W

     TE      WAKA           MAOEI
                 O NIU    TIRANI.
                                 
                "KO  TE  TIKA, KO  TE  PONO,  KO  TE AROHA."
VOL. 8.]          PO NEKE,  WENEREI,    HURAI   3, 1872.        [No. 13.
  HE  KUPU  ATU  ENEI KI NGA HOA TUHI MAI

  Ko nga tangata enei kua homai moni i muri nei mo o ratou
nupepa :—
                                                                        £    s.   d.
    Henare Kepa  Te Ahuru   ...    ...   ... 1 O  O
     Ihaka  Marino  o Kaiteriria  ...    ...    ... O  10   o
     Mohi  Aterea  o Kaiteriria   ...    . .    ...  O 10   o
     Akuhata  Herehere o Kaiteriria   ...   ...  O 10  O
     Pauro te Waiewe   o Kaiteriria    ...    ...  O 10  O
    Tami Kooti (Thomas Roach) Hawhekaihe o
          Otaki     ...     ...     ...    ...     ... O  10   O
  E mea  ana a Wi Tamihana Te Neke, a Hunia  To Hakeke
hoki kia taia e matou nga reta i tukua mai ki a ratou o Te Peta-
tone ; otira e rite ana ki era kua oti te ta i mua. I tuhia ai
enei kupu ki konei he mea kia mohiotia ai kihai a Te Petatone
i wareware ki te tuhi kupu mihi mai ki a. Kawana Hunia Te
Hakeke, ki a Wiremu Tamihana Te Neke hoki.


Ko  Te Makarini kai te ngaro atu ano ki Akarana.
Engari ka tata te hoki mai ki Po Neke nei—me
ake hoki ka hui te Paremete. Kahore ano matou
kia ata rongo ki nga korero o tona haerenga ki
Waikato;   ko ta matou i rongo ai ka korerotia atu
nei.  Engari kia tae mai tera katahi pea matou
ka ata rongo ki te korero. Te kupu i rongo ai
matou i mua e mea ana a Tawhiao kia kite ia i Te
Kawana  raua ko Te Makarini. He  raruraru no
ratou  (no tera taha) ki a ratou ake ano i kore
ai e kite—he taruhae hoki no nga hapu o taua iwi,
tetahi ki tetahi. Engari ko etahi rangatira o Wai-
kato i haere mai kia kite i a Te Makarini. Ko nga
korero a aua rangatira mo te pai anake ; e nui ana
to ratou hiahia kia mau tonu te rongo pai i a ratou
ko te Kawanatanga.  Ko etahi o ratou i whakahe
ki nga rori me te waea. Ki atu ana Te Makarini
ko etahi iwi katoa o te motu e manaaki nui ana i
nga rori hei taonga mo ratou, hei rori kawe i a

 ratou kai me a ratou mea e whakatupu ai ki nga
 makete kia whiwhi ai ratou ki te moni; engari
 kahore ia e mea ana kia mahia aua mea i nga
 takiwa ekoro ai e paingia aua taonga e nga tangata
 o reira. Ka moa te Makarini ko to Kawanatanga
 kahore rawa he hiahia o te Kawanatanga ki te wha-
                                                                                                                                             
 whai ; ta te Kawanatanga e hiahia ana kia awhina,
 nga iwi maori katoa ki runga ki nga mahi e tika ai
 te motu, e whai rawa ai te tangata, e rangatira ai
 —ko  ta te Kawanatanga  tenei, kore rawa he
 tikanga ke atu a te Kawanatanga.  Heoi, e mea,
 ana matou  ka tika ta Te Makarini.  Me  titiro nga
                                                                                                                                                                   O
 maori ki toku ahua e noho nei au i tenei motu.
 Kahore rawa au e hohoro ana ki te riri ki te kupu
 kino mai ki te mahi kino mai a te tangata ki au;
 he whakangawari tonu taku mahi, he tohe ki te
 pai kia puta, kia waiho ma te Ture e mahi nga he
 katoa kia oti pai ai. Ki te mate  he pakeha i te
 Ture e pai ana, na te Ture hoki—mo oku he. Ki
 te mate he maori e pai ana ano, na te Ture hoki—
 mo ona he. Kia rite tahi taua ki te hapai i te Ture
 katahi ka tika tatou me te motu—ki te mea ko
 tetahi anake ki te hapai i te Ture ko tetahi ki to
 takahi, e kore ano e tika. Ko te whakaaro o te
 Kawanatanga i tenei takiwa, me nga rangatira
 pakeha katoa o te motu nei, e mea ana kia ora tonu
 tenei iwi ahua rangatira te maori hei iwi tuturu ka
 te ao nei—no  konei  hoki e hiahia aua  au. kia
 whakaakona koe te maori ki oku tohungatanga
 katoa. Ko  tenei e Waikato he aha koe i noho ke
 ai i au? te uru mai koe ki roto ki aku tikanga
 taua mahi tahi ai. Me  kati te tupato me kati te
 taruhae ki au, no te mea kahore he tikanga e pera
 ai koe. Engari me  mahi tahi taua kia ora tahi

88             TE WAKA  MAORI  O NIU  TIRANI.
taua i te ao. Mau e titiro ki nga kino kua tahi 
nei i tenei motu; ko te aha te pai i puta mai ki a 
taua i roto i aua kino ?—kahore pea.


     HE TARU  WHAKAWHAIRAWA.
KUA  tae mai ki a matou te reta a Raka Kai Whakawa
(S. Locke, Esq., R.M.) o Nepia. E kia mai ana ia
kai te mea nga hoa maori o Nepia kia tahuri ratou ki
te whakatupu " hapi " (hops) i tenei tau e haere ake
nei—ara te hanga e takaia ana he pia. A, e mea ana
ratou kia whakaaturia e matou  te mahinga o taua
taru.  He  tika—engari kai te kuware matou ki te
mahinga o taua mea. Otira me ui ki nga tohunga
matau  ka taia atu ai. Ka nui te tika o te whakaaro o
nga uri o Kahungunu kia mahi ratou i tenei taru—
he rawa nui kai roto. Tetahi he mahi ia e tau ki nga
maori.  Ehara hoki i te mea mahi auau tonu i roto i
nga tau katoa. Ko  te mahinga i te tau tuatahi ka
mutu  ; he katokato noa i nga pua te mahi i muri, ia
tau ia tau—ma  nga wahine ma nga tamariki taua
 mahi, e hara hoki i te mahi uaua. Ki te mea ka ata
tiakina nga maara e tupu, ana taua taru he huri noa
 mai te moni  ia tau ia tau. Akuanei ka nui  te
 ahuareka o nga iwi maori katoa o to motu ki te mahi
 i taua hanga me ka ata matau ratou ki te pai. He
 mea tika kia mahia nuitia taua taru i te motu katoa
 hei hoko atu ki tawahi, hei taki mai i te moni ki te
 motu  nei. Ma  enei tu mea  hoki e rangatira ai to
 tatou motu, ara nga mea e mahia ake ana i uta nei i
 roto ano i a tatou hei hoko atu ki etahi whenua—ara
 te muka, te huruhuru, te hinu, te koura e keria nei,
 te rakau o ro ngahere me ka oti nga rerewe, te waro
 wahie nei, me nga mea  pera katoa. Taihoa e ata
 korerotia te mahinga o te " hapi " i tetahi nupepa.


 HE     WHARANGI           TUWHERA           MA     NGA     HOA
               TUHI  MAI.
         Ki a Te Kai tuhi o te Waka, Maori.
                     Manawatu, Hune  26, 1872.
   Ehoa.   Kua  rongo au ki te kupu a Ngatikahu-
 ngunu  i korerotia ki tenei tai mo Tararua me nga
 whenua  e meatia ana e enei iwi kia tukuna ki roto ki
 te Kooti whakawa whenua. Ko te tikanga o taua
 kupu e mea ana kia kaua rawa e hokona ki te Kawa-
 natanga tetahi wahi o te whenua, kia kaua hoki e
 whakawakia; engari me pupuri maori katoa. E ki
 ana na Henere Koura o Ahuriri taua whakaaro i tuhi
 mai ki Wairarapa, a puta noa mai ki konei ki enei
 iwi ki a Ngatiraukawa, ki a Muaupoko. Na, tatu
 kupu  mo  Henere  Koura, mehemea  nana taua
 whakaaro, me noho puku ia; kaua e whakaputa mai
 i ona tikanga whakararuraru ki konei. Kati atu ia i
 tona kainga mahi  ai, whakararuraru ai. Ko tona
 ahua ano  tena i mua  i te hokonga o Taraaki, he
 whakakiki i nga tangata kia kore e whakaae ki te
 hoko.  I haere hoki ia ki te korero ki te Paremete
 kia kore taua hoko—a kahore i tika tana korero. No
 kona mai ano tana mahi whakararuraru, a kawea mai
 nei ki konei hei whakararuraru mo konei. Katahi te
 tangata ngakau toa ko Henere Koura—mehemea pea
 ko au ka whakama au ki te kawe tikanga ki runga ki
  etahi iwi. Ko tenei kei nga tangata o konei ano
 tana whakaaro mo te pai mo te kino o ana mahi.
 Nana ka  mea ki te pupuri i tona whenua kei a ia ano ;
 nana  ka mea ki te hoko kei a ia ano—kaore  i a
 Henere  Koura.  Taku whakaaro tuturu, kia oti nga
 whenua katoa i runga i te whakawa, kia mutu ai nga
 raruraru me nga tautohe a etahi iwi ki etahi iwi. He
 tuakana au ki a Henere Koura, no konei ka kaha
 taku kupu ki a ia.
            Na HOANI MEIHANA TE RANGIOTU.
        Ki a te Kai Tuhi o te Waka Maori.
                    Manawatu,  Hune 25, 1872.
  E  HOA. Tenei kua kite au i nga korero o te hui
a nga pakeha me nga maori i Nepia i te 24 o nga ra
o Mei, i taia ki te Waka Maori o te 19 o nga ra o
Hune  nei. Katahi rawa te korero e mate nuitia e te
ngakau. Koa ana toku ngakau i roto i au i taua korero
—whakamoemititia rawatia ana e au. He aha nga
mano  hui atu e karangatia ana mo  nga  tikanga
tautohe, mo nga aha noa atu—nga hui e kiia ana hei
whakahaere i te pai e pai ai tatou te noho ki to tatou
motu.  Katahi ano te tinana o te pai ka kitea i roto i
taua hui ki Nepia. Te take o tena hui he aroha, he
aroha no tetahi ki tetahi; kahore he tikanga tautohe
i whakaurungia ki roto, kahore he aha—ko te aroha
anake, ko te whakanui  anake tetahi i tetahi. Me
penei ano he tikanga e tino kotahi ai nga iwi e rua,
te pakeha me te maori. Mehemea i penei te whakaaro*
i roto i nga tau kua pahure atu nei penei kua kore e
kitea te whawai ki tenei motu—he ponorawa tenei
ki taku whakaaro. Na te noho wehewehe o te pakeha
raua ko te maori i mua ai i kore ai e ata mohio tetahi
ki nga rerenga whakaaro o tetahi, me te kore hoki e
tupu te aroha me  te pai i roto i a raua. Ko nga
kura ako i nga tamariki ki te reo kotahi tetahi tikanga
nui hei whakatupu i te aroha, hei whakakotahi i nga
iwi.  He whakaaro  tawhito ano na te Makarini kia
karangatia he hui penei. I au ano i Nepia i mua i te
takiwa e noho ana te Makarini i reira i rongo au ki
tana kupu e mea ana he nui tona hiahia kia karangatia
tetahi hui pera ; a i mea ano ia kia kohikohi moni nga
pakeha o taua kainga hei whakatu hakari ki nga hoa
maori—he  rarurau no nga pakeha he aha ranei i kore
ai e rite. Ko tenei ka ronga ia apopo ki tenei hui
tena te koa o tona ngakau ki te mea kua whakamanaia
tona whakaaro e nga pakeha.  He  tika te kupu a
Henere Tomoana mo te aroha o nga maori o Ahuriri
 ki te pakeha o mua taea noatia tenei takiwa—he tika
 rawa. I te putanga mai o te hoa riri me te hunga
 kohuru ki taua kainga ki hai i tukuna ko te pakeha
 anake kia haere ki te riri i haere tahi ano ratou i te-
 taha o a ratou hoa pakeha ki te riri ki te hunga
 takahi i te pai—a mate iho etahi o ratou i te hoa riri
 i runga i to ratou aroha ki te pakeha. E tiira ana
 kia aroha nga pakeha o Nepia ki o ratou hoa maori, e
 tika ana kia whakakotahi i o ratou whakaaro.
   Heoi, hei kona koutou e aku hoa pakeha me aku
 hoa maori o Ahuriri—ahakoa wehea mai au i a koutou
 i tenei takiwa kai te aroha ano au ki a koutou ki aku
 hoa tawhito. Hei kona koutou e hoa ma—kia ora roa
 koutou i runga i te aroha me te whakakotahitanga.
 Haunga nga  tautohetohe e puta ake ana i roto i a
 koutau, he tautohe whanaunga—he tuakana he teina,
 muri iho ka puta ano te aroha. Kua takoto i Ahuriri
 te tauira mo te motu katoa.
                        NA PAKEHA MAORI.


        Ki  a te Kai Tuhi o te Waka  Maori.
                     Opunake, wahi o Taranaki,
                           Hune  12, 1873.
   E  HOA,—Mau   e tuku atu taku reta ki te perehi
 kia kite te iwi pakeha raua ko te iwi Maori i aku
 whakaaro. E  hoa ma e nga iwi maori e noho ana ki
 nga pito e wha o te motu nei, he whakapai atu tenei
 mo koutou e tomo na ki nga mahi a to tatou iwi
 pakeha ; ara ki te tomo ki nga ture ki te hapai i nga
 ture a to tatou iwi pakeha e whakaaturia nei ki a tatou.
 Engari hoki koutou, nga iwi nei, kua matau ki te hopu
 mai i etahi o nga ture a to tatou iwi. Mehemea ka
 kimihia atu e koutou te matauranga o te pakeha kia
 riro mai i a koutou e pai ana engari kia mahi tika, kia
 mahi pono, kei whakahe kau ki te ture ki te matau-
 ranga hoki o te pakeha, kahore ia ra no te kuware
  ano o te ngakau  o te tangata.  Tenei koki etahi

               TE WAKA  MAORI  O NIU TIRANI.               89
nupepa kua tae mai ki a matou—nga  korero a nga
tangata matau o te motu nei he whakahe i te ture.
E hoa ma, heoi ano te mea pai ma koutou he rapu i te
matauranga o to tatou iwi o te pakeha, inahoki e ki
ana to tatou Kawanatanga ka tukua atu nga tamariki
maori ki te kura kia whiwhi ai ki te matauranga.
Kua oti tena kupu i a koutou, kua tae mai hoki te
nupepa whakaatu  mo  te whare kura a Karaitiana.
Ka pai tena, tangohia te matauranga o te pakeha kia
riro i te motu nei, ma koutou e mahi mai, ma nga iwi
kua matau  ki nga whakahaerenga a to tatou iwi;
engari hoki koutou kua whaka-pakeha. E nga iwi o
te motu nei ko taku kupu tena hei titiro ma koutou
—koutou   ki mua,  ko  au ki muri   E  ki ana  te i
whakatauki: "Mua   ano  mua, muri  ano   muri."
Notemea hoki ko Taranaki ko Ngatiruanui kei runga
ano enei iwi kei tona maoritanga e noho ana : engari
ko te mahi a enei iwi he kimi tikanga mo te tangata
raua ko te whenua. Ko te kino ia kua takoto a te
pakeha raua ko te iwi maori. Ko nga mahinga anake i
tenei o te matauranga o te whakaoranga tangata i roto
i enei ra. Nana   e hoa ma ko te reo Ingirihi e riro
mai i te motu nei, kati, ko nga tini mahi ano ia ki a 
ia ano ara ma nga tamariki kua uru ki te kura, kua !
tae  mai nei  te whakaatu  o tera wharo kura  a
Karaitiana ki a matou.  Ma  te kaha anake o to iwi
Maori ki te rapu i te matauranga o te iwi pakeha
katahi ka riro. He  iwi kuware hoki tatou he iwi
matapo ki nga mahi o te ao nei, koia tena—tomokia to
matauranga.  I tu matamata hoki te iwi maori i raua i
i nga mahi a te pakeha, otiia i tino kore rawa, heoi i
ano te matauranga o te pakeha i tukua ki te iwi maori i
mua  ko te whakapono  anake, whakaturia ake nga 
kai-whakaako  maori hei hapai i taua whakapono. !
Inaianei kua matau haere te motu  nei ki te rapu I
haere i nga mahi a to pakeha. Katahi ano hoki te
iwi maori ka tango whare kura mana, i mua, kahore ;
katahi hoki ka tuku nui i to whenua; katahi hoki ka
ronaki te iwi maori ki te kai-whakawa, ki te ateha, ki
te mema,—me   nga kahiti katahi ka puta ki te maori,
i mua kahore. He  whakahaere ake tenei naku i nga
 ritenga o mua, inaianei kua rapu haere tatou i nga
mahi a te pakeha. Ko te mahi hoki tena ma matou
he kimi haore i te matauranga mo tatou—ehara i te
mea ko te iwi kotahi mana e kimi te matauranga o te
pakeha, ka  kimi katoa nga iwi  katoa. Ki  taku
whakaaro  hoki ka whakapakeha  katoa te tangata
 maori o te motu nei—nga tangata ano ia kua ahuka-
 huka ki nga mahi a te pakeha ko ratou ano e matau;
 ko nga iwi ano e noho ana i tona maoritanga ekore e
kite wawe i nga mahi a te pakeha—tenei ake pea ka
 kite, kei roa tau. Kat i ena kupu aku.
   Tenei  ano  tenei kupu  nei  titiro ma koutou.
 Kotahi te tangata kei Taranaki, ko tona kainga kei
 Parihaka, ko tona ingoa ko Te  Whiti.  Ko  tatou
 kaua e whakahe ki nga mahi a taua tangata; ko tona
 matauranga hoki i puta i nga taima o te kino. Ko
 tana mahi he kimi i te tika mo te tangata raua ko te
 whenua.  Ko tona matauranga kei tona matauranga
 ano kei to te maori; e rite tahi ana hoki taua mahi
 ki te mahi a to tatou iwi pakeha. E rua hoki nga
 mahi a to tatou iwi pakeha he kimi oranga mo te
 tangata raua ko te whenua, he tuku hoki i nga
 matauranga o nga ture ki a tatou e whakaatuaturia
 mai nei kiroto i nga nupepa. Ana hoki o tatou hoa
 kua  riro atu ki roto ki  te whare  nui ara ki te
 Paremete hei reo mo te iwi maori, hei whakahaere
 ritenga mo  te tangata raua ko  te whenua,  hei
 whakahaere hoki i nga turo mo te motu nei.  Ko ta
 Te Whiti mahi e mahia ana e ia ki tona kainga ki
 Parihaka, mo te ao katoa hoki tana mahi; me te
 mahi a nga mema maori mo te ao katoa hoki; me te
 tuku hoki a te pakeha i tonu matauranga mo te ao
 katoa mo te iwi maori katoa. Kahore ahau e whakahe
 ki te mahi a taua tangatau, heoi ano taku he titiro ;
 waihoki, kahore aku whakahe  ki te ture, heoi ano
taku he ako kia matau  ai ki nga mahi  a te ture.
Kati i konei enei kupu aku.
  Tenei ano enei kupu. Ko te ritenga mo te waipiro
a te pakeha e kainga nei e te maori—he kai pai ano
taua kai. Ma  te tangata ano taua kai e whakakino
ka kiia he kai kino. Kahore hoki taua kai i te huna
e te tangata nana, kei te whakaaturia ano ki a tatou;
kei te kiia ano e ratou he kai kino taua kai, engari
kia iti te kai—ki te mea ka nui te ka; ka mate te
tangata.  Kei te ako ano ratou ki a tatou kahore
tatou e rongo, i te mea kua rekaina e tatou taua kai.
Inahoki ta tatou nei kai ta te maori he tutu, he kai
whakamate tangata ; kua mohio ano tatou he kai kino
te tutu, kai atu ano te tangata a ka mate. Ahakoa
akona e nga matua nga tamariki kia kaua e kai i taua
kai, kahore e whakarongo, kai atu ano i taua kai mate
atu te tangata. Waihoki  me te waipiro, kei te akona
ano tatou e nga tangata nana taua kai, kahoro tatou
e whakarongo, kai atu atu ano i taua kai—mate atu
te tangata.  Kaua  e whakahe  ki te waipiro, ehara
hoki i nga kai te he engari no te tangata ano te he.
Kotahi hoki toku tangata i mate i te waipiro ki Opu-
nake nei ano ; na, e taea hoki te aha—ka pa na te
ringa tangata i patu e taea ano te tirotiro—i te mea
 kua akona he kai kino kia ata kai ki te mea ka nui te
kai kahore e rangona te reka, ki te mea ka iti te kai
ka rangona  ano te reka—ka iti hoki te kai. ka ora
hoki te tangata, ki te mea ka nui te kai ka mate te
tangata.  Na, kaua e whakahe ki te waipiro raua ko
te tutu, he kai whakarori tangata hoki te tutu, me
waiho ano te he i te tangata.
  E hoa ma tenei to koutou nupepa whakaatu mo ta
 koutou whakaritenga i nga nupepa, kua tae mai ki a
matou,  kua kite matou. Ko  nga  mahi tena o te
 pakeha ko ana tini inaia hoki e whakahaere ana i runga
 i a tatou. E to tatou iwi kua oti katoa hoki te mana-
 aki e nga iwi etahi o aua ritenga, e toe atu. ana pea
 etahi ritenga hei titiro ma te iwi maori o te motu nei;
 inahoki to Kori Poata kua whakaaturia nei ki a tatou.
 Ko te whakaatu kua whakaaturia ki a tatou inaianei,
 taihoa pea kei enei tau e haere ake nei te kite ai tatou.
 i to tuturutanga o tera ture. E hoa ma, mehemea ka
 kimihia atu e koutou te matauranga, e nga iwi o te
 motu nei kia tomo tika kia riro tika mai ai te matau-
 ranga. Kaua  hoki e titiro ki muri ki tona kuware-
 tanga, i reira ano hoki te tangata e noho ana i runga
 i te kuwaretanga. Koia au i mea ai, kimihia atu e
 koutou he matauranga mo tatou engari koutou kua
 matau haere ki nga mahi a to tatou iwi pakeha, kua
 marama hoki ki ta koutou titiro—engari hoki koutou
 kua tango kua manaaki i nga ture, kua whakaaturia
 nei ki a tatou inaianei, ko nga iwi ano kua kite me te
 hohoro ano te manaaki. Heoi tena.
   Tenei taku kupu hei titiro ma koutou, mo te nupepa
 moku.  Kei pouri koutou e toku iwi pakeha, e toku
 iwi maori ki taku kupu. Ko taku kupu tenei, ekore
 ahau e tae wawe ki te whakarite i te nupepa moku e
 tukua mai ana e te Kawanatanga ki au. Nana te
 Kawanatanga ka puru i te nupepa moku i runga i
 taku utu kore mo te nupepa e pai ana, nana ka tuku
 mai e pai ana.
   Ko te ahua o Taranaki raua ko Ngatiruanui kua
 tukua atu ki te mema ki a Wi Parata, mana e mahi
 ki te Paremete.
   Heoi ano aku korero, i konei ka mutu, hei titiro ma
 te Kawanatanga, ma oku hoa tuku nupepa mai.
        Ma  TE KAHUI KARAREHE REREMOANA.

   [Kua  taia katoatia e matou tenei reta roa ki konei
 kia kite ai nga tangata katoa i nga whakaaro a Te
 Kahui; engari e hoa e Te Kahui kaua e tino whaka-
 roaina o korero ina tuhi mai ano koe ki a matou. Ka
 tika ano ra kia tuhi mai koe a nga wa katoa e hiahia
 ai koe ki te tuku korero mai engari kia mama te
 utanga a ia tangata a ia tangata e uta ai ki runga ki
 te waka kia kaha ai hoki nga kai hoe.]

90              TE WAKA  MAORI  O NIU TIRANI.
      Ki  a Te Kai tuhi o Te Waka  Maori.        
                             Kaiteriria,                 
                              Hune  4, 1872.    
  E hoa,—Tena  koe. E  hoa ka nui to matou mihi
atu ki nga korero e tukua ana mai e koe i roto i Te
Waka Maori.  Ki to matou mahara katahi te mahi
tika ko tenei. Katahi ka kitea nga korero pai me
nga tikanga pai o tenei motu, tae atu ki tawahi; me
hopu  tonu matou ki tenei taonga. Tukua mai he
nupepa  ki a matou, waiho ma matou e kohi etehi
moni.
  Heoi ano.  Na to hoa aroha.
                 Na IHAKA MARINO,
           Otira na nga marihia katoa o Kaiteriria.


        Ki  a Te Kai-tuhi o te Waka  Maori.
                       Pipiriki, Whanganui,
                                Hune  10,1872.
   E  HOA,—Tena  koe.  E  hoa  tenei ano hoki te
 kaahu nei te rere atu na, he kawe atu, i nga taenga
 o nga purapura nei kia toua e koe, kia hua mai nga
 tiko i roto, koia tenei. E hoa ma  e nga  tangata
 mohio kia tupato kei whakawaia koutou e nga tangata
 kuware; tahuri tatou whakarongo ki te ako a o tatou
 whanaunga a te pakeha a te iwi mohio. Ekore ahau
 e whakarongo ki nga korero maori rae te atuatanga
 maori—kore rawa, ahakoa mahi tetahi maori i tetahi
 mahi mana  ekore e tae ki te pito. Titiro ki te mahi
 pakeha, tae ana ki te mutunga. Whakarongo   atu
 tatou ki nga kupu a o tatou mema a Wi Parata ma,
 ka nui ta matou whakapai ki te kaha o Wi Parata ki
 te whakapuaki i ona kupu i roto i te Paremete. E
 hoa ma, tena titiro ki nga kiore maori, me nga kuri
 maori, me nga kakahu maori, me nga tarutaru maori,
 me  te parahia keihea ? Ko te kiore kua ngaro—i
 ahatia i ngaro ai ? I kainga e te ngeru. Na wai te
 ngeru ? Na te pakeha. Te kuri maori kua ngaro—
 na te aha i ngaro ai ? Na te kuri ano. Na wai te
 kuri nana i huna nga kuri maori ? Na te pakeha.
 Nga kakahu maori kua ngaro—na te aha i ngaro ai ?
 Na nga taonga hou. He aha nga taonga hou ? He
 paraikete, he horo, me nga taonga katoa o te pakeha.
 Nga  tarutaru maori kua ngaro—na  te aha i ngaro
 ai ? Na  te punitanita, na te horera.  Na wai enei
 tarutaru ? Na te pakeha.  Titiro ki te whenua kua
 riro. Na  wai i tango ? Na  te punitanita na te
 horera. He  maharatanga  tenei naku, tenei pea e
 ngaro ano hoki tatou. Ko te ngaro tenei mo tatou
 ko to tatou ahua maori ka kore, ka riro ki te ahua
 pakeha mehemea ka  whakamutua e te maori nga
 raruraru ara nga kino ki te pakeha, a ekore tatou e
 rite ki nga kiore me nga kuri me nga kakahu me nga
 tarutaru.
   E hoa ma he iwi pai rawa atu te pakeha, kahore
 ona hiahia ki te whakangaro i te maori.
   E  hoa ma tukua te ture o Kuini kia haere ana kia
 ora ai nga tangata. Aua koutou e titiro ki nga puru
 a te tangata i te rori me te waea. E hoa ma tukua
 te pakeha, te iwi mohio, kia mahi ana i nga mahi o
 te Ture.  Titiro, e noho noa iho ana te iwi kuware i
 runga ake o te whenua, kahore i te mohio he taonga
 kei raro i te kumu; kua tae mai te iwi mohio, te
 pakeha, katahi ka kitea he koura kei te whenua e
  takoto ana. Kati enei korero.
   Ko  to kupu mai mo ta maua  tautohetohe ki te
  whenua me tohe taku hoa kia ruritia ekore au e utu
 i nga kairuri, mana ano e utu, notemea kahore au i
pai kia ruritia hoki oku whenua—ma nga  kai tono
ano i nga kai ruri e utu. Mo  te waipiro, e ki ana
koe i haere mai koe me ou kino me ou pai. Te kino
mai ai ano i rawahi ka waiho atu; haria mai ana e
koe ki konei kia mohio matou nga maori ki te kai, ka
whakahe  ai koe. Ekore toku  mate e rere atu ki a
koe, ki te mate nga maori nana ano, ki te ora koe,
nau ano i tupato. Titiro ki nga painga o te pakeha
me te Ture i panuitia mai nei e Taurua e ki ana kia
uru  nga iwi katoa ki te mahi  Kuini, titiro ki nga
atawhai a te Ture, kua hoki ora mai a Taurua me
tona iwi. Kati.
               Na RINI HEMOATA  PARAKIATO,
                         Kai-whakawa.
   [E hoa e Rini.  Kei pouri koe ki te kapenga o
etahi o o kupu e matou. I kapea ai kahore matou
e pai kia waiho tenei nupepa hei huarahi mo aua tu
kupu, he kupu whakamatakana hoki i nga tangata
 e noho mai na i waho.]


        HE  WAI HURI  WHENUA.
   Kotahi te taone i ngaro rawai te wai i Inia—he whenua
 no Ingarani. He marangai nui whakaharahara i pa
 ki te akau i te taha rawhiti o taua whenua. Katahi
 ka hurihia te whenua e te moana—ko nga whenua
 teitei i te taha moana i ngaro, huri haere ana te wai
 ki uta he moana katoa.  Kotahi te taone i nui te
 mate i ngaro rawa (Vellore in Madras, British India).
 Kotahi mano o nga pakeha o taua taone i mate rawa.
 No te hekenga o te wai ka kapi a tatahi i te tupapaku
 e pae ana i te one, me nga hoiho me nga kau i mate
 me nga whare i pakaru i te wai, a pae ana ki uta
 takoto ai. Te kau ma rua mano (12,000) nga tangata o
 reira kua kore he whare i te wai. He tini nga tangata
 kua rawa kare rawa  atu i te hurihanga o te wai.
 Ko nga maara kai hoki kua kino katoa i te wai. He
 hemo kai te mate apopo.


   I te marama kua pahure atu na e haere ana tetahi
 hakui pakeha i te huanui e ahu ana ki tona whare
 i Akarana. Tera te kau i taua huanui e takoto ana e
 moe ana. Haere tonu taua hakui kahore i kitea te kau
 ra; katahi ka tupono tonu atu hinga tonu atu ki runga
 takoto wharoro ai. Ko te ohonga ake o te kau ra i
 oho ake ai, anana ! whakatika ana ki runga oma atu
 ana ki roto ki te taone me te hakui i runga i tona
 tuara aue haere ai. Katahi ka pahore nga niho o te
 katoa ki te kata ki taua hakui e rere ana i runga i tona
 hoiho me te pupuri nga ringa ki nga taringa pihi—ha !
 ha ! ha ! Taukiri koe te hakui e ! Kahore i roa e
 haere ana ka taka ki te whenua, engari kaore i mate.

   Kotahi te wahine pakeha i rongo ai matau e rere
 mai ana ki tenei motu.  Ka  whakawhanau  taua
 wahine i runga kaipuke i waho o te moana, tokowha
 rawa nga  tamariki i te putanga mai—he wahine
 anake I Ehara i te tangata, he poaka.

   Ko te Poihipi raua ko Hohepa Tamamutu ratou ko
 nga  tangata maori e wha tekau, o Taupo kua tae mai
 ki Nepia  i enei ra. E haere  ana ki tetahi hui ki
 Pakowhai.  Te take o taua hui he korero i nga tikanga
 o  te takiwa ki te Rawhiti, he whakakite hoki ki a
 Karaitiana, M.H.R.,  i a ratou whakaaro  mo tona
 taenga mai ki te Paremete i tenei tau. E ki ana tera
  ano e tae mai etahi o te Arawa ki taua hui.