|
loading...|
|
Te Wananga 1874-1878: Volume 3, Number 3. 22 January 1876 |
Abstract 
Commentary|
|
1 33 |
▲back to top |
TE WANANGA
HE PANUITANGA TENA KIA KITE KOUTOU
"TIHE MAURI-ORA."
NAMA 3. NEPIA, HATAREI, 22 HANUERE, 1876. PUKAPUKA 3.
KOHEKEREWA MA,
o
AKARANA
•
•
KUA hoki mai ano ki Nepia. A ka nohoia* e ratou nga
Toa hoko taonga i EMIHINA TIRITI.
He mea atu tenei na [matou, e kore e taea a matou .
taonga e nga tini Toa o te Taone nei, i te pai, i te iti ano
hoki o te utu.
KOHEKEREWA MA,
Emihina Tiriti, Nepia.
\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_132
Ko H. TIIRI
Te kai hoko o nga TI me nga HUKA,
• • «
a he iti te utu o ana taonga e hoko atu ai,
a he tino pai ana taonga.
Ko nga taonga e tonoa ana ki aia, e tukua
atu aua eia ki te hunga hoko, ki nga
whare Rerewei, a koia hei utu i
te kawenga ki reira.
J. PAUIHI.
(KAI MAHI NA P. KOHEKERIWI I MUA)
He mea atu tenei naana, he nui ana mea penei, hei hoko
•
ma te iwi, a nana ano i hanga. He iti te. atu, kahore i
•
penei te pai o te utu i nga whare hoko katoa o Nepia. Me
haere mai te iwi kia kite, koia nei te utu o etahi o aua
mea,
.Ł s. d.
Tera tino pai, Tera taane ... ... 4 10 O
Tera Kiri poaka etahi waahi ... ... 2 50
He Tera pikau taonga ... ... S 10 O
Nga whakarawe Kiki ... ... 8 00
Nga whakarawe Kiki ano ... ... 7 10 O
Piringa Kaata whakarawe ... ... 6 10 O
Whakarawe Kaata ... ... ... 4 10 O
Nga nanawe hoiho ... ... ... 2 12 O
Nga Kara kakii ... ... ... O 15 O
A he iti ano hoki te utu mo nga mea katoa e hoko ana e
ahau.
Koia nei toku ingoa,
J. PAUIHI.
Kai hanga Tera, Kara, me nga whakarawe hoiho, kei
te taha o te Peeke o Nui Tireni. Nepia.
117
Na Rati Raua ko Rauniri.
NGA Moenga, rae nga tini tini o nga mea pera. Kei
ta raua Toa, i te taha o te Haku Pei Karapu.
|
|
2 34 |
▲back to top |
TE WANANGA.
C. R. ROPITINI.
KAI Ruuri whenua, me nga Waapu, me nga Rori
Maana e mahi nga Mapi ma nga Maori, mo nga Rori,
Waapu, me nga mea pera. Me tuku mai nga pukapuka
ki aia, ki te Whare ta o " Te Wananga," Hehitinga Tiriti,
Nepia
C. R. ROPITINI,
Hehitinga Tiriti, Nepia.
C. R. ROBINSON
CIVIL ENGINEER AND SURVEYOR,
Surveys made, Bridge Plans prepared, and Estimates given
to any of the Natives of the North Island.
. • I
Address WANANGA Office. Hastings-Street, Napier.
50
PANUITANGA.
KUA tu taku Toa hoko Kakahu i Waringipata
(Onepoto.) A, ka hoko ahau i te taonga mo
te utu iti. i
J. KIRIMIRI
WARINGIPATA, (ONEPOTO.)
37 . i
HASTINGS-STREET, NAPIER,
where the Hawke's Bay Times was formerly
published.
" i
Agents for Napier—
COLLEDGE & CO.
STATIONERS,
Hastings-street, Napier.
KUA PAUNATIA I TARATERA.
i te 13 Hanueri, NA. R. HEWHARI
1 Hoiho uha, He hina, ko ter parani i penei me te N i te peke
katau, he mea haeana nga waewae katoa 15 ringa te
tiketike.
Ka hokona a te 28 o Hanueri, ki te mea ia e kore e tikina
mai.
TAMATI PAARI.
Kai tiaki Pauna.
Taratera, Hanueri 14 1876.
KI NGA TANGATA TUKU PANUI MAI KI TE NUPEPA NEI.
Ko te utu mo te panui, erua hereni mo te inihi kotahi e noho ai nga kupu
te Panui, mo te Panui i te tuatahi, mo te reo maori anake. Ko nga panui
Tirari i te mea tutahi, kei nga korero e whakaaetia ana e te hunga na ratou to
panui, me te kai ta o te Nupepa nei. He mea atu tenei ko nga tangata tuku
panui mo nga whenua me tuhituhi nga rohe, kia oti i roto i te tuhituhinga
oa ou nga kupu, kei mea ratou amua, i nui te utu mo ana panui.
KI te puta he whakaaro ki nga tangata
e korero ana i tenei Niupepa ka
whakamohiotia ratou ki nga mahi hanga
whare, ki nga mapi whakaahua whare, ki
nga tikanga hoki o te hanga whare i runga
i te tuhituhinga. Tenei au hei whaka-
rongo ki nga hiahia o aua tangata, nui atu
hoki taku pai ki te whakaatu i nga tikanga
katoa o taua tu mahi, ana tonoa mai ki au.
PENE METE,
Kai whakahaere whare,
Tenehana Tiriti, Nepia.
s
M.R. MIRA,
HE KAI HOKO KAU, MS NGA PAAMU,
a e hokona ana eia
NGA Rana Hipi, me nga tini whenna. He Kana
ano he Hipi kei reira. He Rana ano kahore
i nga Porowini o Akarana, o Haku Pei, o Poneke.
Kei tana tari i Paraunini Tiriti i Nepia nga tino
korero mo ana whenua.
HE RAME ANO ANA HEI HOKO.
He Rikona
He Reeta
He Kotiwera
He Marino
No nga kahui pai katoa ana Hipi.
A he tini ano aua hipi hei mahi ma nga Piha patu
Hipi ano hoki.
Na M. R. MIRA.
14
KO nga Maori e haere ana ki Akarana, ki te mea
ka haere ratou ki te Kawana Paraone Hotera, ka
whangainga paitia; e ataahua te noho, a e pai nga kai,
me nga moenga i reira—
£ s. d.
Mo nga Kai i te Wiki 0150
Mo te Kai me te Noho
i te Wiki ... ... 1 O O
He Whare pai ano nga whare hei nohoanga mo nga
Hoiho.
\_\_\_\_
————
I
Ko Tiningama raua ko Kingi, nga kai tiaki.
|
|
3 35 |
▲back to top |
TE WANANGA.
HE TANGATA MATE.
No te 18 O Hanueri a Pane, te wahine a Mita Ngapu i mate ai i Te Paki
Paki. Nepia. Kanui te tangi a Ngatikahungunu katoa ki a ia.
To Ninihi Te Ruamoana., o Rangiwaea, o Tauranga, i mate i te 26 o Tihema
1875.
Te Rua Himiona, o Te Tuhi, Tauranga i mate i Raropua i Tauranga i te 2S
o Tihema 1875.
DEATHS.
On the 18th January, at Paki Paki, Pane, wife of Meta, Deeply regretted by
the Ngatikahungunu tribe.
Ou the 26th. December, 1675, Te Nirihi Te Raumoana, Rangiwaea, Tauranga.
On the 28th December. 1875, Te Rua Himiona, of Te Tuhi, Tauranga.
Te Wananga.
Kotahi Putanga i te Wiki
HATAREI, 22 HANUERI, 1876
No TE RA i tu ai a Kawana Kerei ki te korero i aana
kupu ki te iwi Keri Koura i Hauraki, i korerotia ai
eia, etahi o nga tikanga o aana whakaaro i mea ai rao
nga mahi mo te iwi e noho ora ai te whenua nei a te
Waipounamu, nae Aotearoa. I mea a Kawana Kerei.
fie mahi taana mo nga iwi katoa, a ko te pai kia puta
ki te whenua katoa. A e kore aia e mahi i nga
tikanga e puta ai he pai ki etahi o te iwi, engari kia
pai anake mo nga iwi katoa o enei Motu. Kia mutu
ai ano hoki nga raruraru, nae nga he e ngau kino nei
i a tatou. A ko taua mahi e mahi ai, ko te iwi kia
korero i a ratou whakaaro, a ko aua whakaaro kia
rangona ki te Paremata, kia kiia ai e te iwi a ratou
tikanga e pai ai kia mahia e te iwi hei Ture ano rao
te iwi. A korero ana aia i aana whakaaro i wawata
ai mo nga mahi e mahia, a nga ra e tu ai ano te
Paremata hou, ka mea aia :—
" Ki te mea he nui rawa nga Mema o te Paremata hou
e rongo ana ki taana ako i a ratou, ka wkaakina eia ana
tikanga mo nga mahi Kawanatanga i te iwi, hei titiro ma
taua Paremata hou. A ka tonoa eia kia tino tangotangohia
nga tikanga o aua whakaaro aana e te Paremata, a kia
mutu te korero a te Paremata ki aua korero aana. Ka
hokia ano eia aua korero ki te iwi katoa, kia kiia ai e te
iwi, e pai ana ranei ratou ki aua tikanga aana."
A ka kiia e Kawana Kerei aana whakaaro, me ana
tikanga e wawe ai te mutu nga tini he, e pa kino nei
ki enei whenua. A ka tino whakatenetene aia i te
Paremata kia rapurapua nga tikanga o aana korero
me taana Pira, a me rapurapu ano hoki te Paremata i
nga tikanga o te Pira a Te Pokera raua ko Te
Makarini. Ma reira e kite ai te iwi i nga tikanga o
tenei Kawanatanga, me te Kawanatanga a Kawana
Kerei. A kia oti te korero a te Paremata mo aua Pira
e rua, ka whakamutua eia taua Paremata, ka hokia
ano te mahi Pooti Meina mo te Paremata, kia
mahia mai ano e te iwi a ratou Pakeha, me
a ratou Maori e pai ai hei hoa mahi i te Paremata
mo Kawana Kerei. K mea ana matou he tino
whakaaro tika rawa tenei na Kawana Kerei, i
te mea hoki e waiho ana ma te iwi tetahi whakaare
mo nga Ture hei ako i a ratou i te iwi. Te tika o te
whakaaro a Kawana Kerei. Koia nei te tika. Ko
nga Ture i mahia ai hei kakahu i te iwi kei pangia te
iwi e te kino. A e mea ana a Kawana Kerei, ma te
iwi ano tetahi wahi o te whakaaro o te kakahu e
kakahu ai ratou i a ratou tinana. Na pea, ki te mea
ka mahia mai e te tauhou he kakahu hei pueru mo te
iwi, e pai he kakahu maeneene, tonu peu e mahia ki te
muka kakakaka, a ka taratara ki te kiri o to iwi
Tena ko te kupu a Kawana Kerei, o mea ana, ko te
iwi ano kei kakahu i te kakahu, a ma te iwi ano te
whakaaro ki te kakahu maeneene mo a ratou Kiri. A
ko nga korero apiti a matou mo aua korero a Kawana
Kerei ki nga kai Keri Koura o Hauraki, he kupu
tangotango na matou i etahi o nga korero o tetahi o
Nupepa o Nepia nei. He korero na taua Nupepa ki
nga Pakeha o Ahuriri kia tino mahi aua Pakeha i a
ratou ingoa ki te pukapuka mo te Pooti a te iwi. He
mea hoki na taua Nupepa kia mahi tuhituhi te mano
o te Pakeha o ratou ingoa ki taua pukapuka i nga
marama nei, ara, i nga marama o Hanueri, o Pepueri,
o Maehe. Koia nei nga kupu o taua Nupepa:—
" No muri iho o te tuhituhinga o etahi o nga korero o te
Nupepa nei, i kiia mai ai te rongo kia matou, e, E kiia ana
e etahi Pakeha o te Porowini o Haku Pei kia tuhituhia
nga ingoa a nga tangata Maori katoa o Ahuriri, o nga
taane anake, ki te pukapuka e mau ai nga ingoa o te
hunga e mana ana te mahi Pooti i a ratou. He mea hoki
na aua Pakeha, kia puta ke ake te tini o nga Pooti a to
Maori i o te Pakeha, ana tae ki nga ra e Pooti
katoa ai te iwi. £ mea ana te Ture, he tika ano kia
Pooti te Maori mo a ratou Mema Maori, a e mea aua
I matou, e he ana kia Pooti ano hoki te Maori mo nga Mema
Pakeha mo Nepia, me Karaewa. A ma te Paremata e
i mahi hohoro taua mea nei kia wawe ai te kahore ki to
maha Pooti te Maori anake rao a ratou Mema Maori.
Kaua te Maori e Pooti mo te Mema Pakeha. Otiia ki te
tikanga o te Ture e tika ano kia Pooti te Maori mo a ratou
Mema Maori, a kia Pooti ano te Maori mo nga Mema
Pakeha, a e he ai pea te taha Pakeha i aua Pooti Maori.
Na konei matou i mea ai, me tuhituhi nga Pakeha katoa i
a ratou ingoa ki te pukapuka whakamana Pooti. Me tuhi
; tuhi katoa. A ki te mea ka mangere te Pakeha ki taua
i mahi tuhituhi i tana ingoa, ka kiia aia he tangata mahi he
aia i nga pai o te Ture i kiia hei ora mo te iwi. E mea
ana matou, e kino ana ta matou titiro ki te whokaaro ahua
tautotohe a te Maori, a te Pakeha ki te mahi Pooti."
Ko nga kupu a taua Nupepa, me nga whakaaro o
ana korero, he mea kia kore ai e raru te Kawanatanga
a Te Makarini ma, a kia kore ai e riro i a Kawana
Kerei ma te mahi Kawanatanga. A tetahi whakaaro
ano hoki a taua Nupepa, he titiro Ke naana
ki te Maori. A naana ano aana whakaaro he
ki te Maori i ako ki aia ano, kahore he mahi a te
; iwi Maori, e kiia ai te take o taua whakaaro whakaho
ki te Maori. Otiia te take pea i ahua he mai tana
titiro ki te Maori, he wehi pea nona kei he ana Ariki,
ara, kei mutu te mahi o ana tumuaki i te Kawana-
tanga. Ahakoa huna eia nga kano o tana whakaaro,
e kitea ana e matou. A ko te tino pihi tenei o ana
korero i mahia nei e matou ki roto ki enei korero. E
mea ana aia, kahore he take e Pooti ai te Maori, ho
mea hoki pea naana, ki ano te Maori i mohio noa ki
• te reo Pakeha, me nga tini tikanga o te Pakeha, ma
reira e kore ai e tika kia Pooti te Maori mo to
• Pakeha. He wehi na taua Nupepa i te tini o te
Pakeha, e pai aua ki nga iwi Maori, te tino puta at
> aua kupu, a o huna ana aia i ana whakaaro ki aia ano,
e hua e kore e kitea, huna hoki ka aha. a whaakina
hoki, ka aha, te tukua mai ai ki te aroaro o Taiawa.
E he ana i a matou i te " Wananga " tenei tu whaka-
) i aro a taua Nupepa. A ka ahau ako atu matou i taua
Nupepa. E mea atu ana matou te " Wananga." ki
nga Pakeha katoa e tuhituhi ana i te korero pern,
i i kaua koia pea e taia nga korero pena, kaua nga kupu
i i pohehe a nga tupuna kuare a te Pakeha e kauhautia
e i mai ki tenei whakapaparanga uri, no te mea e he anu.
No nga ra o te iwi e tino kuare ana, tona tu korero, e
i. | tika ai i to wawau te whakaae kau atu. Tena i nga
e i ra o to mohiotanga kua kitea e te ware, e te kopa, e
te haua, huna mai ena kupu potatu kia ngaro, kei
|
|
4 36 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Te Tiati
Thames
Sir George Grey
Vogel M'Lean
Napier
Hawkes Bay
|
|
5 37 |
▲back to top |
TE WANANGA.
New Zealand
Mark Tappley
Waitangi
Ingarangi
TE TIRITI O WAITANGI
Nui Tirani
Wiremu Hopihona
WILLIAM HOBSON
|
|
6 38 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Hemi Poihipi
Henare Wiremu
Rihari Teira
Hone Meihana
Ingarangi
Hamuera Ironihaira
Weteriana
Hemi Tuati Piirimana
Ngapuhi
Waitangi
Magna Charta
TREATY OF WAITANGI
|
|
7 39 |
▲back to top |
TE WANANGA.
the copy of the Treaty which was signed by the Ngapuhi
tribes. Other copies o£ the Treaty were signed by the
other great tribes of New Zealand. The names of Chiefs
which were signed to each would occupy so much of our
space, we cannot give them here.] I
He korero enei i taia e te Nupepa " Tarekarawhe " i
Nepia. He tika ano pea ia aua korero nei. Heoi e mea
ana matou he tika ano, kia pu te ruha, i te mea ka hao te
rangatahi. Mawai e tangi te kino o te ua, i nga wa o te
Ra e whiti ana, i te mea ka mahana te kiri o te tangata i
te ngaoko o te mahana o tana ahi i mahi ai. He kai na
te tangata kinitia pana mai, he kai na tona ringa, tino kai
tino makona. Nana aua tangata na wareware ki te iwi
i noho ai i ona nohoanga, ko tenei kua hoki mai te tangata
puhuruhuru nana i tiki mai i whakawhiti te ra. Ka pai
ai he taringa hei kai i aku kupu e hoake ai e to mamae o
aku mate. " Kua rongo matou e kiia tikatia ana, ko te
Kai Whakawa Tuturu ko H. B. Hiiri te Kai Whakawa i
Nepia, kua mea atu a ia ki te Kawanatanga, kia mutu
tana mahi whakawa, a kia noho noa iho a ia i enei tau e
haere ako nei. Kia tae kia Maehe e haere ake nei ka
mutu tana mahi Kai Whakawa. Otiia ki ano i rangona
te ingoa o te Pakeha mona te turanga o Te Hiiri."
We quote the following from one of our local papers:—
"We hear on good authority that our highly respected
Resident Magistrate, II B. Sealy, Esq., has sent in his
resignation to the Government, and will probably retire
on his well earned pension in March next. No mention
has been made of the name of the gentleman who will
succeed him."—'• Telegraph."
Koia nei nga ingoa o nga Pakeha kua tu hei Mema rao
te Paremata. Taihoa ano e tino mohiotia nga tino wha-
kaaro o aua tini Pakeha nei. Otiia koia nei te ahua o
aua Pakeha ki ta matou titiro :—
NGA HOA A KAWANA KEREI. No TE KAWANATANGA.
Ingoa. Kaainga. Ingoa. Kaainga.
Makianaru. Tanitana Kaata. Whakatu
Taute, Tanitana Haapa Whakatu
Haraki. Tanitana Piahi Werengitana
Hitana. Kowehama Paerani Kaiapoi
J. C. Paraone. Tuapeka Ritihana, Karaitihata.
W. A. Mau. Punahi Kere. Taranaki
Roretana. Awena Ananihi, Rititana
Kawana Kerei. Akarana Karitana, Taranaki
Tikinau. Akarana Ta Makarini. Nepia
Kiihi. Akarana Kahora, Nepia
Tiira Wuuru, Panera Tapeta. Timaru
W. Wanitana, Nutana Wekepira Karatini
Petihapeti. Hataa Pitiroi Herewini
Moarauihi, Karaitihata Makarini Waikouaiti
Parawana, Porirua Retimana, Whakatu
Ramitana Iniwakakera Kiipi, Wakapuaka
Paana. Rohirana Anaru, Wairarapa
Matakamene, Akaroa Tiwene, Karaitihata
Tiohi. Whakapetu Haata. Pokene
Te Oroko. Onehunga Parani Rangitikei
Pani. Wairarapa Rira Rawhiti
Taiaroa. Waipounamu Ta Pokera. Whanganui
Piha Hehiketa Paraihi Whanganui
Turo. Etini Akarana Wehona Kariti
Raki, Akarana
Hemara, Akarana
Hoani Nahe, Hauauru
Hori Karaka, Hauraro
Witika, Waikato
Kei nga ra e Pooti ai ano te Pakeha i nga Mema ano
ka taia ano e matou kia kite te iwi Maori.
In giving the following list of names of the gentlemen.
returned as members of the House of Representatives, it
will be distinctly understood that we do not mean that
Abolitionists will support the present Ministry, or that
some of the Provincialists will not, but only to show how the
elections have gone hitherto on the question which received
such prominence during the last session. The list will be
added to weekly :—
PROVINCIALISTS. ABOLITIONISTS.
NGA TIKANGA O TE KAWANATANGA
O KAWANA KEREI
I TE KEEPU O KURUHOPA.
Hauraki
|
|
8 40 |
▲back to top |
TE WANANGA
Awherika
Te Keepu o Kuruhopa
Ingarangi
Wikitoria
Hauraki
Rora Karewana
Kawana Kerei
Te Makarini
Poneke
SIR GEORGE GREY'S CAPE OF GOOD HOPE
POLICY
|
|
9 41 |
▲back to top |
TE WANANGA
British
Great Britain
England
Lord Carnarvon
South Africa
Mr. Froude
KOIA NEI NGA KORERO A TE RORETANA : KI TE
PAREMATA. MO TE HOKO HE O NGA PAKEHA.
I NGA WHENUA I AHURIRI.
Te Makarahona
Te Hiana
|
|
10 42 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Hiana, me te tika o tana korero i whaaki ai ki te paremata
nei. He mea nooku, te pai i pai ai ana korero, e tika ano
kia korero utu nga Pakeha i nga kupu a Te Hiana, i te
mea hoki, ma reira e rangona ai nga tika o aua korero.
He mea ano hoki kua roa noa atu aua korero e korerotia ana,
i nga kainga, i nga ara, i nga kauta o nga tini whenua.
A he tika kia huura aua korero e Te Hiana kia marama ai
te iwi ana utua aua korero e nga Pakeha mo ratou aua
korero whakapae. E mea ana ahau he mahi tino tika te
mahi a Te Hiana, ona i korero nei, i nga mahi hoko he i te
whenna i Ahuriri, ki te Paremata nei. E rua Mema o te
Paremata nei, i tau kia raua nga kupu whakapae a To
Hiana. A he nui noa atu nga kapu a Te Hiana i eke kia
raua. Ko aua Mema, ko te Minita mo te taha Maori, me
te Mema mo Karaewa. A he Huperetene no Ahuriri. A
he Apiha aia mo te Tino Kawanatanga mo Ahuriri ano
hoki. Ko aku kupu mo te mahi a Te Minita mo te taha
Maori, e penei ana, a e pena ano hoki aku kupu
mo nga Apiha katoa o te Kawanatanga ana mahi
e ratou i nga mahi pena me nga mahi e whakapae nei
e Te Hiana. Ma Te Minita ki te taha Maori te whakaaro
ki aana mahi e mahi hoko whenua ai aia mona ano. Otiia
kana taua Minita Maori e oho ana, kiia e te iwi, n ratou
kupu whakahe mo taua mahi hoko whenua mona ake ano
i nga Maori. E kii ana te iwi Pakeha, ki le mea ka tu
tetahi o ratou i roto i nga mahi nui o te Kawanatanga, ko
taua tangata i taua tuunga mana o Te Kawanatanga,
rae ata mahi marire eia aana mahi, kei kiia kinotia te
ingoa o te Tari ona i mahi ai, a kia noho tupato te iwi ki
aana mahi. Ahakoa tika ano aia, kia hoko whenua ranei
aha noa iho ranei moona ano, e kiia ano aua mahi hoko
aana e te iwi. A e ahua whakawa te iwi i aia, a ma reira
tana ingoa maua o te Kawanatanga e kinongia ai e te iwi,
a ma reira ano hoki e heke ai tapu, me te tupu o a te
Kawanatanga mahi. E mea ana ahau, i tika nga kupu
a te Mema mo Kuruta, ara, Te Tamihana i moa nei.
E pehea ra te kupu a Te Makarini, mehemea ka
tuturu, ka hoko whenua nga Komihana katoa ma
ano. A ko ratou nga kupu whakahe a te Kawana-
tanga mo nga korero a Te Tamihana, i he aua kupu
a te Kawanatanga mo Te Tamihana. He mea hoki
naku, he kupu marama rawa aua kupu a Te Tamihana, a
he tangata tika aia ki te whakatu korero. Ki te mea ka
mahi hoko nga Apiha o te Tari Maori i te whenua ano ma
ratou, e kore ranei e tino raru nga mahi i a ratou ? Oti
ranei, e kore ano e tika, kia hoko whenua ano auatu Apiha
ma ratou, i te mea hoki e hoko whenua nei hoki a Te
Makarini ano maana'? He tino kupu nga kupu a Te
Tamihana, i mea hoki aia, ma nga Apiha i tu nga
tuunga inana o te Kawanatanga te whakaaro kia
hoko ranei, kia kore ranei ratou e hoko whenua
ano ma ratou ano. He amuamu ano ia ma te iwi te
tukunga iho. Ka korero ahau mo te Tari hoko whenua a
Te Kawanatanga, ki ta aku taringa i rongo atu ai ki nga
kupu, a te kai tiaki moni a Te Kawanatanga, i korero ai
ki te Paremata nei, i mea aia, kahore he he ia ratou i Te
Kawanatanga mo nga mahi he, mo nga Maina Raiti i
mahia hetia i Ohinemuri. Otiia, i mea te Komiti o te
Paremata nei, na ratou i whakawa taua he, i he ano Te
Kawanatanga mo aua Maina Raiti. I mea taua kai tiaki
moni, hore rawa nei he waahi he i tau ki Te Kawanatanga
mo aua Maina Raiti. E mea ana ahau, kia hohoru tonu
ano ta tatou whakaako ia tatou i to Paremata nei. ki le
tikanga o enei mea. Ma te hohoro o ta tatou matau ki aua
tikanga tatou e marama ai ki te whakahaere i aua moa.
He mea hoki naku, ka rua nga pukapuka a nga Komiti
whakawa o te Paremata nei, i whakahe ki to tangata, a ko
aua tangata i kiia putia ano o raua ingoa e aua Komiti.
A e mea ana ahau, e he ana to mahi a Te Kawanatanga.
e uta nei i nga be o nga mahi he, ki nga tangata kai mahi
o Te Kawanatanga. Ki tuku, me uta e tatou e te Paremata
nei, nga he o nga mahi ho katoa o Te Kawanatanga, ki
nga tino Tumuaki o Te Kawanatanga, kaua e kiia na
nga tangata noa iho o Te Kawanatanga aua he engari, ua
nga nunui o Te Kawanatanga nga he i ngaki. I rongo
mahi hoko he o nga whenua o Hauraki i kiia e Te Kawa-
natanga, e, na Te Hupiritene o Akarana aua he. Ki taaku
ia, na Te Kawanatanga aua he i mahi mo taua whenua.
Ehara i te mea i kiia na Kawana Kerei aua he, na to
Hupiritene kua mate na Te Wiremuhana. I kiia, e, he
mea akiaki e Te Kawanatanga Porowini ki te tino Kawa-
natanga, koia i he ai te mahi o aua whenua. Mehemea
ranei e Te Paremata nei, he tangata ahau e pai ana kia
whakakahoretia nga Kawanatanga Porowini, penei, ka
kiia e ahau, he take pai tenei maku, e puta ai he kupu
maku, kia whakamutua nga Kawanatanga Porowini, i te
mea hoki, ka mahi he le Tino Kawanatanga, ka waiho e
i taua Kawanatanga, te Porowini hei tatutanga mo a ratou
hara. E he ana ia nei, kia waiho te he a te tangata ke
kia eke mai ki aua Perowini.
Ka mea a Ta Tanara Makarini. I mahi Te Hupiritene
i te mahi i tika ano kia mahia eia.
i Ka mea a Te Roretana, ki taaku mahara i mohio ai, i
kiia na te Hupiritene taua he i ngaki. I mea hoki ahau.
'. ho mahi na te ngakau wiwii, te mahi a nga Tumuaki a
te Kawanatanga, kia anga ratou kia mea, e, ko a ratou he
i ngaki ai me uta e ratou ki runga ki To Hupiritene o
Akarana. E mea ana hoki ahau, ki te mea ka mahi he
nga Pakeha o Te Kawanatanga, ko te hunga e whakawa-
kia e Te Paremata nei mo aua he, ko nga Ariki o te
Kawatanga, ta te Paremata nei e whakawa ai. No to
mea hoki, ko te mahi a nga tangata hunga o te Kawana-
tanga, ko nga Ariki nga mea e he mo te mahi he a a ratou
haumi. A ko te Tino Kawanatanga te iwi o te Paremata
nei e mahi whakawa ai mo nga he katoa o Te Kawanata-
nga.
Ka mea a Ta Tanara Makarini. E kore e tika kia
mahia aua mahi hoko whenua i Hauraki. A kia kiia mai
: ra ano te Kawanatanga e tana Hupiritene, kahore kau he
i he e tau ki taua Hupiritene, No te mea hoki, he tika ano
kia akona mai to Kawanatanna, kia hoko ratou i taua
whenua.
Ka mea a Te Roretana. He whakamarama kau taku i
te tikanga o taku kupu whakarite mo aka korero. E mea
aua ahau. a ka tohe ano ahau ki te tika o aku whakaaro,
i ki te mea ka he te mahi o te Kawanatanga o te whenua
I nei, ko nga Minita o Kawanatanga nga tangata e Le i te
Paremata nei. E kore rawa te Paremata nei e whakaae
kia whakahua noa nga Minita o te Kawanatanga i nga
ingoa o a ratou kai mahi, a ko aua kai maiai nga tangata
hei whakahe mo nga mahi he. Engari ko nga Minita ko
to hunga e noho tahi nei tatou i te Paremata, e korero
tahi nei i nga korero nui o tu mahi, ko ratou pu ano e hu
i te Paremata nei mo nga mahi he katoa o Te Kawana-
tanga. E mea ana ahau, ki te tikanga o nga korero i
i korero ai Te Kawanatanga mo to whakawa mo te he o
nga Maina Raiti i Ohinemuri. Ko taua ho, e ki ana Te
Kawanatanga kia kaua e tau kia ratou, engri, me tu ki
runga ki te tangata ke noa atu. Tena koa kia korero
kupu whakarite ahau, mo to Tari Hoko whenua a Te
Kawanatanga.
|
|
11 43 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Te Atikena
Te Roretana
Ta Tanara Makarini
TAMATI KERE
Te Hemara
THE DEBATE ON THE HAWKE'S BAY
"RING" LAND TRANSACTIONS
Mr. Rolleston
|
|
12 44 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Hawke's Bay
Clutha
Ohinemuri
Sir D M'Lean
Mr. Rolleston
Major Atkinson
THOMAS KELLY
|
|
13 45 |
▲back to top |
TE WANANGA.
NAKU NA MAKIRIA,
Hawheraka.
HE PANUITANGA.
HE MEA atu tenei naku na TAMATI TAUNI ki nga
tangata e noho tata ana i Hehitinga, kua timata i aia
tana mahi Parakimete i Hehitinga, me tana mahi hu
hoiho, me nga mahi Parakimete katoa. E oti ano i aia to
hanga nga parau pakaru, me nga Mihini pakaru.
NA TAMATI TAUNI
Hehitinga. 149
|
|
14 46 |
▲back to top |
HAKU PEI REIHI ki te Patiki i PAKOWHAI
I TE TUREI, ME TE WENEREI, TE 1 ME TE 2 o PEPUERE, 1876.
HE PANUITANGA.
HA WIREMU ROPITINI.
KAI HOKO AKIHANA.
NEPIA.
Ko tana Tari kei tawahi ako o te Peeke, Koroniara.
153
Metini Pereti kia u pauna taimaha mona e kawe ai i roto
i tenei Reihi.
NEPIA HANIKAPA, Ł100, a me te Ł5 ano hoki. Otiia mo
nga hoiho anake e kiia ana kia Reihi. Ko te hoiho tua-
rua o te Reihi kia Ł20 moni maana o roto o nga moni o
te Reihi. Kia Ł2 e utu ai aia hoiho, aia noiho, i te po e
kiia ai nga hoiho Reihi. Ko nga taimaha mo nga hoiho
e kawe ai, hei te po i mua ake o te Reihi, ka kiia enei.
Eo nga hoiho i whakaaetia kia Reihi i tenei Reihi, ki te
ra o te Reihi peke taiepa, ka whaakina nga ingoa o aua
hoiho. 1˝ maero o te Reihi.
PAAHI o NGA PUPIRIKANA, e Ł4o. Utu mo te hoiho e tapoko
ai e Ł3. Kotahi maero o te Reihi, ko te taimaha kia rite
ki nga tau o te hoiho.
REIHI HANIKAPA, MO NGA HOIHO KIHAI I WIINI, e Ł30.
Utu mo te hoiho e tapoko ai e Ł2. Kotahi maero o te
Reihi.
NGA TURE.
Ko nga Ture o "Te Haku Pei Tioke Karapu," ka tino
whakamanaa i enei Reihi. Mo te taimaha mo nga tau o te
hoiho, titiro ki aua Ture.
Ko te Reihi tuatahi o ia ra, o ia ra, ko te 1 o nga haora o
ana ra, te Reihi ai.
Ko te tangi o te pere Reihi, ka tangi i te koata haora i mua
atu o ia Reihi, o ia Reihi.
Kia toru hoiho mo ia Reihi, mo ia Keihi, a ki te kore nga
hoiho e toru e Keihi, penei ko te hawhe o nga moni o aua
Keihi e uta mo taua Reihi. Otiia ko te Reihi Hanikapa,
anake e kore e peneitia.
Ko nga hoiho tuarua o ia Reihi, o ia Keihi, me hoki ana
moni i utu ai mona kia Reihi. Otiia ko nga moni o te hoiho,
mo nga hoiho kihai i Wiini, ko era moni e kore e peneitia.
Ko nga hoiho e tapoko ana ki nga Reihi, me tuhituhi te hoiho
kia tapoko ki te Reihi, a me kohi ki roto ki te kopaki, a hiiri
rawa, ka tuku ai taua Pukapuka ki Te Hekereteri, i te Hotera.
o te Karaitiriana i Nepia i te mane te 24 o Hanuere 1876, me
whaaki nga tau o te Hoiho, me te ahua o te Koti o te kai eke
o te Hoiho.
E rima Paiheneti e tangohia i roto i nga moni wiini o nga
Hoiho, hei utu nao nga mea o te Reihi.
He kapu ki na te Komiti.
G. E. G. RETIMANA.
Hekereteri H, B. J. C.
HONE ROPITINI,
KAI HANGA WATI, ME NGA HEI KOURA,
i Hehitinga Tiriti, Nepia.
i
20
|
|
15 47 |
▲back to top |
TE WANANGA
T E PEEKE
UTU WHARE WERA, KAIPUKE TAHURI
O NUI TIRENI.
Nga moni a nga kai tiaki o tena Peeke Ł1,000,000
(kotahi Miriona).
E taunahatia ana e tenei Peeke nga Whare, me nga Kai-
puke. Kia wera, kia tahuri rawa ake ka utua e
ratou. He iti nei te utu ki tenei Peeke
mo taua mahi a ratou
ROPATA TAPIHANA,
Kai tiaki, Nepia.
TURANGA KAIPUKE I AHURIRI.
KO nga Maori e haere mai ana ki Ahuriri, ki te
mea ka haere mai ratou ki te Kamatira Hoteera
penei. Ka atawhaitia paitia ratou e Hone Ianga o te
Kamatira Hoteera.
Kahore ana karaihe rere rua te ahua.
Mo te Kai, 1s. 6d.; Moenga, 1s.
Ko te Tima kei te 12, a tae noa ki te I o te haora.
E mea ana aia kia haere mai nga Maori ki reira. !
43 i
|
|
16 48 |
▲back to top |
TE WANANGA
TAKENA M A
WAIPAOA
HE NUI NOA ATU A RATOU TINI KAKAHU
ME NGA MEA PERA