|
loading...|
|
Te Wananga 1874-1878: Volume 3, Number 12. 01 April 1876 |
Abstract 
Commentary|
|
1 153 |
▲back to top |
TE WANANGA.
HE PANUITANGA TENA KIA KITE KOUTOU.
" TIHE MAURI-ORA."
NAMA 12. NEPIA, HATAREI, 1 APERIRA, 1876. PUKAPUKA 3.
Poihipi
Matene Te Whiwhi
Meiha Keepa
Petera
Pohe
Hone Te Wainohu
Hamana Tiakiwai
Rira Peneti Akarana
Koreti Koreke Nepia
H. Waihi Tanitana T. Arama Papati Pei
A. Taruika Tauranga W. C. Hawheraka E. Tiki Karaiwa J. Makarini Te Peti Nepia
REED & Brett Auckland Colledge & Craig Napier H. Wise Dunedin
Hohua Te Riu
Ingarangi
Te Otene Haoni Te Punairangiriri
Ngati Raukawa
Inia Hoani Hakaraia
Pitiera Te Puna
Hema Ropata Te Ao
Horomona Wi Parata
Te Kerehi Roera
Rev Rawiri Wanui
Nehu
Whanganui
Ngati Ruanui
Te Urewera Te Arawa
Aotearoa
Te Waipounamu
|
|
2 154 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Kawana Kerei
Renata Kawepo
Wanganui
Taupo
East Cape
Ngatikahungunu
Ngatiraukawa
Ngatiporou
Ngatiruanui
Te Uriwera
Te Arawa
Sir George Grey
Mohi Turei
Ta Tanara Makarini
Nepia
Tauranga
M'Lean
Vogel
|
|
3 155 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Sir Donald
Mr.Campbell
Mohi Henare Potae
M'Lean
Tauranga
Napier
NATIVE MEETING AT MAKETU
FEBRUARY 28TH AND 29TH
[F.E.HAMLIN ESQ., presided]
Messrs Davis Mitchell
Mair, Petera, Kiharoai, Te Amahau, Teni Tapihana
Henare Te Pukuatua
NgatiRaukawa
|
|
4 156 |
▲back to top |
TE WANANGA.
taua tu mahi ki tuku ngakau he tahuri mai ki te whaka-
pohara ia tatau me o tatou uri, titiro ia na kua mate te
Tamaiti * tetahi tangata, kua pouri tona ngakau, ka
tahuri ka hoko i ona taonga hei utu Waipiro ma nga
tangata, ka rua ena mate, e mea ana au kia kore rawa
tenei mahi, ko aku moni i pau i te hoko Waipiro mo nga
Uhunga o to Watene Tiwaewae e £50. A e korero
pono ana an i te aroaro o tenei Runanga, kua mutu rawa
aa ki te hoko Rama, hei Hakari. Kei runga ko Hoani te
Puna. Tena koutou, e te Runanga, i haere mai nei
koutou kia kite i te nehunga o ta koutou mokopuna o ta
koutou tamaiti. Kia rongo mai koutou ka tautoko ahau
i te kupu a Hare, e pai, ana an kia mutu te tango Hama
Hakari Tupapaku, no te mea na konei i mate ai to tatou
Matua, ka pohara te tangata i taua mahi kino, e ki pono
ana an kua mutu taku tango Rama hei Hakari mo nga
mea kua whakaaturia nei e Hare Wirikake. Engari kia
kaha tatou ki te pehi kia ora ai tatou me o tatou uri,
mutu rawa te Hakari Rama. Kei runga, Matene te
Whiwhi. E whaka pai «na au ki to tatou huihuinga
mai ki konei kia kite atu kia kite mai, te kupu ra, kati
ano i ta Hare rana ko Hoani kua oti mai ra kaua hoki he
kupu ke tua tatou. Engari ka hia kai koe kia rite ki to
to Ture, kia rua kia toru, kaua e nui atu, e hoa ma pehia
nga mea kino tukua atu te mea pai, heaha koia te pai o
te tahuri mai ki tona hoa ki tona boa patu ni, ko taku
kupu tenei kia kaha. Kei runga ko Eru Tahitangata.
E te Runanga nei kaore aku kupu ke, e whakapai tonu
ana ao ki nga kupu kua ara nei, katahi au ka mohio kua
ora au, no te mea ko au te kaumatua kaha ki tenei mea ki
te kai Rama, me te whakararuraru i o tatou aroaro, ko
tenei ka tautoko ahau i ta koutou kupu, rae kore rawa
atu tenei ta mahi ki nga takiwa katoa o Ngati Raukawa.
Tena koutou e te Runanga nei. Kei runga ko James I
Ransfield. Tena koutou e nga tangata nana ta putake o
tenei kupu i huihui mai ai tatou ki konei, tenei au te
hipi ngaro o te whare o Iharaira te tu atu nei, ki te
whakaputa i aku mahara mo tenei tikanga nui kua wha-
katakotoria nei ki o tatou aroaro, kia rongo mai koutou,
kaa mutu rawa ia au tenei mahi te hoko Waipiro, mo
nga Hakari matenga Tupapaku, ma nga manuhiri ma
nga Marenatanga, no te mea ko an tetahi tangata kaha
. rawa ki te hapai i tana mahi i te hoko Waipiro mo nga
Hakari a i naia nei kua korero pono ahau ki o koutou
aroaro, kua mutu rawa atu taku mahi pena, tenei hoki
aa te mihi atu nei to tatou kaumatua Minita, ki te
mahuetanga iho a nga kaumatua, mo tona taenga mai ki
roto ki tenei whare whakarongo ai, i a tatou korero kia
mutu nei ta tatou whakatu Hakari Rama, e pai ana e
korero ana tatou i te aroaro o to tatou Minita, ko tenei
kaa mutu rawa taka mahi pera. Kei runga ko Roera
Hukiki. E hoa ma, ka tautoko an i a koutou kupu, e ngari
ki taku mahara me whakatu he Ture kia mana ai, ku te
mana tenei me utu te tangata kia £5. mehemea ka tango
Rama ia hei pehi i nga kupu kua whakaaria nei, he
tikanga nai hoki tenei ma tatou te pehi i nga mea kino e
pata mai ana kia tatou, he oranga nui tenei mo tatou.
he maha hoki nga raruraru e pa mai ana kia tatou i enei
ra, kua pahure ake nei me to tatou kaha ano ko te pehi,
whai hoki me tenei kai whakararu ia tatou, me kore ? Ae,
ka mutu rawa taka mahi whakatu Hakari a enei wa e
takoto mai nei, no te mea he mate kino rawa e pa mai
ana kia tatou i runga i taua mahi hoko Waipiro. Engari
kia kaha ki te hapai. Kei runga ko Iraia te Kaparoa.
E whakaae ana au ki ta koutou korero e Ngati Raukawa
kia whakamutua tenei mahi te Hakari tangata mate, no
te mea ka kai i te Rama te tangata, ka tahuri iho ano ki
te wahine a te matua, te tuakana ki ta te teina no konei
au i mea ai ka tika kia mutu tenei mahi, ki te aroha keo
ki te tangata, hokona i nga kai maori he maha ano nga
kai a o tatou tepuna hei mahi ma tatou, he Kumara he
Taro he Tuna he Ika, me te tini atu, tena ko te raina
kaua tatou e tukua ki tana kai kino, kei tahuri iho ano
ki tona tinana Kei ranga ko Hare Hemi Taharape, kao-
Kaperiera Mahirahi
Ngarati Te Kongu
Arama Karaka
ko Henare Te Hatete
ko Aperahama Te Kume
Ngati-Raukawa
Horomona Toremi
Henare Rangimiomio
Ngati Huia
Teretutu Kahoe
Otaki
|
|
5 157 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Otaki
aotearoa
Tapuea
Manawatu
Pakirikiri
Hakari Renata Te Takou
Maharata
Matakarapa Pokitana
|
|
6 158 |
▲back to top |
TE WANANGA.
HAMANA TIAKIWAI
IHAKA WHANGA
Tanara Makarini
Ngati-Matawhaiti
|
|
7 159 |
▲back to top |
TE WANANGA.
MITA HAPUKEI WHANGARA
Wirimu Tamehana
Taupiri Waikato
Kawana Kerei
TE KIWI
Harataunga
Mohi Turei Tangaroa Peau
Waiapu
Ta Tanara Makarini
|
|
8 160 |
▲back to top |
TE WANANGA.
aroha to Ta Tanara Makarini ki te iwi Maori, heaha
ia te whakamana ai i te tono a te iwi Maori e tono nei
kia tokomaha he Mema mo ratou, e mea nei hoki koe
he tangata aroha nai a Ta Tanara Makarini ki te iwi
Maori.
E hoa ki taau mahara he aha te putake i panitia ai
e Ta Tanara Makarini kia tokowha tonu he Mema mo
te iwi Maori e ratou katoa, ko nga Mema o te Kawa-
natanga.
Na, kia rongo mai koe, he whakaaro na ratou kia
kaua ai e mate, tokowha e whai waahi aua, ka Pooti
i roto i te Paremata, kei tu tetehi Ture, e tohea ana
e nga Mema Maori hei pai ma te iwi Maori, koia pu
tena, e hoa e Mohi, te patake i pakeke ai a Ta Tanara
Makarini me te Kawanatanga, kia kana e tokomaha
he Mema Maori, mo te Pooti rawa ake i roto i te
whare o te Paremata e kore ana tokowha e kaha.
I mea nei ano koe, nana ano na Ta Tanara Maka-
rini i hapai ake etahi o ana Mema Maori mo te
Kawanatanga.
E hoa he aha koe te mahara ai ki nga kupu wha-
kahe mo etahi o aua Mema, mo Wi Parata rana ko
Wiremu Katene, mo to rana piringa ki te taha ki te
Kawanatangatanga. Ki to whakaaro kei te koa to iwi
Maori mo te hapainga ake o etahi o nga Mema Maori
e te Kawanatanga, hei Mema mo ratou. E hoa e rongo
tonu ana koe ki le aue a nga iwi Maori e aue nei mo
ana Mema Maori i hapainga ake nei e te Kawanata-
nga hei Mema mo ratou, e taia tonutia nei e te
Nupepa e te Wananga o nga iwi katoa o enei motu!
E hoa ki to mahara, heaha te take o etahi o ana
Mema toko onono nei i tangohia ai etahi o ratou e te
Kawanatanga.
E hara ranei i te mea kei tu tokowha ratou ki te
taha kotahi hapai ia i te iwi Maori. E hoa kaati aku
kia koe i konei.
Me maka iho hoki e au he kupu maku mo te reta
a Kio Te Pehipehi, rana ko Rapata Tukere, me o
rana iwi o Maungakawa Waikato. I taia nei ki te
"WANANGA" Noma 9, o te 4 o nga ra o Maehe, 1876.
E whaaki nei i te korenga o nga iwi o Waikato i pai
ki te Mema o Hauraki kia Hoani Nahe. Ko te puta-
ke i kore ai e pai. Ho kore no te Motu nei e ora i
enei Mema hou, he mea titiro e ratou ko o raua iwi
e 3 kia Wi Parata. Mei pera te pai me te kaha me to
Karaitiana rana ko Taiaroa, katahi ratou ko o rana iwi
ka pai. Ko te whakaaro pea tenei o Te Pehipehi
rana ko Tumakere, me o rana iwi e torn, o Waikato,
o Ngati-Raukawa, o Maniapoto, me Ngati-Haua.
Mehemea ka-taea te whakahoki mai nga whenna i ri.
•ro i te Raa o te Patu a Te Kawanatanga e aua Mema,
katahi pea a Te Pehipehi ma, ratou ko o raua iwi ka
mea, he Mema pai tera.
E hoa ma, e taea ranei tena e nga Mema nei ? ki
te whakaaro ake e kore e taea. Engari ma te aroha
o te Pakeha ki te iwi Maori, ka tahi ka taea. E hoa
ma, kei amuamu tona tatou ki nga Mema hoa nei,
mo nga whenna i riro i te Ran o te Patu. E pai
ana kua whakamatauria hoki tena e era ata Mema, na
kihai i taea; a, ma o muri nei ranei n a enei e taea ai ?
Otira e hoa ma, i te tukunga tuatahi ano o te Kupenga
rie matenga o te Ika; tukua iho ki muri, no whea
hoki, te mea ka toanga karihitia. Engari ano e Te
Pehipehi raua ko Tukere, te hoki ai o tatou nei kano-
hi ki muri, ka titiro ai ki te timatanga mai rano. E
taea e te Mema te aha ? Kia marama mai koutou e
hoa ma, no Waikato ano ahau e tuhi nei i tenei reta.
No Ngati Mahanga ahau ki Whaingaroa. He Matua
tutata ki ahau a Wiremu Nero Te Awaitaia, engari
kei Hauraki nei ahau e noho ana. Na konei ka tuhia
iho e ahau he kupu whakahe maaku mo te Heta a Te
Pehipehi ma, e haku kau nei ki nga Mema o nga iwi
nei. Ma te Menu e aha?, e taea e te Mema te aha?
he hanihani ra tena na konia ki nga mema nei? E taea
koia e te Mema te whakamaanu te kohatu Karaa i
ronga i te wai ?— E taea hoki ranei e te Mema te
Rakau Puru Pounmu nei te mea kia totohu ki raro o
te wai ? i puta kau ai a korua kupu kia Waikahuai
raua ko Waikatohu, u a nga Mema o nga iwi nei,
ka tahi taku hunga poauau ko korua. Kei pouri
mai e ko ma ki te kupu a to korua Papa. Te titiro
tonu ai ta ton nei, ka mahara, ka whakaaro, ka whaka-
hua ai i ta tatou nei Waiata.
Hua noa ki te hanga e kapo nei ki te koroki,
Ue mate taha i te kaokao.
Ka tahi an ka mahara,
Kia hoki rua au ki te Hoa.
Hoki rawa ake te mahara, ka taea a whea ! Enga-
ri ano pea e hoa ma, e Te Pehipehi rana ko Tukere,
mei pootitia i tetahi o koma, engari tena ka mana
to koma hiahia ko o koma iwi, ka tu noa ata tetahi
o korua mei pootia ana. Ina hoki e whakina nei o
ta korua Heta te nui o okorua iwi, kotahi mano e to-
ru ran, (1,300.) He nui rawa ena i nga mea i pooti
ia Hoani Nahe, inahoki e 671 ano tangata. Mei po-
otitia ana korua. tera, e hoki atu te 40 o Waikato
whakaae nei kia Hoani Nahe, ki te pooti ia korua, a
kua ta tokorua korua, kua hoki iho hoki nga pooti
| o Hoani Nahe ki te 631. ka neke nga pooti mo to
tangata kotahi o korua ki te 670. A ka tu koe e Te
Pehipehi mo te takiwa o Hoani Nahe. Ko koe e
Tukere mo te takiwa ki Waikato ranei, ki Pewhaira-
ngi ranei, kia huia ai koma kia Taiaroa rana ko Kara-
itiana. A ka rite to koutou kaha. Heoi ano aku
kupu kia koutou katoa, e nga kai tuhi ki te WANANGA,
raua ko te WAKA MAORI.
NA IRAIA TUHORO.
O Ngati Mahanga,
Whaingaroa, Waikato.
Hotereni Hauraki,
I Maehe 1S, 1876.
Kia Henare Tomoana, kia Henare Matua : Ki te iwi
hoki, tena koutou te nei a koutou reta ka kite matou ko to
iwi e whakaatu mai nei ki a matou. Kaua e whakarongo
[ kia te Makarini a ae kua maea hoki te ra wahine imua
kua kitea hoki te puremu o te ra wahine a ae. E boa ma
he tiweka rawa taua wahine a ae koia ano te na me pooti
ata tatau kia Kawana Kerei, rana ko Karaitiana Taka-
moana, te mea e tu manakotia na e te iwi o te tai rawhiti
nei. E hoa ma kia kaha atu kia tatu o a ae e hoa ma kua
tangi rawa nga tangata o raro, ia te Makarini e rongo ake
ana matou E hoa mai e aku hoa aroha tawhiti ; tena ra
koutou. E hoa ma tena koroa. He waiatu tangi ata na.
te iwi. Taane nui tonu rana aha aku e ko Karaitiana e noho
mai nei e kino ia te Makarini e tainga nui ana i ahau na i.
Heoi a matou kupu. Na te runanga o te Kautuku.
Kia Henare Kaiwai, e hika tena koe te nei taku kupu
ata kia koe e hika takoto atu ra ki taau mahi i mahia ai e
te ngakau tako to atu ra kai titiro mai koe ki muri nei ko ia
na te ora tao tatou. Heoi nga kupu tangi atu kia koe.
WIREMU TUHIWAI.
|
|
9 161 |
▲back to top |
TE WANANGA.
KI TE ETITA O TE WANANGA.
Tuhourangi
Te Wairoa Tarawera
Renata Ngahana
Hipirini Te Whetu
Haoni Te Watinui
Hira Irihei
|
|
10 162 |
▲back to top |
TE WANANGA.
MA HETA HUNGAHUNGA.
Waipaoa, Maehe 17, 2876.
RETA TUKU MAI.
.
Henare Tomoana
Hirini Pururangi
Herewini
Kenana Tepari
Pene Poniu
Karauria Te oma
Wirihana Rerekau
Hohua Rerewai
Hunia Haua
WIREMU WANOA
Mita Hikairoa
Te Kemara
TAMATI PARI,
PANUITANGA.
HE kore uta mai aa te Pakeha, me te Maori, i aka mea i
namaa, e ratou, i mea ai ahau me hoko taku toa me aku
taonga He mea atu tenei kia hohoro te utu mai a te Maori
i nga nama, kia hei ai taku utu i nga mea a te Pakoa i au.
NA PAIRANI.
202
H . J . H I K I,
KAT HANGA PUUTU ME TE HU,
HAWHERAKA. 81
KO NGA MAHI KATOA O IE
TA PUKAPUKA
E MAHIA ANA I TE
Whare Ta o Te WANANGA,
I HEHITINGI TIRITI, NEPIA.
Me tuku mai aua tu mahi
KIA HENARE HIRA,
"TARI O TE WANANGA."
PRINTING
OF ALL DESCRIPTIONS
AT THE
CHEAPEST RATES
AT THE
"WANANGA" OFFICE,
HASTINGS-STREET.
Orders to be given to HENRY HILL, WANANGA Office.
The WANANGA newspaper is published weekly. Sub-
scriptions, 20s. per annum ; posted, 22s. 6d. ; single copies
from Agents, 6d. 8
MANAIA, HE TIMA,
|
|
11 163 |
▲back to top |
TE WANANGA.
C. R. ROPITINI.
KAI Ruuri whenua, me nga Waapu, me nga Rori
Maana e mahi nga Mapi ma nga Maori, mo nga Rori,
Waapu, me nga mea pera. Me tuku mai nga pukapuka
ki aia, ki te Whare ta o " Te Wananga," Hehitinga Tiriti,
Nepia
C. R. ROPITINI,
Hehitinga Tiriti, Nepia.
50
C. R. ROBINSON.
CIVIL ENGINEER AND SURVEYOR.
Surveys made, Bridge Plans prepared, and Estimates given
to any of the Natives of the North Island.
Address—WANANGA Office, Hastings-Street, Napier.
50
NGA RA E HAERE AL
NGA PAHIHI KAWE MEERA OTE TEREKARAWHA
A KAAPU ME ANA HOA
ANARU PITA,
Nana aua Pahihi. 49
TIME TABLE.
COBB AND Co.'s
TELEGRAPH LINE
OF
ROYAL MAIL COACHES
LEAVES Paki Paki TWICE DAILY for Te Aute.
ANDREW PETERS.
Proprietor. 49
HE PANUITANGA.
HE panui atu tenei ki nga whanaunga e noho ana i nga
waahi katoa o te Motu nei, Maori, Pakeha. E aku
hoa, kia rongo mai koutou, kua tu te Komiti o nga Kuru
Tepara ki tenei kaainga ki Matahiwi, a kua whakatapua
to matou takiwa mo te haere haurangi mai o te tangata,
mo te mau Waipiro mai hoki a te tangata. Ki te takahia
e te tangata i muri iho o tenei panui, ka whiua taimahatia
ki te utu.
W. H. ORIHAU,
191 W. HEKETERI.
NOTICE.
TO our friends who reside in the Islands of New Zea-
land, Europeans and Maoris. Friends, I beg to inform
you that at a meeting of GOOD TEMPLARS, they re-
solved themselves into a Committee of working members
for the cause at Matahiwi. And this Committee have
prohibited Spirituous Liquors, or drunken people in this
district, and if ardent Spirits are brought here, or drunkards
are found after this Notice in the District of Matahiwi,
the Committee will take action by law to prohibit such.
W. H. ORIHAU,
191 W. Secretary.
HE PANUITANGA.
HE MEA atu tenei naku na TAMATI TAUNI ki nga
tangata e noho tata ana i Hehitinga, kua timata i aia
tana mahi Parakimete i Hehitinga, me tana mahi hu
hoiho, me nga mahi Parakimete katoa. E oti ano i aia te
hanga nga parau pakaru, me nga Mihini pakaru.
NA TAMATI TAUNI.
Hehitinga. 149
TE PEEKE
UTU WHARE WERA, KAIPUKE TAHURI
O NUI TIRENI.
ROPATA TAPIHANA,
Kai tiaki, Nepia.
HE PANUITANGA.
NA ERIMANA TUKI.
|
|
12 164 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Pateriki Kahikuru,
Kai hanga Tera, me nga hanga katoa mo
nga Kiiki, me nga Kaata,
Kei Taipo, (Taratera.) i
KEI aia, i nga wa katoa nga Tera pai rawa,
Hanihi, Wepu, Kipa, me era mea e kore e taea
te tatau.
Ko ta PATERIKI KAHIKURU te whare
ngawari rawa mo te Hanihi Paki, Kiki, Toki Kaata,
Piringi Kaata, Terei, Parau hoki, Peke Tera hoki.
Ko enei mea katoa e hanga ana i roto i taua toa ; ko te
reta i tino pai rawa, e kore e kitea i roto i te motu nei,
be mea pai ata. >
Haere mai kia kite tonu a koutou kanohi a tera e
paingia.
Kia marama ki te whare. Ko te PATERIKI KAHI-
KURU whare, Tera, Hanihi, hanga Kara, kei Taipo,
(Taratera.)
HE PANUITANGA.
HE mea atu tenei kia matau ai nga iwi Maori. Kei te
Toa a HONE PERI i Taratera, te mahi hoko utu iti, mo nga
taonga, he iti rawa atu nga utu o taua Toa. i nga Toa katoa o
tau* takiwa : mo te moai pakeke.
HONE PERI.
Taratera.
170
Kamatira Hoteera,
TURANGA KAIPUKE I AHURIRI.
KO nga Maori e haere mai ana ki Ahuriri, ki te
mea ka haere mai ratou ki te Kamatira Hoteera
penei. Ka atawhaitia paitia ratou e Hone Ianga o te
Kamatira Hoteera.
Kahore ana karaihe rere rua te ahua.
Mo te Kai, 1s. 6d.; Moenga, 1s.
Ko te Tina kei te 12, a tae noa ki te 1 o te haora
E mea ana aia kia haere mai nga Maori ki reira.
NEPIA. Haku Pei Niu Tireni.—He mea ta e HENARE HIRA, a he mea panui
e HENARE TOMOANA, e te tangata nana tenei niupepa, i te whare ta
o Te Wananga, i Nepia. \_\_\_\_\_
HATAREI, 25 APERIRA, 1876.
TAKENA MA.,
WAIPAOA,
HE NUI NOA ATU A RATOU TINI KAKAHU
ME NGA MEA PERA
He mea uta hou mai aua mea
A HE MEA TINO PAI
Kahore he taonga i pai ke ake
I TE POROWINI NEI
J. KIRIMIRI.
WARINGIPATA, (ONEPOTO.)
37
Ko H. TIIRI
Te kai hoko o nga TI me nga HUKA,
a he iti te utu o ana taonga e hoko atu af,
a he tino pai ana taonga.
Ko nga taonga e tonoa ana ki aia, e tukua
atu ana eia ki te hunga hoko, ki nga
whare Rerewei, a koia hei utu i
te kawenga ki reira.