![]() |
Te Wananga 1874-1878: Volume 2, Number 34. 24 December 1875 |
![]() |
1 443 |
▲back to top |
TE WANANGA HE PANUITANGA TENA KIA KITE KOUTOU " TIHE MAURI-ORA NAMA NEPIA, PARAIRE, 24, TIEMA 1875 PUKAPUKA 2 KOHEKEREWA MA. O AKARANA KUA hoki mai ano ki Nepia. A ka nohoia e ratou nga Toa hoko taenga i EMIHINA TIRITI He mea atu tenei na matou e kore e taea a taea a matou taonga e nga tini Toa o te Taone nei, i te pai, i te iti ano hoki o te utu. KOHEKEREWA MA, Emihina Tiriti, Nepia. KO H. TIIRI Te kai hoko o nga TI me nga HUKA, a he iti te utu o ana taonga e hoko atu ai, a he tino pai ana taonga Ko nga taonga e tonoa ana ki aia, e tukua atu ana eia ki te hunga hoko, ki nga whare Rerewei, a koia hei utu i te kawenga ki reira. J. PAUIHI. (KAI MAHI NA P. KOHEKEREWA I MUA) He mea atu tenei naana he nui ana mea penei hei hoko ma te iwi a nana ano i hanga. He iti e utu, kahore i penei te pai o te utu i nga whare hoko katoa e Nepia. Me haere mai te iwi kia kite, koia nei te utu o etahi o hua mea Tera tino pai, Tera taane Tera Kiri poaka etahi waahi He Tera pikau taonga Nga whakarawe Kiki Nga whakarawe Kiki ano Piringa Kaata whakarawe Whakarawe Kaata Nga nanawe hoiho Nga Kara Kakii a he iti ano hoki te utu mo nga mea katoa e hoko ana e ahau. Koia nei toku ingoa. J. PAUIHI Kai hanga Tera, Kara, me nga whakarawe hoiho kei te taha o te Peeke o Nui Tirene, Nepia. Na Rati Raua ko Rauniri NGA Moenga, me nga tini tini o nga mea pera. Kei ta raua Toa, i te taha o te Haku Pei Karapu.
![]() |
2 444 |
▲back to top |
Te Wananga.
Katawe
Tereta
Akarana
Hetanita
Reihi
Hauraki
RAPATA PAAMA
HE TINO HOIHO REIHI.
HE PANUITANGA.
KIA rongo nga Maori; me kawe mai a ratou witi ki te
Mira i Waha Parata huri ai. A. kia hoko
te Maori i nga paraoa ma ratou i taua Mira.
NA HENARE TOMOANA,
Rangatira naana ake taua
Mira.
Nepia, Nowema 18,1875. 157
HE PANUITANGA.
HE MEA atu tenei naku na TAMATI TAUNI ki nga
tangata e noho tata ana i Hehitinga, kua timata i aia
tana mahi Parakimete i Hehitinga, me tana mahi hu
hoiho, me nga mahi Parakimete katoa. E oti ano i aia te
hanga nga parau pakaru, me nga Mihini pakaru.
NA TAMATI TAUNI.
Hehitinga. 149
A. APERAHAMA.
KAI HOKO TUPEKA.
HEHITINGA TIRITI, NEPIA
![]() |
3 445 |
▲back to top |
NGA RA E HAERE AI.
Nana aua Pahihi. 49
TIME TABLE.
COBB AND Co.'s
TELEGRAPH LINE
OF
ROYAL MAIL COACHES
LEAVES Paki Paki TWICE DAILY for Te Aute, Kai-
kora, Waipawa, after the arrival of the 7.30 a.m.
and 12 o'clock Trains from Napier; returning from Wai-
pawa at 8.30 a.m. and 1.30 p.m. Leaves for Waipukurau
daily after the arrival of the 12 o'clock Train from Napier,
returning from Waipukurau every morning at 8.30.
Leaves for Wanganui, Wellington", and all intermediate
places, EVERY WEDNESDAY MORNING ; returning
every. SATURDAY at 2.40 p.m.
Passengers, unless booked ait the office in Napier cannot
depend upon obtaining a seat; .
All parcels must be booked in Napier, and carriage pre-
paid.
ANDREW PETERS,
Proprietor. 49
HE PANUITANGA
KO te ra e kiia ai te ingoa o nga tangata hei pootitanga ma
te iwi, hei Mema mo te Paremata ; mo te takiwa ki te
moana ki te Rawhiti. Ko te 4 o nga ra o Hanuere 1876.
Ko te tino ra e Pooti ai te iwi, katoa, Ko te 15 o nga ra o
Hanuere. No te mea ko nga Riti mo nga Mema e mana ai ta
ratou noho i te Paremata, kia tae aua Riti ki Poneke i mua
atu o te 2 o nga ra o Pepuere 1876.
165
NOTICE.
THE nomination, of Candidates for the East Coast Electoral
District will take place at the Council Chambers, Napier, on
•
HE HOIHO TINO MOMO REIHI
KO KAIRAKA,
TE TAKIWA E TU AI,
KO WAIPAOA.
Taratene, Kaipari.
Tetitonga,
Karaura,
Pei Mititana, Papihi, Rapitoke,
Etinga, Rupene, Rama Kohana
Hehita, Ta Pita
Wurupeka, Witiparaea
Puhiti, Pipoteipoai, Tanapiriti
Paranikina, Orewa, Tamapota,
Wihana, Maki, Tikianaru
Horopaipa, Tarapata, Runa, Herora
Ikinipi, Tetitanga Orano Mihitikina Rokana
Ereketa Porotakita Tamipata Ropitini
Porotakita Korenewera
Piia S. Haka Merepana
Hinihira
Manukau
Ingarangi
Kanariri Tautana
Kotetaramu
NA A.H.PARONA.
102 Kai Tiaki
![]() |
4 446 |
▲back to top |
![]() |
5 447 |
▲back to top |
TE WANANGA
Te Wananga
KOTAHI PUTANGA I TE WIKI
PARAIRE, 24 TIHEMA, 1875
HE TURE E MANA AI TE PUPURI A EHAPA
I TE MAARA WAINA A NEPATA
AHURIRI
Ngatihokohe
Tatana
![]() |
6 448 |
▲back to top |
![]() |
7 449 |
▲back to top |
![]() |
8 450 |
▲back to top |
![]() |
9 451 |
▲back to top |
![]() |
10 452 |
▲back to top |
![]() |
11 453 |
▲back to top |
TE WANANGA RETA I TUKUA MAI KI TE ETITA O TE WANANGA KARAITIANA TAKAMOANA , M. H. R. PAORA TE WHATUIWARO
![]() |
12 454 |
▲back to top |
TE WANANGA
NA MITA KARAKA, NGATIPARE
Waipuke
Wi Parata
Rori
Paekakariki
Foxton
Kenata Hunia Hauraki
Kinewe Roera Huki Otaki
Wi Perahama Ngatiawa
![]() |
13 455 |
▲back to top |
Te Wananga.
HE PANUITANGA.
HE mea atu tenei naku na Makina o Hawheraka,
e whakapai atu ana ahau ki te iwi, no ratou e hoki-
hoki mai nei ki taku Toa hoko Taonga ai. A e mea
aha ahau, ma taku mahi hoko tika kia ratou, e hoho
ai aho te hoa ko ite iwi i aku Taonga.
Ko te utu o aku Taonga, koia ko te utu o te taonga
i Nepia.
KAKU NA MAKIRIA,
Hawheraka. 176
KUA PAUNATIA I TAHORAITI.
NA HONE EWINI.
He Hoiho uha, he whero a pango, 14 ringa te tiketike, ko, te
parara i penei ihe te TN i te kaokao katau, he mea haeana
nga waewae katoa.
Ka hokona i roto i nga wiki e rua, ki te mea ia e kore e
tikina mai, . - . .
ERUERA KOTIMANA.
Kai tiaki Pauna.
Tihema 14, 1875, ...... .... 172
KUA PAUNATIA I MARAEKAKAHO.
NA TAMATI KONI. ,
He hoiho uha, he mangu nga waewae, he haeana, nga waewae
katoa, ko te parani i penei, me te peke katau,
Ka hokona i roto i nga wiki e rua, ki te meatia e kore e
tikina mai.
HEMA KARARINA.
Kai tiaki Pauna.
Tihema 18,1675, 1T8
HE PANUI KI TE IWI MAORI KATOA O AOTEAROA.
KOIA nei nga ingoa o nga takiwa e mahi pooti ai nga iwi
Maori mo nga Mema Maori ki te Paremata
Takiwa ki te Rawhiti. Kerei Taone (Wairarapa,) Te Whare
Whakawa, Porangahau, Te Whare a Paora Ropiha, Waipawa,
Te Whare Whakawa, Wairoa, Te Whare Whakawa, Nepia,
Whare Runanga ,Whakawa, (Taupo) Whare
Whakawa, Te mahia, Te Whare a Ihaka Whaanga, Turanga*
nui, Te Whare Whakawa, Uawa, Te Whare Kura, Tokomaru,
Te Whare Kura, Matatau, , Te Whare Whakawa, Waiapu, Te
Whare Kura, Maketu, Te Whare Whakawa, Kawakawa, Te
Whare Kura, Ohinemutu, (Rotorua,) Te Whare Whakawa,
Te Kaha, Te Whare Kara, Opotiki, Te Whare Whakawa,
Whakataane, Te Wharehuia,.
![]() |
14 456 |
▲back to top |
Te Wananga.
Kamatira Hoteera,
TURANGI KAIPUKE I AHURIRI.
KO nga Maori e haere mai ana ki Ahuriri, ki te
mea ka haere mai ratou ki te Kamatira Hoteera
penei. Ka atawhaitia paitia ratou e Bone Ianga o te
Kamatira Hoteera.
Kakore ana karaihe rere rua te ahua.
Mo te Kai, 1s. 6d.; Moenga, 1s.
Ko te Tina kei te 12, a tae noa ki te 1 o te haora,
E mea ana aia kia haere mai nga Maori ki reira.
34
C. R, ROPITINI.
KAI. Ruuri whenua, me nga Waapu, me nga Rori
Maana e mahi nga Mapi ma nga Maori, mo nga Rori,
Waapu, me nga mea pera. Me tuku mai nga pukapuka
ki aia, ki te Whare ta o " Te Wananga," Hehitinga Tiriti,
Nepia
* C. R. ROPITINI,
Hehitinga Tiriti, Nepia.
\_\_\_\_\_
C. R. ROBINSON
CIVIL ENGINEER AND SURVEYOR,
Surveys made, Bridge Plans prepared, and Estimates given
ta any of the Natives of the North Island.
Address—WANANGA Office, Hastings-Street, Napier.
50
KO nga Maori e haere ana ki Akarana, ki te mea
ka haere ratou ki te Kawana Paraone Hotera, ka
whangainga, paitia; e ataahua te noho, a e pai nga kai,
me nga moenga i reira
£ s. d.
Mo nga Kai i te Wiki O 15 o
Mo te Kai me te Noho
i te Wiki ... ... 1.0 O
He Whare pai ano, nga whare hei nohoanga mo nga
Hoiho.
Ko Tiningama raua ko Kingi, nga kai tiaki.
KI NGA TANGATA POOTI I TE TAKIWA POOTI I
NEPIA
E hoa ma :—He mea na etahi o nga tangata whai Pooti i
roto i a koutou, no te mea he roa ke nga ra, ka puta ai
nga pukapuka karanga i te Iwi kia Pooti i nga Mema mo
Te Paremata, me ki e ahau te tikanga o aku whakaaro o
te aronga o aku whakatu korero i roto i te Paremata.
1. Mo te kupu e kiia nei me mutu nga Porowi. E pai
ana ahau kia mutu nga Kawanatanga Porowini. Otiia ki
te taea ka mutu era, rae mahi ano hoki tetahi ahua
Kawanatanga mo aua takiwa, ako taua ahua Kawanatanga
hou, me riro ia ratou nga moni Kawanatanga o aua takiwa,
hei mahi ano mo nga mahi mo te iwi i aua .takiwa.
2.He mea pai ki au, kia utu te iwi i nga utu o aana mea
hei moni mani mo nga wahi katoa i kohia ai aua moni.
A ko te utu tika me utu tau te tangata i ana whenua.
I penei ai ahau, ma reira e utu ai te tangata whai whenua,
a ma reira ano hoki e utu ai nga tangata i whai whenua
i nga mota nei, a i haere ki tawahi noho mai ai, ma reira
e puta tika ai ne moni utu i nga mahi i kiia mo te iwi.
3. E pai ana ahau kia mahia te Meera kawe Poohi mai
i Kareponia, ki konei.
4. E mea ana ahau, me whakaiti iho nga uta e utua nei
e te Kawanatanga, mo etahi mahi e mahia ana e nga tiai
o te Kawanatanga. Ko etahi kupu ano aku, taihoa ano e
ata korero kia tae ki nga ra e korero ai ahau ki te iwi.
Heoi ano naaku na
Ta koutou hoa
NA ROPATA TUATI.
Nepia, Nowema 15,1875. 146
HE PANUITANGA.
Mo nga piihi whenua i te Wairoa. Ka tangohia ki waho
i te whenua i hokoa ki te Kawanatanga, na te mea ko nga uri
o Te Koari kihai i kai i te moni, i pau huhua kore nga moni i
etahi tangata, kaore e nui ana te paanga ki te whenua
inahoki, ko etahi o nga tangata e nui ana te paanga, kua kai
i te moni, na konei au i mea ai, me Karauna Karaati taua
whenua kia kitea ai te mea iti, me te mea nui, kia hoko ai te
tangata i tona waahi iti, me riro tika i a ia te utu o tana,
waahi. Ko ahau, he uri ahau na nga tangata e nui ana o
ratou paanga ki te whenua, no te Kapua Matotoru, tae iho ana
kia Te Hoari, ko ahau to ratou patanga ki te ao matau. Ko
oku matua, me oku tipuna, kaore i kai i nga moni o aua piihi
whenua i te Wairoa.
Kia mohio koutou ka tino pupuri ahau i taua whenua, e
kore rawa ahau e pai kia riro hei utu mo nga moni i etahi atu
tangata e mohio ana hoki a Te Makarini kia Te Koari, ko te
tangata hoki tena nana i mau a Te Makarini ki te Wairoa.
E nga tangata i s ratou nei nga moni a te Kawanatanga,
maua atu a koutou moni ki o koutou piihi. Waiho nga. piihi
o oku tipuna, maku ono e tango te moni. E te tangata me
tango koe i te moni mo te waahi i a koe, kei heke kau tou
werawera mo tou tango he i nga utu oku kainga.
E te tangata tuku moni, kia marama hoki tau titiro, kaua e
titiro ki mua anake, engari ki mua ki muri. Kaua ano hoki e
titiro ki waenganui anake, engari me titiro ano ki nga taha,
. kaore te whare i tau i te tahuhu anake, na nga heke me nga
kaho, me nga tara, katahi ka tau, me te tangata kaore i tau i
te aroaro anake, na te whai tutaratanga ano i pai ai.
Mo nga Apiha a te Kawanatanga tenei, kaore nei i titiro ki
te tangata nona te whenua.
NA AKIHI TE NAHU
Pakowhai, Nowema 24, 1875. 161
![]() |
15 457 |
▲back to top |
Te Wananga. REIHI HOIHO PAKOWHAI, A TE TUREI, 28, TIHEMA 1875. REIHI PEKE TAIEPA :-— E rua maero e oma ai, e ono nga taiepa e peke ai nga hoiho. Utu mo te hoiho ana wiini i taua Reihi Ł21. Ko te taimaha o te kai eke, kei te kai eke ona taimaha a tinana anake. E 3 putu e 6 inihi te tiketike o nga taepa e peke ai nga hoiho. Utu mo te tapokotanga e Ł2 2s. Paora Ropiha's Tupara, Mr. Heslop's Shark, Renata Kawepo's Hamuraka, Hamiora's Wairarapa. HAKA REIHI : — Kotahi maere e oma ai nga hoiho, e toru nga taiepa e peke ai nga hoiho. E 3 putu e ono 6 inihi te tiketike" o nga taiepa e peke ai nga hoiho. Ko te taimaha o nga kai eke, kei tona tinana ake ano. Utu mo te hoiho ana wiini i taua Reihi, Ł10 10s. Utu mo te tapokoranga e'Ł1 1s REIHI METINI PERETI :— Mo nga hoiho ki ano i wini Reihi i mua, a ki ano i puta he moni wini maana i runga ake i te Ł10. Utu mo te hoiho ana wiini i taua Reihi Ł20. Ko te taimaha, kia rite ki nga tau o te hoiho. Ko te hoiho wini i te Reihi i Hawheraka, me uta te 7 pauna taimaha ki aia i tenei Reihi. Utu mo te tapokotanga e Ł2. Tanguru's Haare, Mr. Heslop's Hero, Mr. Brady's Nui Tireni, Mr. Q. Heslop's Oriwa, Henare Tomoana's Hape, Mr. Drumond's Waaka, Mr. Farmer's Roro, Mr. Jones No Name, Paora Ropiha's Express, Mr. Beatson's Pretender, Tangatake's Pakowhai PAKOWHAI REIHI, whiriwhiri e nga Komiti :— E rua maero e oma ai nga hoiho, ko te utu, kei te ra e kiia ai te 'ingoa o nga hoiho e tukua ana ki "te Reihi, mo te wiini e Ł30. Ko nga taimaha mo nga hoiho, ka kiia a te 27 o Tihema,- Ko te kupu whakaae mo taua hoiho kia Reihi, kia kiia taua kupu whakaae i Pakowhai a te ra o te Reihi, i te takiwa o nga Reihi peke taiepa. Korero tapoko Ł1, whakaaetanga e Ł2. Paora Ropiha's Hamiora's Hinana, Mr. Fanner's Toi, Karaitiana's Whanganui, Tangatake's Maori Wiini. REIHI PONE : — Mo nga -Pone kihai i tiketike ake i nga ringa 14. 1 maero e oma ai. Utu ana wiini i taua Reihi e Ł5. Utu mo te tapokoranga, 10s. HAKA REIHI : — 1 maero e oma ai. Utu ana wiini i taua Reihi, e Ł10. Utu mo te tapokoranga Ł1. REIHI MO NGA HOIHO TEKENA :— 1 maero e oma ai. E kore te hoiho e Reihi i tenei Reihi ki te mea ki ano te tangata nana taua hoiho i utu ki te Komiti. Ko te kupu a nga Tuari o te Reihi hei mutunga mo nga whakatete o te Reihi. Ko te hoiho e kiia nei he hoiho eke noa, he hoiho ki ano i Reihi i roto i nga Reihi kawe taimaha, mo ona tau. A TOO nga Reihi whiriwhiri a nga Tuari. Mo te wiini Ł10. Utu mo te tapokoranga Ł1. Nga utu e haere ai te tangata ki te Patiki o te Reihi, kotahi herengi mo te tangata. Mo te hoiho, me te tangata e rua herengi me te hikipene. Mo te Piringa Kaata kotahi hoiho e toru herengi. Mo te Tarapu e rua hoiho e rima herengi. Mo te Kooti e toru hoiho, e whitu herengi me te hikipene. Ko nga moni utu e tapoko ai ki nga Reihi katoa, me utu ki te kai tiaki moni o te Reihi i mua mai o te 7 o te taima o te Weneti, Tihema 22, 1875. Ko aua moni me utu ki te kai tiaki moni Reihi, i te whare Paparakauhe, Karatana Hotera, i Karaewa ki te Hauauru. A ko nga reta katoa, korero mo taua Reihi, me tuhituhi mai ki te Hekeretari o te Pakowhai Reihi, me tuku ki te whare o te Karatana, Karaewa ki te Hauauru. HENARE HIRA, 158 Kai tiaki Moni,HONE ROPITINI, KAI HANGA WATI, ME NGA HEI KOURA, Hehitinga Tiriti, Nepia. 20 PANUITANGA. Kua tu taku Toa hoko Kakahu i Waringipata (Onepoto.) A, ka hoko ahau i te taonga mo te utu iti. J. KIRIM1R1. WARINGIPATA, (ONEPOTO.) 37 M. R. MIRA, HE KAI HOKO KAU, ME NGA PAAMU, a e hokona ana eia NGA Rana Hipi, me nga tini whenua. He Rana ano he Hipi kei reira. He Kana ano kahore i nga Porowini o Akarana, o Haku Pei, o Poneke. Kei tana tari i Paraunini Tiriti i Nepia nga tino korero mo aua whenua. HE RAME ANO ANA HEI HOKO. He Rikona He Reeta, He Kutiwera He Marino No nga kahui pai katoa aua Hipi. . A he tini ano aua hipi hei mahi ma nga Piha patu Hipi ano hoki. Na M. R. MIRA. Ki te puta he whakaaro ki nga tangata e korero ana i tenei Niupepa ka whakamohiotia ratou ki nga mahi hanga whare, ki nga mapi whakaahua whare, ki nga tikanga hoki o te hanga whare i runga i te tuhituhinga. Tenei au hei whakarongo ki nga hiahia o aua tangata, nui atu hoki taku pai ki te whakaatu i nga tikanga katoa o taua tu mahi, ana tonoa mai ki au. PENE METE, Kai whakahaere whare, Tenehana Tiriti, Nepia.
![]() |
16 458 |
▲back to top |
![]() |
17 459 |
▲back to top |
![]() |
18 460 |
▲back to top |
Te Wananga.
Ko nga Maori e haere ana ki Akarana, ki te mea
ka haere ratou ki te Kawana Paraone Hotera, ka
whangainga paitia; e ataahua te noho, a e pai nga kai,
me nga moenga i reira
He Whare pai
Ko Tiningama raua ko Kingi nga kai tiaki.
C.R. ROPITINI
KAI Ruuri whenua, me nga Waapu, me nga Rori
Nepia
C. R.ROPITINI,
Hehitinga Tiriti. Nepia.
C. R. ROBINSON
CIVIL ENGINEER AND SURVEYOR.
I
Address—WANANGA Office, Hastings-Street. Napier. I
Kamatira Hoteera,
TURANGA KAIPUKE I AHURIRI.
KO nga Maori e haere mai ana ki Ahuriri, ki te
mea ka haere mai ratou ki te Kamatira Hoteera
Hone Ianga
Kahore ana karaihe rere rua te ahua.
HE PANUITANGA.
KIA rongo nga Maori; me Kawe mai a ratou witi ki te
Mira i Waha Parata huri ai. A kia hoko ano hoki
te Maori i nga paraoa ma ratou i taua Mira.
NA HENARE TOMOANA,
Rangatira naana ake taua
Mira.
NA TAMATI TAUNI.
Hehitinga. 149
PENE METE,
Nepia.
i 8
M. R. MIRA,
HE KAI HOKO KAU, ME NGA PAAMU,
a e hokona ana eia
I
Akarana Haku Pei, Poneke.
Kei tana tari i Paraunini Tiriti i Nepia nga tino
korero mo ana whenua.
HE RAME ANO ANA HEI HOKO.
I He Rikona
He
He Kotiwera
: He Marino
No nga kahui pai katoa aua Hipi.
A he tini ano aua hipi hei mahi nga nga Piia patu
Hipi ano hoki.
Na M, R. MIRA.
![]() |
19 461 |
▲back to top |
TE WANANGA
KUA PAUNATIA I PEKAPEKA
NO Tihema 28, NA C. T. HIRI
F. F. HIRI
KUA PAUNATIA I HEHITINGA
Tihema 24, NA J. N. WIREMU
WIREMU KURUWINI
Poihipi
Matene Te Whiwhi
Meiha Keepa
Petera
Pohe
Hone Te Wainohu
Hamana Tiakiwai
Major Kemp
Te Puna Tauranga Maunga Pohatu
Te Ua Mairangi
HONE HIKINI
Te Wananga
Kotahi Putanga i te Wiki
HATAREI, 8 HANUERI, 1876
Pakowhai
Te Hiana
![]() |
20 462 |
▲back to top |
Te Wananga.
Manawanui
Te Kuru Tepara
Tauranga
TE HIANA ROIA
The Te Wananga
Published every Saturday
SATURDAY, JANUARY 8, 1876
Mr Sheehan
![]() |
21 463 |
▲back to top |
Te Wananga.
Ngatikahungunu
Mr. White
JOHN SHEEHAN
Napier
Ahuriri
Te Herara Nepia
Te Tarikarawhe
Te Karaera
Henare Rata
Ta Tanara Makarini
Mr. Carlyle
Henry Russell
Sir Donald M'Lean's
HAWKE'S BAY SETTLERS
Makianaru Tanitana
Taute Tanitana
Raraki Tanitana
Hitana Kowehama
J. C. Paraone Tuapeka
W. A. Mau
Ronetana Awena
Tiwene Karaitihate
Kawana Kerei Akarana
Riihi akarana
Riira Wuuru Panera
Petihapeti
Haata W
Moarauihi Karaitihata
Parawana Porirua
Ramitana Iniwakakera
Paane Rohirana
Matakamene Akaroa
Pahitaua Whakapetu
Te Oroka Onehunga
Pani Wairarapa
Taiaroa Waipounamu
Henare Wehipoata
Piha Hehiketa
Toro Etini Akarana
Kaata Whakatu
Haapa Whakatu
Piahi Werengitana
Paerani Kaiapoi
Ritihana Karaitihata
Kere Taranaki
Karitana Taranaki
Ta Makarini Nepia
Rahera Nepia
Tapeta Timaru
Paika Tanitana
Pitiroi Herewini
Makarini Waikonaiti
Retimana Whakatu
Kiipi Wakapuaka
Pitirai Herewini
Anaru Wairarapa
Parani Rangitikei
![]() |
22 464 |
▲back to top |
Te Wananga.
Macandrew Dunedin
Stout
Larnach
Seaton Caversham
J. C. Brown Taupeka
W. A. Murray Bruce
Rolleston Avon
Stevens Christchurch
Sir G. Grey Auckland
P. Dignan Auckland
Reader Wood Parnell
W. Swanson Newton
Fitzherbert Hutt
Hunter Wellington
Moorhouse
Brandon Porirua
Invercargill
Burns Roslyn
Montgomery Akaroa
Bastian Wallace
O'Rorke Onehunga
Bunny Wairarapa
Taiaroa Waipounamu
Dr. Henry Westport
Fisher Heathcote
Tole Eden
Curtis Nelson
Sharp
Pearce
Bowen Kaiapoi
Richardson
T. Kelly New Plymouth
Murray Aynesley Lyttelton
Carrington Taranaki
Sir D. M'Lean
W. Russell
Stafford Timaru
W. Wakefield
V. Pyke Dunstan
Fitzroy Selwyn
G. M'Lean Waikouaiti
Richmond
Gibbs Collingwood
Andrew
TE HUI KARANGA I NGA INGOA O NGA RANGA
TIRA MAORI, E KIIA ANA E TE MAORI HEI
MEMA MO TE PAREMATA
Te Raka
Henare Matua
Te Harawira
Wikitoria
Tamati Hapimana
Mita Hikairo
Patoromu Ngamaunga
Hutana Taru
Hotene Porourangi
Tamihana Kakenga
Mokonuiarangi
Te Keepa Rangipuawhe
Renata Ngahana
![]() |
23 465 |
▲back to top |
Te Wananga.
NOMINATION OF NATIVE MEMBER FOR THE
EASTERN DISTRICT.
- The nomination of a member for the Maori East Elec-
toral district took place on the 4th instant, at the Council
Chambers, Napier, at 1 p.m. Mr. S. Locke. R.M., read the
writ of authority, authorising him to call a meeting of
Maori election, to nominate a Maori as member of Parlia-
ment. After Mr. Locke had explained to the assembled i
Natives the object of, and the mode of proceeding in such
matters, Harawira proposed Karaitiana as a fit and proper
person to represent the Maori people in the Parliament,
and he would say he proposed this chief on account of the
very able and just way in which he had supported all
measures in the Parliament which were for the good of i
the Maori people. He bad not taken any Government
salary, or position of emolument, like some of the Maori :
members, and had left the fate of the Maori people in the
hands of the European members of the Parliament, without
the least wish to aid in any matter that might be for the
good of those who sent them to Parliament.
Henare Matua seconded the nomination of Karaitiana.
Karaitiana had acted iu a way that bad enlisted all the
feelings of the Maori people in bis favor : he had not re- ,
ceived any salary or taken, place of emolument from, the Go-
vernment, and had even done all he could for the Native
people in Parliament. He had not opposed the Government in
a spirit of childish spite, but he acted on his own convic- '
tions that some of the Government measures were the !
opposite to that which would bring good to the Maori
people. Karaitiana also thought that he would not be
able to do more good to the Maori people than teach them
to obey implicitly the laws of the Queen of England. !
Karaitiana did all he could to uphold the laws and honor '
of our Queen, and to live in peace with all. Karaitiana
could not be bought, or his ideas misled by money, and
he would act as he had acted ; it was not men but measures
he contended against. He would not do as some of the
Maori members had done, but would do all he could for
the good of the Maori race.
Tamati Hapinau proposed Mita Hikairo as a fit and
proper person to represent the Maori people in the Parlia-
ment.
Patoromu Ngamaunga seconded the nomination.
Hutana Taru proposed Hotene Porourangi as a fit and
proper person to represent the Eastern Maori district in
the Parliament, as a Maori member, and Tamihana Ka-
kenga seconded the nomination.
Kawana Mokonuiarangi proposed Te Keepa Rangipua-
whea as a fit and proper person as a Maori member for
the Parliament, and Renata Ngahana seconded the nomi-
nation.
The returning officer called for a show of hands for
raitiana, and each of the other members : — Ka-
raitiana, 53 ; Wi Hikairo. 3 ; Hotene, 2 ; Te Keepa;
2. Mr. Locke then announced that Karaitiana
had the greatest show of bands, and was therefore elected
as Maori member for the Eastern district. The nominators
of the other three chiefs proposed demanded a poll. The
polling was announced accordingly to take place on the
15th January. The returning officer will declare the state
of the poll at Napier on the 27th January.
Karaitiana rose and said : 1 shall not say much to you
this day, but I will express my wish that the Maoris and
Europeans should become one people. It is constantly
said that we aro one people, even in Parliament the idea
is believed in that we are one people, but I have not yet
seen the fact, and if returned to Parliament, I will do all
in my power to further the wish that we become one
people. The best act we can do, is to obey the law, as
the law is that by which we as a people can bo saved. I
thank you for the support given to me to day.
Hotene said : I thank you for the help you have given
rae to-day. I do not go to Parliament to turn the Govern-
ment out, I go to work for the Maori and European people.
TE HUI NUI A NGATIKAHUNGUNU I PAKOWHAI,
I TU I TE 29 O TIHEMA, 1875.
Ko te take i tu ai taua hui, he mea na nga Rangatira
katoa o Ngatikahungunu, kia korerotia e ratou enei take
korero :—
1. He Pooti Mema Maori mo te Paremata.
•2. Kia whai kupu tenei hui mo tetahi Tumuaki hei
whakahaere mo nga iwi Maori i enei Motu.
3. Kia whai mana nga Mema Maori ki nga iwi naana
ratou i Pooti.
4. Kia whai mana nga iwi naana ratou i Pooti.
5. Me korero tenei hui mo te " Wananga."
6. Me Kuru Tepara nga tangata Maori o enei Motu.
A ko nga iwi i tuku Rangatira mai ki taua hui,
hei korero i nga whakaaro o aua iwi, koia nei :—
Mohaka, Ngatipahauwera, Takapau, Ngaitahu,
Taupo. Ngatiterangiita. Waipaowa, Ngatingaweke,
Rotorua. Te Arawa. Tamaki, Ngatirangiwhakaewa,
Ohiwa, Ngatikereru. Pourerere
Torere. Ngaitai, Kairakau: Ngaitamatera,
Otaki Ngatitoa. Waimarama. Ngatikurukuru,
Rangitikei, Ngatiapa Te Aute Ngatitemanawaakawa,
Whangaehu, Hauke, Ngatiterangikoianake,
Whanganui ) Ngatihau Pakipaki, Ngatipapatuamaro,
ki waho, Te Whetu-raririki, Ngaitekura
Whanganui Ngatitumango Matahiwi Ngatihawea,
ki Tuhua, Ngatitumango, Kohupatiki, Ngatitetaha,
Waitotara. Ngarauru, Korongata Ngatipoporo,
Ngatikere, Omahu, Ngatiteupokoiri,
Porangahau. Ngatitewhare Moteo, Ngatihinepare,
nui. Waiohiki, Ngatikahungunu.
Patangata, Ngatiwhatuiapiti,
Na Henare Tomoana i panui nga upoko o nga korero e
korero ai nga Rangatira kua mene mai ki taua hui.
A ka mea a Henare, mea korero aua kupu i te rarangi
ano o aua kupu i tu ai i roto i te korero i korerotia ai eia.
Kaua e kinakinakia nga korero o etahi tipoko kupu ki nga
korero o etahi upoko kupu ; engari, kia matu nga kupu
rao etahi o aua upoko, ka korero ai i etahi, kowai
te tangata a. tatou e pai ai hei Mema, kua puta te
kupu a Te Arawa, a Ngaiporou, a etahi iwi ki ta
i tangata i kitea e ratou, a kia hoki rawa ata nga tangata
I o tenei hui, me korero ratou i te tangata kaa kitea e tenei
hui. A mo le tangata hei mahi i te taha Maori. I mua i
tae nga Pitihana katoa kia Karaitiana, a kahore kau he
Pakeha kotahi i pai hei hoa mahi ma Karaitiana mo aua
Pitihana. Otiia, no te ra i tu ai a Kawana Kerei ki te
Paremata, koia te tangata i mahi tahi raua ko Karaitiana
ki te taha Maori. I mahi ano te Kawanatanga i mua, i
nga ra o Karaitiana e paingiia ana aana mahi e te Kawa-
natanga, a no nga ra i mahue ai a te Kawanatanga mahi
i a Karaitiana, no reira mai ano te mahi whakahe a te
Kawanatanga i nga mahi a Karaitiana mo te iwi
Maori, a na reira i kore ai e mahia nga Pitihana
e te Kawanatanga, i tukua e nga tini iwi Maori ki te
Paremata. A i enei ra kahore nei he Pakeha hei
tanga atu ma te Maori, hei mahi i te mate o a ratou he i
te Paremata.
i Harawina Tatere. Me Pooti tatou mo Karaitiana, kua
whakaae nga iwi i Waikanae, i Nuhaka, i Te Wairoa mo
Karaitiana. A ko nga iwi i Porangahau e korero ana mo
Henare Matua. Ko Kawana Kerei hei Tumuaki, hei
matua mo nga iwi Maori katoa o nga Motu nei. E mea
ana ahau, e rua mano o matou o Ngatikahungunu e Pooti
mo Kawana Kerei. A ka whakaae ano a Te Keepa o
Whanganui kia Kawana Kerei. Ahakoa aia no te takiwa
ke, ka whakaae ano aia, ko Kawana Kerei pa ano hei
Tumuaki. A ma nga iwi katoa e whakatu a Kawana
Kerei.
Morena. E mea ana ahau ko Kawana Kerei hei
Tumuaki.
Hemi Taka. Ka Pooti ahau mo Karaitiana.
Hone Te Wainohu. E whakaae ana ahau kia tu a
Karaitiana hei Mema mo te Paremata. K kore ahau e
mea, he tangata pai ke ake tetahi o raua i tetahi,
![]() |
24 466 |
▲back to top |
Te Wananga.
Karaitiana Takamoana
Henare Matua
Henare Tomoana
Tareha Te Moananui
Poihipi Tukairangi
Paora Kaiwhata
Te Harawira Tatere
Noa Te Hianga
Hoani Amorangi
Tauweki Motai
Te Manihera Terau
Te Wirihana Tawhati
Tamati Waaka Maunu
Hetariki Matao
Hoani Meihana Rangiotu
Peeti Te Aweawe
Orona Piriti Manawatu Tihema 9, 1875
HOANI TAIPUA PUNAIRANGIPIRI
Otaki
Nepia
Wairarapa
W. MAAHUPUKU
Tikawenga Piripi
Hikawera Hori Te Huki
Tewhatu
Maihi Kaimoana
Perana Whakahemo
Kihitu Te Wairoa
Urupeni Puhara
Kawana Kerei
Katene Te Kori
Paramena Naonao
![]() |
25 467 |
▲back to top |
Te Wananga.
tiana, tena ko Wi Parata, ko Wi Katene, i mahi kohuru '.
raua i a raua hoa Maori, i haere rana ki te mahi i te mahi
Kawanatanga. A ko te mahi a te Maori i tonoa ai :
raua ki reira mahi ai i mahue tena i a raua, ka
anga ana rana, ka mahi i nga mahi e he ai ano nga
iwi Maori. Ka Pooti ahau kia Karaitiana.
Rota Porehua. He pai kia tonoa nga Mema ki te
Paremata, engari, hei te tangata whai whakaaro, kaua i te
tangata i waiho eia te taringa hei kanohi. ;
Paora Ropiha. Korero e te hui nei i ta koutou tangata
i pai ai hei Mema, me korero nga hapu katoa i a ratou ,
kupu. '
Henare Matua. E mea ana ahau kia kotahi tangata o
tatou e ta hei Mema, kaua tatou e mahi i nga tangata
tokorua, kei mahi penei tatou, ka Pooti nga iwi ke atu, ko
ta ratou tangata kei tu, ko ta tatou ka hinga. " ;
Henare Tomoana. Me Pooti te iwi katoa, kaua te
tangata kotahi, a noho, me oho te iwi katoa ki te Pooti.
Te Keepa Rangihiwinui. E mohio ana ahau ki ta
koutou whakaaro. Ae, tukua ta koutou ki te Paremata.
Tena pea te whakaaro a etahi iwi e kore e whakaae ki ta
koutou tangata i mea ai. A tera ano pea te tangata a
etahi iwi i pai ai.
Rotohiko Haupapa. Kanui taku pai ki a koutou kupu, .
kanui ano te pai o aua kupu.
Hone Wainohu. Me Pooti tatou katoa mo Karaitiana.
Matene Te Whiwhi. He pai rawa taku whakarongo
atu ki a koutou kupu. Ma koutou te tino tiaki i a koutou
Mema, ki te mea ka heke te tupu o te Mema Maori i te
Paremata, ka heke ano hoki te tupu o te iwi Maori, o te
hunga na ratou aua Mema i tono ki te Paremata.
Petera Pukuatua. Kahore a matou kupu a Ngatiwha-
kaue. E whakaae ana matou kia Karaitiana hei Mema
Maori. Ki te mea ka rapu ahau i te kai mahi mo aku
he, ka rapu mai ahau kia Henare Tomoana raua ko
Henare Matua.
Renata Kawepo. E mea ana ahau, te take i haere ai
te Pakeha ki te Paremate, koia kia nui. a mona te pai i
haere ai aia ki reira. E hara taku Pooti mo Kawana
Kerei i te mea he Pooti taku kia riro mai ai he pai moku
i aia. A ki te to mea ka taea he pai ma te Maori, ma
Kawana Kerei pu ano e puta ai te pai ki nga Maori.
Ka mutu i konei nga korero o taua hui, a no te po i tino
whakaaetia ai n Kawana Kerei e te hui katoa hei Tumuaki
mo nga iwi Maori, me Karaitiana hei Mema rao tenei
Takiwa.
Mohaka Ngatipahauwera
Taupo Ngatiterangiita
Rotorua Te Arawa
Ohiwa Ngatikereru
Torere Ngaitai
Otaki Ngatitoa
Rangitikei
Whangaehu
Whanganui
Coast
Whanganui
inland
Waitotara
Ngarauru
Porangahau
Ngatitewharenui
Patangata
Ngatiwhatiapiti
Takapau
Ngaitahu
Waipawa
Ngatingaweke
Pourerere
Kairaukau
Waimarama
Te Aute Ngati-te-Manawa-a-kawa
Matahiwi Ngatihawea
Kohupatiki
Ngatitetaha
Korongata Ngatipoporo
Omaahu Ngatiteupokoiri
Moteo Ngatiherepare
Waiohiki Ngatikahungunu
Henare Tomoana
Arawa Ngaiporou
Nuhaka Patea
Henare Matua
![]() |
26 468 |
▲back to top |
Te Wananga.
Major Kemp
Whanganui
George Grey
New Zealand
Morena
Hemi Taka
Hori Wainohu
Henare Matua
Henare Tomoana
Tareha Te Moananui
Pohipi Tukairangi
Paora Kaiwhata
Harawira Tatere Noa
Te Hianga
Hoani Amorangi
Rewiri Taora
Ihaia Tauweki
Hori Te Rangi Rurupuni
Herewini Rakautehia Tauweki Motai Maninahera Te Pau
Wirihana Towhati
Tamati Waaka Maunu
HOANA MEIHANA RANGIOTU
PEETI TE AWEAWE
Oroua Piriti
Henare Tomoana,
Pohipi Tomana
Heta Tiki
Renata Pukututu
Tamati Maewa
Katene Te Kori
![]() |
27 469 |
▲back to top |
Te Wananga.
some of the chiefs of this meeting withdraw, and let Ka-
raitiana alone bo the man for whom we shall all vote as
our Maori member of Parliament. 1 give ail my approval
in respect to Sir George Grey being the leader for all the
New Zealanders, as he will do in all matters for the good
of the Native race, more than any other European. He
was our Governor-in-Chief when there were two Governors
in this Colony : and therefore he knows all the acts that
appertain to Government, and how to act in accordance
with law. He is a perfect Maori scholar, and he under-
stands all our history and ancient lore, and he has a
perfect knowledge of the Maori habit of thought, and
hence 1 say he is the most fit person to be the guide of
all the New Zealand tribes. Let the chiefs who may be
nominated by the people now before the Maoris vote for
them express their thoughts how they shall act in the
Parliament. Let them now say that they will, or will not
join the Government ; and let the chiefs asking the votes
of their people also say if they will, or will not accept
positions of emolument from the Government.
Waaka Kawatini.—Let us send a Maori member to
Parliament, and though he may not be able to do any
good for us as a Maori people, still we have the right to say
we had a member in Parliament.
Paramena Naonao.—I have not seen anything in Ka-
raitiana's parliamentary life that I would condemn, but
Wi Parata, of the West Coast, and Wi Katene, of the
Ngapuhi, acted like murderers to the Maori constituents.
they accepted Government appointments and Government
money, and the work for which they were sent by their
people (the Natives of New Zealand), was left undone by
them, and not only so, but they joined the Government in
acts which are the opposite to that which is for the good
of the Native race. I will vote for Karaitiana.
Rota Porehua.—It is right to send a member to Parlia-
ment, but let us send a man of knowledge, and not a chief
who will allow his ears to act as eyes.
Paora Ropiha.—Speak, O all you chiefs of this meeting,
and let us know the name of the chief you propose as
a member of Parliament. Let all the chiefs * of the
sub-tribes express their thoughts on this subject before
this meeting.
Henare Matua.—I propose that we nominate only ono
chief as member for the Parliament. Let us not put up
two. for fear that in dividing our votes some ether tribe
put their man in.
Henare Tomoana.—Let all the men of every tribe vote.
let not one be idle, but let each rouse himself as from
sleep, and vote.
Te Kepa Rangihiwinui.
Rotohiko Haupapa.—
Hone Wainohu
Matene Te Whiwhi
Petera
Henare Matua
Henare Tomoana.
Renata Kawepo
Harawira Tatere
RETA I TUKUA MAI.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
PAORA TOROTORO.
NOEMA. 24, 1875.
CORRESPONDENCE.
TO THE EDITOR OF THE WANANGA.
![]() |
28 470 |
▲back to top |
Te Wananga.
Hon, Wi Parata, M.E.R.,
PAORA TOROTORO
HETA TIKI
Waipaoa
HETA TIKI
MATIU TAUPAKI
Paihia
Ngapuhi
Henare Tomoana
Ngatiraukawa
Ngatikahungunu
Ngatiporou
![]() |
29 471 |
▲back to top |
Te Wananga.
HE PANUITANGA.
•
HE mea ata tenei naka na Makina o Hawheraka,
e whakapai atu ana ahau ki te iwi, no ratou e hoki-
hoki mai nei ki taku Toa hoko Taonga ai. A e mea
ana ahau, ma taku mahi hoko tika kia ratou, e hono
ai ano te hoa ko te iwi i aku Taonga.
Ko te utu o aku Taonga, koia ko te utu o te Taonga
i Nepia.
NAKU NA MAKIRIA,
Hawheraka. - 176
A. APERAHAMA.
KAI HOKO TUPEKA.
HEHITINGA TIRITI, NEPIA.
HE utu pai tana Tupeka mo nga moni mo aua Tupeka
Nepia. 128
HE PANUITANGA.
NA WIREMU ROPITINI
KAI HOKO AKIHANA.
Mo nga kaa, hoiho, me nga whenua noho o nga hipi.
NEPIA.
Ko tana Tari kei tawahi ake o te Peeke, Koroniara.
HE PANUI KI TE IWI MAORI KATOA O AOTEAROA.
KOIA nei nga ingoa o nga takiwa • mahi pooti ai nga iwi
Maori mo nga Mema Maori ki te Paremata, mo te
Takiwa ki te Rawhiti. Kerei Taone (Wairarapa,) Te Whare
Whakawa, Porangahau, Te Whare a Paora Ropiha, Waipawa,
Te Whare Whakawa, Wairoa, Te Whare Whakawa, Nepi»,
Whare Runanga, Whakawa, Whare
Whakawa, Te mahia, Te Whare a Ihaka Whaanga, Turanga-
nui,Te Whare Whakawa, Uawa, Te Whare Kura, Tokomaru,
Te whare Kura, Te Whare Whakawa, Waiapu, Te
Whare Kura, Maketu, Te Whare Whakawa, Kawakawa, Te
Whare Kura, Ohinemutu, (Rotorua,) Te Whare Whakawa,
Te Kaha, Te Whare Kura, Opotiki, Te Whare Whakawa,
Whakataane, Te Whare Kura.
Te Rawhiti
Nepia
HE PANUITANGA.
KO ahau ko te Peka mahi Kohi ma nga Kuru Tepara, ka
mea atu nei ki te Iwi Maori he hoko taku i te taro pai rawa,
mo nga Kapa e 3, mo te Rohi, e raa patina taimaha. Mo te
moni pakeke ano ia, kahore i te nama.
ERUINI ROPINI.
Nepia Karaewa Kori.
171
HONE ROPITINI,
KAI HANGA WATI, ME NGA HEI KOURA,
Hehitinga Tiriti, Nepia.
\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_ 20
PANUITANGA.
KUA tu taku Toa hoko Kakahu i Waringipata
(Onepoto.) A, ka hoko ahau i te taonga mo
te utu iti.
J. KIRIMIRI.
WARINGIPATA, (ONEPOTO.)
37
![]() |
30 472 |
▲back to top |
HAKU PEI REIHI
I TE TUREI ME TE WENEREI, TE 1 ME TE 2 O PEPUERE 1876
METINI PERETI
RAPATA TUATI
Heretaunga
![]() |
31 473 |
▲back to top |
Te Wananga.
T E P E E KE !
UTU WHARE WERA, KAIPUKE TAHURI
Nga moni a nga kai tiaki o tena Peeke £1,000,000
(kotahi Miriona).
Nepia.
Ko H. KATA, MA.
KAI HANGA WHARE, E NOHO ANA,
i Nepia nei, i
TERA aia e pai ki te whakarite i nga mahi hanga
whare ma nga tangata Maori o i te Porowini
o Haku Pei.
Na H. KATA MA
H . J . H I K I,
E HOKONA ANA.
E 4 MIHINI tapahi Witi. . . i
M. PAERANI.
179
Whare hanga Kooti, Nepia.
Kai hanga Kooti, me te mahi Terei, kai
![]() |
32 474 |
▲back to top |
Te Wananga.
Kia kite! Kia kite!! Kia kite!!!
KAI HOKO TAONGA,
HEHITINGA TIRITI, NEPIA,
E ki ana, mana rawa ano te hoko iti o te taonga o nga Toa katoa o Nepia.
R ki atu ana aia ki nga Maori.
Kaua e whakarongo ki ta te taringa e rongo ai, engari ano ki ta te kanohi e kite ai.
28
N. P. PARANITE.
Pateriki Kahikuru,
Kai hanga Tera, me nga hanga katoa mo
nga Kiiki, me nga Kaata,
Kei Taipo, (Taratera.)
KEI aia i nga wa katoa nga Tera pai rawa,
Hanihi, Wepu, Kipa, me era mea e kore e taea
te tatau.
Ko te PATERIKI KAHIKURU te whare
ngawari rawa mo te Hanihi Paki, Kiki, Toki Kaata,
Piringi Kaata, Terei, Parau hoki, Peke Tera hoki
Ko enei mea katoa e hanga ana i roto i taua toa; ko te
reta i tino pai rawa, e kore e kitea i roto i te motu nei,
he mea pai atu.
Haere mai kia kite tonu akoutou kanohi a tera e
paingia.
Kia marama ki te whare. Ko te PATERIKI KAHI-
KURU whare, Tera, Hanihi, hanga Kara, kei Taipo,
(Taratera. )
HATAREI, 8 HANUERE, 1876
TAKENA MA
WAIPAOA,
HE NUI NOA ATU A RATOU TINI KAKAHU
ME NGA MEA PERA
He mea uta hou mai aua mea
A HE MEA TINO PAI
Kahore he taonga i pai ke ake
I TE POROWINI NEI
He iti te uta mehemea he
MONI PAKETE
Ta te tangata e haere mai ai ki te hoko.
67