TE     WAKA           MAOEI
                O  NIU   TIRANI.
                                                                                                                                
               "KO   TE TIKA, KO  TE  PONO, KO  TE  AROHA."
VOL. 8.]           PO NEKE,   WENEREI,   MEI  22, 1872.          [No. 10.
  HE KUPU  ATU ENEI KI NGA HOA TUHI MAI.

  Ko nga tangata enei kua homai moni i muri nei mo a ratou
nupepa, ara:—
                                                              B.  d.
    Poari Karamata o Whanganui   ...   ...  10  O
    Hone  Hira te Wharetiti o Whanganui     ...  10  O
    Aperahama  Tahunuiorangi o Whanganui ...  10  O
     Matiu Tukaorangi o Whanganui    ...    ...  10  O
    Rawiri Kahia o Runanga, Taupo  ...   ...  10  O
    W.  L. Judgeon, Sub-Inspector, Taupo  ...  10  O
     Hori Kerei Taiaroa, Otakou       ...   ...  10  O
     Tini Kerei Taiaroa, Otakou  ...    ...   ...   10  O
    Wiremu  Katene, M.G.A., o Waimate, Nga-
          puhi       ...     ...    ...     ...    ...   10   O
    Hone  Peti, o Waimate Ngapuhi ...   ...  10  O
     Hirini Keno, o Waimate Ngapuhi ...    ...  10  O
   Ka tika te whakaaro o enei tangata, me era tangata i homai
 moni i mua atu ra. E rite ana o ratou whakaaro ki o te pakeha.
 He hapai ta ratou i tenei mahi nui i te nupepa—te mahi e tika
 ai te tangata, e puta ai nga rongo pai o te iwi pai me nga rongo
 kino o te iwi kino, e taea ai hoki nga matauranga katoa. He
 tokomaha nga tangata e tango nupepa ana e homai aua ko te
 kupu anake, ko te tinana o te moni i kore. Me titiro a Ngapuhi
 ki te tauira kua takoto i enei tangata o ratou, a ka uru mai ano
 etahi o ratou ki taua tikanga.
   Ko Hone Hira Te Wharetiti e ki mai ana kua pau ona moni
 e waru pauna e rima herengi ki te hoko poaka mo te hui a Mete
 Kingi i te Matapihi. Koia kei a koe! Ko Uenuku, rawa koe !
   Tenei kua kitea te reta a Eraihia o Hauraki. Kaore tahi he
 tikanga o taua reta e taia atu ai.
   Tenei te reta a Anaru Kahaki no Waiapu, be whakaatu mai i
 te tohe a Te Wikiriwhi raua ko Iharaira Te Houkamau ki a Te
 Mokena  kia hoki te iwi ki runga ki to ratou kainga i riro i mua
 i to ratou henga i roto i te Paimarire—ara ko te whenua ko
 Horoera.  E kore matou e poka noa atu ki te korero i tena mea.
 Ehara  tena i te tu o te korero hei utanga mo tenei waka.
 Engari me pa atu koutou ki a Te Makarini te Minita mo te taha
 Maori.
   Eo Taimona Pita e riri mai ana ki a matou mo te terenga e
 pata atu he nupepa ki a ia i roto i nga wiki katoa. Heoi ta
 matou kupu whakahoki—ko  te nupepa nei kaore e puta auau
 tonu ana i roto i nga wiki katoa, E tukua tonutia atu ana ki a
 ia i roto i nga wa e puta ana ki te katoa. Mehemea ka hoea te
 waka nei i roto i nga wiki katoa, penei kaore he utanga mo
 runga—akuanei   haere kau atu ai i etahi wiki. E riro ana pea
 etahi o nga nupepa a Taimona Pita i te tangata ke te tango i
  roto i the whare meera o tona kainga.
    Tenei te reta a Taiaroa mo te Taitapu e kiia ana ka tukuna e
 Pirimona Matenga Te Anupouri  ki a ia. Kaore he tikanga e
  taia ai ena korero ki te nupepa. Ma Taiaroa e mahi  atu i te
  wahi e tika ai ki tana whakaaro.
E KORE e nui he korero ma matou i tenei puta-
nga o te nupepa—he nui hoki no nga utanga ke
atu o tenei waka. Engari e rongo ana matou ki
etahi tangata e whakahe ana ki nga Ture, e ki ana
he mea taimaha te Ture ki runga ki te tuara o te
tangata, he mea whakamate i te tangata, he aha
noa atu. No konei matou i mea ai kia whakapu-
taina tetahi kupu kotahi mo aua tu tangata. Ki
au ki te pakeha ka whakahe te tangata ki nga Ture
kua  kitea te painga e te katoa he tangata kuare
tena tangata, he tangata kaore e mohio ki tetahi
whakaaro tika mana.  Tetahi he tangata ia e Ma-
hia ana kia tukuna noatia ona whakaaro koroke, e
rihariha aua ki te kai here i ona tikanga tutu.
Mehemea  e kite mai ana koutou e ki ana au ko
koe anake ko te maori kia whakamana i te Ture
ko au ko te pakeha kia kore, penei e tika aua kia
tupato koe. Ko tenei he uaua rawa nga Ture hei
whakataunga maku ma te pakeha, he nui hoki no
nga tikanga.  Engari e rite katoa ana i au; no te
mea kua mohio au ko te mea tena e tika ai au, e
 ora ai au. Engari nga Ture kua whakataua ki
 runga ki a koe e iti ana, e ngawari ana. Kua
 mohio hoki matou ki te noho Ture kore koe ekore
 hoki koe e tika. No reira au ka tono ki a koe kia
 uru mai koe ki roto ki te Ture hei matua mou kia
 tika ai koe. Kaore hoki matou e hanga ana i te
 Ture hei mate mo te tangata—i hangaia hei oranga
 mo te tangata. Ki  te kore e ora te tangata i te
 Ture, ehara i te mea ata whakaaro no te ngakau
 kia mate i mate ai ia—engari pea he kore kaore i
 ata tika taua Ture ki ta te ngakau i whakaaro ai.
 A, ki te kitea e pera ana tetahi Ture ka ata mahia

72             TE WAKA  MAORI  O NIU TIRANI.
houtia i roto i te Paremete e te tokomaha, ka '
whakarerea nga tikanga i kitea te he ka tangohia ;;
mai he tikanga ke. E kimi ana au i runga i te 
Ture nga tikanga e tika ai te tangata e rangatira
ai tatou—e tuakana ai e teina ai. Kaua te tangata
e hohoro te whakahe ki te Ture; taihoa e whakahe
kia kitea marire te he i runga i te whakahaere-
tanga—katahi  ra ano.  Ko  etahi iwi whakaaro
rangatira ano tenei kua tuhi mai ki a matou e ki
ana kaore i marama  i a ratou te "Ture Rori
Poata" No  konei kua whakamaramatia e matou
nga  tikanga o tana Ture i tetahi wahi o tenei
nupepa  hei titiro ma ratou. Tenei ano hoki etahi
 tangata e tuhi mai ana he tu ke te ahua. Ahakoa
 whakapaia e ratou a ratou kupu mai ki a matou, e
kitea ana e matou e haere rua ana nga whakaaro o
 roto; e whakawai ana, e tu a whakawhirinaki ana
ki runga ki nga whakaaro Hau Hau—e torino noa
 ana te wai i runga, e noho ake ana te taniwha i
 raro. Ko nga reta a aua tu tangata e makaia ana
 e matou, kaore hoki e tahuritia atu e matou. Ko
 nga tu tangata tenei e mahi tonu ana ki te whaka-
 kiki i nga iwi, e aratakina ana ki te mate  te
 tangata whakarongo ki a ia. E he ana ki a ia nga
 mea tika katoa.  Kia tupato nga iwi ki aua tu
 tangata, kei kiia i " waiho te mate mon, mo
 Hapopo''


        TE TURE RORI POATA.
   He tokomana nga tangata e tuhi mai ana ki a
 matou e ki mai ana kaore ratou e marama ana ki
 nga tikanga o " Te Ture Rori Poata mo nga Takiwa
 Maori 1871."  E tika ana.  Tenei hoki kei a matou
 Ture o te taha pakeha, kei te pena ano etahi tangata I
 Ko  nga tangata matau  anake ki to titiro ki nga
 tikanga o roto o nga Ture kai te matau, ko te nuinga
 ekore e tino matau; hei te whakahaeretanga hei te
 whakamahinga  te ata kitea ai e te tokomaha nga
 tikanga me nga painga o roto. No te mea hoki ko
 nga kupu e tangohia ana mo roto i nga Ture, me te
 ahua o te whakatakoto o te korero, he mea ata kimi
 marire kia taea ai nga kokorutanga o te mahi. A, kia
 matau te tangata ki te titiro ki aua kokorutanga, me
 nga tikanga uaua e ngaro ana i te tokomaha, katahi
 hoki ka marama ki a ia nga ritenga o nga ture e taia
 atu ana. Engari hei te whakahaeretanga o te mahi
 ka marama  ki te katoa, ka kitea hoki i te mahinga.
 He mahi tohunga te whakatakoto Ture, e rite ana ki
 te hanga wati; tera e ki te kuare hei aha nga wiira
 me nga kurupae me nga tini me nga aha noa atu o
 roto.  Hei te otinga ka kitea te haerenga katahi ka
 mea, " he tohunga rawa te tangata nana i hanga."
 Ko tenei kua mea matou kia korerotia atu i te nupepa
 nei nga tikanga o roto o te " Ture Rori Poata" kia
 marama ki nga tangata tetahi wahi.
   Na, ko te " Matua-korero " o taua Ture e mea ana,
 hei painga hei oranga ia mo te motu mehemea ka
 whakahaua nga maori, ka whakaawhinatia hold, ki te
 mahi rori me etahi atu mahi e tika ai te tangata. A,
 e tika ana hoki kia whakatakototia he tikanga e tu ai
 he Rori Poata i nga Takiwa Maori i te motu nei; na
 reira hoki ka whakaturia e te Paremete taua Ture hei
 Ture.
   Te Tekiona tuatahi o taua Ture he whakaatu i te
 •ingoa, ko " Te Ture Kori Poata mo nga Takiwa Maori
 1871 e" he ki hoki me mana taua Ture i roto i nga
 wahi e whakaritea ai e te Kawana, kaore i ko atu. Ko
taua whakarite a te Kawana e kore e pota noa, me
haere i runga i nga ritenga i roto i te Ture—ara ma
nga tangata o ia wahi o ia wahi ano e mea kia wha-
kamanaia taua Ture i tona wahi katahi ka pera ia.
  Te Tekiona tuarua he mea  whakamarama  i te
tikanga o nga: kupu. " Te Poata," " Takiwa," " Ta-
ngata Maori." A, ko tona tikanga ano tena kua oti te
whakaatu  i roto i taua tekiona, ara ki te kore e kitea
he kupu ke atu i roto i te roanga atu o te Ture e
puta ke ai.
  Te Tekiona tuatoru o taua Ture e mea ana, kei nga
takiwa e riro ana he tangata maori te nuinga o nga
tangata e noho ana i te whenua he ruarua te pakeha,
ki te pai te nuinga o nga tangata o taua takiwa (nga
maori me nga pakeha) kia whakaturia taua Ture ki to
ratou takiwa, a ka tuhia ta ratou pukapuka tono ki
te Kawana  kia pera, katahi ka tika. Ekore e tika i
 te tokoiti, engari ma te tokomaha te tikanga. Katahi
 ka tika kia panuitia e te Kawana i roto i te Kahiti o
 Niu Tirani taua Ture kia mana ki taua takiwa, tetahi
 wahi ranei o taua takiwa, ki tana e pai ai. Me whaka-
 atu hoki e ia i roto i taua panuitanga te ra e mana ai
 taua Ture i roto i taua takiwa—a e ahei ana ano te
 Kawana ki te whakakore i taua panuitauga i muri iho
 kia kore ai e inana taua ture i taua takiwa.
   Te Tekiona tuawha e mea ana ko nga takiwa katoa
 e whakaturia ai " Te Ture Rori Poata " ko aua takiwa
 me whakanoho ki raro ki te mana o te tekiona te kau
 ma toru o " Te Ture Tuwha Moni ki nga Porowini,
 1871." Ko taua Ture Tuwha moni Le mea whakaae
 kia hoatu e te Kawanatanga he moni ki nga Porowini
 o te motu hei apiti mo nga moni e kohikohia ana e
 ona tangata mo a ratou, mahi; a e ki ana ma te
 Hupiritene o ia Porowini e wahi te whenua i roto i
 nga rohe o  tona Porowini kia toru wahanga  hei
 whakahaerenga mo nga moni e hoatu ana e te Kawana-
 tanga. Ko  te wahanga tuatahi kei nga taone, nga
 wahi e tokomaha ana te tangata; ko te moni ate
 Kawanatanga e hoatu aua mo taua wahanga tuatahi
 kia iti, no te mea e tokomaha ana ona tangata hei
 kohikohi moni mo ana mahi. Ko te wahanga tuarua
 kei nga wahi ki waho atu o nga taone, nga wahi e iti
 iho ana nga tangata; na ko te moni mo taua wahanga
 kia rahi ake i to te wahanga tuatahi. Ko te wahanga
 tuatoru kei nga whenua i tahaki rawa, nga whenua i
 uta e iti rawa ana nga tangata; ko te moni e hoatu
 ana mo taua wahanga tuatoru, hei apiti mo a ratou
 moni e kohikohi ai, kia rahi ake i to era wahanga e
 rua, no te mea hoki e tokoiti ana ona tangata. Na
 ko tenei tekiona o " Te Ture Rori Poata " e kawea
 ana nga takiwa Rori Poata ki raro ki taua wahanga
 tuatoru o te " Ture Tuwha Moni;" kia rahi ake ai
 hoki he moni hei apiti ki a te Poata—ara te Komiti
 whakahaere i nga tikanga mo nga rori.
   Te Tekiona tuarima e mea ana ma te Kawana e
 whakatakoto nga ritenga e tika ai te whakahaere a te
 Poata i nga tikanga i roto i taua Ture. Ara  he
 ritenga mo te whakatu Poata ; mo te whakaingoa i
 nga Poata ; mo te pootitanga i nga tangata hei tangata
 tu ki te Poata, ara ki te Komiti whakahaere tikanga;
 mo  nga tangata e tika ana kia tu hei tangata mo te
 Poata ; mo nga tangata e ahei ana ki te pooti tangata
 hei tu ki te Poata ; mo te roa o te takiwa e tu ai nga
 tangata o te Poata; mo te takiwa me te whakahaere-
 tanga o te pootitanga; te tangata mana e whakahaere
 te pootitanga; mo te whakakapinga i nga turanga
 mema  kua mahuetia kua peia i tona turanga kua
 peheatia ranei ; mo te whiu i te tangata poka noa mai
 kia tu ia ki te Poata ; mo te ara o te kimihanga i te
 tika o nga pootitanga e tautohetia ana e te tangata i
 taka i te pootitanga; ko nga mema o te Poata kia
 tokotoru maori kia kotahi pakeha, a pena tonu te rite
 —ki  te tokowaru tangata e tu ana ki te Poata, kia
 tokoono o ratou he maori  kia tokorua he pakeha.
 Tetahi, mo te whakarite i nga mahi e whakamahia
 ana e te Poata, nga rori nga aha atu ranei, me nga

                TE WAKA  MAORI  O NIU TIRANI.             73
hunga e tika ana hei mahi i aua mahi; mo te karanga-
tanga i nga hui o te Poata me nga takiwa e hui ai, me
te wahi e hui ai, me nga ritenga katoa e tika ai te
mahi a te hui; nga tikanga mo te whakahaeretanga o
nga moni o te Poata me te tikanga o aua moni; mo
nga tikanga e whai mana ai te Poata ki te tango moni
i runga i nga whenua o tona taiawa me te rahinga te
itinga ranei o aua moni e tangohia ana; he ritenga
mo  te tangata e whakahe ana ki te tono moni a te
Poata  ki a ia, kia tika ai hoki tana whakawa hei
whakaora i a ia ; he ritenga hoki hei whakahaere tika
i te kohikohi moni i runga i nga rori, nga piriti, me
nga whakawhitianga, me nga aha atu i roto i te takiwa
 o te Poata ; hei ritenga e tika ai hoki te hanga keeti i
nga rori,hei whiu hoki mo te tangata e tango tikanga ke
ana mana  e kore ai ia e utu i nga Keeti. Na, ma te
Kawana   ratou ko tona Runanga e whiriwhiri nga
whakaritenga  nao enei tikanga katoa kua oti nei te
whakahua ki runga ake. Kia oti aua whakaritenga
te mahi katahi ka ata mohiotia te ahua o te whaka-
haeretanga o te Ture. Otira kia tu ra ano te Ture ki
tetahi takiwa katahi ka tika kia meatia e te Kawana
 aua ritenga hei whakahaeretanga mo te mahi—kia
 mohiotia hoki te takiwa mana aua ritenga. No te
 mea e kore ano e rite tonu aua whakaritenga i nga
 takiwa katoa ; tena e poka ke i etahi takiwa—kei te
 ahua o te takiwa me nga tangata te whakaaro.
   Te Tekiona tuaono o taua Ture e mea ana, ko aua
 whakaritenga a te Kawana me  panui i roto i te
 Kahiti o Niu Tirani mo te ra e mana ai me te takiwa
 nana.
   Te Tekiona tuawhitu e mea  ana, he mea tika kia
 whakatakototia e te Kawana i roto i aua whakaritenga
 he whaina moni hei whiu mo te tangata e takahi ana
 i aua ritenga; me whakawa i te aroaro o nga Kai
 Whakawa tokorua he pakeha tetahi he maori tetahi
 —he  pakeha  anake ranei.  E ahei ana aua  Kai
 Whakawa ki te whakahoki iho taua whaina ki ta rana
 i mahara ai he tika.
   Te Tekiona tuawaru e mea ana, me whai mana, nga
 Poata katoa ki te whakamahi i nga mahi katoa o tona
 takiwa, ara nga rori nga piriti me nga aha noa atu,
 engari me whakahaere aua mahi katoa i runga i nga
          O                                                                                               
 ritenga e whakatakotoria ana e te Kawana.
   Te Tekiona tuaiwa, e ki ana hei hunga whakakotahi
 nga mema  o te Poata ; a ka whai ingoa iaua Poata,
 i runga i tona whakakotahitanga, i roto i aua whaka-
 ritenga a te Kawana, hei ingoa tuku iho ki nga mema
 o muri mai me tona maua  hoki; ka whai hiiri hoki i
 runga i taua ingoa, ka maina katoatia hoki nga mahi
 e tika ana ki te Ture kia mahia e ratou.
   Te Tekiona tuangahuru e moa ana, ekore e whaka-
 hengia tetahi mahi e oti ana i te Poata mo te ngaronga
 o etahi o ratou, mehemea ko tena anake te tikanga e
 ki ai kia whakahengia tana mahi.
   Te  Tekiona te kau ma tahi e mea ana, ki te oti
 tetahi mea i te Poata, a ki te kitea i muri iho i he te
 pootitanga me te whakaturanga o nga mema, o etahi
 ranei o ratou, nana taua mea i whakaoti—ahakoa
 tena, me mana tonu taua mea kua oti nei i a ratou.
   Te  Tekiona te kau ma rua e mea ana, kei nga
 takiwa e mana ana te Ture Rori Poata, me nga whaka-
 ritenga a te Kawana hei whakahaere i nga tikanga o
 taua Ture, ko nga Ture kua whakaturia ketia atu e te
 Kawanatanga  o te Porowini i taua takiwa, e whaka-
 turia houtia ana ranei, mo runga i nga tikanga katoa
 o  nga rori o taua Porowini, ko aua Ture ekore e
 mana  i roto i taua takiwa o te Rori Poata. Engari
 kia whakakorea ra ano te panuitauga i tu ai taua
 takiwa hei takiwa i raro i te mana o te Ture Rori
 Poata hei reira rawa kamana ai ano aua Ture tawhito
  o te Porowini. Tetahi, ki te whakakorea taua panui-
 tanga i tu ai taua takiwa Rori Poata, ko nga mea
 katoa kua timatatia i mua atu o te taima i whaka-
  korea ai te Rori Poata i taua takiwa, ko aua mea me
  ata whakaoti katoa me inana katoa—ara nga whaina,
nga whakawakanga, nga moni kua  kiia e te Rori
Poata kia utua, nga  mahinga, me  nga ahatanga
noatanga atu.
  Te Tekiona te kau ma toru e mea ana, ko nga moni
katoa e kohikohi ana e tangohia ana i raro i te mana
o te Ture Rori Poata, ko aua moni me whakapau i
runga i nga mahi e mahia ana e te Poata i raro i te
mana o taua Ture.
  Te Tekiona te kau ma wha e mea ana, ko nga whaina
me nga moni katoa atu e meatia ana i runga i te
whakawa kia utua i raro i te mana o taua Ture, ko
aua moni katoa ma  te Kai Tuhituhi o te Kooti i
whakawakia ai e homai ki te Poata e noho ana e
whakahaere  tikanga aua i roto i taua takiwa i tu ai
te whakawa, a ma taua Poata e whakapau i aua
moni i runga i nga mahi e mahia ana e ratou i raro i
taua Ture.
  Te Tekiona te kau ma rima e mea ana,ko nga whaina
me nga moni katoa e tonoa ana i raro i te mana o taua
Ture e tika ana kia whakawakia i te aroaro o tetahi
Kai Whakawa  Tuturu, i te aroaro ranei o etahi atu
Kai Whakawa   o te Koroni kia tokorua kia hira atu
ranei.
  To Tekiona te kau ma ono e mea ana ;—E kore e
tika kia nui ake nga moni e kohikohia ana i raro i
tenei Ture i io nga Ture Rori o te Porowini e mana
 ana i roto i to Porowini (o taua takiwa).
  Heoi, ko te whakamutunga  tena o nga tekiona o
taua Ture—ara  o nga Arahanga. E mea ana matou
 ki to ata tirohia o koutou nga korero i runga ake,
 tera ano o ahua mohio koutou ki nga tikanga o taua
 Ture; otira kia kite rawa koutou i te whakamahinga
 ka tino mohio rawa koutou. Kaua koutou e whaka-
 parahako ki iaua Ture—he Ture pai hei whakatika i
 a koutou. Engari kaua te tangata e maka i tenei
nupepa, mo rongoa e koutou hei whakamarama i a
 koutou ki nga tikanga o taua Ture Rori Poata.



TE HUI  A METE KINGI  KI WHANGANUI.


 HAIMONA HIROTI ;—
   

 PEHI TUROA ;—
   

Muaupoko, ma Rangitane, ma Ngatiraukawa—


Topine

 
 HAIMONA ;—
  

Tauhakira Hei au taira tamaiti hiki ai. Heoti taku pouri mo toku kupu

74              TE WAKA  MAORI O NIU  TIRANI.
ko Topia e ngaro ana. Otira ko korua ko te Tahana tenei. Ina
au  te korero nei ki to korua aroaro. Haere i runga i taku
iwiroa tau haere.
  Ko PEHI TUROA ;—
  Ka  tika tena. Ko tau tamaiti ki a koe. Mau ano e kohuru
tau tamaiti. Kati tau whakapati i au. Nau tenei ra. I roto i
enei ra whakaotia te ritenga o tau tamaiti. Ma korua ko To
e whakaoti—kaore ma nga iwi. Kia pai to mahi, kia pai taku
mahi.  He aha te mahi mu te koroheke ?
  Kei runga ko HAIMONA ;—
  He  aha maku ta Topine—te mahi koura ? Engari ko taku
tamaiti hei mahi ki mua. Kia taia nga ngutu o taku tamaiti
kia mate nga tane e ki na koe ki a ia. Mana ka huatau ka
tikina mai e koe—to te kainga noho ko Waiherehere Taniwha.
  Ko TOMA TAIWHATI ;—
  Ka  pahi tenei korero i a Teki me tona iwi, kaore i etahi atu.
Hanga  te tamaiti nei; e kore e oti; kei te hapa etahi o nga
Ture.  E mea ana te Ture, aua koe e patu, e puremu, e tahae.
Ka tahae te tangata kua hinga nga mea o mua. He hapu e mea
ana me  haere te rori; tetahi he hoko taku, tetahi he reti taku,
tetahi ko te tamaiti nei. Engari kia rite nga mea katoa, katahi
ka oti tenei mahi.
  Ko HAIMONA ;—
   I waiata a Pehi i tona waiata ka mate ai. Mo au korero tenei.
Kei a koe tau, kei tera tana, kei a Haimona tana.
  Ka tu ko METE ;—
  Kei te aro pea koe me tautohetohe ? Kei te mohio au kei te
whakatohungatia te korero, kia noho puku ai a Waikato. Ko te
take i kiia ai kia puritia tenei tamaiti, kia kapi nga ngutu, kia matua,
kia kore he whawhai mo Murimotu, mo te koura o Topine. Ko te
take tenei i puritia si kei tutu. Engari me waiho ki nga matua
atawhai ai.  E pai ana kia peneitia. Waiho  kia matua, katahi
ka matakitakitia te pai. Kaore au i te pai kia korerotia nga
whenua.  I haere mai nga iwi mo te motu katoa, ka mutu ka
korero ai tatou i o tatou whenua. Whakamutua te korero mo
te whenua, ko te tamaiti anake hei korero ma tatou. Ko te ao
katoa hei nohoanga mo tenei tamaiti.
  Ko MEIHA KEEPA ;—
  I whakatika au  inanahi. Ko te kupu a Topine, kei Horo-
whenua  ahau e tutu ana, no kona ka mahia te tamaiti nei.
 Engari ko taku, me rite i nga tangata katoa i te tuatahi ka
kimi ai he wahi mana. I homai e Topine hei arai mo te kino,
mo  tona iwi kia piri mai ki a tatou. Ka oti tenei tamaiti i a
Whanganui  katoa—pai  atu. Kei a koutou te kupu. Kua tae
mai ki te aroaro o Mete, ma tona pai ka puta ki era atu iwi.
  Ka tu ko AKAPITA ;—
   Kua  oti te hurihuri te tamaiti nei inanahi. E mohio ana
ahau kua oti i a Whanganui. He ra tohi i tenei ra. E ki ana
a  Topine mo  Horowhenua  i whakaputaia ai tenei tamaiti.
Kahore.  Ko  te tangata nana tenei tamaiti, ko Papa raua ko
Tu.  Ko  te kupu i te whakaputanga o tenei tamaiti, me tutaki
nga wahi katoa—ko  Whanganui anake e tuhera hei matapihi.
Whakawahinetia   ana tenei tamaiti. Ko te aomarama, ko te
Matapihi.  Kua  mohio au he wahine tenei tamaiti, inahoki kua
kite a Waikato.  Ko taku haere mai he nui no taku pirangi ki
nga  moko o tenei tamaiti. Engari kei puremu koe ki taku
tamaiti wahine. Ka peratia e koe, e tetahi atu iwi, ma te Ture
 e patu. Ko  ia hoki te kai tiaki.
  Kawana PAIPAI ;—
   Ko te ra tenei i huihui ai nga matua o te tamaiti nei. He
wahine  iana ? Ko Hinemoa te ingoa.
  Katahi ka waiata i konei. Ka unu i tona kakahu
 Maori, he kahu  waero, ka  tango ki te paraikete.
Katahi ka tu ko METE KINGI ;—
   Ka hoatu e au nga kakahu nei hei uhi mo te tamaiti. (Ka
 mau a Mete ki te Ihupuni me te paraikete ka kopaki mo te
 tamaiti, ka waiata whakaoriori.) Kaua  e whakatauria  he
 tainga mo tenei tamaiti, engari ko mea, ko mea. Kei hokona e
 koe. Ka mate taua ta tupu he uri mana taua tamaiti. Kaua
 e eka whenua hei noho, engari me noho ki runga ki te tangata.
  Kei runga ko TAITOKO ;—
   E rua aku kupu. Pai rawa te kupu i homai ai te tamaiti
 nei ki a Mete raua ko Haimona. E mea ana au me mutu tonu
 i runga i ta Mete. Ko nga kai mo te Matapihi koia enei. Kua
 rongo te taringa o te tangata i ta te Ture. Ko ta to Ture kia
 rite i nga tangata katoa ka oti ai. Me inatua panui marire ka
 tuku ai te wea. Ko taku i haere ai ki Horowhenua ko te kupu
 o Kanara Hotene. Me  kore au e tae ki te Paremete me tuhi
 atu au taku kupu  turaki mo te Kooti. Engari ehara taku
 i te turaki rawa  i te  Kooti.  Tae  atu  au ki  te whare
 o Kipa  kua riro a Kawana.  I  riri ahau ki a ia; i mea
 au, me hoki koe ko ahau anake e noho. Ka mahara a ia kia
 noho ia tia mate tahi maua. Ka tuhi pukapuka a te Makarini
 ki au kia haere au ki Po Neke. Kaore au i tae, a tukua mai
ana ia ko te Erueti. Ko taku ara ano tena ko te Ture. Kia
tau a matou whakaaro a te Maori ka haere ai taua mea te mahi
ruri. E puta ana era mea nga ruri i au. Tera hoki nga ope o
Te Petitone hei noho i te whenua. Ko taku me matua huihui
me korero ka kawe i te wea. E riri ana ahau mo te mahi
titahataha. E kore au e huna.  Ka  korero aroaro au ki a koe
e Tamihana Kaua  koe e riri e Mete. Kei te wea huna mai i
tua i o korua tuara ! Ko taku tikanga mo te wea, maku ma te
tangata nana te whenua ka whakaae, ka tika i au.
  Kei runga ko TAMIHANA TE RAUPARAHA ;—
  E Whanganui!   Ea nui te pai o te whakaaro o te Keepa.
Ahakoa kaore i wera i au te whare, i mate te tangata, kei taku
puku taku kupu kaha. Ka kawea e au ki te Paremete. Ka
korero ahau mo te tamaiti nei. Kaore au e ata marama ana ki
tenei tamaiti—he pai ranei, pehea ranei? Te kupu a Matutaera,
he tau ngehe te tau—ara te tamaiti nei Le wahine. Ki te pakeha
he wahine tapu te wahine pai. Me rongo katoa tatou ki nga
ture o te Pakeha hei painga mo  o tatou tamariki. Kei  te
pakeha te ora mo tatou. Me whakatuturu te mahi mo tatou ko-
te pai. Ka kite koe i te whenua o te koura, me korero koe ki
te tangata o te Kawanatanga, a mana e whakaatu  i te ara
mahinga  ma  koutou. Ka  pai, kua oti ta koutou tamaiti.
Kua  ora!  He  kakahu Pakeha, Maori, nga  pueru. Kua
kotahi te Pakeha me te Maori!  Ko  nga kupu  pai anake
o tenei runanga ka  mau  i au.  Mo  Waikato  tenei kupu.
Ka  nui  taku hari mo  te  taenga mai  o ratou  ki tenei
hui. E  koa ma  he whakaaro pai ta Mete, ta te Keepa. Me
uru katoa tatou ki roto kia kotahi ai te Ture mo tatou. Ka
nui taku koa mo nga korero o te Keepa mo Horowhenua. Ka
korero ahau ki te iwi katoa. Ko tenei mau anake aku kupu e
Keepa—he  ngakau  maori ta Hunia.  I nga ra o Rangitikei ka
piri au ki tenei taha, a kua oti pai. Ki ana au ki te Kooti ki
Otaki, ki Manawatu te rohe—Ha tuturu tena wahi ki au. He
pehi no Ngatiraukawa i taku tikanga ka tuku ai au i te whenua.
Ehara i au nga raruraru mo Horowhenua. Kaore ahau i tae ki
te hui o Hunia ki te whare nei ki a " Kupe." E ngaro ana hoki
koe.  I Otaki au, he whakakore hoki taku. E mate ana au, e
whakahemohemo ana i taku hoa wahine. I te weranga o nga
whare ka ki a Matene me  mahi ki te Ture. Ka mau etahi
tangata ki te pu, ka mea au " ka he—tukua mai te pu ki au ki
te Rauparaha." E tama, kua marama inaianei kua kite i a koe.
Ka tika taku ruri. Whakaae ana au kia tukua nga taha o te
maunga.  Ka tae mai te Karini ka mea, " me tono mai he kai-
ruri e te Kawanatanga." Ka mea au, e pai ana. Kaore ahau e
ruri puku; be kawe taku ki te Kooti, ki reira taua tautohetohe
ai ki te teepa kotahi.
  Ko TE KEEPA;—
  Ko te kupu o Te Petitone ki Ngatiraukawa, me huihui nga
iwi katoa ka puta ai te ruri ki Tararua. Kaore ahau e mahi
huna, he mahi aroaro taku. Ko taku whakaaro me hui katoa
nga tangata i te tuatahi ka tukua ai te ruri—kei haere rurua te
ruri. Engari koe e mahi huna ana ; tango ana koe te tamana o
Tararua kotahi rau pauna—ara a koutou ko Ngatiraukawa. Ki
hai koe i whakaatu mai. Kua tukua hoki e koe te wea mo
Horowhenua, a haere kau mai koe ki konei korero pai ai.
  Ko TAMIHAMA;—
  Kahore  au e pai ki te hui. I kore noaiho tena hui ki te
"Kupe."   Kua taka te ra o te whakawa mo tena whenua. Ko
Tihema te marama, kua hapa noa atu. Ko aku tangata kua
oti te whiriwhiri.
  TE KEEPA;—
  E tika aua to kupu. Kua  whiriwhiri hoki ahau i a Parakaia
mo taua whakawa.  Ko koe i kimi ki Ngapuhi. E pai ana koe
kia haere tahi to taua ruri, a tae noa atu ki te whatitoka o to
whare ?
  Ko TAMIHAMA ;—
  E pai ana au. Ma  te Kooti Whakawa e titiro. Kua oti ano
aua whenua te ruri e Tiraweke.
  Kaore a Te Keepa i whakaae ki te kupu a Tami-
hana mo te wea. Ko tana i pai ai me matua hui nga
iwi katoa nana te whenua whakatakoto tikanga ai ka
tuku ai te wea. Katahi ka tu ko RIHARI HEKEAWAI,
ka mea ia ma te iwi nui tonu e whakaae ki te keri
koura; ki te mahi reti. Ko Whanganui tona Kawa-
natanga, haere mai i tona kainga i Tuhua tae noa ki te
Taone.  Hei  konei ka tu. ko TUKAREHU o Ngati-
maniapoto ;—
   E pai ana ta koutou mahi, te whakakotahitanga o tenei awa.
Hei  korero maku ki aka iwi o Maniapoto. I haere mai au kia
kite i te maori anake; na koutou i kukume mai i au kia kite i
te pakeha. E  pai ana. Kei ki koe te pakeha kua mau te rongo
 o te Pakeha me te Maori—kahore. He kupu ano i mate ai Te
 Waitere, a Manukau.  E  kore e hinga nga ki nei, " me mutu
te hoko whenua, te ruri, me nga rori." Kaua e tohea aua mea,
 kei mate nga pakeha, nga maori. Ka pai tou tamaiti e Mete,
 no te mea e pai ana taua tikanga.

              TE WAKA   MAORI  O NIU TIRANI.               75
  Kei runga ko TE  PAETAHI, teina a Rewi Mania-
poto ;—
  Kei te minamina au ki au korero e te Rauparaha, a korua
korero ko Te Keepa.  Engari he wea ta tetahi, he pupuru ta
tetahi. I au katoa te whenua. Ehara  i roto i enei ra i hoki ai.
Kahore taku ingoa i roto i nga pukapuka pakeha; kaore taku
ringa i pa. Ko taku haere mai ki to hui e Mete he kite i te
Pakeha.  Ka pai. Kua ki a Tawhiao ki Ngatiraukawa, " hoki
mai ki tau wahi—me hoki mai nga morehu." Te ritenga o tona
hoko, taore i mohio nona te whenua—Kaore ano au i mohio ki
te pai o tau korero mo nga rori kia puta. E ki ana au i taku
ki, oti tonu iho—kei taku ariki te tikanga. Kei hea ta koutou
pai—kua  tonoa taku moni i te piriti ? "
  Kei runga ko TAMIHAMA. ;—
  Whakarongo  mai e taku whanaunga. Ko te kupu tuatani o
Waikato mo  Ngatiraukawa kia hoki atu. Ena rongo au ki tena
korero. I te whakatunga o Potatau hei Kingi tae mai ana etahi ona
tamariki ki konei ki te ki mai ki a Ngatitoa, ki a Ngatiraukawa,
kia haere ki Kawhia ki Maungatautari. Na, to taua kupu a Te
Kingi Maori  he  patipati kia haere atu nga  iwi o konei hei
mokai whakahaunga mana  kia tahuri atu ki te whawhai ki te
Pakeha.  Koia ano tau e ki mai na. E hoa, kati ano he mokai
mau  ko Wi Hapi—ko  te mea tena e riro atu i a koe ki Tokanga-
mutu.   Ma te Kooti au ka maka  ka tika—kei te Ture anake
ahau.  Ko  au korero be tito he Hau Haa.
  I puta ano etahi kupu a Tamihana Te Rauparaha
kia kaua e whakarerea rawatia te whakapono ki To
Atua;  ko te tikanga nui tena mo ratou e noho tika
ai e aroha ai tetahi ki tetahi.
  Katahi ka tu ko TE WHITI PATATO ;—
   E kore e mate te tamaiti nei; ahakoa nui nga iwi. Heoi
ano te mate mona ko te mahi rori. Ka ki a Te Keepa a Tami-
hana, " tukua nga  rori"—ka  mate raua mo  tenei ki. Ka
mate koe e Tamihana mo tau patunga i te hui o Kawana Hunia,
 mo tau tukunga i te ruri. Ko te rori ka purua! Ko ta koutou
 pai kei te arero. Me whakaae koe ki to tatou mate.
  Katahi ka ki a TE RAUPARAHA ;—
   E ki ana koe ka purua te rori ! E kore e kati i a koe. Ko
 te waea kua tae ki Akarana—be Kau Hau ano kei kona.
  Ko TOPINE TE MAMAKU ;—
   E hara i au tenei ingoa Kingi. I waenganui o te whenua
 ahau e noho ana. Engari no Waikanae, no Otaki, taku ingoa
 Kingi, a tau iho ki runga ki au.
  Ko  METE KINGI ;—
   E Hana ! he aha te mutunga o tenei korero ? Ki au ko tona
 mutunga  o te tamaiti nei, ko to pai o tatou o nga tangata o
 tenei awa. Ma  tetahi iwi o pai i muri, e pai ana—mana tana
 pai, naku taku pai. Otira he korero noa ake—tera pea e kino i
 te tangata.
   Ko TE TAHANA TUROA ka tu. Ka waiata marire i
 tona waiata. Tona tikanga kei pohehe ona hoa o
 Waikato. Kei te mahi ia i ana mahi. Kei te Ture
 anake tona mahi i enei ra. Katahi ka mau ia ki nga
 kakahu nei, ara ki te Ihupuni me te Paraikete, ka
 takatakaia, ka ki,—" whakarongo mai e Topine, kua
 kopakina tou tamaiti ki te pai." Katahi ka hoatu e
 ia te paraikete me te Ihupuni ki te ringaringa a
 Topine, ka mau rawa ki a ia. Ka ki a KAWANA
 PAIPAI—" Mo  nga iwi katoa taku pai, tae rawa ki
 Ngapuhi."  Katahi ka tu ki runga a RIHARI WUNU,
 Kai Whakawa Tuturu o Whanganui;—
   Tena koutou nga iwi manuhiri! a Waikato, a Ngatiraukawa,
 a Ngatikahungunu, a Ngatipikiahu, a Rangitane, a Muaupoko!
 Tena koutou e Whanganui  katoa! e Ngatiapa, e Ngarauru—-
 tena koutou ! Tena koe e Mete, korua ko Te Keepa ! Ka nui
 te marama o ta korua nei mahi.  Ko  te tuatoru tenei o nga
 hui penei i te awa nei, ara nga hui whakaputa i te pai. Ko te
 tuatahi, ko te Aomarama; tuarua ko te hui ki Taumarunui; a
 inaianei koia tenei ko te Matapihi. Ka tika tenei ingoa e Mete
 mo tau whare, no te mea he matapihi marama nga \\vini o tenei
 whare. Ko te ritenga o nga hui nei he whakakotahi i nga iwi
 o Whanganui i runga i te pai, tae atu ki nga iwi katoa. He
 mahi rangatira rawa tenei e Whanganui. Ko  nga mahi hoki
 enei o to tatou kaumatua pai i mua, o Hori Kingi Te Anaua.
 Ko tenei e hoa ma kia u koutou ki tenei mahi. Kata ko te Ture
 anake hei mahi i nga raruraru o te iwi. He mea tiaki hoki te
 Ture i te tangata i te taonga hoki, a me hapai tonu e koutou
 tia tau ai te rangimarietanga ki runga ki a tatou katoa. Kati
 ko nga mahi anake o te pai hei mahi mo tatou i nga ra e takoto
 ake nei. Tenei taku waiata aroha mo nga iwi katoa o te motu
 nei;—
     Tera te pukohu oma tonu mai ko Tongariro—
      Te ara tonu ia i haere ai taku torere.
    Tahuri mai ki muri ra ki ringihia he wai ki aku kamo.
    Ehara i au nana i tuapeka, i te iti i au—
    Nau rawa i tuatahi.
    He konohi aroha naku ki a koe, e—i.
  Ka  timata a Rihari i tona waiata, ka waiatangia
tonutia e nga tane me nga wahiue katoa o taua whare
—ka  nui te ngahau. Ka mutu i konei nga korero o
tenei hui o Te Matapihi; a ka nui te miharo o nga iwi
katoa ki te mahi o enei iwi e rua, o Whanganui o
Ngatiapa i nga ra o Te Matapihi. Kahore hoki he
hui i rite. Titiro hoki koutou ki nga moni o Whanga-
nui o Ngatiapa i pau ki tenei hui—i tae hoki te Rua
mano e Rima rau pauna (£2,500) ! Kua tae mai te
pukapuka whakawhetai o te Kawanatanga  ki nga
rangatira o Whanganui, o Ngatiapa, mo to ratou kaha
ki te hapai i nga tikanga o te pai i enei ra.


HE  WHARANGI  TUWHERA   MA  NGA  HOA
               TUHI  MAI.
 Ko etahi- o enei reta ka taia atu nei ki raro kua tae mai ki a
  matou  i tera marama, he kapi no nga nupepa i kore ai e taia
   atu.

         Ki a te Kai Tuhi o te Waka Maori.
                         Oeo, Taranaki,
                             Aperira 1, 1S72.
   E hoa mau e taia atu tenei reta, ki te nupepa.
   No te 25 o Maehe ka tu te komiti ki Oeo Taranaki.
 I huihui katoa mai nga hapu o Taranaki, o Ngatirua-
 nui, me nga kai-whakatakoto ritenga hoki, ki taua
 hui ki te aroaro o to mema o Wi Parata—ko Parete
 (Parris) te Komihana te kai-whakarongo i taua hui.
 Kei runga ko Hone  Pihama ka mea. ka tukua
 katoatia te takiwa me ona tangata ki te aroaro o te
 mema o Wi  Parata. Kei runga ko Ngahina. Ka
 korero ia ko te mamae o to tangata raua ko to whenua.
 " Haere mai e te iwi ka haere tatou ki a Ihaia kia
 monitatia. Ko enei katoa e tukua ana ki te aroaro o
 te kai-ruri." Kei runga ko Mohi Rahui. Ka mea ia
 kia purua te moni a nga iwi e poka noa ana ki te
 tuku whenua.  Ki te tohe te tangata ki taua ritenga
 me tuku i tona ake, kaua e totoro mai ki to tetahi.
 Kotahi ano te korero o aua iwi e rua me nga kai-
 whakahaere tikanga. Heoi, ko te manaaki te mea
 nui atu. Kua  pukaia katoatia atu hoki nga mea
 whakararuraru ki to aroaro o taua tangata, ko ia
 anake te kai pikau ki te weeti. E kore e taea e au
 te whakatepe atu i nga korero katoa. Engari me
 tuku atu i runga i te weeti, ko te Paremete te kai
 wahi e matauria ai e hia ranei nga taimaha o te
 peeke, e hia ranei o nga witi.
                       Na TITO TE HANATAUA.
   [He mea  tono mai ua Wi  Parata kia taia atu e
 matou tenei reta.]

       Ki  a te Kai Tuhi o te Waka Maori.
                            Otaki, Mei 2, 1872.
   E hoa, mau e uta atu aku korero ki runga ki te
 Waka  Maori.  Ko  aku korero ko to mihi o Ngati-
 raukawa ki a Ngawaka Taurua ratou ko ona hapu ko
 Te Pakakohi, ko Ngatihine, i hoki mai nei i Otakou.
 Nga kupu mihi he karanga ki a ratou, kia hoki mai
 ratou ki runga ki te ata noho, ki te rangimarie, ki te
 noho pai. He tangi tonu te mahi a Ngatiraukawa;
 a kei te haere tonu i runga i nga hapu o Ngatirau-
 kawa tae noa atu ki Rangitikei; katahi ka mutu ka
 tukua atu ki Whanganui.
                      Ma  TAIA RUPUHA,
                                     Pirihimana.

        Ki  a te Kai Tuhi  o te Waka Maori.
                      Otakou, Aperira 29, 1872.
   E hoa mau e ta enei kupu kia rongo nga tangata
 katoa o nga motu e rua.

76             TE WAKA  MAORI  O NIU  TIRANI.
  I te tau 1871 ka tae ahau ki Po Neke. I haere
atu au hei mema mo te Paremete i nga ra o Akuhata.
I reira ano nga tangata o Rangitane, o Muaupoko, o
Ngatikahungunu, i haere mai ki te hoko i Tamaki—
ko etahi ki te korero ki te Kawanatanga, ko etahi ki
te korero ki te Paremete, ko etahi ki te mau i nga
moni o Tamaki.  I reira ka korero mai etahi o nga
rangatira o ratou, a Ngairo, a te Hapuku, me etahi o
nga kaumatua.  Ko ta ratou kupu mihi mai ki au
ina tutaki ahau i a ratou i nga rori, i etahi atu wahi o
Po Neke ;—" Tena koe. Ko  Taiaroa! Ko Taiaroa !
Te tangata nona nga motu e rua nei!" Pena tonu
ta ratou mihi ki au i nga ra katoa e kite ai ahau i a
ratou.  I roto i aua ra ka korero mai a Ngairo (me
te whakarongo mai etahi o nga kaumatua) ka mea ;—
" E hoa e Taiaroa. Ta  matou kupu ki a koe, me
korero koe ki te Kawanatanga  mo to oneone kia
homai tetahi pene ki a koe. Te oneone o ou tupuna.
Me  tono koe ki te Kawanatanga  kia homai tetahi
pene ki a koe—ana ka kotahi e pai ana. Me timata
 atu to korero i tenei whenua ou i Po Neke nei tae
noa  ki te Ahu-o-Turanga. Nou anake ena whenua
 no au tupuna." Ka mea atu au ki a ratou he mea
 pai kia haere ratou i au ki te korero ki te Kawana-
 tanga i taua ra. Ka mea mai ratou ko au hei korero
 tuatahi, ko ratou hei tuara moku. Kaore au i whaka-
 hoki i a ratou korero i reira ai. I mahara au me
 whakahoki i roto i " Te Waka Maori" hei titiro ma
 nga motu e rua, ma te Kawanatanga hoki. E tika
 ana nga korero a Ngairo. Tika tonu aua take o nga
 tupuna o Ngaitahu. Na ratou hoki i noho haere mai
 aua whenua i mua tae noa mai ki Whanganuiatara,
 whiti noa mai ki tenei moutere ki te Wai Pounamu.
 No reira i mahara ai au e tika ana te korero a Ngairo
 ratou ko nga kaumatua. Kotahi te take i he ai ki
 au.  E mau ana ano etahi o ratou i nga moni o aua
 whenua i mua atu—tae noa ki te ra i korero mai nei
 ratou ki au e mau moni ana ratou o aua whenua. Ko
 nga korero i korerotia mai ki au, ko nga moni i whaona
 ki o ratou pakete kia ngaro ai. Ko  te arero, ko te
 mea mama, i homai ki au. Ko wai hua ai e whiwhi au
 ki ta te arero i korero mai ai. Ki te mea e arohatia
 ana nga take tupuna me aroha i runga i te whakaaro
 aroha ki nga take tupuna. Ki toku ake whakaaro e
 kore e tika kia aroha mai te Kawanatanga mo nga
 tupuna.  Engari ma nga tangata ano e mau ana i nga
 moni e whakaaro aua tupuna. Ki te mea hoki ma te
 Kawanatanga  e aroha nga take tupuna e kore e kiia
 mo  nga tupuna, engari he aroha no to tatou tupuna
 no te Kuini. Engari pea kei nga whenua kaore ano
 kia hokona e te Kawanatanga—katahi  pea ka tika.
 Otira ma  koutou e mahara ki tenei reta; me  te
 Kawanatanga  hoki kia noho mahara ki nga hoko
 whenua  a muri ake nei kia rite ai te kupu i korerotia
 ki au i te tau 1871 e Ngairo ma.
  Me whakahoki kupu  mai koutou, e nga tangata
nana enei kupu, i runga ake nei.
                   Na  HOKI KEREI TAIAROA.

  [Kaore e tika te kupu a Ngairo ki a koe e Taiaroa.
Mehemea  ka tikina e au he take moku ki oku tupuna,
ki o te pakeha, penei he maha oku whenua i te ao e
nohoia mai nei e etahi iwi. Ko tenei kua mahue i
au aua whenua he iwi ke nana inaianei. He taonga
ano ta oku matua, he taonga ke taku; he kahu ano
ta oku matua e kakahuria ana he whare ano e nohoia
ana, he kahu ke he whare ke taku inaianei. Kua
mahue noa atu i a koe e Ngaitahu tenei whenua, he
iwi ke nana inaianei. Mehemea i noho tahi koutou
ko ena iwi i runga i te whenua taea noatia mai tenei
takiwa, penei pea e ahua tika ana tau korero. Na,
mo to kupu e ki mai na koe mo nga whenua kaore
ano kia hokona. Ko nga " Kahiti " e kawea tonutia
ana ki tera moutere. Mau  e kite nga panuitanga o
nga whenua o tenei motu e meatia ana kia whakawa-
kia ; ka mohio koe he take tau, me haere mai koe ki
te Kooti korero ai. Ka marama tau take, ka uru koe
 ki te whenua, ka tango hoki koe i te moni. Engari
 ka tika tau, ma Ngairo, te tangata whakaaro nui, koe
 e aroha.]


   Kua tae mai tetahi reta ki a matou na Hori Kerei
 Taiaroa no Kaiapoi—no nga ra o Aperira i tae mai ai.
 E  ki ana taua reta kua  pootitia e Ngaitahu nga
 tangata mo tona runanga maori i te Waipounamu. E
 wha rau e ono te kau ma rima nga tangata o te hui
 nana i pooti. Nga kai i pau i taua hui e 7 tana ; nga
 moni i utua ai e rua rau e toru te kau ma rima
 pauna, £235. Kotahi mano puhera oti i pau ma nga
 hoiho haere mai i tawhiti. Katahi te iwi atawhai ki
 ana hoiho ko Ngaitahu ! Ka pai hoki ra—he mea tika
 rawa kia whakaaro  te tangata ki te kai hiki i a ia.
 Me  titiro nga tangata o tenei moutere ki te tikanga
 a Ngaitahu  hei tauira mo ratou.  Ko   nga hoiho
 maori o tenei motu e hangakinotia rawatia ana e ona
 ariki. Te kai e whangaitia ana me ka haere whenua
 he pohatu he rakau, a e haere ana ko te koiwi anake
 —ka  nui te aroha o te ngakau ki te titiro atu. Ko
 nga hoiho maori o tenei motu kai te hoki haere te nui
 me te kaha, mea ake ka rite ki te kiore—he manaaki
 kino na te tangata, he whakaeke i te kuaotanga, he
 kari haere tonu, he whakatiki ki te kai. Ko nga
 tangata enei o taua runanga o te Waipounamu, ara ;
 —ko  Henare Tawa, ko Horopapera, ko Tame Kirini,
 ko Hoani Te Wana, ko Hamuera  Pehitakataka, ko
 Ihaia Tainui, ko Tare Wetere Te Kahu,  ko Tiaki
 Mohimohi,  ko Timoti Korako, ko Tiaki Kona, ko
 Ihaia Whaitiri, ko Rawiri Te Awa—ko   Hori Kerei
 Taiaroa te Timuaki.