|
loading...|
|
Te Wananga 1874-1878: Volume 4, Number 31. 11 August 1877 |
Commentary|
|
1 317 |
▲back to top |
TE WANANGA.
HE PANUITANGA TENA KIA KITE KOUTOU.
"TIHE MAURI-ORA."
NAMA 31———32. NEPIA. HATAREI, AKUHATA 11, 1877. PUKAPUKA 4.
MAKI TONORE
Hune 2, 1877. 15
PAERANI ME ANA HOA
PANUITANGA.
KO KOMO MA,
HE TANGATA MATE.
TE MATENGA O TE REV. MATIU TAUPAKI O TE
MINITA O NGAPUHI ME TE RARAWA KATOA.
i HATAREI, 11 AKUHATA, 1877.
|
|
2 318 |
▲back to top |
TE WANANGA.
tanga, akakoa kiia te tini o nga kai korero whaka- 1
pati mo te Kawanatanga, e kore ano e tae ki ta ratou
i kii ai, engari ka tangi ano te hunga na ratou te mahi
raweke. A ko te take e raru ai ratou, he kore no te
o i roto i te peeke takotoranga moni a te Kawanata-
nga, a na te kore mea hei whakarato i te hiahia nui
mo te hunga e ki ana kia whai tikanga ano mo ratou,
mo ta ratou mahi tautoko i taua Kawanatanga.
A he nui noa atu nga patai pakiki kino a etahi hunga,
a he kupu kore na te Kawanatanga hei utu mo aua
patai, i kiia ai, kua mutu nga ra i kiia ai, he hunga
mohio te Kawanatanga ki te whaaki i nga tikanga
nui, e mea ai te iwi he kaiaka ratou ki te arahi i te
iwi, a e tika ana kia kiia e ahua tautetete ana nga
Apiha o te Kawanatanga kia ratou ano, a kahore kau
be tangata o ratou e mohio ana ki te taami i aua kino,
e pai ai te mahi a ratou kia ratou ano, e mohiotia ai
hoki e te ao katoa, te rara e raru ai ratou ano. Hei
nati, e kiia ana, kahore kau he tangata o te Kawana-
tanga hei hapai i te patu a Te Pokera, a e kore e aro
te mea kotahi o ratou ki te whakakakahu i te kahu a
Te Pokera. A e pono tonu aua te korero a nga kai
tuhi tohi patipati o te Kawanatanga, i tenei wahi o a
tatou taotu, te kii, ko Te Witika raua ko Te Omana
te hunga e arahi ana i te Kawanatanga. A mehemea
koa he pono tana kupu, a e kore matou e mea atu Le
teka taua kupu. Ka ni matou, keihea te ahua mohio
ranei, te kaha ranei, nae te maia ki te tu kororo mo te
iwi, e kiia ai koia ra nga tangata tika hei Tumuaki
arahi i te wi. E mohio ana matou ki te kaha rae te !
mohio a Te Witika ki te tu korero, a e mea ana
matou, mei kore pea te haunga kino o te hau anu o te
repo i Piako ki nga pongi o tana ihu, a mei kore te
taimaha ona e rorerore nei i te pehanga e nga tikanga
o te Pire hou a te Kawanatanga mo nga whenua
Maori, penei, kua nui noa atu he korero rua tana
Kawanatanga. E kore e kitea te take i noho hangu ai
tana hoa, i kore ai aia e mea hei tangata arahi aia mo
te mahi Kawanatanga. He mea pea ia he piro no te
repo i te taha ano o te kaainga i noho ai aia, a na
reira nga ngutu ona i kokopi ai. Na ano pea te
miharo o nga hoa o te Minita mo nga mahi mo te iwi
te ki nei, he aha ra te take i kore ai aia e titiro
makutu ai ki ana hoa o te Kawanatanga, kia oho ai
ratou ki te mahi. He pai ano pea ia te mohio a te
uri mohio, a e tika ana ano kia noho tupato te tangata.
otiia e tae mai ana ano nga ra o te mahi Paremata e
tika ai te whia o te patu, kia mohio ai nga hoa tau-
tohe e mau ana ano te mana o te kupu a te toa, a e u
ai ano nga tangata o te Kawanatanga, kua wiwi, ki a
ratou ariki, a e hoki ai ano aua ringa muhore ki te
mahi i nga mea i unga ai ratou e a ratou kai tono. E
kore rawa tetahi o nga Minita o te Kawanatanga e
tika kia kii, e kore aia e pai, kia whakapaea aia mo
Poneke
nga tikanga tika i kiia mo te Kawanatanga, ara e mea
ana aua Maori ahakoa he mohio te mohio a te Minita
mo nga mahi ma te iwi. ki nga. mea, e pai ana mo te
te Maori, ahakoa e ki aua aia ka nui ano tana mea
kia puta i aia he pai mo te iwi Maori, na te man tonu
o te titiro a te Mema mo Ratani ki taua Minita i noho
ngoi kore ai taua Minita, a i kore ai he kupu mana.
A ko taua ahua ruhi ano hoki kei etahi o nga Minita
o Te Kawanatanga, he titiro ano hoki na tana Mema o
Ratani kia ratou i pera, ai ano hoki ta ratou noho
wawau i te Paremata. E moa ana hoki matou, he
mohio nga .Mema o te Paremata o Haku Pei nei ki
nga mea hei painga mo nga iwi Maori, koia i ki ai te
whakaaro, he aha ra ratou te ako ako ai i nga Minita
o Te Kawanatanga, a ka korero ai aua Mema o Haku
Pei nei, mo nga mate o te Maori ki te Paremata ? A
i waiho e ratou ma te Mema mo o Otakou e korero
aua korero, ara ma Te Rira. E umere atu ana matou
kia Te Kira mo tana maia ki te kawe i ana tu korero
ki te Paremata. Otiia, e korero a ata kau ana aia, ko
ana ngutu kau ano e komeme ana. ko tana ngakau
kei te whakateka aki i nga kupu o ana ngutu. A ko
te maia ona i korero ai aia. i ana mea i mohio ai ki te
Paremata i era ra, kua kore noaiho i aia i enei ra. A
e kiia ana aia, he wairua kau, he ata no te tinana
tupapaku.
Te Wananga.
Published every Saturday.
SATURDAY, AUGUST 11, 1877.
|
|
3 319 |
▲back to top |
TE WANANGA.
TE WHAWHAI A RUHIA RAUA KO TAKE
Ingarangi
|
|
4 320 |
▲back to top |
TE WANANGA.
kaihore te Ruhia i maia ki te Take i te whenua i
Aminia, he mea hoki ko te Take te iwi i tino maia i
taua whenua katoa.
E kiia ana, kanui te mate mate o te Take i te iwi
karakia i te karakia o Te Atua, a e kiia ana ko nga
pu a te iwi Take he mea muru e te Ruhia a kua hoatu
ki te iwi karakia pono.
Te mea i mutu ai te whakapae a te Ruhia i te pa i
Kaa, he mea na te Ruhia, kia tikina kia whawhaitia
te ope tana a Manikawhe.
E haere ana te ope taua a te Ruhia ki Aminia.
Kua tae te kaipuke manuwao a te Take ki te pa
nui a te Ruhia i Hapatapono. a kua puhia taua pa e
taua kaipuke.
Kua whiti te ope taua a te Ruhia i te maunga i te
Parakina, a tekau ma waru mano o taua ope. Kua
tae te taua a te Ruhia ki Rahikata. a kua riro i taua
ope nga rerewei a te Take, atu ano i Wana, a tae noa
ki Rutaka.
E kiia ana, kua tae te kupu a te Kuini o Ingarangi
ki te Kingi o nga Take, kia tokua nga kaipuke manu-
wao ki te moana a te Take ki te Tatauera.
Ko te Ruhia i mate i te parekura i Kumari.
Kua taea te pa a te Take e te Ruhia i Nikopara. a
he iti o te Kuhia i mate i taua whawhai. A e rua
tino rangatira o te Take, me te ono mano o te ope. me
nga Purepo e wha te kau o te Take i riro i te Ruhia i
taua parekura.
E pono tonu ana te whakawhiti a te Ruhia i te awa
o te Tanupi.
I tae te tino wahine Rangatira a te Ruhia kia kite
i nga tangata i mate i nga parekura i Arekaporo.
E ki ana te Take, e kore e pai kia tae he kaipuke
iwi ke ki o te Take moana, engari, he haere whawhai
ma te Take aua kaipuke, ka pai kia tae ki aua moana.
E ki ana te Take kia whakatotohutia etahi kai- |
puke ki te awa o te Tanupi, hei arai i nga kaipuke !
rererere i taua awa. a e tino whakahe ana te Kawana-
tanga o Kuini ki taua mahi.
E ki ana te iwi katoa o Ingarangi, kia kaua a Kuini
e whakaae kia haere te ope o te Ruhia ki te tino
te Take i Kotatanopera.
E kii ana te Ruhia, he teka kau ano te korero e ki
nei, he nui te kino o te Kuhia me nga tangata kara-
kia ki te atua ki nga Take. E ki ana hoki te Ruhia.
kihai ratou i patu kino i te iwi Take.
He nui noa atu to pai a te iwi i Pakeria ki te Kuhia.
e mea ana hoki taua iwi, raa te Kuhia ratou e ora ai.
He nui noa atu te ope o te Ruhia i mate i te Take, !
i te wa i haere ai te Kuhia ki te ara i te Opiti i
Hipaka. i
Ko te ope a te Ruhia kua tae ki te taha ki te Tonga
o te maunga i te Pakina, kua tae ki te toru-tekau.-ma.
rima mano.
Kua oho te mauri a te iwi Take e noho ana i te Pa
nui a te Kingi o nga Take i Kotatinopera, i te rongo
o te Ruhia kua whiti i nga maunga i te Pakina.
Kua oho nga iwi o te Kariki, a e ki ana ratou, kia
riro i a ratou nga takiwa o Epiha, o Mahitonia, o
Tihiri.
Kua mutu te whawhai a te Take ki nga iwi o
Motinikiro. a ko taua iwi kua patu haere i te Take.
E ki ana te Kingi o te Take, ki temea ka tae te ope
a te Ruhia ki tana Pa nui, penei, ka ara i aia te
whawhai a te iwi mo tana karakia. A na taua kupu
a taua Kingi i wehi ai te iwi tangata ke.
Kua tae te ope hoia a Ingarangi ki Mata, ki te Pa
a te Ingarangi i reira. He mea hoki na Ingarangi
kia tae te torn mano o aua hoia ki taua Pa noho ai.
E ki ana nga nupepa, he pono te kupu i kiia ra i
patua kinotia nga iwi noho noa iho a te Take e te
Ruhia.
E ki ana te korero. kua pai te iwi o Itari hei hoa
mo te Ruhia.
E ki ana nga nupepa a te Ruhia, ki to mea ka tae
nga kaipuke manuao a Ingarangi ki nga moana a te
Takeka whawhaitia, aua manuao a Ingarangi e te Ruhia.
Kua karapoti katoa te pa a te Take i Rutaka e te
Ruhia.
|
|
5 321 |
▲back to top |
TE WANANGA.
A i mea a te Kawana ko nga Ture hou e tukua mai e
Tana Kawanatanga hei mahi ma te Paremata. Ko te Pira
tou mo nga whenua Maori. A ko te Pira hou mo nga
whenua e keria ana te koura o aua whenua. Me etahi
atu Pira ano.
Ano ka mutu te whai korero a te Kawana. Ka tu to
Runanga Paremata, a oatitia ana nga Mema Hon, a Te Poki,
a Te Kipene, a Te Warihi, a Te Patana (o Nepia), a Te
Pitama.
Te 20 o Hurae.
Ka ui a Te Pana. Mehemea kua mahia, he mahi e puta
ai he utu ki nga Maori o te Waipoanamu mo ta ratou whe-
nua e tono nei i taua motu.
Ka mea a Te Witika kua mahia ue tikanga mo taua
mea, a ko taua tikanga, ma te Kawanatanga e tuku mai
hei mahi ma te Paremata.
A na Te Witika i panui te Pira hou mo nga whenua
Maori. (Ara te Pira Whakawa Whenua a Te Kooti
Whakawa Whenua Maori).
Hurae 24
Ka mea a Te Kihipene : Ma Te Hiana te whakaaro kia
mahi ranei aia i taua Komiti Maori.
Ka mea a Te Wuuru raua ko Te Wanihana : He tangata
pai, a he tangata mohio a Te Hiana mo te mahi Komiti
Maori.
Ka mea a Karaitiana Takamoana : Ki te mea e kore te
kawanatanga e pai kia tu a Te Hiana i te Komiti Maori o
:e Paremata, penei, kaua hoki he Mema Maori e to hei
Mema mo taua Komiti, a kaua ano hoki he Mema Maori e
:u mo te Paremata, katahi ano te mahi hianga, ko to
tangata mohio ki o te Maori mate, e peia ketia ana e te
Kawanatanga, kia kaua ai a te Maori kupu e tae ki ta
Paremata. Maumau kau te kupu e kiia nei, me mahi he
mahi mo te Maori kia ora ai, ano ka tae ki te ra e
whiriwhiria ai he tangata mo aua mate kia mahia, ko te
tino tangata a te Maori e pai ai. a ko te Pakeha kua tino
rongo i nga mate a te Maori, e peia ana e te Kawanatanga
kia kaua aia a Te Hiana e tae ki te whaaki i aua mate e
taami nei i nga iwi Maori.
Ka mea a Kawana Kerei : He kupu tino he rawa te
kupu a te Tumuaki o te Kawanatanga e ki nei, e kore a
Te Hiana e mahi tika. A mea atu ana aia ki te Paremata,
ma ratou e titiro tika nga mahi a te Komiti Maori, kia
puta ai he ora mo te iwi Maori i te Komiti Maori.
A uia ana te whakaaro a te Paremata mo Te Hiana, a
whakaae aua te Paremata katoa kia tu a Te Hiana hei
Mema mo te Komiti Maori e taua Paremata. Ko to kupa
whakahe a te Kawanatanga mo Te Hiana, i kinongia e te
Paremata.
Hurae, 31.
Ka ui a Te Riini : Ki te Kawanatanga. Mawai e uta
nga utu o te whakawa mo te " Waka Maori " e whakawa.
nei i Nepia '?
Akuhata, 1.
Henara Rata
Te Witika
Kawana Kerei
|
|
6 322 |
▲back to top |
TE WANANGA.
E aua korero tatara mo Henare Rata i te wa ki ano ana
korero i taia hi te " Waka Maori." Otiia, kua mea a Te
Witika, (te tino Roia a te Kawanatanga) ki te Paremata
nei, ko te hanga e whakawakia nei e Henare Rata, he
pononga taua hunga na te Kawanatanga, e kore ano ia e
kiia ma te ingoa pononga e ora ai tana pononga te tiaki e
ana ariki, a e kore e tika kia ora aia i te Kawanatanga.
Km mea a Te Riini, ki te mea ka motokia tana hoa e tetahi
tangata Kawanatanga, ka mahi he ranei ki tana hoa, a
he tangata no te te iwi tana hoa, ma tana ingoa Kawana-
tanga ranei aia e mahia nga moni, me te mana a te Kawa-
natanga, kia ora ai aia i te tangata o te iwi i he nei i aia ? |
Mehemea koia na te tikanga o te mahi, penei, ka kiia e te
iwi, kia ora ratou i nga he e mahia ana ki te iwi, ka kite
ratou i te kaha me te mana o te Kawanatanga e tu nui
mai ana hei whakakore i te ora mo ratou ana rahua kino- !
tia e nga pononga o te Kawanatanga, a mehemea koia na
te ara o te mahi, ko te tino he rawa atu taua mahi ki to te
Ture tikanga, me te tikanga i tu ai nga nui o te iwi o
Ingarangi. Koia i kiia ai, ko te hunga na ratou i taa nga
kupu tutara mo Henare Rata ki te "Waka Maori " e mahi
ana ratou i o te Kawanatanga ako i ako atu ai ki aua
pononga. A e kiia ana, kua mea te kai ta o te " Waka
Maori, e tika ana a ratou kupu tutara mo Henare Rata, a
e pai ana taua hunga kia kawea ratou ki te whakawa, kia
kiia ai a ratou korero, e pono ai te take i kiia ai nga kupu
tutara mo Henare Rata. Mehemea, ka kiia e Te Ture, e
tika ana nga kupu tutara a taua kai Ta, me te kai tuku i
te " Waka Maori " ki te iwi, penei, ma ratou ano ratou e
mahi e ora ai ano ratou. Otiia ki te mea ka kiia ratou e
te Ture i he a ratou kupu tutara, penei, ma te Kawanata- i
nga te kupu e tuku mai ki te Paremata nei, a rae penei he
kupu ma te Kawanatanga kia tatou ki tenei Runanga, kua
he a matou pononga i te Ture, o ko matou ko te Kawana-
tanga e tono ana ki te Paremata nei, kia utua e te Pare- i
mata nei nga moni e tonoa ana e te Ture rao te he a o I
matou pononga, a e hara i te mea e utu moni anake ana
te Kawanatanga, a e tino mahia ana te kaha o te Kawa- I
natanga, ki te tautoko i a ratou pononga, otiia o tino mahi
nui ana te Kawanatanga kia tau te he e kiia nei e ratou i
kia Henare Rata. A ko te utu o te whakawa e whakawa |
nei, e tae ana ki te kotahi rau pauna mo te ra kotahi, a e
kore aia a te Rihi e mea e utu ana te Kawanatanga i aua
moni i nga moni o te iwi, e utua ana ranei e ratou ki a
ratou moni ake ano. Otiia ko te mana o te Kawanatanga
e mahia ana mo taua whakawa. E he ana kia taia he
nupepa e te Kawanatanga, a mahi tutara ai taua nupepa a
te Kawanatanga i te tahi tangata o te iwi. E tika aua
ano kia taia he nupepa e ratou, a ko te korero anake mo
taua nupepa he ako i nga mea e tupu nui ai te iwi. Otiia
e kore e tika kia taa nupepa te Kawanatanga hei tutara i
te iwi, a ko te tino he rawa ko te mahi korero tutara a
taua nupepa i tetahi o nga mema o te Runga Paremata
Ariki. Ahakoa e ahua whakahe ana te whakaaro o etahi
o nga mema o te Paremata Ariki ki te Kawanatanga, e he
ana kia korero tatara te nupepa a te Kawanatanga i aua
ta mema. Ahakoa kai atu te iwi ki nga mahi o te Kawa-
natanga,, e kore rawa te tini o nga tangata whakaaro
marama e whakaae atu, be tika kia taia e te Kawanatanga
nga kupu tatara mo a ratou boa tautohe ki te nupepa o te
Kawanatanga. He mea hoki ko nga moni e utua ai te
o taua nupepa, na te iwi aua moni a e kore e tika
kia mahia nga moni a te iwi, hei kawe i te paku riri a te
Kawanatanga ki ana tangata i kino atu ai kia tinga ai aua
tangata e riria ra e te Kawanatanga. Mehemea koa e
whakaatia ana taua tu mahi e te iwi, penei, e kore rawa te
tangata kotahi e kinongia ana o te Kawanatanga e ora i te
korero, Whakapae mona. He tika ano kia mahia he kahite
e te kawanatanga, hei ako,i te iwi ki nga mea o te Kawa-
natanga. Otiia ki te me? ka panuitia ki taua kahite nga
korero tutara ki te iwi, he takehi rawa taua mahi i te
raana o te Tare. Mehemea e tika ana kia kiia, e uta ana
ki nga Ariki o te Kawanatanga nga he o te mahi taa i nga
kupu tutara mo te iwi, penei, e tika ano kia tamanatia
aua Ariki Kawanatanga kia tu ki te aroaro o te Kooti
Whakawa. E tika ana ano ia nei taua mea nei ki ta
te Ture tikanga. E tika ana ano te ki e kiia nei, e wha-
kawakia ana nga kai taa nupepa mo a ratou korero mo to
iwi, a e tika ana ano hoki kia whakawakia nga kai taa
nupepa, i te mea hoki heoi ra ano te ara e putu ai te tika
ki te hunga i he i te nupepa. Ki te mea ka mea te Huuri
he kupu tatara aua korero a te " Waka Maori " mo Henare
Rata, a ka kiia e ratou nga utu e utu ai te " Waka Maori*'
Kia Henare Rata, penei e nui noa atu nga moni utu mo
taua he. Tena ranei, e tono te Kawanatanga raa te Pare-
mata nei e whakaae kia utua ana moni e te Paremata nei?
E moa aua aia a te Rihi, e kore rawa te mema kotahi o te
Paremata nei. e whakaae kia mahi tonu te Kawanatanga
i te nupepa e mahi tutara ana i te iwi e mahia tutara aua
i te iwi e whakahe ana ki taua Kawanatanga. Tena pea-
e kiia aia a te Rihi, kia korerotia tutaratia e ana hoa riri.
A ka ui aia ki nga Mema o te Paremata nei. E tika ana
ranei kia korero tutara te Kawanatanga i aia ia te Rihi, a
kaua aia a te Rihi e mahi whakaora i aia kia kore ai e tika
nga kupu tutara a te Kawanatanga mona e uta ki aia?
E he aua taua tu mahi nei ki te titiro a te tangata tika.
E mea ana aia a te Rihi, mei ata whakaaio nga Ariki o te
Kawanatanga ki nga mahi nana nei i timata te whakawa
mo te " Waka Maori," penei e kore ratou e mahi i nga
mahi e mahia nei e ratou mo taua whakawa. I te wa i
kite ai te Kawanatanga i nga kupu tutara mo Henare
Rata e mau ana i te " Waka Maori," hei aua ra, ka mea
atu ai te Kawanatanga kia Henare Rata i a ratou kupu
whakakahore mo taua korero tutara, penei kua oti, e koro
a Henare Rata e tohe tonu ki taua mea. A kihai te Ka-
wanatanga i mahi pena. Otiia i kii te Kawanatanga i
tika aua korero tutara mo Henare Rata, a na reira a
Henare Rata i mea ai na te Kawanatanga pu ano te
mahi i too ki te whakawa. Moi kore te mea a Henare
Rata kia mahia taua moa e te whakawa, penei ma tana
noho hangu ka kiia ai e te iwi he tika te korero tutara
mona. A ko tenei kua tu te whakawa, i Nepia, a ko to
whakawa i Nepia, n ko te utu o te ra kotahi e tae ana ki
te .£100. A e kiia aua e 50 Maeri kai korero mo taua
whakawa. A kotahi o aua Maori i korero i ana korero,
a ka po wha, ka oti ana kupu a taua kai korero. A he
hono tonu to Kopikopiko a nga Apiha o te Kawanatanga
•te haere ki nga kainga rapu rapu korero ai ma ratou mo
taua whakawa. A ki te mea ka mau tonu taua tu mahi
nei, penei, e kore rawa e mohiotia nga tangata ka mahia
ki te kupu tutara mona a nga ra e takoto ake nei. Ki te
mea ka noho tetahi tangata i te kainga o te iwi e korero
ana i nga reo e rua, he tika ranei kia panuitia he korero
tutara mo taua tangata ki aua reo e rua ? Ki te mea ka
penatia te mahi mo te iwi. a e hara te hunga i kiia nei ki
te kupu tutara i te tangata whai moni, penei, e kore rawa
ratou e ora i te whakapaeteka. Kua rongo aia a Te Riihi
e kiia ana e te korero, he maumau kau taua korero mo
taua whakawa mo te " Waka Maori," i te mea hoki ka
pooti nga Mema o te Paremata nei kia kore ai tana kupu
ta Te Riihi e tika, he wehi hoki no te kupu kei hinga to
Kawanatanga. E hara tana kupu e tohe nei i te whaka-
hinga mo te Kawanatanga, engari, he mohio nona ki te
tika o ana korero e korero nei. A he mea nana kia mohio
te Paremata nei ki nga tikanga o te whakawa mo ta
•• Waka Maori," a ka whakaae ake ai te Paremata neiki
|
|
7 323 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Na, ka korero ahau i nga tikanga o tetahi kupu aku.
Ho te tunga o te Paremata i tera tan, i mea ai te Paremata
nei kia kaua e whakaaetia he moni rua te Kawanatanga
hei utu mo te mahinga i te nupepa i te " Waka Maori.''
Ara, me mutu te mahi taa o taua nupepa, a me kore taua
nupepa e mahia. A ko te tikanga o te kupu a te Paremata
nei, e penei ana. ki te mea ka mahia taua nupepa a te
"Waka Maori " e te Kawanatanga, ma ona utu tau a te
hunga e tukua, ata ana taua nupepa kia ratou e utu nga i
mea katoa rao taua nupepa, a kana rawa he moni a te
Kawanatanga e maumaua, e hoatu mo taua nupepa. I
kiia hoki te kii i ana ra kahore kau he tikanga e utu noa
ai tenei Paremata i te nupepa e mahia ana e te Kawana-
tanga hei tautoko i a te Kawanatanga whakaaro kia ;
rangona ai e te iwi. A i mea hoki nga Mema o te
Paremata nei, he nupepa te " Waka Maori " e mahia ana
• te Kawanatanga hei tautoko i nga mea e paingia ana e
te Kawanatanga anake, a na reira te Paremata nei i mea
ai, me mutu te atu moni a te Paremata nei mo taua nupepa
te " Waka Maori. A he mea korero nui aua kupu o te
Paremata nei, e hara i te mea i kiia kautia e etahi Mema
na te Paremata katoa i ki aua kapu kia mutu te utu moni
a te Kawanatanga mo te mahinga o te "'Waka Maori."
E kiia ana ma te tokomaha te tikanga mo taua ki nei.
Tena pea kua mohio nga Mema o te Paremata nei ki ta i
ratou pooti e pooti ai mo te tikanga e korero noi ahau.
A ko te tikanga e rapu nei ahau be tono naku kia kiia mai ',
e te Paremata nei. I tika ranei te mahi a te Kawanata-
nga i mahi nei, a e kore ranei e he nga tikanga katoa
Kawanatanga i taua mahi i mahia e te Kawanatanga?
KARAITIANA WHAKARATO
|
|
8 324 |
▲back to top |
TE WANANGA.
KI TE ETITA O TE WANANGA
Ngatiwhiti
Ngatitaina
Ngatiteika
Paneiri
Ngatihinemanu
Tongariro
Murimatu
Arapeta Haeretuterangi
Whanganui
Hau Hau
NGATIRANGI-POUTAKA
TE MANU TUTE
TE HONOTAPU
Kia Hohepa Weko, Pakeha, me etehi atu Pakeha e hoko
nei i Rangiuru, kia rongo koutou, e kore matou e whakaae ki
ta koutou hoko, ka puritia e matou a Rangiuru, me ona tali»
Katoa, naku tenei kupu, na enei uri o Tapuika. Na Ngati
Kamama.
Petera te Pukuatua, Mohi te Kawa,
Haerehuka Tarakiteawa. Te Arakau Makawhiti,
Taraite te Rangihau, Hapeta Toheriri,
Te Keepa Ngawhau, Meihana te Pohootakurua,
Timoti Reone, Te Naera te Poharaoterangi.
KI TE ETITA O TE WANANGA.
Kia Henare Tomoana, e pa tena koe, mau e tuku atu te
kape o ta matou hui mo nga ture hou a Te Kawanatanga a Te
WANANGA, mo ta matou korenga e pai ki enei ture, ko
aua ture 120, ko aua ture he ture hou, kaore e taea e matou
te whakarapopoto, kanui te taumaha o enei Ture kia matou
kaore matou e pai, mau e tuku atu hei titiro iho ma o tatou
hoa Maori Pakeha hoki, heoi ano, na o hoa aroha.
Na Hoani Tuhimata, Na Matiu Pakiuru,
Na Hori Kawakura, Na Patara Toihau,
Na Pirini Te Tawhero, Na Karanema Tawhio,
Na Tamihana Wahu, Na Hetaraka Te Tawhero,
Na Te Keepa,
Otira na te Komiti katoa o Ngati-awa.
Na Merito Hetaraka,
Kai Tuhi o te Komiti.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
Mau e tuku atu ki te riu o Te WANANGA, ta maua panui,
hei titiro ma te kanohi tangata Maori, Pakeha hoki, kaua hei
mauria mai te waipiro, me te haurangi, ki te kaainga i Oka-
hukura,, wahi o Te Takapau. Ki te tohe te tangata ki te
mau i te haurangi, i te waipiro ki te Pa Maori, ki whiua ia
ki te Ture whakawa, kia utu ia i nga pauna moni e £3, tera
I atu ranei i te£5. kei tona hara te ritenga e matu ake ai ranei,
I e iti oho ai ranei i te £5.
NA HORI TE AROATUA
NA HIRAKA TUHUA.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
K hea toua koe. He inoi ara tena naku kia arohatia mai e
koe tena reta aku : ara. kia tukua atu e koe i runga i te
WANANGA, kia kite o taua hoa i nga Motu e rua. Tenei ka
tuhia iho ki raro nei, hoi mihi pouri ma nga whanaunga i
Aotearoa nei na to hoa.
I NA RAWIRI ROTA TE TAHIWI.
\_\_\_\_\_\_
i HE TANGATA MATE.
Ko RAKAPA TOPEORA
|
|
9 325 |
▲back to top |
TE WANANGA. Died, on the 5th of June, 1877. at FOXTON RAKAPA TOPE- ORA TE WAHI-O-TE-RANGI KO MERETINI HAPE HOROHAU Otaki Rev. Hemi Make Wiremu Rev. James McWilliam Hori Kawakura Manuera Mato Karanema Tawhio Hoane Kauhoe Toma Pohutu Wata Rangikotua Pene Pakiuru Te Metera Hoani Tuhimata Hetaraka te Tawhero Tamihana Wahu Iharaira Watahihira Rewiri Parera Akihata Te Ruaroa Tiopira Hukiki Tukehu Te Hurinui Apanui Wetini Turu Te Whitika John Grey
|
|
10 326 |
▲back to top |
TE WANANGA.
taua tangata, a me kore aia e mahi i nga mahi nui, i te
mea kua he te mana o ana tupuna e aia le mahi he, mo
turaki atu aia. i te mea kaa mahi rawa aia. |
TE HAPUKU.
KI TE ETITA o TE WANANGA. I
Takua atu aku kupu ki nga reo e rua. hei matakitaki raa te
kanohi, hei whaka hoki i nga korero a Kara nama Te Whaka
Heke, rana ko Nopera Te Ngiha, o te 2S. nama. E taku hoa
tena korua, mea korua korero e panui nei ki Te WANANGA. Hu
aha no korua i kore ai e ata tono he whenua mo korua. kia Te
Rata Porena, he mea pai hoki ki taku whakaaro tokorua
tono mo korua whai taketanga ki nga whenua i raro, rarahu
ke mai tou arero kiau, hei Pati atu kia. Te Rata Porena kia
homai ai he whenua mo korua, kia titiro ai a Te Rata, e koia
ko nga rangatira tenei ko papama, o ngati kahungunu, e hoa
ma, kahore tokoroa mana i runga i au i era rangi, e mau tonu
ana taku mana me a taua whawhai ka mate au ka mate koe nga
mutunga o ataua whawhai, i au anake, ko tepu whaka awe ko
takoto hau. kawea atu e au kita whenna tupu ko omaku kara
kite riu o Heretaunga, ko te Rotoatara katu turu ro tino o to
toa koau.
|
|
11 327 |
▲back to top |
TE WANANGA.
PANUITANGA
TE HAPUKU.
Te Hauke. Hune 16 1877
Notice to Poachers.
HAPUKU.
Poukawa .
TE REREWEI O NUI TIRENI.
Na te MIRA,
Tumuaki tiaki Rerewei.
Nepia.
KARAITIANA TAKAMOANA.
IHAIA TE NGARARA.
HEKETA TE AWE.
PANUITANGA.
KARAITIANA TAKAMOANA,
IHAIA TE NGARARA,
HEKETE TE AWE.
i
|
|
12 328 |
▲back to top |
TE WANANGA.
HE PANUI.
HE PANUI mo te matou whenua, mo to Kena he hiahia
no matou ki te Rihi, mau e tuku atu ki te re o Pakeha.
Ko nga eka o taua whenua 65. Ki te mea ka pai te
Pakeha me haere mai ki a matou.
NA RATIMA TE WHIRI.
NA AHIPENE TE WHIRI.
NA HEMI TE WHIRI.
NA ROTA POREHUA.
O tira na matou katoa.
NOTICE.—LAND TO LEASE.
WE hereby give notice that we have 65 ACRES of
LAND to LEASE, called Te Kena. Any one who may
wish to lease, apply to the undersigned.
RATIMA TE WHIRI.
AHIPENE TE WHIRI.
HEMI TE WHIRI.
ROTA POREHUA.
Pakipaki, 2nd July, 1877.
HE PANUI
HE Whenua e hiahia ana matou ki te rihi, ko te ingoa ko
Te Waiongakohanga, be whenua karauna karai
Ko ona eka tenei 66. Kia tere te tuku i e nei reta e run ki a '
wawe, te kite nga hoa Pakeha, e hiahia ana ki te whenua
mo ratou.
NA RATIMA TE WHIRI
NA AHIPENE TE WHIRI.
NA HEMI TE WHIRI.
NA KOTA POREHUA.
O tira na matou katoa.
NOTICE.—LAND TO LEASE. ,
WE have 66 ACRES of LAND, called Te Waiongakoha-
nga, to LEASE, which we hold, under Crown Grant.
Any one who may wish, to lease this land may apply to us.
RATIMA WHIRI.
AHIPENE WHIRI.
HEMI WHIRI. |
KOTA POREHUA\\
Pakipaki, 2nd July, 1877.\_\_\_\_\_\_\_
————————PANUITANGA HE
mea atu tenei na Te Huta o Hawheraka, kua tu
tana Toa i Nepia, ki te taha ki Puku-mokimoki
A mana e mahi nga mea whakananawe Hoiho too
kaata, me nga takai waewae mo te tangata.
Kai tawahi tata o te Paparakauhe a Tenui i Nepia
11\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_NA Te HUTA.
HE PANUITANGA.
HE KUPU TENEI KI TE IWI KATOA
HE tinitini noa atu aku mea hou i taku Toa i TARATERA
A maku e hanga hou nga mea, pakarau.
HE TERA WAHINE, HE TERA TAANE
HE PARAIRE, HE MATINIKERA.
HE KOROPA, HE WEPU
HE PA, HE KAHU HOIHO.
Ko nga mea pai katoa a te Pakeha mo te Hoiho
KEI TAKU WHARE HOKO I TARATERA.
E hara i te utu nui aku mea
He tini, a e rite ana ki o Tawahi te pai.
Kei au nga mea mo te MAORI.
Kahore he take e haere ai
Te MAORI.
Ki Nepia hoko mea ai.
NA PATARIRA,
PANUITANGA KI NGA IWI KATOA
Rakarana & Waikato Maori Kamupene
Rimitete.
KUA HOKONA NGA HEA A ENEI TANGATA E MAU
AKE NEI NGA INGOA I RARO NEI :—Aihe
Mokomoko. Epiha Waitere, Henare Ngatai, Hone Kuruki.
Hone Te One. Hami Whakatari, Henare Akuhata. Henare
Ngataumata Kipi Waatarauihi. Kewene Te Haho. Mita K.
Ngatipare. Wetini Mahikai. Wairama Kiwi, Heta Te More,
Kupenga To Hou, Matena Tuheka, Maihi Kereopa. Naue
Tangirau, Erina Tuaiwa Ngatipare. Penehawini Kiwi.
Terupapere Ngawhi tu, Wetini Te Okioki. Teira Huia, Wirihana
T. Teaooterangi. Kaweahau, Pinikera. Taueti Pouwhareumu,
Tainui Te Para. Hanui Tikapa, Karepa Te Whetu.
I roto i te Kamupene e mau iho ra ; ki taua Kamupene
ano, mo nga moni kotahi rau e rua-tekau-ma-ono pauna £126.
A kua mutu te whai-manatanga o nga tangata e mau i runga
ake nei ki roto i taua Kamupene i te 10 o nga ra o Aperira
HUIR MA RIUTOTO.
Rakarana. Mei 5 1877. Manager. 3
Notice to all the People of the Tribes of
i New Zealand.
THE RAGLAN AND WAIKATO MAORI STORE COM-
PANY (LIMITED)
NA TE WARA.
NEPIA. Haku Pei
e HENARE TOMOANA,
HATAREI, AKUHATA 11, 1877.