![]() |
Te Wananga 1874-1878: Volume 4, Number 26. 30 June 1877 |
![]() |
1 257 |
▲back to top |
TE WANANGA.
HE PANUITANGA TENA KIA KITE KOUTOU.
"TIHE MAURI-ORA."
NAMA—26. NEPIA. HATAREI, HUNE 30. 1877 PUKAPUKA 4.
MAKI TONORE
KAI-WHAKA-MAORI RAUA KO PARAHI.
KEI TE AVENUE WHANGANUI.
MAKI TONORE.
Hune 2, 1877.
PAERANI ME ANA HOA
Kai hoko i nga mea rino
NA PAERANI ME ANA HOA,
Hehitingi Tiriti.
TE WANANGA.
KOTAHI PUTANGA I TE WIKI
HATAREI, 30 HUNE, 1877.
![]() |
2 258 |
▲back to top |
![]() |
3 259 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Waitangi
New Zealand
NGA RONGO KORERO
HE MAORI I MATE I WHAKATAANE
MAORI ACCIDENTALLY KILLED AT
WHAKATANE
Hotene
Makitonera
Opotiki
![]() |
4 260 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Merritt's Hotel
Mr Simpkins
Ani Makitonera
Piripi
Rore
Hone
Maki
Tetta
Dr. Reid
Captain Preece R.M.,
Whakatane
NGA MAORI
Te Arawa
Maketu
Rotoiti
Te Rupe
Mita Tohoka
Pikiao
Toi
TE TURE HOU MO NGA WHENUA MAORI.
NEW NATIVE LANDS ACT.
Bay of Plenty Times
![]() |
5 261 |
▲back to top |
![]() |
6 262 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Iwi. A tokowha o te iwi nana i pei ki waho o te
whare karakia. A no te ra i whakawakia ai a Ria-
tama e nga kai whakawa, ka mea atu, a Riatama ki
ana kaiwhakawa. Ko te kupu whakaora mona mo
taua he, Ke tangata tuku nui aia i ana moni hei pai
mo nga whare karakia o te Hahi Ingarangi. A he
tangata aia e tuka moni aua mo nga kura ako tama-
riki. A kua tae tana pukapuka mea atu ki te minita
o te Hahi, e pouri ana aia mo ana kupu kanga kia Te
Kuini. He kupu noa ano ana kupu kanga kia Te
Kuini, a he mea i puta ai aua kupu i aia. he korero na
ratou ko ana hoa ki nga tikanga o te kohikohi moni
o nga whare katimauhi. Heoi, hereherea ana aia rao
tana kanga kia Te Kuini.
CURSING THE QUEEN.
The magistrates at Tadcaster have sentenced a man
named Leatham, who appears from the report to be in
a, good position of life. to be imprisoned for two
months for audibly cursing Her Majesty the Queen in
a schoolroom where public worship was being
ducted by a clergyman of the Church of England
The offensive language was used twice, while the
prayers for the Queen and the Royal family were
being said. The defendant was very violent when
remonstrated with, and it required four men to put
him out of the room. He pleaded before the Bench
that he had been a liberal supporter of the church
ami schools in the parish, and he had sent a letter of
apology to the clergyman. He uttered the exclama-
tions, he said, " spontaneously." having shortly be
fore the service been talking about the Queen's
taxes.
HE PA NUI RAWA I AMEREKA KUA WERA
I TE AHA.
Ingarihi Amerika Hata
Hone
TE TURE HOU MO NGA WHENUA MAORI
———
Wairarapa
Poneke
TE WHAWHAI A RUHIA RAUA KO TAKE.
![]() |
7 263 |
▲back to top |
TE WANANGA.
KI TE ETITA O TE WANANGA.
Ingarangi
Wairoa
Te Hapi
Rawiri
Tamihana Huata
Ngatiraukawa
Tiopira Kaukau
Areta Apatu
Pitiera Kopu
![]() |
8 264 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Kooti and he had said to each other, viz., that Tiopira i
Kaukau had bewitched (the late) Paora Apatu.
Tiopira Kaukau rose and asked, why should I bewitch
Paora Apatu.
Areta rose and said, because (or for) the land called
Raekahu.
Tiopira rose and said, I own the land called Raekahu.
and it did not belong to Paora Apatu. But deny that I
am a wizard, or that I should be called by the name of ,
wizard. I am utterly ignorant of the least knowledge of
witchcraft. Nor do I know even one little word of the I
language used by wizards, I am utterly ignorant of any
learning pertaining to a wizard, or the evil which such
evil men practice. I am a man who abhors that evil
work witchcraft. Is witchcraft true ? Or, is it false ?
But, the Scriptures do say that God does chastise those
whom he docs chastise (or He. as God. acts to men as He
likes). And in that is the death (or evil) which may
come or. men. And those men arc Pitiera and Paora. I
am very sorry for those men as they were (or are) the head
chiefs of our tribes, called Rutanga and Tauewhana.
Hence, I cry for those men. And though men may say I
bewitched those men, I shall not cease to grieve for those
men. because I have not the slightest knowledge of the
arts of witchcraft. Enough. From your friend,
TIUPIRA KAUKAU.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
Piriniha te Rito, Te Naera.
Weke Kemara. To Karaka te Rangi.
Hare Wepu, Pine Tamahori.
Hota Pikaha, Tamati Pei.
Hami Pake. Te Naera Whareti.
Niha Tawhiwhi. Tamati te Ngahue.
Niha Matua. Taraka tu Heru,
Tehere Wini te Ngahae, Piripi Kaiwaru,
Hori Kata. Watene Taraka.
Maka Poharama, Renata Rikahu,
Paratene Pikahu. Hata. Turiri,
Hohepa te Rone. Hirini Turiri,
Rawiri te Kaharoa,
Wiremu Patene, Hemi Tapeka,
Watene Tapuke, Apira Nahuhu,
William Pineaha Kooia,
Hirini Pahau, Renata Taiapa,
Winanga, Hemi Kepa.
Karaitiana Poi, Pine Tu.
Henare Poi, Rawiri te Manu,
Ihaka Poi, Hori Manana,
Puha, Rihara Paipa,
Piniha Tama, Epiniha Whaikaaho,
Te Whitu Rangi, Hori Matamua,
Tamati Ngakaho, Hakopa,
Karanoma Ngerengere, Hare Kauki.
Piniha Minaia. Hori Apinga,
Apira, Harawira Haruharu.
![]() |
9 265 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Eriki Kemara Heta Pikahu,
Hare Mumu, Piriniha te Rito.
Wipatene te Rangi. Horahia.,
Katene Ngatoko. Taraka Porourangi.
Tamati Paenga. Tamati Purangi,
Hoori Kata. Puna Ngareipa,
Hami Tarapu. Maka. Toroa.
Herewini te Ngahae.
Kia Henare Tomoana ara kia koutou katoa e noho mai
na i to koutou na kaainga. Tena ra koutou, kia ora
koutou i runga i te atawhai a to tatou Ariki a Ihu Karaiti.
E hara i to mea kua kite a kanohi, erangi, e tapa raro noa
ake ana.
![]() |
10 266 |
▲back to top |
TE WANANGA.
nga Kaunihera hou, kei waiho hei putake tono moni kia
puta ki nga Kaunihera mo nga whenua a te Maori.
Ko te Hui e mea ana ki nga rangatira katua me nga
Iwi katoa o te Motu, kia whakarere i nga mahi tawhito, a
kia hoki ki te Karakia tika, me nga whakaako a te Karai-
piture.
Ko te Iwi Maori, taihoa e whakahe, e whakapai ranei ki I
te Kawanatanga hou nei, engari, kia ata kitea a ratou
mahi, te tika, te he ranei, kia koro ai o taea te ki, e tau-
toko ana, e whakaae ana ranei te Iwi Maori i tenei Kawa-
natanga, kahore he take.
He mea tika, he mea tino pai rawa ki to matou wha-
kaaro, kia whakakotahitia nga Iwi u Niu Tireni, a kia I
huihui matou, kia kite matou i a matou : kia korerotia o
matou mate ; kia kohikohi matou, i kga korero e pai ana,
ki tukua ki te Paramete Nui o tenei Koroni, hei take
korero mo taua Paramete.
Ko nga rangatira katoa o nga Iwi, me turaki i te kai
waipiro a me mahi e te Paramete he Ture e taea ai te
whakahara te tangata kawe atu i tu waipiro ki nga
kainga o te Maori.
PANUITANGA.
HE Panui tenei kia rongo nga Maori me nga Pakeha,
kaati te haere a te tangata ki aku kainga, katoa, mu aku
moana, i Poukawa, i Te Roto-a-Kiwa. pupuhi ai te Parera, i te
Pukeko, i le Waana., me etahi atu o nga manu ke atu. Naku
te ngahere i Raukawa me nga manu katoa ki te tohe te
tangata, ka whakawakia aia ki te tikanga o te Ture.
TE HAPUKU.
Te Hauke. Hane 26,, 1877.
Notice to Poachers.
Poukawa
HE PANUITANGA TENEI.
NOTICE.
At Te Takapau.
KE PANUITANGA KI NGA MAORI.
TE POUNAMU KIA MAHIA HEI MERE.
POROHIPEKE TUPARA.
NA PAORA ROPIHIA.
![]() |
11 267 |
▲back to top |
TE WANANGA.
MANAIA HE TIMA
HE PANUI KIA RONGO TE KATOA
NOTICE TO THE PUBLIC
PANUITANGA.
NIHO! NIHO!
PANUITANGA
WAHIE! WAHIE! HE WAHIE MA KOUTOU
HIRAKA TUHUA
NOTICE
Firewood! Firewood! Firewood!
Takapau
![]() |
12 268 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Ke panui tenei ki nga tangata pupuhi
manu, me nga tangata e haere he an
i runga i nga whenua i Te Aute.
HE hono tonu no te haere pokanoa a te tangata, mo
ana kuri, ki te pupuhi manu, a ki te aruaru
poaka, i nga whenua e nohoia ana. a e tiakina ana e
ahau. He mea atu tenei, kua tu nga kai tiaki mo aua
whenua, a ki te mea ka kitea to tangata haere poka-
noa ki ana whenua, ka tino whakawakia ratou ki te
tikanga o te Ture.
HENARE RATA.
Maunga Hapeta, Waipukura.
Mei 2, 1877. 7
Notice to Poachers and Trespassers on i
Te Aute lands.
IN consequence of the continued TRESPASS by
persons with Dogs and Guns in pursuit of Game
and Pigs on the lands at Te Aute, in the occupation
or under the charge of the undersigned, it is hereby
notified that persons have been specially appointed
to watch, and all offenders will be rigorously pro-
secuted.
H. R. RUSSELL.
Mount Herbert, Waipukurau.
May 2, 1S77. 7
PANUITANGA.
HE nui no te raru, i te mahi waiho kia puare nga
keeti o nga whenua patiki i Te Aute, e te Maori,
me nga tangata noa atu, i rihitia e Henare Rata, koia
i panuitia ai te kupu nei, kua akona te kai tiaki o aua i
whenua, kia whaakina nga ingoa o nga tangata na
ratou i waiho kia puare nga Keeti, kia tamanatia ai
aua tangata, mo te haere pokanoa, a rao te he i he ai
tana whenua ia ratou.
A enei ra e haere ake noi. e kore rawa e tika kia
aruaru poaka te tangata i nga whenua e noho ia ana.
a e mau ana ia Henare Rata. Ma te kai tiaki rawa
ano e whakaae te tangata. kia haere ki te aru uru
poaka, katahi ra ano ka tika te haere a te tangate ara
ma Keneti e whakaae. A ku nga kuri herohero e
haere ana i reira ka patua kia mato. Kua nui nga
Hipi i mate, koia a Henare Rata i mea ai me mutu
te haere pokanoa o te tangata me te kuri peropero ki
reira. A hei mahara ma te Maori, kia kaua e pa te
he kia ratou.
HENARE RATA
Mauti Hapete, Waipukurau.
Mei 2 1877. \_\_\_\_
NOTICE.
GREAT trouble having been occasioned by Natives
and others LEAVING OPEN the GATES of
the enclosures at Te Aute under lease to the under-
signed, it is notified that the person in charge has
received orders to report any person so offending,
with the view of summoning him for trespass and
damages.
In future no persons will be permitted to HUNT
PIGS on any laud in ME, RUSSELL'S occupation with.
Mr. KENNEDY Te Aute
H. R. RUSSELL.
Mount Herbert. Waipukaurau.
May 2. 1877
PANUITANGA KI NGA IWI KATOA.
Rakarana & Waikato Maori Kamupene
Rimitete.
KUA HOKONA NGA HEA A ENEI TANGATA E MAU
AKE NEI NGA INGOA I RARO NEI -Aihe
![]() |
13 269 |
▲back to top |
HE PUKAPUKA APITI KI
TE WANANGA.
NEPIA. HATAREI, HUNE 3O, 1877.
TURE KOOTI WHENUA MAORI.
(He mea taa e matou te Pira Hou mo nga Whenua Maori, hei apiti ki Te
Wananga, kia kitea au taua Pira e te mao katoa.)
He Ture hei whakatikatika hei
whakatopu i te Ture o te
Kooti Whenua Maori.
![]() |
14 270 |
▲back to top |
TE WANANGA.
10. Ka whai mana ia Kai-whakarite Whakawa e i
noho kotahi ana penei me te mana e hoatu aua ki te i
Kooti e tenei Ture.
U. Ka whai Hiiri te Kooti tetahi ki ia Kai-whaka-
rite Whakawa ki ia Kaiwhakarite Whakawa takoto
ai hei hiiri i nga pukapuka katoa e tika ana kia
hiiritia. i
12. Mehemea ka tonoa e te Kai-whakarite Whaka-
wa tetahi etahi ranei o nga Ateha kia noho i tetahi i
Kooti me noho ano hei awhina, engari e kore e kiia
kahore e whai mana nga mahi a te Kooti ki te kore
taua Ateha ana Ateha ranei e whakaae. i
13 Ka tuhia e te Kooti te whakaotinga o ia mea ;
e whakawakia ana ki roto ki tetahi pukapuka a te
Kooti.
14. Ka whai mana nga Kai-whakarite Whakawa
i ia wa i ia wa ki te whakatakoto Ture hei whaka- |
haere i nga tikanga o nga nohoanga o te Kooti mo te
whai, mana hoki iki runga ki nga tangata katoa e mahi
aua i runga i te mana o tenei Ture mo te whakarite
hoki i nga utu e tika ana kia utua, te wa me te hua-
rahi e utua ai me te whakamarotanga mo ka kore e
utua a ka whai mana ki te whakakore i aua Ture ki
te hanga i etahi hei riiwhi mo era.
Ko nga Ture e whakatakotoria ana i runga i te
raana o tenei Ture e kore e whai naana engari kia
whakaaetia e Te Kawana i roto i tona Runanga hei
reira ka tino whai mana ai hei Ture.
15. Ma te Tumuaki o nga Kai-whakarite Whakawa
e whakarite te whakahaeretanga i nga mahi katoa ma
te Kooti.
16 Ka rite tonu te mana o te Kooti a nga wa e
noho ai, ki te mana o te Hupirimi Kooti o tetahi ranei
o ona Kai-whakarite Whakawa i runga i te whakaputa
ramana ki nga kai-whaaki korero, ki te tona, pukapuka.
ki te whiu i nga tangata i tamanatia a kahore i tae
ki te Kooti kahore ranei i whakaae ki te whakapuaki
nga korero i tonoa ai ratou, ki te whakaatu pukapuka
ranei ka pena ano hoki te mana ki te whakahaere pai
ki te whiu huki i nga tangata tutu.
Ko te Mana me te Whakahaere a te
Kooti.
17.
![]() |
15 271 |
▲back to top |
![]() |
16 272 |
▲back to top |
TE WANANGA
ki a ia hei utu i te ruri me era atu mea e taea ai te i
Karauna Karaati ka tika kia tukua e ia taua moni ki i
taua Maori.
50. E pai ana kia tono te tangata nona te moni ki |
tetahi punga mo tona moni e nama ana rae te hua
hoki ko nga kupu o te pukapuka hei tuhinga me pera
me nga kupu i roto i te kupu apiti tuatahi kei te i
mutunga o tenei Ture. !
51. Me hoatu aua pukapuka punga ki te Tumuaki
o nga Kai-whakarite Whakawa kia tuhia ki roto ki
nga pukapuka o te Kooti a ka whakahaua e ia kia
tuhia peratia kia kimihia ranei ki te pai ia mehemea
he ti a he marama taua whakariteritenga, na kia itea.
ai tera a ahei ia ki te tono i nga tangata kia haere atu
ki tono aroaro ki te aroaro ranei o tetahi atu o nga
Kai-whakarite Whakawa ki reira korero ai i runga i
o ratou oati.
52. Ko nga moni e whakaaetia, ana i roto i aua
pukapuka kia utua ka waiho hei moni utunga tuatahi
i roto i nga moni e puta ake ana i te whenua a te
Maori e tuki ana i taua pukapuka, a kahore e whaka-
putaina he Tiwhikete ki taua Maori mo taua whenua
mo tetahi wahi ranei o taua whenua kia utua ra ano
te moni, engari ka whakaputaina ano mehemea ka
whakaae te tangata nana te moni.
53. A te wa e whakamaramatia ai ki te Kooti kua
ea taua moni ka ki te Kooti kia whakakorea taua
pukapuka , heoi ano ko noa.
54- Mehemea .a whakamaramatia ai te Kooti kua
ruritia e tetahi Kai-ruri tetahi whenua i runga i te
kupu a tetahi kai-tono H ka wha aaturia tona mapi i
te whakawakanga a kahore ano kia utua taua Kai-ruri
ka whai mana te Kooti ki te pupuri i te Tiwhikete,
kia marama ra ono kua utua te Kai-ruri kia whakaae
ranei ia kia whakaputaina te Tiwhikete ka whakaputa
ui.
55 Mehemea ka tautohe tetahi Kai-ruri raua ko
tetahi Maori i runga i tetahi whakariteritenga, a raua
kia ruritia, tetahi whenua i runga i te mana o tenei
Ture ka whai mana te Kooti ki te whiriwhiri i taua
tautohe ki te whakatau i tana i kite ai he tika.
Ko taua whakataunga hei whakaotinga i taua
tautohe.
Kahore he mana a tetahi atu Kooti o te Koroni,
haunga te Kooti e whakaturia ana i runga i te mana
o tenei Ture, ki te whakaoti i tetahi tautohe peiti.
56. Mehemea ka utua e tetahi tangata, e ki ana e
whai take ana ia ki tetahi whenua te ruritanga o taua
whenua u i runga i te whakawakanga ka kitea na
etahi tangata taua whenua katoa tetahi wahi ranei o
taua whenua, ka whai mana te Kooti, mehemea ka
whakataua kia whakaputaina te Tiwhikete ki etahi
tangata, ehara i te kai tono, kia whakatau hoki kia
utua atoatia te ruritanga tetahi wahi ranei ki te
kai tono e nga tangata e whakatikaia, ana. e te Kooti
i roto i tetahi wa e whakarite;i ana e te Kooti.
Kahore e whakaputaina tetahi Tiwhikete engari kia
utua ra ano te utu i whakaritea ai.
Tuhinga Whakamaharatanga Take.
56a. I runga i te tono a te tokomaha o nga tangata
no ratou tetahi whenua i runga i tetahi Tuhinga Wha-
kamaharatanga Take i runga i te mana o " Te Ture
Whenua Maori, 1873, me whakakore e Te Kooti
taua. Tuhinga Whakamaharatanga Take a me whaka-
puta he Tiwhikete i runga i te mana o tenei Ture hei
ritenga mo taua Tuhinga Whakamaharatanga Take.
56b Ko te ra e tuhia ki roto kia taua Tiwhikete ko
te ra i tuhia ai atua Tuhinga Whakamaramatanga. Take
ki te Kooti Rouru u ka rite tonu te mana o taua
Tiwhikete ki tetahi tino Tiwhikete e whakaputaina
ana i runga i te mana o tenei Ture.
Nga Karauna Karaati.
57. Mehemea kua whakaaetia, tetahi Tiwhikete a
kahore he tono i tukua atu mo tetahi whakawa tuarua,
mehemea ranei he whenua kua whakawakia tuaruatia
kua whakataua hoki me whakaputa tonu he Karauna
Karaati i nga Maori e mau ana o ratou ingoa i roto
i taua Tiwhikete.
Mehemea ka whakahuatia etahi kupu here i roto i
te Tiwhikete me whakatuturu aua kupu i roto i te
Karaati.
![]() |
17 273 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Takanga ki nga Whenua Tuturu o te
Tangata Mate
Nga Tono Whakawa Tuarua
Nga Tamariki kahore ano i Tae o ratou
Tau ki te 21
![]() |
18 274 |
▲back to top |
![]() |
19 275 |
▲back to top |
![]() |
20 276 |
▲back to top |