TE  WANANGA.
                                          

                HE PANUITANGA    TENA  KIA KITE  KOUTOU.
                                    " TIHE MAURI-ORA.
 NAMA, 1.             PAKOWHAI,    WENEREI,    AKUHATA,   5, 1874.             PUKAPUKA, 1.
     HE   PEREHI tenei mo te Motu  katoa, mo  nga
 tangata maori, kua huaina tona ingoa ko te Wananga
 o nga iwi  katoa inaianei, kahore ahau e karakia ana
 ki ^ nga atua maori, hei ritenga ia mo  to Perehi e
 huihui tt tatou ki te whakaaro kotahi, koia i huaina
 ai kia te Wananga,   no te mea, mo  tatou katoa tenei
 taonga.  Ma  tenei pea  ka tino mohiotia to tuakana-
 tanga o tatou, me te whanaungatanga.
     TENA  KOE, e Tainui, tena koe e, te Arawa, tena
 koe, e Kurahaupo, tena koe, e Tokomaru, tena koe, o
 Matatua, tena  koe, e Horouta, tena koe, e Mamaru,
 tena koe, e Riukakara, tena koe, e Kuramarotini, tena
 koe, e Aotea,—
     Tenei ahau, te Wananga o nga mea katoa, a nga
 tupuna, o nga waka, ka  maranga kai runga, Tihe
 mauriora.  Kihai  i ora noa  te tangata, na Papa  i
 whangai, i nui ai te uri ki te ao nei, kihai a Papa, i
 mahana  i te tarutaru anake, na Tane i whakakakahu,
 ki te Waonui, i mahuru ai te kopu o Papa. I takea
 mai i nga atua, to korenga o te tangata, Whaihoki na
 reira i nui ai, nga mahara, me  te mohiotanga o nga
 kahika.  A e kore ia nei e mahue te para, o nga matua
 ia tatou. Te kai o te po he moe, Te kai o te ao i te wa
 o te ra e whiti ana, he mahi. Te hua o te mauri mata
 tu tonu, he kai, he ora. I nga wa o mua, i nga ra o te
 Wananga  e tapu ana, na Tu te Marae, ko nga ra era
 o te whangai karu.  I tenei ra i nga wa o te Wananga,
 kua kawea ki te urupa nehu ai, i enei ra, i nga rongo o
 Rongomatane  kua noho i te marae, i enei ra i nga wa
 o te whare  Huata, kua  kohia a roto ki nga taonga o
 maitai: akona te ki korerotia, te whakapapa o te iwi,
. ka tupu ki te nui ki te ora, ka kai ai te mara a Rongo-
 matane.  Hirihiria nga  karakia taonga; tohia nga
 karakia awa  moana, kia tere a waipuke te waka o
 Maitai, kia eke mai  ki te Ika a to koutou tupuna a
 Maui, karangatia te manuhiri tuarangi, kia peka mai
 ki te kainga, horahia mai o koutou taonga o mua, kia
 kata te marea akona  he mahara,  turia nga korero o
 mua, wetekia nga putea o te mohiotanga, akona ki nga
 iwi e pae nei, kia rongo te ao, kia kite me kore e titiro
 nga kanohi, me  kore e karanga e hoa ma e, i naia te
 ra e whiti nei, waiata tonu iho whiti ana te ra i tua
 o Tawauwau  tauare te waka i roto te kopua. I tupu
mai te mana o te tangata i te iwi, me te Rangatira-
tanga, me  to whai   taonga me  te  karanga ki te
manuhiri.  Waihoki  me tenei taonga, ma koutou e kai
ponu i te taonga, ka kore koutou e kite, i te painga.
Ko ahau te papa, ko koutou nga tohunga. Tenei ahau
e te iwi, whangaia mai ahau  ki nga korero nui, ki
nga korero  iti, te mate me te ora. Heoi  nga mea  i
whakaarohia, hei  whakaputa  i nga  tino kupu  e
wawatatia nei o te ngakau.
    E  hoa ma e hara tenei i te mea hei wehewehe,
i a tatou, engari hei whakakotahi i te haere ma tatou.
Hei kawe ki te ao i nga mea o manakohia ana e te
ngakau, i nga mate i nga pouritanga, no te mea ehara
tenei  mahi  te  whakahe,  raua  ko  te mate;  i te
mea, ka whakarere  noatia e te tangata : he mea mau
tonu, i nga whakatupuranga katoa. Koia tenei taonga
i maharatia  ai, kia mauria hei  taonga mo   te motu
katoa.  Koia e whakahaua   nei kia koutou, kia homai
nga korero iti, me nga korero rahi, nga mate, mo nga
ora, hei kawe kau atu ki te ao, hei kito kau ma te ao.
Ko  waihoki hei titiro mai ki tenei iwi ki te maori, hei
titiro hoki i nga, mahi e mahia nei ki te whenua raua
ko  te tangata.  Tera  pea  ka manakitia etahi, ka
mahuetia etahi, hei paru takahanga. Haere mai mahia
tenei mahi, kua. whakamaramatia nga tikanga katoa
e mau i runga ake nei, kua huihuia nga whakaaro o
ia iwi, o ia iwi, kia kotahi. Me tana mahi, me  tana
haere, e puta ana nga rongo-pai kia tatou, a e rongo
ana tatou i te mohiotanga. E hara i te mahi penei me
enei mahi, e whakakino nei i te ingoa o to maori. Ko
te mea ko nga kupu e ahua whakapae ana mo tetahi
tangata, e kore tena e manakitia, e te Wananga, heoti
nga mea  e whakatupatoria kia koutou, mo  a koutou
tuku korero mai  kia au, kei ki koutou i mahuetia a
koutou whakaaro.  Koia na te haere a te Wananga no
te mea i Oatitia ia i runga i te ritenga o te Ture o
nga  Perehi i Nui  Tireni, e mahi ana  ia inaianei,
kotahi tonu te haere o nga Perehi katoa.
    Heoi  ra e hoa ma, ma  koutou te whakaaro  mai
ki te tuku mai i o koutou whakaaro kia whakaaturia.
    Tena ano ka tukua  nga korero o tenei tau o te
nohoanga o te Paremata, me nga whakaritenga Ture
i mahia e taua Paremata.

                         TE WANANGA.
    • He mea i ata maharatia e matou e nga tangata o
Waenganui  o te Ika. o to koutou tupuna, a Maui, kia
 tangohia tenei taonga ma  koutou hei kawe: i a
 koutou -whakaaro ki nga motu, o te moana kia kite te '
 ao katoa, I a koutou whakaaro, I te rapu o koutou i
 nga huarahi . o te whai rawatanga ki te tangata. E |
 mahara . ana ahau a te Wananga, ko  to  koutou
 kuaretanga me to - koutou .mate he rua no nga reo he
maori he reo pakeha, mahara ai a ahau a te Wananga
 tena kawea  mai a koutou whakaaro kia kawea e au!
; ki te. ao katoa tera pea ka manaakitia . e te hunga e 
, kitea f koutou whakaaro, i te mea kua riro ko ahau
 ko te Wananga   hei Meera ma  koutou,, no te mea he
 tangata  maori nei  ano ahau.  E hara  i te mea ka
 whakamutua  e ahau taku  mahi, tono kia. koutou, E
.; i te mea ko nga kupu e kino..ai tetahi ki tetahi e

 

  Anaru Patena  Te Wananga 
    Kapekuka. Te Wananga
   
 Te Wananga 
Paremata, Poneke.
      Nepia 
  Winiteta te ingoa
  26 o Hurae
  
  
  
  
  
        Pearehi
  Rititana, 
   Ingarangi 
  Rititana.  164

                                 TE  WANANGA.

 Timaru
 
   Kumaranga
 
       Hami  Marera, 
Poti Hama.   70                                Ingarangi
  Poti Hama
 
       Akarana,  
Ingarangi
470.
      
  
  
  
      Ko NGA UTU enei o te hoko o te kau, o te hipi, o
. te hoiho, i Akarana. A ki ana a Te Hata, raua ko te 
  Norini ; e manaakitia ana e to iwi nga kau -whakatete 
  wai-u.  E utua ana mo enei, e £7 10, he mea ano, e I
  £12 mo te mea  kotahi ; mo te kau e  patua ana hei i
  kai mo nga mea momona,   e 35 hereni, he mea ano, i
  e 40 hereni, nao te 100 pauna taimaha. E kiia ana |
  ki te mea o koro e utaina mai i nga whenua whai kau ; i
  he kau ma nga Pakeha o Akarana, ka nui haere te utu
  mo te piwhi i reira. A e iti ana ano hoki nga hipi o
  reira; ko te utu mo te pauna taimaha, mo nga pauna
  e 8, e 3 hereni me  te 4 kapa.  
     HIINI
  tae mai nga korero o nga Tiati o te Kooti whakawa  
  whenua  Maori.  Mehemea   Kua korero mai aua Tiati i
  a ratou whakaaro mo nga tikanga, me te ara o te mahi,
  Whenua Maori
  1873.
  Tiati ki te Kawanatanga kia homai aua pukapuka kia
  tirohia e nga Mema   o te Paremata.  Ka  mea  a Te
  Wokera, he tini nga pukapuka  kua  tae mai, he tini.
  ano hoki nga whakaaro tangotango i nga tikanga o taua
  Ture  whakawa  whenua  Maori,  kua tae mai  ki te
  
  Paremata
  Wokera-    Te Kirihi 
 
  nga Maori ki te Kawana-
  tanga ; Te Wokera
  
  Kawanatanga.   Ko era anake ; kahore etahi e homai e I
  te Kawanatanga. Paremata. Ka mea a i
  Te  Kere, tenei taku kupu ki te Paremata, kia tono
 . ahau kia homai, kia kite nga Mema o te Paremata i |
  nga pukapuka   katoa i tuhituhia atu e Te Tari Maori, 
  ki nga Komihana hoko whenua  o Te Ihi Kepa ; mo 
  nga whenua  e hokona ana, me nga whenua  e Rihitia
  ana i te Ihi Kepa; me nga pukapuka katoa ano hoki a
  aua Komihana  hoko  whenua ki te Kawanatanga; ka
  tono ano hoki tihau i nga pukapuka katoa a te Kawana-
   tanga ki te Komihana. Takiwa hoko whenua kia kite
   te Paremata nei; me nga pukapuka  katoa o taua
   Komihana ki te Kawanatanga.
    NGA  KORERO  o te Whare Runanga  Ariki o te
Paremata  o Ingarangi Ranana no Hurae 1874. Ka
mea atu a Eara Kaniwara ki te Runanga Ariki  kua
taemai  nga  korero ote  Kingi, me  nga-Rangatira  o
Whiitii, mo ta ratou whenua, kia  mahia nga tikanga o
taua whenua  e Te Kuini o Ingarangi; otira, kotahi te
kau ma toru nga upoko  o a ratou korero o taua Kingi,
me  ana Rangatira; kihai ata tau, ki nga whakaara o te
Kawanatanga  o Ingarangi, ko te tikanga e whakaae ai
a Ingarangi ; kia maana anake nga tikanga ako mo te
Kawanatanga  o tana whenua.  A  ka mea  ano a Te
Eara  Kaniwara;  kahore ano i tino nui noa, i tino tae
ki ona mohiotanga o nga kahanga e kaha ai nga mahi
o nga Kawanatanga  o nga Koroni o Atareria, e tika ai
ano, ma aua Koroni e mahi te Kawanatanga  o Whiitii;
kua tae te korero o te Kawanatanga o  Ingarani»!-kia
Kawana Hakarihi  Ropihana, te Kawana o Niu Hauta
Wera,   kia  haere ai ia ki Whiitii, ki reira korero  ai, me
te ako i nga tikanga o te whakaaro o te Kawanatanga
No  te korerotanga e te Runanga Ariki i a ratou korero
mo  Whiitii, ka mea Te Eara o Paremoa, me te Tiuka o
Manaheta,   me te Eara Kimere,  e  pai ana ratou kia
mahia, e Ingarangi nga tikanga o te Kawanatanga o
Whiitii;  ka  mea  a  Wai kauta  Katapere,   me  Eara
 Karaniwera, ki ta raua whakaaro i mea ano te Runanga
o nga Ariki i tera turanga o to ratou Paremata, kahore
i pai taua Runanga  Ariki kia mahia e  Ingarangi te
mahi--Kawanatanga  o Whiitii; engari me waiho ano ma
o reira tangata ano e mahi ta ratou Kawanatanga.
     Ko TE WERA,   ko te tangata i tu i Nui Tireni nei
hei Koroniara  Hekeretari, a kua tu  i a Te Kuini hei
 Kawana  mo Atareria, kua  kiia ano e Kuini kia haere
a ia hei Kawana mo Tahimenia.
     E  KI ANA nga korero mai  o Waikato ; Kanui  te
 mahi witi o nga tangata i te Kopua, kua oti i a ratou
 nga.eka 100, te mahi hei tupuranga whi.
     E KI ANA nga nupepa o Ingarangi, kua rangona
 tei kupu, e korerotia ana ko te Tiuka Ariki te tamaiti
 o te Kingi a Ruhia, e mea ana, ka-marenatia ki tetahi
 o nga Piriniheha o Ingarangi, te tamahine  a  Kuini
 Wikitoria ; ko Piateihi te ingoa o taua Piriniheha. - E
 ahua whakaponohia ana aua korero e nga nunui o te ao
nei. No  te 1850 taua tamaiti o te  Kingi o Ruhia i
 whanau  ai, a no te 18577 taua tamahine a te Kuini i
 whanau ai.  Kua rongo ano te iwi i era marama, onga
 korero o te marenatanga o te Tiuka o Erinipara ki tetahi
 o nga tamahine o te Kingi-o Ruhia, a • ko te tungane
 tenei, o taua wahine a te Tiuka  o  Erinipara, ka
 marenatia nei ki te tuahine ano o te Tiuka o Erinipara.



          
    He  mea ta e  Henare  Hira, a he mea panui e
 HENARE TOMOANA, e te tangata nana tenei nupepa,- i te
i whare ta, o "Te Wananga" i Pakowhai, Nepia.


          WENEREI,  AKUHATA, 5, 1874.