|
loading...|
|
Te Wananga 1874-1878: Volume 3, Number 18. 15 June 1876 |
Commentary|
|
1 225 |
▲back to top |
TE WANANGA.
HE PANUITANGA TENA KIA KITE KOUTOU.
"TIHE MAURI-ORA.'\_\_\_\_\_\_\_\_
NAMA 18. NEPIA, TAITE, 15 HUNE, 1876. PUKAPUKA 3.
NGA TANGATA. MATE.
Te Otene Puru
Wi Pere
Turanga.
Te Wananga.
TE MINITA MAORI ME NGA TANGATA
O TE KIINGI.
Ta Tanara Makarini
Matutaera
•
(Akarana), Te Kopua, Hune 9 1876.
Ta Hori Kerei,
Waikato
Tawhiao. Mei kore te Apiha
ai hana Maori a te Wheoro, e kore matou e kito kite
ia Ta Tauara Makarini. Heoi ano. Na o hoa aroha.
—Na Wiremu Kumete, Na Te Ngakau, Na Hone
• Parengarenga, Na Kiwi.
|
|
2 226 |
▲back to top |
TE WANANGA.
THURSDAY, JUNE 15, 1876
THE NATIVE MINISTER AND THE KING
NATIVES
Sir Donald M'Lean
Sir George Grey
Auckland Te Kopua
WIKITORIA Ingarani
Nu Tirani
W. HOBSON
W. HOPIHANA
Waitangi
Titirangi (Titirangi), Taranga
Tawarau, Turanga
Rangiuia, Uawa
Te Mimiopaoa, Waiapu
Rangiwai, Waiapu
Te Kakatarau, Waiapu
Awarau, Waiapu
Tamitere, Tokomaru
Mangere, Turanga
Maronui Turanga
Tana (Tauamanaia), Turanga
|
|
3 227 |
▲back to top |
TE W^NAGNA.
Maatenga Takaenaho, Wairoa
Te tohu o x Tuhura, Turanga
Te Hore, Turanga
Te Pakaru, Turanga
Wakahingatu, Turanga
Parekahika, Uawa
Rangiwakatatae, Waiapu
Takatua, Waiapu
David Rangikatia, Waiapu
Tamaiwakanehua, Tokomaru
Te Hokopuorongo, Tokomaru
Turangi Pototi, Turanga
Te Urimaitai, Turanga
Tuwarakihi, Turanga
Turoa, Turanga
Te tohu o x Mahuika, Turanga
Te Panepane, Taranga
Te Wareana, Turanga
Koiauruoterangi, Waiapu
Te Aera Eke, Turanga
Te Tore, Ahuriri
,, ,, ,, Tutaepa, Waiapu
,, „ „ Te Kauruoterangi, Waiapu
„ „ Te Potae, Tokomaru
KAI TITIKO :
WIREMU WIREMU,
HENARE WLREMU, Hunia,
O. KARAKA, Hunia.
TRANSLATION OF THE TREATY OF
WAITANGI.
VICTORIA, England New Zealand
and will give to them all rights, alike to those which are
acted towards the people of England.
W. HOBSON,
Governor.
|
|
4 228 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Maihi Paraone Kauiti
Judge Gillies
John Gallagin
Mr. Steward
Auckland
Maromaku
Hatihana
Hanson
Hone Kerekana
Taomata
Mr M'Comeck
|
|
5 229 |
▲back to top |
TE WANANGA.
false oath." I see that there is not any sacredness. but
that of the hand of man is sacred. The book of the Ark
of the Covenant, winch was put, in to give power to the
Court, and that when kissed by man, that he should not
take a false oath, in the presence of the law of God, those
who take such an oath would not say that I am wrong. IE
he said otherwise he would not speak the truth, for fear
of evil coming on him, so the law speaks. Let the law be
true, and men be false.
Friend, the Editor of the WANANGA, let this letter be
translated at once, so that my friend Hatihana may know.
I say this word to him. He will spend his money for
nothing in the Court, and for the lawyers. You will in
future know, and have cause to say " Well, what work I
have done, I have spent my money, and the law was not
strong enough to take Maihi Kauiti, and give him to me
as my slave. But, O Hatihana, you will have much
money to pay to the Court, so that the law may take a
long contemplation of your matter. Much is the cash of
Hone Hatihana, but very little return is given for his
£3,000. O, but you can bring Maihi Kauiti to the lock-
up, or you may denude him of his property. Some Eu-
ropeans, if such were done, might ask what is the evil
done by Maihi Kauiti. If he has murdered some Euro-
pean then it is right. The Europeans also might say, we
have heard that Hatihana went of his own accord, to ask
Maihi Kauiti to sign an agreement with him, to let him
have the gum land, which had already been signed away
by Maihi Kauiti to Hone Kerekana. That Maihi was de-
ceived by Hatihana; that Hatihana made out a document
and got Maihi Kauiti to sign it, as agreeing to it. which
document was afterwards given to the first lessee of the
land, and hence also the cause of dispute. But Maihi is
in the right. Enough from
MAIHI P. KAWITI.
NA TA MATOU KAI TUHITUHI MAI i
I AKARANA, ENEI KORERO.
———*———
He hanga kapekape noa to korero a te kai tuhituhi, i
haere tahi i a Te Kawana, i tana haerenga ki Tokerau.
He pukapuka tonu ia ra, ia ra, o aua korero. He mea pea
i ranea ai te korero, he mea kia rongona e nga kohu o
nga mano pae maunga o to ao katoa to ingoa o Ta Tanara
Makarini, a ho mea hoki, e utua ana tana kai tuhituhi mo
tana mahi, koia aia i kaha ai, a na te moni i whai ngoi ai
tana ringa ki te nui tuhituhi maana, Kihai totahi kai
tuhituhi mo te Nupepa mo te Herora, te Nupepa kaore
nei e pai kia korero patipati, ki to Kawanatanga i tukua
kia haere tahi i a Ta Tanara Makarini ma.
I tuhituhi reta a Te Are o Ohinemuri ki te Nupepa Nui
Tireni Herora i te Hatarei te 13 o Mei. He tino korero ,
amuamu rawa nana mo te mahi whakawa o nga whenua
a nga. Maori i te Kooti Whenua Maori, mo te mahi he ano
hoki i raru ai ano aua Maori, i Kemureti. He tino korero
aua korero, koia i tukua ai taua reta kia kita e au, kei
" E hoa, no te 5 o Mei nei ahau i tae mai ai ki Kemureti.
korero o te Wananga. Koia nei taua reta :—
He mea tono ahau e nga rangatira Maori o Ngatihaua kia
haere ahau ki reira. He mea hoki kia kite matou i te
mahi a te Kooti, hangahanga noa ake. Te take i mea ai
ahau, he Kooti hangahanga noa ake, he mea hoki, na nga
rangatira Maori i rangona ai taua Kooti, e hara i te moa
panui ki nga Nupepa, kia rangona ai e te iwi. Maku e
ata korero atu ki te iwi taku i kite ai. A ma te iwi te
mohio, mehemea, e rite ana te hiahia o te Paremata i nga
mahi e mahia ana, mehemea, kua mahia e te Tari Maori
nga tikanga i kiia kia mahia e ratou i taua mahi Whakawa
Whenua. Ano ka po rua ka po toru ahau e noho ana i
Kemurereti, ka whakawakia tetahi whenua i Waitoa, a
e 3 hereni mo to eka. I tino mahia hohorotia te whakawa
o taua whenua. E toru Maori o Ohinemuri, ara, o Hauraki
i reira, ko Te Mokena, he tangata aia i pa ki te whenua, i
reira aia, ko Te Wikiriwhi, ne tangata ano hoki aia i pa
iti nei ki taua whenua i reira ano. (A e whakatetea ana
tana kupu e etahi Maori mo taua whenua,) ko Haora, he
tai-tamariki nei aia. He tangata ngawari noa aia ki te
akoako atu e te tangata, ana kiia he moni utu wherua ki
aia. A e ki ana aia na tona tupuna aia i pa ai ki aua
whenua. Ko nga tino tangata na ratou te whenua, kihai
i tae ake ki reira a tae noa ki te 10 me te 11 o nga ra o
tana marama. A i tino riria a Haora e ratou mo tana
mahi whakaae ki te hoko i te whenua. A mea ana ratou,
me whakawa hou ano tana whenua. Ko nga whenua i
whakawakia i muri iho o tera, ko te Aratitaha, ko
Waiharakeke. Ahakoa i kiia e nga Maori kia whakawakia
aua whenua, kihai te Tiati i pai, a kapea ana era, ka mahi
aia i tetahi whenua i Hungahunga. Te take i kapea ai a
Te Aratitaha, me Waiharakeke, i kiia i haukoti te Ruuri
o tetahi o aua whenua. Noku kua pahure mai, ka mahia
Te Hungahunga me etahi atu whenua. I utua ano a
Wiremu Nikora Pakeha kia mahi aia, kia puta ai etahi
whenua i te whakawa. U tino mohio pu aua ahau £150
i aia, na tetahi Komihana hoko whenua aia i utu, kia
mahi ai aia i Te Hungahunga kia puta i te whakawa te
mahi. A hoki mai ana taku £50 ki au mo aku moni i atu
ai mo taua whenua, he mea hoko e au ma tetahi Pakeha.
E kore e pai etahi o nga Maori ki te hoko whenua ki te
Kawanatanga. Otiia e pai ana nga Maori ki te. hoko
whenua ki nga Pakeha noa iho. I tino riri rawa te tino
i rangatira o Ngatihaua i te mea kihai taua whenua i
whakawakia e te Kooti. A nana enei kupu ki au, he
tokomaha matou i rongo i aua kupu nei. I mea taua tino
rangatira o Ngatihaua. Kua moa atu aia kia Ta Tanara
Makarini, ki te mea ka purua e Te Makarini taua whenua
kia kaua e whakawakia e te Kooti, ki te mea ka haere te
i Pakeha i taua whenua ka puhia e ia. I mea atu ahau ki
aia, kaua aia e mahi hikaka, engari me Pitihana e ia ki te
Paremata, a mana e whaaki taua mate ki te Runanga.
Ka mea mai etahi Maori, kua tae ano a ratou Pitihana, a
kahore he kupu mai mo ana Pitihana, a kahore hoki i
rangona te taenga atu o aua Pitihana ki te Kawanatanga.
He nui ke te kino a te iwi Maori mo nga mahi whakahihi,
me nga mahi whakatuma a te Tari Maori, i to te Pakeha
whakahe ki taua Tari. Ka mea taua rangatira Maori,
kahore he mea e mohio ai aia, i te take i kore ai a Te
Makarini e whakarongo ki ana mea o enei ra, i mua i
rongo taua Apiha ki aia. E mau tonu te he ki to iwi, e
kore te pai e tau ki te whenua. Ki te mea ka tuku tonu te
iwi i nga Mema ki te Paremata, i nga tangata e hoko
whenua ana i te Maori mo te 3 hereni mo te eka, a e
hokona ana ano aua whenua e ratou ano ki te 30 hereni
mo te eka. Mei mahia e te Tari Maori, kia pai te noho o
nga whenua o Waikato nei atu ano i Kemureti nei, a tae
noa ki Puniu, penei kua tino kapi taua wahi i te tangata
noho ngaki tika i taua whenua, nei ko tenei, he ururua
taua wahi, hei nohoanga tahae, kohuru, i kore ai e mohiotia,
koia ra te wahi pai ke ake i nga wahi katoa o te taha ki
raro nei.
E kiia ana e te Nupepa Herora, kua riro a Ta Tanara
Makarini ki Waikatoa, he haere tana ki te mahi i nga mea
ki to taha Maori. K mea ana te Nupepa Waikato Taima,
he haere mai ta Ta Tanara Makarini kia kite i a Tawhiao,
a ko taua Nupepa anake te mea e mohio ana e haere ana
aia kia kite i a Tawhiao, e mea ana ano hoki tetahi o nga
Apiha o te Kawanatanga, he pono taua korero, he tangata
aia e utua aua e te Kawanatanga, a he tangata i kiia mana
te mahi korero whakanui i taua Tari. Te take i haerea
ai enei haere, he mea kia tuhituhi waea ai nga hoa haere
ona, ki nga Nupepa o te Waipounamu, kia he ai pea te
' rongo a nga Mema o te Paremata.
E kiia ana. kua tae te kupu a Ta Hori Kerei kia te
Kawana, kia tukua nga korero o te iwi kia Te Kuini, kia
' mahia etahi o nga he o te whenua nei kia tika. A e taia
pea nua korero a raua ki te Perehi.
E kiia ana kua tu a Te Pahito, Tino kai whakawa o kanei
, hei whakawa i etahi he e kiia aua o Te Nerihana, mo Te
|
|
6 230 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Te Pirihi, nga kai hoko whenua a te
Kawanatanga. e mea ana ahau, mei kiia tetahi tangata
ko utu hei whakawa i aua Pakeha, penei e pai, no te mea
e kiia ana he tino tangata Kawanatanga a Te Pahito.
Nei nga korero i taia ki te Nupepa Te Herora o Akarana.
"He rongo korero ano ta matou i ahu mai i Tokangamutu.
E kiia ana no era ra noa atu, i hoatu ai e Ta Tanara
Makarini ki te tamaiti a Tawhiao etahi kakaha whakapai-
pai a te Apiha, he kahu whero aua kahu, ko te Koti, ko
te Tarau, me te Wekoti, he whero anake, he mea taniko
ki te koura aua kahu, me te Potae, be Potae Hoia Apiha.
Ano Ka mau aua kakahu i taua tamaiti, a e whakahihi tana
whakaaro ki te pai ona i aua kahu, kai ana aia i te waipiro,
a na taua kai aia, i tupeke ai, i kanikani ai, i hata ai, a i
takawheta ai «no hoki i roto i te paru, a pokepoke katoa
aia, me ona kahu pai i te paru. A unuhia ana e ia aua
kakahu, a whiua ana e ia ki tahaki noa atu, rae tana ki
atu ki ana kakahu. " Nei ra te kuare i au, kia kakahu
noa anau i nga kahu rukenga a te tangata, a nga Apiha
na ratou nei i whawhai, a i riro ai aku whenua i a ratou."
HOA KORERO MO TE PlRA WHAKAKAHORE I NGA POROWINI.
E kiia mai ana te kupu i Poneke, ki ano i kiia te kupu
kia Te Kuini kia whakaaetia e ia te Pira e mutu ai nga
Kawanatanga Porowini, i mahia ra i tera tunga o te
Paremata. Kei te mohio ano koutou, he Pira taua Pira
. kihai i paingia e te tini o te Paremata, a kaitoa ano kia
kore e whakaaetia e Kuini, kia kore ai e mutu te mahi o
ana Kawanatanga Porowini.
Kua tae Te Kawana raua ko Ta Tanara Makarini, mo
te tini noa atu o a raua hikuhiku kia kite i etahi o nga
Maori A te taha ki raro o te Motu nei, a e pau ana i aua tu
haere nga moni e kohikohia nei e te Kawanatanga ia tatou
i te iwi. Kihai a Te Kawana ma, i tae ki Hokianga, no
ao te mea pea, kihai nga tangata o taua takiwa i Pooti mo
to taha Kawanatanga i enei ra tata ake nei. Koia nei
etahi o nga korero i kiia i roto i nga kupu whakaatu
korero kia Te Kawana i Tokerau. E ki ana aua Pakeha
e Tokerau, kia Te Kawana. " He tini o matou, he uri
matou no nga kai mahi o te pai, me te Rongo-pai i tae
mai ai ki konei. A ko te tino o nga tangata na ratou i
tahitahi nga korero i kiia kia Te Kawana, he Apiha-
Kawanatanga ratou, a ko etahi e tatari ana kia mahi ratou
i nga mahi Kawanatanga, a he tangata ngakau kino taua
hunga kia Kawana Kerei, ko te Karitana tetahi, ko nga
korero mo taua haere a Te Kawana ma ki Tokerau, he
mea tuhituhi e tetahi o nga tangata o te Nupepa Kawana-
tanga o te Korohi, he mea ako hoki taua kai tuhituhi kia
nui, kia pai ana korero, kia tukua ai e Te Kawana ki
Tawahi. A e nui ano ana ia te atu mo taua kai tuhituhi, a
na reira e tino mahia ai e ia nga korero kia kiia ai e nga
kai korero o aua kapa, koia ano i tino umeretia tana haere
e Ngapuhi. Mehemea koa, he tino hiahia ta te Kawana-
tanga kia pota he nai ki nga Maori, he aha ra te arahina
ai a Te Kawana ki nga takiwa e rangona ana nga he o
reira, kia mahia ai aua he e ia aia mutu. E kiia ana e o
konei tangata, he maminga kaa aua haere, a he mea aua
haere kia newha ai nga kanohi o nga Mema o te Paremata.
Mehemea pea e kitea ana e tatou nga korero o nga moni
e pau ana mo aua ta haere, o ketekete pea tatou; Otiia
kua pau aua moni, a ma tatou e ota.
E kiia ana, he he kei Hokianga, a kei Ohinemuri : te
take, he mea na nga kai Ruuri whenua a te Kawanatanga
kia mahi tonu ratou i nga whenua e whakatetea ana, a
tetahi he mahi na ratou i runga i nga whenua i Rahuitia
ma nga Maori. Otiia e kore pea e nui aua he, ma te
korero e oti pai ai.
E ki ana nga korero waea mai o Waikato, e haere ana
a Hone Te One raua ko Te Tapehana ko Akarana kia kite
i a Te Kawana. He hori pea aua kupu, e haere ona pea
raua kia kite i a Matutaera i Waikato, kei reira hoki a
Matutaera, me tana Hui. , -' •
E haere pea a To Kawana ko Waikato, a ka hoki ai aia
ki Poneke, te mea e haere ai aia ki Waikato, hei whaka-
nui kupu mana ki tana Runanga, i nga ra o te Paremata
ki ano i tu. Mei mahia nga moni e pau nei mo aua haere,
a mei mahia ma nga Maori, hei tautoko i a ratou kia kake
ai ki te pai, mei utua ki te parau, ki te purapura e puta he
koha mo aua moni, a ma reira e nui haere ai te pai o te
whenua nei. Tena ko te whakaahua kaa o te mahi, ko te
kite kanohi kau i te iwi, ko te pai ha kau o te mangai, he
atarangi kau ano. Otiia e haere ake ana te ako o aua mea
nei i a tatou, ara, kia ma te iwi e kii nga Ture e pai ai te iwi,
a kia kiia e te iwi nga mea e utua ai nga moni o te iwi e
pau tika ai.
RETA I TUKUA MAI.
—————:o:———— -
KI TE ETITA TE POUTOKOMANAWA O TE WANANGA.
He whakaata naku i aka putake i hiahia nei an i nga wa
katoa ka pahure, kia tu hei kai whakaatu tikanga ki roto ki
te Paremata mo te taha Maori, Pakeha. Kai raro nei nga
take korero:—
1. Ko te Tiriti o Waitangi, na te Kawanatanga anake
o Kawana Hopihana i hanga nga tikanga mo nga Maori kia
ta hei Ture. He whakaae kau atu ta Ngapuhi i ana Tare mo
te Maori, a, herehere pooauautia ana te Motu nei e ana Ture
otiia nga hapu Maori o te Motu, kaore nei i whakaae atu, ko
te aitua ia o te whakaae a Ngahupi ki taua Tiriti kei te Motu
e peehi ana.
2. Ko te tautohetohe a Hone Heke mo te mana e te kara
i Maaki Apiti iho ki nga hara o muri nei, kua tanumia, kua
ngaro atu i nga Kawanatanga.
3. Aki mai ki nga Ture o te Paremata e peehi haere nei
i te Motu, otiia e arai haere nei i nga hapu kei uru atu he
Mema Maori mo te Paremata e kiia nei kia tokowha tonu.
4. Ko te Tiriti o Waitangi apiti mai ki te Paremata e
haere nei i nga Ture hei whakaiti i te Maori, na Ngapuhi i
tautoko aua Ture aua Tiriti a waiho ana hei aitua mo te
Motu nei.
5. Ko te whawhai i pahure ake nei, i rongo ahau, be
peehi kaa i te ingoa Kingi o Tawhiao kia mutu i tenei Motu.
Heoi tangohia ana e te ran o tana patu te whenua a puta noa te
Motu, kei te tu ano te ingoa Kingi, kaore ano i mohiotia te
peheatanga o te Motu o te ora o Tawhiao.
Ko te whakatuturutanga ko te Paremata Pakeha anake
hei kai whakahaere Ture mo te Motu, ko te arainga i etahi
tangata Maori o nga iwi nunui hei Mema mo te Whare. A
meinga ana kia tokowha anake, hei Mema, otira ka whaka-
mutua utu, te 1877. Heoi aku take nunui.
Koi nei ahau i rere ai ki roto i te Pootitanga Pakeha
me nga Maori whai Pooti karaati e Pooti nei i nga Pootitanga
Pakeha o ia Porowini, o ia Porowini, kua maha nga wa o nga
Maori e Pooti ai i nga Huperetene, tae noa ki nga Pooti Mema
mo nga Paremata, te taenga ki nga Pooti Mema mo nga
Kanuhera. Anga nui tonu atu nga Maori ki nga mahi o roto
o runga o te kotahitanga i honohonoa ai te Maori "te Pakeha
e te Karaiti ki te tinana me te wairua kotahi, (koe nei
etahi.)
He whakaaro oka kua araia nga tangata whaimana,
mohio hoki, a e wha tonu nga Pooti Maori mo o tatou takiwa
nunui, raruraru mohio a he maha nga Pooti Pakeha i aua
takiwa. Koia au i whakauru ai ki nga Pooti o nga, Pakeha o
te Takiwa o Pei o Pureti Tai Rawhiti, i te mea hoki kua puta
te kupu o te Paremata kia kotahi Ture mo nga iwi e rua.
Tetahi he tino whakaaro nui naku kia waiho tenei whaka-
urunga aku hei tauira mo o tatou takiwa katoa, kia rere katoa
te tangata o ia takiwa, o ia takiwa, ki te whakauru i nga
Pootitanga o tona wahi.
Na e hoa ma, taku rerenga ki te whakauru i ahau, pai
tonu, marama tonu i nga Pakeha whaimana. Heoi ano taku
he, kaore o te Arawa tangata whai Pooti e 50, heoi mei rau,
mei 200 a te Arawa kua Pooti nga Pakeha ki ahau.
Taku taenga ki te taone i Tauranga i muri o taku
whakaaturanga e uru ai au ki nga Pooti Pakeha. Na huihui
mai ana nga Pakeha ki te Komiti 120. He whakarongo i aku
putake hei korero ina tapoko ko ahau hei Mema mo te
Paremata. Whakaaturia ana e au, e hara i enei putake kua
mutu ako nei aku i korero ai. Engari kei nga tikanga mo
nga tuone o toku takiwa, mo nga huarahi Kooti, Rerewe, me
nga mahi paamu, rae etahi heke Pakeha o Tawahi, kia tae
mai ki te whakakapi nga whenua a te Kuini e tuwhera kau
nei riro mai nei i te rau o te pata a te Pakeha, me etahi atu
|
|
7 231 |
▲back to top |
TE WANANGA.
putake aku i whakapuaki ai ki tenei Komiti, mutu kau aku
korero, ka uia e te Tiamana o te tenei Komiti te huihuinga, 1
te kinonga, te painga, kei aku korero ano, ara, ana ngaringa-
ringa 110 Pakeha ki te whakaae kia tu au hei Mema mo tenei i
takiwa.
Haere ana au ki nga taone o te Tai Rawhiti Opotiki,
tu tonu atu te Komiti i te ahiahi o Tihema 23 1875, e 62 nga
Pakeha, 10 nga Maori. Whakaaturia aua aku putake hei
korero ki te Paremata ina tupono, whakaaetia ana e te Komiti. 1
otiia, ara katoa nga ringaringa o taua Huihuinga, kotahi kupu
i kiia, kaore e tino penei te marama o nga putake a nga
Pakeha e whakapuaki nei, me nga kupu a Wi Maihi he
korerorero mai kia au. A tenei nga tino kupu pohehe a te
Pakeha i muri o nga huihuinga, he pinono moni, he ki mai
kia hoatu e au Ł10, kia Ł25. kia Ł50 pauna ki nga kai wha-
kahaere Pooti, hei kukume mai i nga ngakau o nga Pakeha,
Maori ranei e whai Pooti ana, (tuarua,) kia whai moni ahau
hei utu waipiro, parani, pia, hei whakahari ngakau i te ra
Pootitanga. Ka iti atu ahau, he mea whakamatapouri ngakau
te whakapati moni, (tuatoru,) he mea whakahinga Pooti te
moni e tukua atu ana ma te hunga whai Pooti, me nga kai
whakahaere Pooti. Engari ano te haute ki nga waipiro,
paina pia ranei, ka tukua atu e ahau tetahi tikanga i roto i
ahau, kua ringitia e au aku tikanga marama ki te aroaro o
nga Komiti o tenei takiwa tangata whai Pooti, ko aku putake
enei hei moni hei haute ki toku takiwa, nga take ra, hei
korero ki te Paremata, ko te moni kaore au e tuku atu.
He maha nga taone o toku takiwa i whakapuaki ai i
aku tikanga i Tauranga, i Maketu, i Ohinemutu, i te Awa-a-te-
atua, i Whakataane, i Opotiki, e Ł31 pauna moni i pau i taku
haererenga i enei taone i te utu o nga whare moenga, kainga
me nga huihui o nga tangata whai Pooti. Tae rawa ake ki
te ra o te Pootitanga. E tama ma, ka kite pu au i te iwi nei
i te Pakeha i te mahi poauau, re : hopuhopu kuare ana i nga
Maori whai Pooti o Tauranga, rae he ahua kuri nei e kume-
kumea ana e nga kai whakahaere Pooti o Wi Kere, o Kapene
Morihi. o Kapene Rire, ko ahau hoki te tokowha o nga tangata
e Pootitia ana.
Na, kei te titiro au i nga kai whakahaere Pooti, e kume-
kume ana i nga Maori tokorua tokowha, tingahuru, kia Pooti
ki W. Kere, inamata kua riro mai nga tiikiti. kua tae kei te
whare haute, kua riro mai nga rohi e rua mutu ai enei. Kua
tae mai nga kai whakahaere o Kapene Morihi. ko taua, mahi
ano o te Rire, ko taua tu mahi ano, aana kai whakahaere •
Pooti, mutu rawa ake ree ; wiini ana i te rohi te tangata, e
ono e waru rohi ma te tangata. Na, ko anau kei te kuwaha
o te whare Pooti, e kataina ana e Ngaiterangi, tae noa ki nga
Hauhau whai Pooti, nuinui atu te tawai a taua iwi ki au
pukanakana mai nga karu, tetea mai nga niho, rururu mai
nga pane, e ki mai ana ki au, kia kotahi tana paraoa hei utu
mo te Pooti, kotahi, a e ki mai ana : hoki atu kia te Arawa hei
Pooti i a koe. Heoi kaore au i manukanuka, ara. i whakama.
te take tuatahi, he nui no toku mamae ki te Moni, tuarua, he
kite noku i nga Ture e peehi nei i te Motu, tuatoru, me mara-
ma, ake no aku putake hei whakapuaki ki te Paremata, tua-
wha, he ki ake noku, ka taea e ahau etahi putake mate o te
Motu nei te tono ki te Paremata, tuarima, he ki ano naku.
tena e whakaaetia e te Paremata etahi o aku putake e whaka-
puaki ai, tenei ake etahi take i manawanui ai a ahau, i kore
ai e whakama. Tenei aku kupu o te waiata nei, i waiata ai
au ki nga tangata owhaowha mai ki au. AE rua kupu. Whai
atu ra koe ki te tukau o kai e, e nohoia mai ana e Muhani,
whai atu ra koe ki te tukau o Rongo e, e nohoia mai ana e
te Hooteete. Tenei tetahi waiata aku. Aku hoa a hoki ia
ropiri ra ee, e tokena ana e nga Ninihi ee, e Mohiikatara hau
mai nei ee, whai atu ra koe ki te ropi ee, ka mau te rongo ra ia
Turi ra nei.
Ko te Rire te tangata i kaha rawa tana kai whakahaere
ki te utu i nga Maori i nga Pakeha whai Pooti e Ł5 i Maketu,
e Ł150 i tukua mai kia au hei utu mo matou ko aku hoa whai
Pooti, kaore au i tango atu i taua moni whakapati. Engari i
ki atu ahau, e kore au e tango i to moni, e hara au i te whaa, i te
hekenga te tumuwhakarae au, ahakoa rawakore au i te moni,
hei aha maku to moni, ma taku kotahi hoki taua Ł150, mo
taku Pooti ake Ł15, e rua aku kupu ki te tango atu au i enei
moni, ka heke taku kupu, me te tupu o aku uri, a kohia ana
aua paihere nooti e Meiha Piti ki roto ki tana pakete. E wha
nga ra i whakaariari ai a Meiha Piti i aua moni ki au, i
Tauranga tahi maua
Kotahi koroheke rangatira i utua tana Pooti e aku hoa
tekau hereni a tetahi, tekau hereni a tetahi, te take kia rire
nai nga Pooti a tena iwi i a ia, he tana paraoa, huka te uta o
etahi pa. o tetahi pa o Tauranga a aku noa, hei utu i nga
Pooti o aua pa. Tu kau au me te rakau mamora nga tangata
Pooti ki au, kotahi to Tauranga, kotahi to Maketu, toko-ono
te Awa-o-te-atua, kotahi to Whakataane, kotahi to Opotiki,
kotahi to Turanganui, hui katoa 11 nga tangata.
Heoi tenei ake aku korerorero, a kei roa rawa te mahi
a te Wananga, kia kotahi ano perehitanga o enei kupu, na tou
hoa mokai.
WIREMU MAIHI TE RANGIKAHEKE.
Puhirua Pa, Rotorua.
KOTAH PAUMA UTU.
MO TE HOIHO i ngaro atu i Te Paki Paki i te
19 o MEI, ko te Parani he R
221 HOHEPA PUHA.
ONE POUND REWARD.
LOST—From Te Paki Paki, on the 19th MAY,
a HORSE Branded R.
221 HOHEPA PURA.
PANUITANGA.
KI te mea ka haerea te whenua i Tamumu, a i Erihihira e
te tangata, a e kore ratou e tika tonu i te tino huanui, ka
whakawakia ratou.
HIRINI HONITANA,
220 HETA TIPENE.
NOTICE.
PERSONS crossing the Tamumu or Elmshill properties,
otherwise than by the High Road, will be prosecuted.
SYDNEY JOHNSTON
220 H. J. TIFFEN.
PANUITANGA.
HE kore uta mai na te Pakeha, me te Maori, i aka mea i
•
namaa o ratou, i mea ai ahau me hoko taku toa me aku
taonga. He mea atu tenei kia hohoro te utu mai a te Maori
i nga nama, kia hoi ai taku utu i nga mea a te Pateha i au.
NA PAIRANI.
202 \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_
HE PANUITANGA.
HE MEA atu tenei naku na TAMATI TAUNI ki nga
tangata e noho tata ana i Hehitinga, kua timata i aia
tana mahi Parakimete i Hehitinga, me tana mahi hu
hoiho, me nga mahi Parakimete katoa. E oti ano i aia te
hanga nga parau pakaru, me nga Mihini pakaru.
NA TAMATI TAUNI.
Hehitinga. 149
|
|
8 232 |
▲back to top |
TE WANANGA.
HAKU PEI TOA NEPIA,
KO
KEMARA MA NGA
KAI HOKO.
KI NGA MAORI O NGA IWI O AOTEAROA.
HE mea na KEMARA. MA kua riro nga taonga a TE
PINGIKI ia ratou, koia i kiia a fa ratou kupu kia rangona
e nga Maori. A he nui no a ratou taonga i utaina mai i
tawahi, ma reira e kore ai e nui rawa te utu
KI TE MONI PAKEKE.
,.
A e mea ana ratou, na ratou nga taonga i tino iti te utu o nga
toa katoa o te POROWINI nei. A he kore kupu
ahua whakahawea a ratou ki nga tangata
haere ki te hoko i ta ratou Toa.
KO TE TOA A
KEMARA MA,
KEI TAWAHI AKE
O TE POTAWHE HOU I NEPIA.
He mea na KEMARA MA; he mea hoko a ratou
taonga i nga toa utu iti o te taongo.
x Koia i tika ai ano kia pera ano
te ahua hoko o a ratou
taonga.
HAKU PEI TOA, I TAWAHI AKE
o
TE POTAWHE HOU,
I NEPIA.
213
MANAIA, HE TIMA,
E RERE tonu aua tenei Tima, atu ano i Nepia ki te
Wairoa, ka paki te rangi te rere ai. He tima tenei
e eke ai te Maori, kei te kapene i te Tima, kei Te Taranapira i
Te Peti te korero. Te utu i te kapene mo te tangata eke £1 i ta
tireti, £015 0 i Nepia ki te Wairoa, i te Wairoa, ki Nepia ko taua
utu ano. Mo te tana utanga £1 10 ki te ritenga o te ruuri, a
£1 mo te tana wahie, me nga mea pera.
Ki te mea ka- kiia e te tangata ana kupu mo ana mea ka
mahia he tikanga e ratou ko te kapene, mo era. 203
TE P E E K E
UTU WHARE WERA, KAIPUKE TAHURI
O NUI TIRENI.
/
Nga moni a nga kai tiaki o tena Peeke £1,000,000
(kotahi Miriona).
E taunahatia ana e tenei Peeke nga Whare, me nga Kai
puke. Kia wera, kia tahuri rawa ake ka utua e
ratou. He iti nei te utu ki tenei Peeke
mo taua mahi a ratou.
ROPATA TAPIHANA,
83 Kai tiaki, Nepia.
e -
Kamatira Hoteera,
TURANGA KAIPUKE I AHURIRI.
KO nga Maori e haere mai ana ki Ahuriri, ki te
mea ka haere mai ratou ki te Kamatira Hoteera
penei. Ka atawhaitia paitia ratou e Hone langa o te
Kamatira Hoteera.
Kahore ana karaihe rere ma te ahua.
Mo te Kai, 1 s. 6d.; Moenga, 1s.
Ko te Tina kei te 12, a tae noa ki te 1 o te haora
E. mea ana aia kia haere mai nga Maori ki reira.
HE PANUITANGA.
HE mea atu tenei naku, e mea ana ahau kia Riihi ahau
i te whenua Maori hei haerenga HIHI ranei, hei
haerenga KAU ranei. Tukua mai to pukapuka utu mo
tenei patai aku ki " Te Wananga," Nepia.
192 NA ERIMANA TUKI.
NEPIA, Haku Pei Niu Tireni.—He mea ta e HENARE HIRA, a he mea panui
e HENARE TOMOANA, e te tangata nana tenei niupepa, i te whare ta
Te Wananga, i Nepia.
TAITE, 15 HUNE, 1876.
NAPIER, Hawke's Bay. New Zealand.—Printed by HENARE HIRA, and pub-
lished by HENARE TOMOANA, the proprietor of this newspaper, at
the office of Te Wananga, Napier.
THURSDAY, 15TH JUNE, 1876.