|
loading...|
|
Te Wananga 1874-1878: Volume 3, Number 16. 20 May 1876 |
Commentary|
|
1 201 |
▲back to top |
TE WANANGA.
HE PANUITANGA TENA KIA KITE KOUTOU.
"TIHE MAURI-ORA.
NAMA 16. NEPIA HATAREI, 20 MEI, 1876.\_\_\_\_\_\_\_\_ PUKAPUKA 3.
Poihipi. .. .. .. .. Taupo.
Matene Te Whiwhi,- .. .. .. Otaki.
Meiha Keepa, .. .. .. Whanganui.
Petera, .. .. ... .. .. Rotorua.
Pohe... .. .. .. .. Patea.
Hone Te Wainohu. .. .. .. Mohaka.
Hamana Tiakiwai .. .. Wairoa.
Matene Te Whiwhi .. .. .. .. Otaki
Major Kemp .. .. .. .. .. Whanganui
Pohipi .. .. .. .. .. .. Taupo
Petera.. .. .. .. .. .. Rotorua
Pohe .. .. .. .. .. .„ Patea
Hono Te Wainohu .. .. .. .. Mohaka
Hamana Tiakiwai .. .. .. .. Wairoa
Kotahi Putanga i te Wiki.
HATAREI, 20 MEI, 1876.
HE nui noa ata ta matou rapurapu kia kitea te korero
e kiia nei, ko te Tiriti o Waitangi, a na te ahu»
manawa potata a etahi o te Kawanatanga i ro» ai ta
matou-haha i taua mea, heoi kua kitea nei e matou, •
ka taia ki te Wananga nei nga korero o tana Tiriti, ia
wiki ia wiki, a pan noa aua korero ki te Nupepa nei.
He nui noa atu nga ra o matou i noho puku
ni. a he nui noa atu nga kupu teka i kiia mo
matou mo te Wananga e tetahi o nga Nupepa o
. Nepia nei, a he mea na matou ki nga kai tuhituhi o
taua Nupepa, he wairangi ratou, koia matou i ko-
re ai e utu i a ratou korero tara. Otiia he kupu ano
te kupu i mea ai matou me utu taua kiia ratou. E mea
ana taua Nupepa, na matou anake ano nga korero o
te te Hui i Te Waiohiki, a kihai nga Maori i mea, me
turaki te Kawanatanga kia hinga. A he mea tuhi-
tuhi e matou aua kupu kia Kenata Kawepo, no te mea
naana pu ano aua kupu ki taua Hui, a e mea mai ana
a Renata, naana pu ana kupu, a he mea ki ano e ia
aua korero i te huihui i Poneke i tera tae, a he kopa
| tuturu taua kupu. Te tako i korero tito ai taua
i Nupepa mo te Wananga, he mea kia. mutu te Wana-
nga. kia kore ai he am mo a te Maori korero e
rangona ai e te ao. Ma koutou ma te iwi "Maori ta
koutou Nupepa te Wananga e whaka kaha, kia
tawhai ai te tupa, kia kiia ai & ki, i kite aro aro
Taiawa.
|
|
2 202 |
▲back to top |
T» WANANGA.
Ingarani.
(I TUHITUHIA,)
(WIREMU HOPIHONA Kaunihera me te Ruteneti Kawana.)
(SIGNED,)
WILLIAM HOBSON, Consul & Lieutenant-
Governor.
Nu Tirani
Waitangi
Ko te tohu o te Uira, (Ngatipou,
" " Rahiri, (Ngatimarau,)
" " Ngaha, (Ngatipou,)
Moke, (Ngatitewehi,)
" Wera, (Ngatimariu.)
HE WAKAPUTANGA o TE RANGATIRATANGA O Nu
TIRENI.
|
|
3 203 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Nu Tireni.
Ingarani.
Ko te tohu o Paerara, Ko te tohu o Kawiti,
" Aruroa, " " Pumuka,
" " Hare Hongi, " " Kekeao,
Hemi Kepa Tupe, Te Kamara,
" " Ware Poaka, Pomare,
" Waikato, " Wiwia,
« " Titore, " " Te Tao,
« « Moka, «' " Marupo,
Warerahi, Kopiri,
Rewa, Waiau,
Wai, Ngere,
Reweti Atuahaere, Moetara,
Awe, Hiamoe,
Wiremu Teti Taunui, Pukututu,
Te Nana," Te Peha,
Pi, Hone Wiremu Heke,
Kaua Eruera Pare, te kai
Tareha, tuhituhi.
(Nga kai titiro pakeha) Henare Wiremu, Mihinare,)
(Hori Karaka, Mihinare,)
(Hemi R. Kerenene,)
(Kiripita Mea.)
English Witness Henry William, Missonary,
George Clark,
James B. Clendon,
Gelbes Mair,
Eo matou ko nga Rangatira, ahakoa kihai i
tae ki te huihuinga nei, no te nuinga o te waipuke,
no te aha ranei, ka wakaae katoa ki te wakahutanga
Rangatiratanga o Nu Tireni, a ka uru ki roto ki te
Wakaminenga,
Nene, (Kai titiro pakeha
Huhu, H. Wiriki
Toua, English Witness
Panakareno, H Wilkes,
1S January 1836, Kiwikiwi,
9 Feburary Tirorau,
29 March Haimona Pito Matangi, no te Popoto,
Tawai, no te Maherehere,
Mate, no na te Moe,
Patuone, no te Ngaiterangi,
25 June 1887, Parore, no te Ngatiapa,
24 Sept. Papahia, no te Rarawa,
25 Sept. Hapuku, no te Watuapiti,
(Hawkes Bay,)
22 July 1839, Ko te Werowero, no te Ngati.
mahuta, Ko Kahawai te kai tahitahi.
PAIHIA
TREATY OF WAITANGI
Ngapuhi
Lieutenant M'Donald, of the British
Sir George Murray,"
"Te Horeke," in the Hokianga
New Zealand
|
|
4 204 |
▲back to top |
PAPERS RELATING TO THE TREATY OF
WAITANGI.
ORIGINAL TREATY OF WAITANGI AND TWO
OTHERS.
VICTORIA
Great Britain
Ireland
New Zealand
Europe
Australia
WILLIAM HOBSON
|
|
5 205 |
▲back to top |
TE WANANGA.
RETA I TUKUA MAI
KI TE ETITA O TE WANANGA.
HAMIORA TUPAEA.
|
|
6 206 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Te Paki Paki Natives
SAMUEL TUPAEA.
Paki Paki, May 15, 1876.
Aotearoa.
Waipounamau
Te Pihopa Harauira (Bishop of Wellington)
Otaki
Paora Kota Naihi Pekeia Ko Karaitiana Te Tawharu
Hori Te Waru Rarangi Ingoa Wahine
., Arama Karaka Ko Ururoa Ehetere Ka Tauteka
Hiroma Ko Te Popo Rea Hemara
Wireti Riunui .. Herani Hapa
.. Waka Ko Ngahora Rina Ku Te Akau
Raika Pirihira Kahupakipaki
,, Hahipuha Takarore Mere Keita Te Waru
Wiremu Rikihana .Heni\_Te Waru
Hapeke Rangikatukua Ketewhia Tewiata
Winara Wi Parata " Metapere Tanguhoe
Natan hira Wi Parata Kerehi Wi Parata
Tewiata Te Horu Hemaina J. O. Donald
, Rapata Tangahoe Keriata Kiuiwe Roera
Kiniwe Roera Heni Tapea
Mahima Hoani Hana Hona
. Tamati Ko Kaia Rupuha Rora Te Naihi
, Bona Taupo
A i etehi, ra kua mahue ake nei. ka tae atu a te Pihopa.
Ki te Tai whakararo ki Whanganui, tae atu ki Taranaki tan*
tangata, ki reira ki Tumuaki, ka mihi ka puta tona aroha. Ki
aua iwi. Waihoki, e hoa ma. Kia kaha te hapai i nga Ture
o te Atua. Kaua, tatou e whakapau i n tatou whakaaro ki
nga mea e kitea ana e tatou. Engari ko ana kia nui ko a
tatou, ki a iti. A i enei ra kua hoki ano, nga tangata ki nga
kura i nga ata katoa ki te korero pukapuka me te ako i nga
Katikihama a kua ne i haere ano taua tu mahi ki Otaki nei.
Ki roto i te whare. Karakia ara, ki Rangiatea, E hoa na
tenei koutou. Kia Tiakina tatou e to tatou Matua i te rangi.
Na to koutou hoa.
NA R. R. TE TAHIWI
(D. SAT. TAHIWI).
Hira Tiriti, Otaki.
Aotearoa,
Kaipara Ngati-Whatua
Taiaroa
Waipoanamu
Karaitiana Takamoana
|
|
7 207 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Kaipara
Orakei
Auckland
WIREMU APERAHAMA
Hoani Nahe
Wi Parata
Mohi Mangakahia
Hauraki
|
|
8 208 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Henare Potae
Tai-Rawhiti
Ta Tanara Makarini
MORENA HAWEA
Te Ranga A Taiaria
Hotene Porourangi
TAI RAWHITI
Heretaunga
PARATENE
Wirihana
NA PIAHANA, TIWAI.
Opotiki 7. Aperira 1876.
|
|
9 209 |
▲back to top |
TE WANANGA
KI TE ETITA O TE WANANGA
Horowhenua TE Hemara Te Otaea
Karaitiana Takamoana
Kawana Kerei
. NA PAORA PEKE, KORITO
Whakaki.
KI TE ETITA o TE WANANGA,
NA KURUKI PITA.
Inamu 19, Aperira 1876.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
NA HAMI MATAORA.
No te Mari Wai Turanganui 2, Mei 1876.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
NA TE MOATANGI.
Rahui Pokeka Waikato 25, Aperira 1876.
[Tena te reta ki a koe.—ETITA WANANGA.—]
KI TE ETITA o TE WANANGA.
NA TIPENE MATUA.
Tipene Matua.—ETITA WANANGA.]
KIA TE WAITI.
E ta, tena koe:—He kupu atu tenei naku kia koe, mo
nga Nupepa kia au, o te Wananga, me tuku mai ki Wai-
paoa, kaore ano aa i kite i nga Nupepa moku, ngenge kau
au i te utu, kotahi Pauna e rua hereni, me te hikipene, mo
te tau. Heoi.
Na INIA WHANGATAUA.
No Waipaoa.
[Kahore he Wiki e kore he Nupepa Wananga, e tukua
atu ana ki a koe. He mea tuku Te Takapau aua Nupepa
maiu.—Etita Wananga.]
|
KI TE ETITA o TE WANANGA.
Kia Renata : —Tena koe. Hei konei ra koutou. I runga i
to tatou kotahi tanga. He kupu ano katu ki a koe. Otira
kia koutou ki nga rangatira o Heretaunga. kia koe, kia Tareha,
i kia Te Hapuku, kia Te Harawira, kia Morena. kia Henare
Koura, kia koutou katoa puta noa, puta noa. Ko taua kupu
kia karangatia e koutou nga Wairua tangata o te motu nei.
Hei taonga ki runga kite nei e hunga. Ko te taonga tenei ko
i te kupu a te Ariki kia aroha tetehi ki tetehi ko taua kupu ma
I tatou e mahi. Me apiti te rangatiratanga kia kotahi me te
matauranga me te mohiotanga, me te whai taonga tanga o te
tangata me etahi atu mea pera. Kati hoki te whakaroa i te
pai. He oti ano.
NA MATENE TE WHIWHI.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
E hoa, mau e tuku atu kia panuitia e te Wananga taku
panui. kia mohiotia ai e nga tangata o te Kawanatanga,kua
! puta nei ta ratou panui ki tetahi whenua ma ratou, ko au
te tangata e pai ana kia rihitia taua whenua ki nga tangata
i e hiahia ana ki te whenua. E hoa ma, ka hiahia te tangata,
me haere mai kia au.
i NA HETA TIKI.
| Waipaoa 11. Mei 1376.
! KI TE ETITA o TE WANANGA
Kua kite ahau i te reta a Mohi, te Minita o to Hahi o
Nui Tireni i na ia nei, e, he Minita taunu, ki te kiri hau
nga, ka tahi te Porangi, ko tenei Minita, ko Mohi, hua
|
|
10 210 |
▲back to top |
TE WANANGA.
HENRY HILL
NEPIA,
C. R. ROPITINI,
Hehitinga Tiriti, Nepia.
C. R. ROBINSON
CIVIL ENGINEER AND SURVEYOR,
-
Surveys made, Bridge Plans prepared, and Estimates given
to any of the Natives of the North Island.
Address—WANANGA Office, Hastings-Street, Napier.
50
NGA RA E HAERE AI.
NGA PAHIHI KAWE MEERA OTE TEREKARAWHA
A KAAPU ME ANA HOA
E HAERE atu ana i Te Paki Paki i nga ra katoa o
te Wiki ki Te Ante, Kaikoura, Waipaoa, i mari iho
o te taenga, atu o nga Tereina o Nepia i te 7.30 o te ata,
rae te 12 o te tina. " A e hokimai ana aua Pahihi i Wai-
paoa i te 8.30 i te ata, me te 130 o te tina.
A i nga ra katoa o te Wiki e haere ana ki Waipukurau,
i muri iho o te taenga ata o te Tereina o Nepia i te 12 o
te tina, a e hokimai ana i te 8,30 i te ata.
•Ehaere ana ki Whanganui, ki Poneke, me nga wahi
katoa i te ana atu ki ana whenua i nga ata tu o nga
WENETI katoa, a e hoki mai ana i nga HATAREI katoa
i te 2.40.i te tu a ahiahi.
Ki te mea e kore e haere nga tangata e eke ana i ana
Pahihi ki te whare i Nepia, ka tuhituhi ai i a ratou ingoa
ki te pukapuka, penei e kore e tino mohiotia e ratou, e
eke ratou i aua Pahihi.
Ko nga mea e tukua ana kia maua e nga kai whiu o
ana Pahihi, me tuhituhi aua mea ki te pukapuka i Nepia;
a me utu era i te wa e hoatu ai ana mea kia kawea e te
Pahihi.
ANARU PITA,
Nana aua Pahihi. 49
TIME TABLE.
COBB AND CO.s
TELEGRAPH LIKE
ROYAL MAIL COACHES
LEAVES Paki Paki TWICE DAILY for Te Ante, Kai-
kora, Waipawa, after the arrival of the 73O a.m.
and 12 o'clock Trains from Napier; returning from Wai-
pawa at 8,30 a.m. and 1.30 p.m. Leaves for Waipukurau
daily after the arrival of the 12 o'clock Train from Napier,
returning from Waipukurau every morning at 8.30.
Leaves for Wanganui. Wellington, and all intermediate
places, EVERY WEDNESDAY MORNING; returning
every SATURDAY at 2.40 p.m.
Passengers, unless booked at the office in Napier cannot
depend upon obtaining a seat.
AU parcels must be booked ia Napier, and carriage pre-
paid. - .
ANDREW PETERS,
L Proprietor 49
|
|
11 211 |
▲back to top |
TE WANANGA.
HE PANUITANGA.
HE MEA atu tenei naku ua TAMATI TAUNI ki nga
tangata e noho tata ana i Hehitinga, kaa timata i aia
tana mahi Parakimete i Hehitinga, me tana mahi hu
hoiho, me nga mahi Parakimete katoa. E oti ano i aia te
hanga nga paraa pakaru, me nga Mihini pakaru.
NA TAMATI TAUNI.
Hehitinga. 149
PANUITANGA.
HE kore utu mai ua te Pakeha, me te Maori, i aka mea i
namaa e ratou, i mea ai ahau me hoko taku toa me aku
taonga. He mea atu tenei kia hohoro te uta mai a te Maori
i nga nama, kia hei ai taku r.tu i nga mea a te Pakea i au.
NA PAIRANI.
202
Pateriki Kahikuru,
E ai hanga Tera, me nga hanga katoa mo
nga Kiiki, me nga Kaata,
Kei Taipo, (Taratera.)
KEI aia, i nga wa katoa nga Tera pai rawa
Hanihi, Wepa, Kipa, me era mea e kore e taea
te tatau.
Ko ta PATERIKI KAHIKURU te whare
ngawari rawa mo te Hanihi Paki, Kiki, Toki Kaata,
Piringi Kaata, Terei, Parau hoki, Peke Tera hoki.
Ko enei mea katoa e hanga ana i roto i tana toa ; ko te
• •
reta i tino pai rawa, e kore e kitea i roto i te motu nei,
he mea pai ata.
Haere mai kia kite tonu a koutou kanohi a tera e
paingia.
Kia marama ki te whare. Ko te PATERIKI KAHI-
KURU whare, Tera, Hanihi, hanga Kara, kei Taipo,
(Taratera.)
17
KO MA MAHI KATOA O TE
TA PUKAPUKA
E MAHIA ANA I TE
Whare Ta O Te WANANGA,
I HEHITINGI TIRITI, NEPIA.
Me tuku mai aua tu mahi
KIA HENARE HIRA,
i "TARI O TE WANANGA."
HAKU PEI TOA, NEPIA
KO
KEMARA MA NGA
KAI HOKO.
KI NGA MAORI O NGA IWI O AOTEAROA.
HE mea na KEMARA MA kua riro nga taonga a TE
PINGIKI ia ratou, koia i kiia ai ta ratou kapu kia rangona
e nga Maori. A he nui no a ratou taonga i utaina mai i
tawahi, ma reira e kore ai e nui rawa te utu
KI TE MONI PAKEKE.
A e mea na ratou, na ratou nga taonga i tino iti te utu o nga
toa katoa o te POROWINI nei. A ho kore kupu
ahua whakahawea a ratou ki nga tangata
haere ki te hoko i ta ratou Toa.
KO TE TOA A
KEMARA MA.
KEI TAWAHI AKE
O TE POTAWHE HOU I NEPIA.
He mea na KEMARA HA ; he mea hoko a ratou
taonga i nga toa utu iti o te taonga.
Koia i tika ai ano kia pera ano
te ahua hoko ratou
taonga.
HAKU PEI TOA, I TAWAHI AKE
o
TE POTAWHE HOU,
I NEPIA.
213
|
|
12 212 |
▲back to top |
TE WANANGA.
MANAIA, HE TIMA
Nepia
Taranapira
Wairoa
TURANGA KAIPUKE I AHURIRI.
TE PEEKE
UTU WHARE WERA, KAIPUKE TAHURI
O NUI TIRENI.
Nga moni a nga kai tiaki o tena Peeke Ł1,000,000
(kotahi Miriona).
ROPATA TAPIHANA,
88 Kai tiaki, Nepia.
HE PANUITANGA.
HONE PERE.
Taratera.
170
TAKENA MA
WAIPAOA,
HE NUI NOA ATU A RATOU TINI KAKAHU
ME NGA MEA PERA
He mea uta hoa mai aua moa
A H E M E A TINO PAI
Kahore he taonga i pai ke ake
I TE POROWINI NEI
He iti te atu mehemea he
MONI PAKETE
•Ta te tangata e haere mai ai ki to boko.
67
PANUITANGA.
KUA ta taku Toa hoko Kakaha i Waringipata
(Onepoto.) A, ka hoko ahau i te taonga mo
te utu iti.
J. KIRIMIRI.
WARINGIPATA, (ONEPOTO.)
37
KO H. TIIRI
Te kai hoko o nga TI me nga HUKA,
a he iti te utu o ana taonga e hoko atu ai,
a he tino pai ana taonga.
Ko nga taonga e tonoa ana ki aia, e tukua
atu ana eia ki te hunga hoko, ki nga
whare Rerewei,, a koia hei utu i
te kawenga ki reira.
HE PANUITANGA.
HE mea ata tenei naku, e mea ana ahau kia Riihi ahau
i te whenua Maori hei haerenga HIHI ranei, hei
haerenga KAU ranei. Tukua mai te pukapuka utu mo
tenei patai aku ki "Te Wananga," Nepia.
192 NA ERIMANA TUKI.
SATURDAY, 20TH MAY, 1876.