 3 o Hurae tae ki te 7.

 Ko  Waikato i ki he tango i nga

                                                                             -

 whenua a Ngatiraukawa te tikanga

 a te Kawanatanga i hiahia ai ki te

 mahi rori: ki uta. Ka mea a Te

 Poihipi me nga tangata o Taupo kua

 whakatuwheratia e ratou to ratou

 kainga ki te pakeha kia mahia nga

 rori, a ki hai i waiho e te Kawana-

 tanga hei tikanga tango i o ratou

 whenua. Ta ratou i mohio ai he pai

 ta te Kawanatanga tikanga i tohe ai

 kia whakakorea te Aukati—he mea

 kia tau te marietanga me te whaira-

 watanga ki runga ki te whenua. I

 mea ratou ki a Ngatiraukawa kia

 kaua ratou e porangi ki te whaka-

 rongo ki ta  Waikato  tikanga—na

 nga tikanga pohehe hoki a taua iwi

               TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

i riro ai a Waikato. He tikanga

whakangaro whenua  te tikanga a

Waikato. Heoi, ko te otinga o te

korero i oti ai ko  te aukati kua

whakakorea—ara  ko te aukati i te

huarahi e takoto atu ana i te Niho o

te Kiore haere atu i Tokoroa tae atu

ki  Kempiriti. Inaianei ka haere

noa  atu te tangata ma reira, kua

tuwhera  te huarahi. E  pai ana

tenei. Ki a tatou ki nga  tangata

 mohio hemea kuare rawa tena mahi

 te whakakati i nga rori. I katea ra

 hei aha ? He awhi tonu rapea nona

 i tona mohoaotanga, he whakakore i

 te ora me te tika me te maramatanga

 mo te tangata. No nga whakatu-

 puranga kua hori ena tu whakaaro,

 no te po tonu atu—ko tenei e haere

 ake ana te wa o te matauranga raua

 ko te maramatanga. Kotahi hoki,

 me whakaae taua iwi a Ngatirau-

 kawa  kia mahia paitia, nga rori i tona 

 kainga, me tahuri hoki ia ki te mahi

 pena me nga tangata o Taupo—ka-

 tahi ia ka tika.

   Ko  Ngatiraukawa, hoki ki Otaki

                    o

 kua kite i tetahi wahi maramatanga

 mo  ratou i tenei takiwa, inahoki te

  reta a Matene te Whiwhi  i patua

  mai i te waea ki a Te Makarini ki

  Nepia nei, ara. —

                       Hune 7, 1871.

  KI A TE MAKARINI O TE TAHA

                MAORI NEPIA.

    Ko taku kupu mo Hori Ngawhare raua

  ko Maihi te Ngaru, kua tapu nga wha-

  kaaro o nga Hau Hau o konei o Ngati-

  raukawa, o Ngatiawa, kua hui katoa mai

   ki roto ki te Kawanatanga. Ko Wi Hapi,

   ko Ngawaka, ko Heremia, kua tukua ki a

   perehitea ki te nupepa ta ratou kupu.

              Na MATENE TE WHIWHI.

  —Kaore   ano kia tae mai taua ko-

   rero ki a matou. Kia  tae mai ka

   perehitia atu.



    TE RIRI KI O WI WI.

   I TA matou waihotanga i te korero o

   te Hiri a Wi Wi i tera nupepa e

   whawhai ana te Kawanatanga ki nga

   hoia e rua rau mano o te hunga tutu

   i roto i te taone i a Parihi—ko te

   Puruhiana  e matakitaki kau  ana.

   Ko  tenei kua tae mai nga korero i

   muri nei, ko Parihi kua taea e te

   Kawanatanga, kua mate te hunga

    tutu—kohuru. E rima nga ra e riri

                                                        

    ana ki taua taone, no te 25 o nga ra

    o Mei ka taea. I te riri ano i muri

    iho tae noa ki te 28 o nga ra o Mei,

    a mutu  ana i reira te riri—ka riro

    hoki i te Kawanatanga te kaha. Na

    te Puruhiana  i tiaki nga huarahi

    koi puta te hunga tutu me ona ra-

    ngatira. Te  tino rangatira o nga

            

hoia o taua hunga kua mate. I te

mutunga  o te riri e korerotia ana

kua kapi katoa nga rori i roto i te

taone i te tupapaku e tawhetawheta

ana—e  rua te kau mano o ratou i

hopungia oratia e te taha Kawana-

tanga. He hunga  kino rawa ko-

huru rawa taua hunga i riri ki te

Kawanatanga. No to ratou matenga

 ka puhia e ratou nga mea e noho

 herehere ana i a ratou; ko te Pihopa

 o Parihi tetahi me nga  minita te

 kau ma rima—ka  rite ki te Hau

 Hau, me tona mate hoki. No te

 kitenga ka kaha te Kawanatanga ka

 tahuri ratou ki te tahutahu i nga

 whare pai o te Kawanatanga, nga

 nohoanga o nga rangatira o mua iho,

 me nga mea whakapaipai atu o te

 taone—ko a ratou wahine ki te wha-

 kahau kia pera. Ki hai i kino taua

 taone pai ra i a te Puruhiana; tukua

 mai ki a ratou ake ano katahi ka

 kino. E  rima te kau  mano  nga

 taane me nga wahine me nga tama-

 riki i mate i roto i nga whare i ta-

 huna e taua hunga tutu i to ratou

  whatinga—he  mea riringi ki te hinu

  raite i ka ai. Inaianei e hopuhopu-

  ngia ana ratou e te taha Kawanata-

  nga, e puhia tonutia ana nga taane

  me  nga wahine—ko  nga wahine

                                                                               

  hoki nga mea tino kino, Te mahi

  a nga hoia a te Kawanatanga he a

            O                                                       O

  i aua  tangata, nga taane me nga

  wahine, me  te rahui hipi e aia aua

  ki te wahi hei patunga—ka  tae ki

   reira ka taiparatia te pupuhi, ka pu-

  puhi tonu a mate katoa. Nga mea

   e oraora ana i raro i te whenua, ki

   hai i ata mate, ka pupuhi haere ki te

   pitara kia mate. E   mea   ana

   mea  ake puta  ai he  mate  ki

   Parihi i te haunga o te tupapaku.

   Ko   tenei kua  mutu   te  riri,

   kua tau te marietanga 1d runga ki a

   Wi Wi. Ko te mahi a te Kawana-

   tanga inaianei he whakahaere tika-

   nga e pai ai e ora ai te iwi i roto i

   nga mate nui o tenei takiwa kua

                 hori nei.



   HE WHARANGI TUWHERA MA NGA

          HOA TUHl MAHI.

                      Rangitikei, Hurae 1.

   KI A TE KAI TUHI O TE WAKA MAORI.

      E  boa tena koe. He  kupu tuku atu

    tenei naku kia rongo nua koutou ko nga

     tangata maori o Heretaunga ki te tautohe

     a Ngatiapa me nga iwi o Whanganui. I

     tautohe ratou ko Ngatiraukawa mo tetahi

    whenua ka Horowhenua. Kei reira a Te

    Kepa raua ko Kawana Hunia. Kua wera

     nga whare a Ngatiraukawa i a raua—i

     mahue huki te kainga i wera ai. (I tahuna

              TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

marire pea, i peheatia ranei). E ki ana te

Kepa raua ko Hunia ki te hoki mai a Nga-

tiraukawa ka peia ano e raua. Kaore au

a tino mohio ana ki te tikanga o te tautohe

a nga iwi ra—kia mohio au ka tuhi atu ano.

He mahi  porangi tenei na nga tangata o

konei. Kaore  e tika kia toto te tangata i

runga i te mahi pera me a ratou; engari

ma te whakawa e mahi e whakaoti te raru-

raru. Akuanei ratou ka ngangare noaiho,

ko wai ka mohio ki te roa, muri iho ka

tahuri ki te whakawa—ma tena e whakaoti

te whenua  ki nga tino putake nana. E

rongo ana au ki te tangata ko tetahi o nga

kaha o te whenua i waenganui o Rangitikei

o Manawatu kua he—ara ko te whenua i

tautohetia e Ngatiraukawa raua ko te Ka-

wanatanga. Kia ata mohio au ki taua Le

ka  tuhi atu ai.

                    Na to boa

                 Na HOANI TIWINI.

   [He pakeha nana tenei reta no Rangi-

 tikei. ]



              Taha Huarahi, Hurae 1.

KI A TE KAI TUHI o TE WAKA. MAORI.

   Tena koe. I rongo au he mea pai ki a

koe to tuku korero atu mo roto i te Waka

 Maori. Koia au i tuku atu ai i nga korero

 e mau i raro iho na.

                     Na to hoa,

                 Na TE REO MAORI.



         Taha Huarahi, Hurae 1, 1871.

   He rongo i puta mai ki tenei takutai. I

 etahi wa i pahemo ake nei i tu Te Kouti

 Whenua Maori ki Tauranga ki te whakawa

 i nga whenua i tonoa e etahi o nga tangata

 o te iwi e karangatia nei ko Te Arawa kia

 whakaputaina ki a ratou he Tiwhiketi e te

 Kawanatanga. A, i te haora i tika ai hoi

 nohoanga mo te Kouti ki te mahi i taua

 mahi Le tini te tangata, te wahine, te tama-

 riki, i hui mai ki roto ki te whare whakawa.

 A, e kiia ana i te whakaputanga a te Kouti

 i tana kupu whakatau   mo  tetahi piihi

 (kaore i rongona te ingoa o te piihi) ka nui

 te tutu o etahi o nga hapu o taua iwi, me

 te whakararuraru i te Kouti na ratou nei

 ano i tono kia haere atu. A ki taku wha-

 kaaro, kua tae ano hoki pea be tono ma

 etahi tangata o aua hapu i whakararu ra ki

 te Tumuaki o taua Kouti, i muri mai o ta

 ratou whakararunga, kia tu ano he Kouti

 Whenua  ki to ratou takiwa.

   Na, mehemea kua tae ano, mo reira ahau

 ka mea atu nei: —"Iwi kuare! Te ma-

 hara ai koe he whakararu kau tau mahi i te

 Kouti Whenua  e whakanuia nei e era atu

 iwi, a kaua ano koe e tono kia hoki atu lu

 to takiwa  whakaitia ai. " Tena ra to iwi

 mahara kore ! Kai whea ranei ona ranga-

 tira, le korero ai ki tona hapu ki tona hapu

 kia mutu ai te tono ki te Kouti kia hoki

 atu ano ? Ara ranei. Te kite e whakahe

 ana  ratou ki ta te Kouti mahi, ka whiri-

 whiri hoki ra i etahi tangata o ia hapu o ia

 hapu o roto ano i a ia, ka whakatu ai hei

Runanga whakawa i o ratou whenua kia

oti pai, hei reira ka tona ai ki te Kawana-

tanga kia hoatu he Tiwhiketi whakatuturu

ki a ratou. Tena ko tenei e whakahe ana

ki te Kouti, e tono ana hoki. E nga ra-

ngatira, kaore ranei koutou e whakama ki

tenei mahi a koutou ko o koutou hapu ?

            Na  to koutou boa

               Na TE REO MAOEI.

   [He mea tuhi mai tenei reta ki a matou

i  te  " Taha  Huarahi" —  he   kainga

tangata   ranei  tena, he  kainga   kiore

 ranei ? Ka mutu  tou te ingoa i wha-

 kaaturia mai ko "Reo  Maori. "   Ki to

 matou tikanga e pai ana kia tuhi noa atu te

 tangata i tana ingoa e pai ai ia i roto i ana

 panui. Otira me whakaatu pono mai tona

 ingoa tupu ki a matou—ehara i te whaka-

 atu mai hei panuitanga atu, engari Lei ma-

 tauranga ano mo  matou  kia mohiotia ai

 he tangata tika be tangata pehea ranei. Me

 te mea i roto tonu a " Reo Maori" i taua

 Kouti i Tauranga  e titiro ana ki te mahi

 whakararu a nga tangata, te tu o ana ko-

 rero. Ehara  pea i te " rongo puta atu ki

 tena takutai" i rongo ai ia, engari Le kite

 tonu nana. ]



      Rakarana (Raglan), Mei 25, 1871.

 KI A TE KAI TUHI O TE WAKA MAORI.

   E  hoa. He korero tenei no te hui a te

 kupapa i haere ki te tangitangi mo Hori Te

 Waru, he rangatira no Ngatipakura. I  te

 9 o nga ra o Mei nei ka haere taua hui.

 Hupeke rawa taua kupapa e 400 to haere

 raro, 102 te eke hoiho. Ka  tae ki  Mota-

 kotako. I te 10 o nga ra ka hui te Kawa-

 natanga, ka mea kia kaua e whakaputaina

 taua hua ki Kawhia. Te  take, he wha-

 kaaro na taua Kawanatanga maori kei tae

 mai nga tangata kohuru ki reira. Whaka-

 aturia mai ana e nga Hau Hau i te kohuru-

 tanga o Manukau ka tae a Tati Whare-

 kawa ki te tono i aua kai kohuru; heoi,

 kihai a Manuhiri i whakaae, hoki pouri

 mai ana Tati Wharekawa—he tamaiti ia na

 Hori te Waru. Heoi, ka  whakaaetia i

 konei taua hui, ka haere i te 12 o nga ra.

 Ka  tukua mai te kai i reira he tini noaiho.

 I. reira ka mea te Kawanatanga maori kia

 haere ratou ki te arahi kia pai: ai te haere

 kia pai hoki te hoki mai—whakaae   ana

 ratou. I te 13 o nga va ka tae ki te Wai-

 roa—ka   pa mai te karanga a tera. Ka

 whakapaia te haere o te hui. Ka whiua te

 haere raro ki mua. ko te haere hoiho  ki

 muri—ano  te pai te ahuareka ki ta te maori

 titiro. Ka tae atu, ka tangi tonu  ki era

 mate. Ka mutu ka tukua mai te kui he

 tini noaiho—e ono te kau nga poaka. I te

 aonga ake, te 14 o nga ra, ka tukua mai ko

 te Kirikiri, I taua ra ku turia to korero e

 tera—ko  te korero mo te Aroha, whenua i

 Hauraki. Ka mea mai te Hau Hau: —•

 "E, te kupapa—kaua  e haere ki te Aroha.

 Kei au taua whenua. E noho i tou wahi i

 Waikato. Me  Ngatimaru kupapa, kaua e

 rere ki runga—kei te Kingi tena whenua. "

 Ka  whakatika atu a NINI KUKUTAI, ka

                  TE WAKA  MAORl  O AHURIRI.

 mea: —"I   a koe  katoa te motu  nei?

 Taranaki, Ahuriri, Akarana, Waikato—i a

 koe katoa?   Rere—heoi  ano tou mahi

 tika he rere ki nga maunga, he kohuru, he

 mahi i nga mahi kino. " Ka mutu nga ko-

 rero ka turia mai te kanikani a ten. Ko-

. tahi rau pea nga mea i tu ki taua mahi—

 haere mai nga karu, mo nga niho, me nga

 ringa, he pai rawa ki to te maori titiro. E

 rua pea haora ka mutu taua mahi. Te 16

 nga ra—katahi ka haere ki Kawhia. Ka

 tata ki te wahi hei nohoanga ka pa te ka-

 ranga a tera; haere atu ana tenei. I pai te

 haerenga atu. Ka tae, ka mutu te tangi,

 tuku tonu mai te kai a tera. Aoake ka

 tukua mai  te  Kirikiri. He tini te kai.

 Mutu iho ka  tutungarahu tonu atu—ka

 noho ki raro. Kei runga ko tera ko TATI

 WHARERAWA, e poroporo ake  mai ana.

Kei runga no te Ture, ko WI PATENE—mo

aitua tana. Kei  runga no  tera ko TE

TAPIHANA. Mo  aitua i mua—ki hai i roa

 kua wahi ki to. hoari. Ko tana ano tena

akeake—e  ora ana a Tawhiao o nga mano

ekore e mau te rongo ake ake. Kei runga

no te hui, ko HAKOPA TE KOTUKU, ka mea:

—"E    hoa e te Tapihana, kia ata kai i te

kai, kia horomi pai, kei mau i to kaki koi

pakia koe e te mate kino. " Kei runga no

tera ko PIKIA: —"Te  pakanga e!  E  te

pakanga!  E  ora ana a Tawhiao o nga

mano, ekore e mau te rongo. " Kei runga

ko TE AWAITAIA: —" E hoa. I pena ano

to hanga i Waikato. E  ki atu ana kia ata

noho, e tahuri ana mai koe ki a hau ra.

Waikato  ra, rere! E  ngaromia  mai  e te

kohu. "  Koi runga no tera, ko TE TAPI-

HANA: —"Whakarongo   mai e te Kupapa.

Kei te kuhu taku hoari; kei te Kori ka

 maunu, kei te Huri whenua ka ara. Inai-

 anei kei te kohu, taihoa ka ara. E pai ana

 kia mate a Manukau, nana i tahae. I ruri

 ia i waho o te raina kua oti te whakatakoto

 o te Kawana. " Kei runga ko HEPATA: —

 "E hoa ma, he kupu lend ki a koutou, ki

 nga Hau Hau. Homai a Nukuwhenua, te

 kai kohuru kiu mutu  ake te raruraru—

 homai inaianei. " Ka utua mai e tera: —

 "Me  haere atu koutou ki te tono ki a

 Manuhiri. Ehara  tena mahi i katoa—

 engari na nga kai kohuru ano. " Ko HONE-

 TEONE—Ko  taua kupu ano. Utua mai ana

 ki te tae atu te kai tiki i nga kai-—kohuru,

 heoi kua whawhai tonu atu. Heoi te ko-

 rero. Mau  o ta ki te Waka  Maori kia

 rongo r. ga tangata.

            Na HEPETA TURINGENGE;.

   [Ko  tenei reta kua tae noa mai. He

 kore nupepa i taua takiwa i kore ni e taia

 atu. Ko  tenei e panuitia ana kia kite nga

 tangata i te tohe a ena tangata ki te kino. ]



         Tapuaeharuru, Hurae 18, 1871.

 KI A TE KAI TUHI O TE WAKA MAORI.

   E boo, tenakoe. Mau  e tuku atu enei

 korero o to matou haerenga ki Te Whetu

 Matarau   wahi o Patetere ki te huihui  a

 Maihi Tu Ngaru, hei hui mo te Hau Hau

me  te taha Kawanatanga. Koia tenei nga

iwi i tae ki taua hui: —Ko Ngatituwharetoa

•—ko  Hohepa Tamamutu, ko te Poihipi

 Tukairangi, Paurini te Rangimohunehu,

Hitiri Paerata, Kingi Herekiekie, Reweti

te Kume, Perenara Tamahiki, me te iwi

katoa. Ko Raka te tumuaki o taua hui.

No  Te  Arawa ki a Ngatiwhakaue—ko

Paora te Amohau, ko Ieni te Tapihana me

etahi atu o ta raua iwi. No Tuhourangi—

ko  te Manihera Te Hina, Irihei Korokino,

me etahi atu. No Ngatiraukawa Hau Hau

—ko   Hori Ngawhare, Te Aranui Pare-

kawa, Taupiri Parekawa, Mita Honoiti, Te

Ranginui Kaikoiwi, Iraia te Waru, te Pae-

rata, te Aurei, me te iwi katoa. No Wai-

kato—ko  te Tumuhuia, ko te Watene te

Kati, me etahi atu o te iwi. Ko nga ra-

ngatira katoa tenei o te taha Kawanatanga

me te taha Hau Hau nana i whakahaere

nga korero i roto i te Komiti. Ko nga

kupu  a nga rangatira o te Kawanatanga kia

whakamutua  te mahi Kingi o Ngatirau-

kawa me  te mahi Hau Hau; kia tahuri

mai ki te taha pakeha; kia uru mai ki te

ture marama o te Kuini me te Kawanata-

nga o tenei motu kia tika ai te whakahaere

i te oranga mo te tinana o te tangata, me te

whakahaere i te tikanga mo nga whenua,

kia whai taonga ai te tangata. Tera atu te

nuinga o nga korero o te taha Kawana-

tanga.

  Na  nga rangatira o te Hau Hau—Ka-

hore ratou e pai ki te pakehatanga me ana

mahi katoa i tenei motu. Ko nga  mea

whakamate a te pakeha i te taha maori ko

te Rori, ko te Waea, ko te Meera, ko te

Ruri whenua, me nga Reti, rae te Hoko

whenua, me te tini noa atu o nga raweke a

te pakeha.

  Ko te kupu whakahoki a te taha Ka-

wanatanga i ta te Hau Hau—Katahi ano te

iwi kuare ko te Hau Hau. Me aba ano

koa  te porangi. Ko  te Hori, he taonga

tena rao nga maori me nga pakeha. Ko te

pai o te Rori he moni te utu mo nga kai

mahi; tetehi ka puta nga kaata ki te tiki

taongo, kai, ki nga taone—otira  tera atu

nga painga o te Rori. Ko  te Meera, he

painga kei roto i  tena—he  kawekawe

pukapuka ki tona whanaunga kia kite i te

aroha—otira  i te tini o nga mea e kawea

ana e te Meera. Ko te Ruri whenua, he

taonga nui rawa tena. Kia oti nga whenua

te ruri ka tukua ki te Kooti Whakawa,

katahi ka mohiotia te whenua o ia tangata

o ia tangata, o te tutua o te rangatira; ma

kona ka tuku ai ki te Reti ki te Hoko kia

whai rawa ai te tangata ki runga i te Heti i

te Hoko i tana wahi iti hoi oranga mo ana

tamariki me ana wahine. Otira he nui ano

nga  korero. Hai aha ma te Hau  Hau.

Tona  pirangi kakahu tatara koka, be paru,

he aha noaiho. Maumau   te korero  ki

tenei iwi ki te Hau Hau. Ko te Reinga

tonu tana tohe; kaore e tohe ana ki te ao

marama. Tenei te waiata a te Kingi Ma-

 tutaera i waiatatia i taua hui, he tangi mona

 ka mahuetia e ngu iwi i piri ki tona mana

                 TE WAKA MAORI  O AHURIRI.

kua rere ki te taha Kawanatanga. Koia

tenei te waiata e mau i raro nei, ara: —

Taku waka unua i te Rau ra koe o te Rangi,

    i te Kau ra koe o te raro e.

Kua  tere tapatahi tenei, ko te tawai kau o

     raro e.

Kei whea koa nga Rauawa i mau ai to tua

    taka e—

Koua  pae ra ia i te tai, he tai pukahu, be tai

    marangai e.

Eo te waka tonu ia ka pae, ka koha ra ia i te

    hau e i.

He mea mahue  e i, a tenei i te tuaheka o te

    po e—

Ka  puaha tonu roto i a hau, he haehae naku

    i te Pou e—

 He wera tenei ka mau i te haeana e au tarera

       e i.

 Ko te ngakau tonu ka mate, ka pokaha noa i

     konei e i.

 Ka mutu te waiata me nga korero.

       Na to hoa

              Na TE MATAURANGA.

   [He mea he ki a matou kia hunaia e te

 tangata tona ingoa. Engari ka tuhi mai te

 tangata me whaki mai i tona ingoa, ka kore

 ekore hoki e panuitia atu tana reta a muri

 ake. E  mohio ana  matou na  Perenara

 Tamahiki  tenei reta—na wai ranei. ]





    Ko te pa o Tareha i Te Waiohiki i pau

 i tetahi i te Rahoroi te 22 o Hurae nei. Ko

 te whare Runanga, whakairoiro nei i ora.



    Kua panuitia e Hone Wamora ona hanga

 mo  te hoko i tetahi wahi o tenei nupepa.

 Kua  tae matou ki te titiro i nua hanga, a

 kite ana matou  Le tika kei a ia—he nui

 rawa te pai o aua taonga, he iti ano te utu.

 Ko  te tangata e hiahia anu ki te boko kahu

 mona me hohoro mai ki te taone, no te mea

 ekore e inaha ona wiki ki konei.



   E rua te kau ma wha nga Hau Hau i

 tukua mai i te whare herehere i Weretene i

 runga i te tima i a te Rangatira—no  te

 Parairei te 21 o nga ra o Hurae nei i u mai

  ai ki Nepia. I hopungia aua  herehere e

 Meiha Kepa raua ko Meiha Rapata i mua i

  Waioeka  i Opotiki. E  whakahokia  ana

  tenei aua tangata ki Opotiki ki a Wiremu

  Kingi o Ngaitai noho ai. Tokoono o aua

  herehere kua kawea atu ki Otakou whaka-

  mahi ai ki te kuru pohatu. Ko nga mea

  tutu rawa era i kawea ki reira.



    Kua  oti i tenei tau te tatau i nga pakeha

  katoa o Niu  Tirani. Hui  katoa o  nga

  moutere e rua koia tenei: —E   rua rau e

  rima te kau ma whitu mano, kotahi rau e

  rua te kau ma wha (257, 124).



    He te tekau ma wha o nga ra o Aku-

  hata ka tu te Parimata ki Po Neke.



    Ka  nui te manu nei te Titi i te taha ki

  te Tonga o tera moutere, i o Ngaitahu, i

  tenei takiwa. Tokotoru  nga  pakeha  i

  haere ki te mahi i aua manu i runga i to

  ratou poti. Ka iwa wiki e mahi ana ka

  mate i a ratou e iwa mano o aua manu. E

  rua hoki nga kaho hinu titi me nga peeke

huruhuru i riro mai i aua pakeha. E ho-

kona haeretia ana aua manu i roto i nga

pakeha o reira. Ko tahirau mo te pauna

moni kotahi, e wha herengi mo te karana

hinu.



  Kui nui rawa te Kekeno i te takiwa kua

hori nei i tetahi kainga no Ingarani i te

taha ki Amerika  (St. John's, Newfound-

land). He  mea patu na te pakeha taua

hanga na hei hinu; ko  te kiri hei kahu,

hei aba noa atu. I a Maehe te 3O o nga

ra, i tenei tau, ka u tetahi kaipuke tima ki

taua kainga (he kaipuke patu kekeno) e

rua te kau ma waru mano kekeno te uta-

nga ki runga ki taua kaipuke. Muri  iho

ka u atu ano ki reira etahi atu kaipuke—

hui nga kekeno katoa ki runga ki aua kai-

puke e rua rau e toru te kau ma tahi mano.

I tetahi kainga ka u atu ano etahi kaipuke

e  wha—nga   kekeno i runga kotahi rau

 mano. I te tukunga mai o te korero ko-

 tahi rau e rima te kau kaipuke e ngaro ana

 ano i te patu kekeno. Kia hoki atu aua

 kaipuke katahi ka rite pea nga kekeno ka

 mate ki te kirikiri te huhua. Kaore noa

 ano kia penei rawa i etahi tau atu te nui o

 te kekeno.



   Kua  kitea i te taha ki Otakou i tenei

 takiwa nga koiwi Moa e nga pakeha ruri

 whenua o taua wahi. I kitea i roto i te

 ana i runga maunga. E iwa putu te wha-

 nui me te teitei o taua ana me te roa. He

 manu nui tonu nana etahi o aua koiwi, he

 punuka nana  etahi. He maramara  hua

 pakaru etahi, he huruhuru ora tonu etahi.

 Ko  nga huruhuru i rite te ahua ki nga

 huruhuru o tetahi manu kei Po Hakene—

 he manu nui kei te koraha i taua whenua e

 haere ora tonu ana i tenei takiwa. He

 poro rakau kainga na te ahi etahi i roto i

 taua ana.



    Tenei te hanga he pohawaiki kua kitea

 i nga whenua i uta o Po Hakene i mua tata

 atu nei—he mea tuku mai i te rangi. He

 pena te huhua me nga mawhitiwhiti i tukua

 e Ihowa ki te whenua o Ihipa hei whiu mo

 te Kingi mo Paroa kia tukua e ia te iwi nei

 a Iharaira. I pena  ano hoki te putanga

 mai; he marangai  whaitiri nana i kawe

  mai i ru ki te whenua—he    hau  ripo.

 Ngaro katoa ana te whenua. Pau ana nga

  kai, nga kakahu, nga aha noa atu—he na-

  nakia rawa. Kotahi te whare i rongoatia

  ai, mate ana e whitu rau i roto i taua whare

  i te po kotahi! Taukiri rawa tenei hanga!

  E kainga nuitia ana e te poaka raua ko te

  ngeru. E korerotia ana kotahi pauna moni

  te utu ki reira mo te ngeru mohio rawa

  ki te hopu. He hau ripo pea nana i ka-

  haki mai i tona kohanga i hua mai ai;

  otira kei hea rawa te wahi e pena rawa ana

  te nui o te puhawaiki—kaore ano kia kitea

  noatia e te tangata i mua. E rongo  ana

  matou ki te mokomoko i taka iho i te rangi

  ki  etahi kainga  i Heretaunga   nei, ki

  Whareponga, ki Pourerere hoki—i kitea e

  te pakeha me te maori. Ko  tenei kai te

               TE WAKA MAORI  O AHURIRI.

he noaiho te whakaaro o nga pakeha ki aua

pohawaiki—me  pehea  ranei, me  pehea

ranei ? Ko  tetahi koroke o reira e ki ana

kia manawanui nga tangata, mea ake tukua

mai he ngeru i runga i tetahi marangai hei

kui i aua pohawaiki!



  Tenei te pukapuka a Meiha Rapata kua

tae mai ki a matou he korero i te haerenga

o tona ope ki te kimi i a te Kooti. E ki

ana  a Meiha Kapata  i whakatika atu a

Ngatiporou i Turanganui i te 5 o nga ra o

 Hune kua hori nei. Katahi ka korerotia e

ia to ratou haerenga i runga, me

nga  matenga i te makariri, i te ua, i te

maunga, i te awa, i te waipuke, i te pari, i

 te rakau, i te rarauhe, i te kino noa iho. I

 mutu mai te korero i roto i taua pukapuka

a Kapata i to ratou taenga ki Rakiroa, he

 pa tawhito kei Whakapunake. E  ki ana

 taihoa e tuhia mai e ia nga korero o tetahi

 pito o to ratou haerenga. E mea ana ma-

 tou kia tae mai ra ano tera wahi o  taua

 korero ka panuitia katoatia atu e matou

 kia kotahi ano panuitanga. He kapi  no

 tenei nupepa.



   Ko te Makarini kua riro atu ki Po Neke.

 No te Parairei te 14 o nga ra o Hurae nei i

 haere ai i runga i te Tima i a te Roari

 Ahere.



   Tenei te hua pikaokao i whanau ki Ne-

 pia nei, kei te whare ta o " Te Haake Pei

 Herara" nupepa nei e takoto ana. Te roa

 o taua hua e waru inihi, te whakaporotaka-

 tanga e whitu inihi me te hawhe. Katahi

 te taniwha! Me te hua moa nei te ahua!



   Tokowha  nga maori i mate i te wai i te

 27 o  nga ra o Hune  i Maaratapu—he

 kainga maori kei te takutai i waenganui o

 Whaingaroa me te ngutu awa o Waikato.

 Nga ingoa, ko Reihana te Kahukoti, Te

 Wikiriwhi, Hetaraka, me Reupena te Po-

 hau. He  toanga waka ki te moana—he

 waka  hou katahi ano ka oti te tarai. He

 tokomaha nga tangata i hui ki te mataki-

  taki i te toanga o taua waka ki te wai. No

 te maanutanga ka maanu katahi ka eke aua

  tangata ki runga ka haere ki te hi ika. Ki

  hai i roa ka tahuri taua waka. Ko Heta-

  raka i noho tonu ki te waka, ko etahi to

  kotoru i whakamatau  ki te kau ki uta.

  No te tatanga mai ki uta te whai kaha hoki

  ki te u ki uta—e kahakina tonutia ana e te

  ia o te tai. He pena me  te maramara

rakau ka whiua mai ki uta e te tai muri iho

ka kahakina  atu ano e te ia whakahoki.

Nawai ra i penei ka hemo aua tangata, ka

poroporoake ki nga whanaunga e tu atu ana

i uta, ka toremi atu ka ngaro atu. • Ko te

wahine a Te Wikiriwhi i runga i te pari e

tu ana, no te rongonga ka pa mai te poro-

poroake a tona taane ka mea ia kia rere i

te pari ki te whakamomori i a ia—na nga

tangata i pupuri. No te paenga mai o te

waka ki uta ka pakaru—ki   hai i kitea a

Hetaraka, te mea i piri tonu ki te waka.

Kaore ano kia kitea nga tinana.



   Te utu o te Oti ki Po Neke inaianei mo

te puhera, e rua herengi me te hikipene.





         Panuitanga

KO    HONE  WAMORA  tenei kua

       tukua mai etahi o ana taonga ka-

kahu  tangata ki Nepia nei mo te hoko.

Ko  te iti o te utu, ko te pai o te taonga,

kaore ano kia penei noa ki Nepia i nga

takiwa kua taha nei—kore rawa atu. E

whakamutua  ana e ia i Itana mahi hoko-

hoko, na reira ia ka whakaitia rawatia te

utu o ana taonga kia we te pau atu. Otira

ma  te korero e aha ai. Me haere mai

 nga tangata kia kite. Ko nga panui reo

 maori mo aua hanga kei nga whare me

 nga taiepa i te taone e piri ana hei mata-

 kitaki.

    Kei te Toa Akihana i te taha ki

 runga tonu o te whare o Tatana i Nepia.





          Panuitanga.

 EMEA     ana au kia rongo nga tangata

       maori o Heretaunga ki te tini o te

 hanga kei au e tu ana. Nga  Hanehi

 Parau, me nga Kara hoiho. He nui nga

 Tera wahine, taane hoki—he mea hanga

 mai i Ingarani etahi, he mea hanga ano i

 enei motu etahi. He Wipu, he Kipa, he

 Hanehi Kiki etahi, Kaata mama hoki.

   Ko  enei hanga  katoa ka  whakaitia

 rawatia e au ona utu.

   Ka  tuia paitia i tenei whare nga mea

 pakaru.



   Haere mai, patua nga hanga nei

 kia mate.

            NA KAHIKAROI,

        I te taha o te Peeke o Niu Tirani.

   Hurae 24, 1871.



 He mea ta na TINIWIRI me MORETINI e etahi i te

          whare ta nupepa i Nepia