![]() |
Te Wananga 1874-1878: Volume 5, Number 1. 05 January 1878 |
![]() |
1 1 |
▲back to top |
TE WANANGA.
HE PANUITANGA TENA KIA KITE KOUTOU.
TIHE MAURI-ORA."
NAMA—1. NEPIA, HATAREI, HANUERE 5, 1878. PUKAPUKA 6.
HE PANUITANGA KI TE IWI MAORI.
E mahara ana pea te Iwi Maori, ma te Runanga o
TE WANANGA rawa ano e whakaae ka puta ai
TE WANANGA nupepa ki te tangata tono kia tukua
atu he nupepa ki a ia. Na, he mea atu tenei ki te
iwi, ma koutou e tono ka tino tukua atu TE WANANGA
nupepa kia koutou, kei te hiahia hoki raua, ko te
moni a te tangata te tikanga e puta ai he nupepa ki
a ia. Ko te utu mo te tau, kotahi pauna e rua hereni
me te hikipene. 39
![]() |
2 2 |
▲back to top |
TE WANANGA.
anake ano e mahi aua mahi, i te mea hoki, ko te Maori
anake e mohio ana ki nga korero oha, ki nga tikanga
me nga take o aua whenua i mau ai ki aia, a e puta ai
hoki he Karauna Karaati ki aia mo aua whenua. E
ki ana hoki nga korero upoko o te Ture o te Kooti
Whakawa Whenua Maori, ko te tikanga mahi e wha-
kawa ai taua Kooti i nga whenua Maori, me mahi
aua whakapa whenua, ki te tikanga me nga Ture a
nga tupuna Maori i waiho iho ai ki ana whenua. Koia
matou i mea ai, kahore ano te Pakeha kotahi o nga
motu nei, i tae noa tana mohiotanga ki nga tikanga a
nga iwi Maori, e mohio tika ai taua Pakeha hoi wha-
kawa i nga whenua Maori. A e mea ana ano hoki
matou, ki te mea ka haere te Pakeha mohio o Nga-
puhi ki nga whenua o Waikato ranei o Taranaki
ranei, a ka whakaputa taua Pakeha o Ngapuhi i
tana mohiotanga o Ngapuhi hei ako i aia, hei
whakawa mo nga tikanga o nga iwi o Waikato, o
Taranaki, ka raru taua Pakeha i aua iwi, i te mea hoki
e rere ke ana nga tikanga e pa ai etahi iwi ki a ratou
whenua, i nga tikanga e pa ai etahi iwi ki a ratou whe-
nua. E toru ano iwi o Aotearoa nei, i noho tonu i te
whenua a ona tupuna i noho ai i nga ra i u mai ai i
Hawaiki ko Te Arawa, ko Ngaiporou, ko Taranaki
ki Patea, otiia he tini noa atu nga take e pa ai te Maori
ki ana whenua, he parekura ka riro te whenua. He
whenua hoatu hei whenua ma te kotiro moea e te
tana i paingia e nga matua. He whenua tuku ma te
tohunga mahi i te turoro, He whenua ma te ohu kai
mo te hakari. He whenua riro mo te tupapaku i
takoto ki te whenua iwi ke. He whenua riro mo te
kohuru, me te mano noa atu o nga tikanga
Maori e riro ai te whenua i te tangata ke. A
be whenua ano, i kiia iho i te ra i poroaki iho ai te
Tupuna ranei te matua ranei, e muri nei, ma mea taku
maara kumara ranei, maara, taro ranei, taku Pakeha
roi ranei. A he whenua ano nga whenua e tukua ana
ma nga uri taane o nga kotiro i moe i te taane iwi ke.
He tino nui no enei korere koia te whakapaua ai i
konei. Hei a tera wiki ka tuhi tuhia ano e matou
etahi korero mo aua mea nei ano.
TE WANANGA
Published every Saturday
SATURDAY, JANUARY 5, 1878.
THAT which is now fully occupying the minds of the
various tribes of New Zealand, viz., by whom can
the rightful Maori owners obtain a title to their lands :
leads us to make a few remarks on the constitution
and working of the Native Lands Court of this
Colony.
We do not ignore the fact that it is the Lounden
duty of the Crown to compel the hereditary owners
of land, which lands have become their property
by the acknowledged power of laws or customs
admitted by themselves, to obtain a title from
the Crown in order to entitle the Maori in New
Zealand to execute a good and valid title to anyone
to whom he may alienate his land.
Nor would we attempt to ignore the power of the
European educated mind to grasp any argument or
matter to be investigated, which may be laid before it.
Nor would we deny that such power is superior and
better able to grapple with or solve a doubt which
may have been entangled by acts of savage life, than
a mind which has not been under the influence of
civilized teaching. But we do demand for the Maori
people that right to try, and by their own acknowledged
rules and customs to decide on questions relating to
titles to lands, in which the Maoris alone are interested.
The educated mind of the European may be far
superior to the Maori mind where matters under-con-
sideration aro not to be weighed by customs or known
and acknowledged rites of a savage people, but where
the matter under consideration is the title to land (a
subject which, for at least six hundred years, has
been a matter of life and death with the tribes of
New Zealand) is the one point to which the judges in
such cases are to bring all the knowledge they possess
to bear, in order, and in accordance with the preamble
to the Native Lands Court Act, which Act is the sole
power and authority by which the Court can try and
give any legal decision on or give any title to land tried
by it. says, That all titles to land shall be tried in
accordance with the manners and customs of the New
Zealander. Such being the case, we most emphati-
cally assert that there is not one European now, nor ever
has been in New Zealand, who is sufficiently educated in.
the manners and customs of the New Zealander to en-
title him to act as a judge to try and to give a righteous
and just decision in, or a title to laud claimed by the
Maori. We also assert that those who may be conver-
sant with the history, traditions, and customs of the
Maori tribes of one part of New Zealand, admit that
such knowledge does not suffice them to understand
the claims to land put forward by the tribes of other
parts of New Zealand. The Maori not only claims
land by right of discovery and occupation, as the only
three tribes of New Zealand can do now, viz. : Te
Arawa, Ngatiporou, and Taranaki, but he also claims
by right of conquest, gift in marriage, gift for help in
obtaining food for leasts, help in time of sickness
(or payment to priests for supposed protection from
the power of witchcraft), for the dead being carried
over the land, for relations murdered, on the land,
and a thousand other claims of such nature. But
there are other claims even more complicated than
these. Gifts of chiefs of certain blocks to pet grand-
children : also, the claims to land by the offspring
(male line of descendants) of daughters (to land of
their grandfathers) who have married chiefs of other
tribes.
We feel this subject to be of such importance that
we will revert to it in our next issue.
NGA WAIPUKE I AHURIRI.
E ki ana nga mohio ki taua tu mahi, ara ki te mahi
i nga waipuke i Ahuriri kia iti ai tu kino o nga kai a
te iwi i te waipuke, me mahi nga awa o te Tukituki,
o Tutaekuri o Ngaruroro. Ki te Arairiri, a ko te
utu mo aua mahi, mo Ngaruroro. Kia kotahi rau e
rua te kau ma whitu mano pauna (£127,000) mo
Tutaekuri. Kia Rima te kau ma toru mano
£53,000. Mo te Tuki-tuki. Kotahi rau, e toru te
kau ma rimu mano (£135,000).
![]() |
3 3 |
▲back to top |
TE WANANGA.
TURANGA.
Kua timata te mahi a nga kai hanga i te Pereti i te
awa i Waipaoa i Turanga, a e kore e roa ka puare te
ara atu i Kihipene, a tae noa ki Patutahi.
TE KOHURU.
Te Pakeha i whakawakia mo te Kohuru i Tamaki
i Nepia, i kiia e te Kooti, kihai i pono te korero
mo taua Pakeha, a tukua ana aia kia haere.
TE KAWANA.
E ki ana etahi Nupepa, e kore e roa. Ka hoki te
Kawana o Poihakena ki Ingarangi. A ko te Kawana
o Nui Tireni te Kawana mo Poihakena.
REREWE I WAIKATO.
Tihema 19.
No te ra noi i oti ai, a i haerea ai te rerewe atu
ano i Ngaruawahia, a tae noa ki Hamutana No te
ata i rere atu ai i Akarana te Tereina, a no te ahi ahi
i hoki atu ai ano ki Akarana. I hoki atu hoki taua
Tereina i Hamutana, i te ra kotahi ano.
HETA TIKI.
No te 19 o Tihema nei i tu at te whakawa a Te
Harini mo Heta Tiki, mo te whenua e tautotohe nei
raua, a no te mutunga o te whakawa i kiia kia utu a
Heta Tiki ia Te Harini. Kia £120 moni, mo te he
a Heta Tiki kia Te Harini.
KAWANA KEREI.
No to taenga o Kawana Kerei ki Akarana i hui ai
te iwi ki te powhiri i aia, a Te Kau ma rua mano o te
iwi i hui ki te karanga ia Kawana Kerei.
WAIKATO.
E ki ana etahi Nupepa, e riri ana nga Maori o Wai-
kato, i te mea kua ki te Kawanatanga, kia mutu te
hoko a te Pakeha i te waipiro ki nga Maori.
KOTATINOPERA.
Ki te mea ka tohe te Ruhia ki to whakaeke i te
tino Pa a te Take i Kotatinopera, e ki ana nga tino
mohio. Ka pa a Ingarangi ki taua whawhai, he moa
hoki e kore a Ingarangi e pai kia araia te ara o ana
taonga e puta ui ki te tini o te iwi o te ao nei.
NGA MANUWAO A TAKE.
E mea ana etahi o nga Nupepa o Tawahi. Kua
hokona nga manuwao a Take e te Kuini Ingarangi.
TAUPO.
Kotahi Pakeha mahi whakaahua i haere ki runga
ki te maunga i Tongariro, ano ka oti i aia te whakaa-
hua o o reira mea eia. no tana hokinga mui, i murua.
ai ana mea e o reira Maori. I mea hoki nga Maori he
tapu no Tongariro i kore ai ratou e pai kia haere taua
Pakeha ki reira.
TAKAPAU.
E kiia ana ko a te 5 o nga ra o Hanueri, 1878, ka
haeroa te rerewe atu ano i Te Takapau a tae noa ki
Te Kopua.
PARINI
E kiia ana, kua kore he tangata noho. i te Pa nui a
te Tiamona i Parini, a ko nga whare kua kore e
nohoia e te tangata, e tae aua ki te Hua te kaa mano
o aua whare takotokau.
TE HUI I TAUPO.
No te 27 o Tihema i tu ai te Hui a nga Maori o
Taupo. Ko nga Pakeha i runga e aua Maori kia haere
ki te kai i te kai o te Hui. He Hui taua Hui hei korero
i nga tikanga mo nga Ara, mo nga kuna ako tamariki,
a mo te Kawanatanga o Kawana Kerei. I mea tana
Hui. Kanui ta ratoa pai ki te Kawanatanga o
Kawana Kerei, a ka tautoko ratou i taua Kawana-
tanga.
REREWE I NEPIA.
Nga moni utu i utu ai nga tangata eke, me nga
taonga i maua e taua rerewe mo te marama o Nowema,
1876 i tae ki te kotahi mano, e wha rau, etoru te
kau ma ono, me te te kau ma ono hereni me te tekau
kapa. A mo te marama o Nowema, 1877. Nga moni,
i tae ki te kotahi mano, e waru rau e rua te kaa, me
te waru hereni me te kapa kotahi.
NGA MONI A TAKE.
He iwi titiro tapu ata te Take ki ta ratoa tino
tangata, i kiia ai ratou he Mahamatini. A i nga
tau katoa e haere ana te tini o taua iwi ki te urupa o
Mahamati, kia kite i te wahi i nehua ai ta ratoa
Ariki o mua. A ko aua tangata e haere ana kia kite
i te urupa, he mea tuku atu e ratou etahi moni ki roto
ki te urupa takoto ai. A ko aua moni ka waiho e te
iwi ki reira takoto ai, kia puta te aitua o te whawhai
ka tikina aua moni i taua urupa ka kohi kohia, hei
utu mo nga ope taua, a i te wa kua ahua be nei te
Take i te Ruhia, kua tikina aua moni i taua urupa,
kua kohia e ona tino tohunga e tae ana ki taua wahi
tapu, hei moni utu mo ratou mo te Take kia kaha ai
te whawhai ki te Ruhiana. E kiia ana no te tau
1413, (kotahi mano e wharau, me te tekau ma rima,)
i kohia ai nga moni o taua urupa tapu. A ko nga
moni i kitea i roto i taua Atamira i tae ki te ma
Miriona e rima rau mano pauna (.£2,500,000.) He
mea hoki, i mahia ai aua moni o taua urupa tapu, he
urupa no ta ratou tangata tino karakia i mua, a ko
aua moni hei whakakaha i te Take kei hoki te tupu o
ta ratou karakia i te Ruhia.
INIA.
Kua tae mai te Korero o nga pai i puta i nga moni
i kohi koina nei e te Ao katoa, mo nga tangata mate
kai o Inia, a e kiia ana, na ana moni i puta ai ho uri
momo tangatu ki te ao nei, a kua tupu te kai i Inia e
ora ai taua iwi. Otiia na nga moni kohi kohi) e te ao
katoa i ora ai a Inia, a i tae ai taua iwi ki \_\_
kihi ai, i ora etahi morehu e tupu ai ano taua iwi.
KAWANA KEREI.
E ki ana etahi o nga Nupepa. Ko a Hanueri nei
a Kawana Kerei te haere ai kia kite ia Tawhiao ma.
A e eke atu ana i te Tima i Poneke. Ka rere ai ki
Hawea, a ka ahu tonu ata ai ki Te Kuiti. E kore aia
e ma roto o Waikato tana ara atu kia Matutaera ma.
![]() |
4 4 |
▲back to top |
TE WANANGA
NGA TUPAPAKU O NEHU NOA ATU I
KITEA KI KAWHIA.
E ki ana te nupepa te Katapere Taima, kua kitea i
roto i te ana i Kawhia, nga tupapaku ona mata noa
atu. A e ki ana nga Maori, e hara i te tupapaku, i
mohiotia e nga tupuna, a kahore kau be moko i aua
mea o mua. E ki ana tetahi Pakeha i tae ki Kawhia
i mua, i kite aia i aua tupapaku. K ki ana matou, no
nga iwi ia Awa ma ana mea, e hara i te Maori i u mai
nei ia Te Arawa ia Takitimu ia Tainui ma. He pai
kia tahia mui nga korero a nga kakeka i mohio ai ki
nga iwi i noho i nga mota nei i te wa o te Maori ki
ano i tae mai ki konei.
MUMMIES FOUND AT KAWHIA.
We see that the Canterbury Times gives publicity to
report" that a cave has been found in a cliff in one
branch of the Kawhia harbor about 30 feet above the
water level, in which a large number of mummies are
to be seen. The Maoris deny all knowledge as to
how they came there or who they are. They are not
tattooed." Some years since we heard from Mr.
Todd (who was murdered at Pirongia) that he had
been, to the cave, and from his account and our
knowledge of the history of the Maori people, and
the traditional account of a people having prior to
the Maori migration arriving in New Zealand, occupied
this West Coast, East Cape, and North Cape districts,
we do not doubt but the mummies in question, if ex-
amined by some of our learned in such matters, would
lead to disclosures which would throw some light on
the Maori oral history of the prior inhabitants of New
Zealand.
TE UMERE A TE IWI KIA KAWANA KEREI
MA.
He pu pu ano te umere a te iwi kia Ngapuhi, mo
Kawana Kerei rana ko Te Hiana. He nui noa atu te
koa o te iwi i Akarana kia raua. A ko te iwi i Nepia
i tere nui ki te powhiri ia Kawana Kerei raua ko te
Minita Maori ia Te Hiana. Ko te iwi o Nepia i hari,
a ko te wahi tera i raru rawa rei ia Ngatihokohe ma, i
te mokete pukarau, i te mura kino i nga whenua a te
Maori. A ko te iwi o Nepia, kihai nei i pa ki aua
mahi tahae i umere kia Kawana Kerei ma, he mea
o Nepia, ko nga ra enei e ora ai te iwi ia Kawana
Kerei raua ko tana Kawanatanga hou. A ko te
umere a te iwi pai o Nepia kia Kawana Kerei, te mea
hoi whakahe i nga Pakeha na ratou nei i tahae nga
whenua a Kahungunu. Kua whiti he ra hou, kua tae
tenei ki nga ra, e kore ai e whakaaetia te mahi he kia
mahia, a ko nga ra enei, e pa ai te he ki te hunga na
ratou i ngaki te ke ki te iwi. He tika ano kia haere
a Kawana Kerei ki Nepia i te tuatahi, he mea hoki ko
te wahi ia i tino rara ai te Maori i nga mahi maminga
a e tahi Pakeha o reira, a kia umere te iwi o reira ki
ta ratou tangata, maua e ora ai te hunga mate. A i
te wa e umere ana te iwi o Nepia kia Kawana Kerei,
ka haere a Makianaru ki Tanitana, a ko te pai o te
iwi o Te Waipounamu kia Te Makianaru, e penei ana
te koa me te koa o nga iwi o Aotearoa kia Kawana
Kerei, a ko Kawana Kerei ko Makianaru, raua. He
Kawanatanga kotahi ana tino tangata nei. A ko Te
Ranaka,' ko te hoa a Kawana Kerei raua ko Makianaru,
e umeretia ana ano hoki aia. ki te tino umere nui e
tona iwi ano i Te Waipounamu. E mea ana matou,
nga Pakeha o Te Waipounamu nei, ahakoa tino nui a
a Kawana Kerei i tana iwi ia Aotearoa, ko matou o
Te Waipounamu e whakanui ana ano hoki ia ratou i
nga hoa o Kawana Kerei, i te mea hoki, he tino
tangata aua tangata. A ma te iwi te mahi e kite ai
te ao katua, o tino tautoko ana matou Te Waipou-
namu nei i te Kawanatanga o Kawana Kerei, o Te
Hiana, o Makianaru, o Te Ranaka.
RIGHT VIEW OF MINISTERS.
The progress of the Premier and his Native
Minister Northwards appears to be quite a triumphal
procession. Auckland is in a high state of excitement
in preparation for a brilliant reception to the most
popular public man that ever that province possessed,
and even at Napier, that headquarters of land rings,
and scene of brandied mortgages and plundered natives,
the great body of the people who have not been
tainted with the prevalent corruption, but have seen it
passing before their eyes, have given a right royal re-
ception to Ministers, whom they doubtless regard as
deliverers from that wretched state of things which
has made Hawkes Bay a bye-word and a shame through-
out the colonies. To Mr Ormond, the malignant
slanderer of Sir George Grey, and to the cotenes of
land sharks, who have systematized the cheating of
natives, which Mr Sheehan has been for some years
past engaged in bursting up, such an ovation must be
particularly galling. It is the turning point in that
history of wrong, and of connivance at iniquity in
high places which must ever attach to Hawke's Bay;
and like the \_ of a good moral drama, we
trust that what is now to come will show virtue in
honour, and vice bringing its own meed of punishment.
Hawkes Bay has been appropriately selected as the
scene for first celebrating the advent of the new
regime with eclat: for it has been the stronghold of
wrong, the hot-bed of corruption, through the prosti-
tution of official administration to personal aggrandise-
ment. But while these jubilations are taking place in
the North we observe it intimated that the member
of Government, whom we may very fairly and fittingly
call our own Minister, Mr Macandrew, leaves Wel-
lington to-day for Dunedin, Even as Sir George Grey
![]() |
5 5 |
▲back to top |
TE WANANGA. Ano ka mutu te kai. Ka whakatika a Tahuta Waka ka mea, e te Hui nei, tenei taku kupu, me umere e tatou te ume e kia Hamuera, kia Tahou, me nga rangatira Maori na ratou nei i taka te kai, me te Hakari nei i mahi mo te iwi. He mea hoki naku, ma te mahi penei, e nui haere ai te pai o te iwi Maori o Taupo ki a ratou Pakeha, a e noho aroha ai ano hoki ana iwi erua. A e mea ana ahau kia taka te tau me ka taka kai ano tatou ma tatou, hei mahi i te aroha kia tatou ki nga iwi e rua o Taupo.
![]() |
6 6 |
▲back to top |
TE WANANGA. Nga ahi me nga utu o nga \_ o Nui Tireni mai ano o te timatanga o te noa ki te mutunga o te tau 1877:- Kaipara Akarana Nepia Poneke Pokitaone ... Whanganui Taranaki Keremauta Wehipota ... Whakatu ... Pikitana Karairimata Tanitana Iniwakakina
![]() |
7 7 |
▲back to top |
TE WANANGA.
KO NGA KORERO
MO TE WHAWHAI A
RUHIA RAUA KO TAKEI.
Kua taea a Parawena e to Ruhia, kua horo taua
Pa e kua haere ke te Take.
Kua tukua nga kaipuke manuwao a Ingarangi kia
rere i roto i te moana ate Take.
E ki ana te tino tangata o te ope o te Tako e noho
ana i roto i ta ratou Pa i taroma e kore ai e pai kia
haere ki aia. a me mate ratou ko ana hoa i roto i ta
ratou Pa.
![]() |
8 8 |
▲back to top |
TE WANANGA. Kua. horo te pa a te Take i Mirimana, i nga Hawiana. E ki ana tetahi nupepa o tawahi, kua kore a Ingarangi e pai kia mahia he Take e mau ai te rongo a Ruhia raua ko Take. He tito pea ia na taua nupepa. Ahakoa pa te he o te whawhai a Ruhia raua ko Take ki Ingarangi, he nui no nga mahi me te ope a Ingarangi e koro ai a Ingarangi e raru. Kua. tae nga korero a nga Kingi kia Ruhia raua ko Take mo ta raua whawhai kia mutu a e kore rana e
![]() |
9 9 |
▲back to top |
TE WANANGA.
i taua Hui. Ma aua mea i tuhi tuhia e au i tana Hui, e
tino mohio ai ahau ki te utu i to patai. E kore hoki ahau
e tino mohio ki te utu i to patai e taku mahara ake ano a
ekore ahau e mohio i kiia ranei te kupu ki te Hui mo a
ratou a pooti.
225. Kahore ranei koe i rongo i te korero a Renata, e ki
ana,kia retia e ia tana whenua, a e ono ano marama o nga
moni kua hoatu kia ia? Nau ahau i rongo ai ki ana kupu na
226. Kahore ranei koe e mohio, e rua kura kei te takiwa
e kiia nei, a kahore kau he tamariki hei akonga i aua kura ?
E mohio ana ahau ki te utu i tena patai. E mea ana nga
maori, kahore he mea a Te Kawanatanga e hoatu ai kia
ratou. A na nga maori i mahi nga whare kura e rua, a i
kiia te ki ki nga maori, ki te mea ka utu ratou i nga utu e
hanga ai aua kura, penei ko te pauna moni kotahi a te
maori e utu ai mo aua kura, ka homai nga pauna e rua
moni hei apiti mo ta te maori pauna kotahi e Te Kawana
tanga. A e ki ana nga maori, kahore ano aua moni i
whakaaetia nei e Te Kawanatanga, i utua e Te Kawana
tanga ki nga maori. A koia na te tino take i mutu ai te
kura i Pakowhai.
227. Kahore ranei he kupu mea a nga Maori, kihai i
rongo nga tamariki Maori ki te tono ia ratou kia haere ki
aua kura? Kahore ahau i rongo. E mea ana ahau, e
rua tangata a aua Maori i korero ai, he kai titiro kura
tetahi. A he tangata, kaewa noa tetahi, a i mea aua
tangata, ma raua e puta ai he moni ma aua Maori i te i
Kawanatanga, hei apiti mo nga moni i utua e nga Maori
mo nga whare kura.
228. Te Tiamana.] Tena korero mai koe ki au, kiia mai
nga kupu pu ake a Renata i korero ai ki taua hui ? He
tini nga wa o Renata i whakatika ai ki te korero a he ;
kitenga nona ia Te Wiremu Minita i taua hui, i mea a
Renata he pai kia tu mai a Te Wiremu no te mea ka
korero pono aia a Renata, a e kore aia e wahi ki ana kupu
ka whakapuakina nei eia e Renata. I mea a Renata he
nui tana whakahe ki te tikanga i mahia ai te whenua i Te
Aute. A he kino no te mahinga o taua whenua, koia i
kiia ai kia riro ano taua whenua ia ratou i te Maori, a ma
ratou e mahi taua whenua. A e mea ana ahau, i korero
ano aia mo ana whenua i tuku ai mo nga mahi kura a i
mea aia ka tukua aua whenua mo nga whakapaparanga,
ake, ake. A ki te mea ka nga ro te uri o te Maori, ka waiho
aua whenua ma nga uri Pakeha. He tini nga wa i
korero ai ano a Renata i aua kupu nei, a nana nga kupu
kua taia ki TE WANANGA nupepa. I mea aia, he he no te
mahi i te whenua i Te Aute, koia i kiia ai kia hoko mai
taua whenua kia ratou.
229. Te Wiremu Minita.] Tena rapu rapua e to wha-
kaaro, kia kitea ai, mehemea i ki ki ranei a Renata mo te
mahi o te whenua i Te Aute? Ae i korero ano aia mo te
mahi he, i mahia mo tana whenua.
230. E ahua pouri ana ahau moku e tu nei. He mea
hoki ko aku kupu hei whakahe i nga kupu a Te Kerehi.
Kua korero ahau i aku kupu, a kahore ahau e whakaae ki
ana kupu. Te Kerehi. I reira ahau (i te hui) a mutu noa,
a e mahara pu ana ahau ki nga kupu i kiia i taua hui. He
mohio no Renata ki ana kupu, a i marama ana korero.
231. Kua korero ranei koe kia Renata mo aku mahi, a
kua mea ranei koe ki aia, mo o whakaaro mo raua ko to
Papa ? Kahore kau aku korero pena kia Renata. I mea
nga Maori ki au, i titiro ratau ki a koe i nga tau o mua,
ara mo nga mahi ki nga hoko whenua, kia akona ratou,
kia arahina ratou e koe, a i he to ako ako ia ratou. A i
mea ratou ki au, heoi ano re Minita, i kore he ki nga
Maori, a i tino piri pono kia ratou ko taku Paps.
232. Honorable Kanara Pereti.] Kowai te papa ? Ko
te Kerehi Minita. Kahore kau aku korero mo Te Wiremu
rana ko taku Papa. He korero ano ia ta Henare Matua ki
au mo taku Papa.
233. Honorable Kanara Pereti.] E mea ana ahau, e
ahua he aua. enei tu mahi, ki to tikanga o nga Ture mo
tenei Komiti, he mea hoki, e he ana kia whakahe a Te
Wiremu Minita i nga korero a Te Kerehi. E mea ana
ahau, e kore e tika kia tukua taua mahi nei kia mahia, he
mea hoki i tonoa mai a Te Kerehi ki konei, a ma tatou aia
e tiaki, kei kiia kinotia aia.
234. Te Tiamana] Me mahara koe. E ahua he ana te
tu a Te Wiremu i aia e tu nei, he mea hoki, mo ratou te
whakaiia o tu Pitihana, ko ana hoa kai Tiaki o Te Aute.
Te Wiremu Minita.] Heoi ra he tauhou ahau ki tenei
tu mahi, a maku ano aku kupu e mea kia kapea noatia,
kaua e whakarangona.
Te Kerehi.] Kei Poneke nei a Henare Matua, a ki te
men ka ui uia aia, penei maua aku kupu e pono ai.
235. Honorable Kanara Pereti} E mea ana ahau, hei-
aha ia i ui ui ai ano he korero ? Kei Poneke nei koe e
noho ana ? Ae, otiia i mea ahau kia hoki ahau ki Nepia
a te Ratapu nei, a na te Tamana a koutou muku, ahau i
noho ai.
Honorable Karaan Pereti] E mea ana whau he pai kia
kaua koe e haere wawe atu i konei, kia rua kia toru o ra e
noho ai. (Korerotia ana i konei nga korero a Henare
Matua i korero ai ki te komiti i etahi ra atu.)
236 Te Tiamana] Maku e mea kia haere mai a
Henare Matua apopo, a me haere mai koe.
RETA I TUKUA MAI.
Ki TE ETITA o TE WANAKA.
Kia Makitonore, raua ko Parahi kia Karaitiana Takamoa-
na me era tu Rakatira o koutou ekapene ana kia Te Wanaka.
E kore ranei koutou ko a koutou Pakeha e marama mai Kia
matou pukapuka tono atu ki te rakatira o Te Wanaka, kia
tirohia mai tetahi Pakeha mohio ki te reo maori hei mahi mo
ta matau Perehi, kaore he Pakeha Otakou nei, kaore hoki he
Pakeha o Tautahi, koia ta matou tono atu kia Makitonore hei
titiro mai i tetahi Pakeha e matau ana ki te reo maori hei ma-
hi ake i ta matau perehi. Heoi ano kua riro atu hoki tetahi
pukapuka kia Teone Hihana raua ko Kawana Kerei, ko te ka
pe tena.
Ea mutu ka korero kia koutou katoa. Na matau katoa.
NA MATIAHA TIRAMOREHU
NA RAWIRI TEMAMARU
NA HAMIORA WEKA
NA TEONE MAMARU
NA HEREWINI TOA
NA TEONE REHU
NA HEMARA NAKI
Me eratu katoa o Kaitahu e noho ana kite Waipounamu.
Ki te kore he Pakeha, kati ka tuhi mai kaore ia he Pakeha.
Kia Makitonore, Karaitiana Takamoana, Henare Tomoana,
me e ratu katoa.
Moeraki, 17, Tihema, 1877.
CORRESPONDENCE.
To THE EDITOR OF THE WANANGA,
And to Colonel McDonnell and Mr. Commissioner Parris, to
Karaitiana Takamoana, and all those Europeans who are
captains (managers) of TE WANANGA.
Will you and your Europeans give your clear thoughts to
this our letter of request to the chief (editor) of TE
WANANGA, that he endeavor to find an European who is a
thorough Maori scholar, to take charge of the work of our
paper (newspaper). As there is not any such European here at
Otakau or at Tautahi, hence our request to Colonel McDonnell
that he endeavor to find some European who thoroughly
understands the Maori language, to take charge of the work
of our printing press. That is all.
We have sent a letter to the Honorable John Sheehan,
and to Governor Grey, of which this is a copy for all of us
from
MATIHA TIRAMOREHU
RAWIRI TEMAMARU
HAMIORA WEKA
TEONE MAMARU
HEREWINI IOA
TEONE REHU
HEMARA NAKI
![]() |
10 10 |
▲back to top |
TE WANANGA.
And all others of the tribe of Ngaitahu who live on the
South Island.
To Colonel M'Donnell, Karaitiana Takamoana, Henare
Tomoana, and all others (of the WANANGA Committee).
P.S.—If an European cannot be found, as requested by us,
then write to us and say there is not any European to be
found.
Ki TE ETITA o TE WANANGA.
Kia Hoani Nahe, kia Karaitiana Takamoana,—Te na korua
te mahi maina ite ora mo te Rangatira nao te tutua mo te
pani mo te rawa kore mo te Pouaru. Heoi tena. Ma korua
e tuku atu nga ingoa nei ki a TE WANANGA. Heoi.
NA RENATA TE TAKOU.
No te Motuiti, Pokitana, 14 Tihema. 1877.
To Hoani Nahe and Karaitiana Takamoana.
Salutations to you two, who are there working for the good
of the chief, the poor, for the orphan, the propertyless, and
widow. So ends that.
Do yon two send the names herein given to be printed in
TE WANANGA. From
RENATA TE TAKOU.
Te Motuiti, Foxton, December 14, 1877.
Eia Ta Hori Kerei, kia Hone Kiana, kia Karaitiana Taka-
moana, kia Hoani Nahe, kia Kerei Taiaroa, kia Witako Nga-
tata. Ki nga Mema Pakeha o te taha kia Ta Hori Kerei ma.
Me ta koutou Kawangatanga Hou kia nuku atu o koutou tau
i te ora rua ma te Atua koutou e tiaki. Heoi te mihi i te 4
o nga ra o Tihema i te 1877. Ka tu tetahi Hui nui ki te
Motuiti Pokitana. Na ngati Raukawa ti mate mai i Otaki
tae noa ki Rangitikei, me nei iwi nui me Rangitaane, me Mua
upoko ko te kupu o taua Hai he whaka nui he whaka moemiti
he tautoko i te Kawanatanga hou a Ta Hori Kerei ma, kua
whaka ae matou kia tu tonu tenei Kawanatanga hou mo nga
mota e rua mo Aotearoa Whiti atu ki te Waipou namu e mau
nei u matou i ngoa i raro nei, kua puta nui te kupu a tenei
hai huinga me hinga rawa atu te Kawanatanga ta whito kua
mate rawa atu nga motu e rua ia ratou i te kawanatanga tu
whito Henui te taimaha o nga motu e rua ia ratou Tare e
uara ia i te matua ata whai engari, he matua ata wi ai kino
ia koia tana e whiunei mate tangata mate whenua aue ana te
tangata i te nga kau Pouri ki toua mate Tika tonu ake te
kapa a te Apotoro ia Rooma kei Te Whiti o nga upoko 24 o
ngarara ngi. Heoi.
NA, TE Iwi Nui Tonu o RAUKAWA.
Te Motuiti, Pokitana, 5 Tihema, 1877.
To Sir George Grey, to the Hon. John Sheehan, Karaitiana
Takamoana, M.H.R.. Hoani Nahe. M.H.R., Kerei Taiaroa,
M H.R, the Hon. Wi Tako, and to all the members of Parlia-
ment who support Sir George Grey, and the new Government,
may your years be many in life, and* may God guard and
guide you. Those are our words of good which we wish for
you.
On the 4th of December a great meeting was held at
Motuiti, Foxton, which was attended by the Ngatiraukawa
tribes from Otaki and on to Rangitikei ? also, by the great
tribes of Rangitane and Muaupoko. The subject discussed by
this meeting was to support, and be glad in upholding the
new Government of Sir George Grey. We whose names are
hereunder given) have agreed that this new Government
should stand, and that it should be for the two islands of
Aotearoa and Waipounamu (North and South Islands).
This meeting passed a resolution that the old Government
should be extinct for ever, as they have been the cause of
evil to the two islands of New Zealand. And their laws
have been pressing heavily on these two islands. They have
not been kind parents, but have done evil, and from them
have come the evils that now rest on the land, or on man.
And the land cries aloud for the evil in it, and man cries
aloud for the darkness before him, and the evil he bears. The
words of the Apostle given in the 7th of Romans, and the
24th verse are true (in this case). Enough.
FROM ALL THE TRIBES OF RAUKAWA.
Te Motuiti, Foxton, December 5, 1877.
TE MOTUITI, POKITANA.—Karanama Te Kaipukaotu,
Koroati Kiharoa, Hori Te Waharoa. Pitihira Te Kuru, Koiri
Rangiheua, Renata Ropiha, Epiha Te Rimunui. Nirai Kara
otea, Tauheki, Ihaka Ngamura, Hemara Kauaurua, Paratene
Taupiri, Katene Ngawhanga, Ririmu Temaraku, Hakopa
Wahine, Hare Reweti Rongorongo, Koremana Taiporutu,
Miratana Te Rangi, Keepa Parekawa, Patoropa Te Nge, Nepia
Taroetoa, Wirihana Teahuta, Tuku Terauuriinga, Roore
Rangiheua, Renata Hemara, Wi Hemara, Eruera Whai, Na
Era Punia, Heta Ngatuhi, Tamiora Keepa, Paora Paraki. Ki
Kirini, 32.
POUTU MANAWATU.—Tarei Te Kawe, Watima Te Papa
Hoani Takerei, Mira Te Pahora, Mihikitoao, Te Kiha, Atara-
tui Te Akuaku. Tamatea Tohu, Eru Pooti, Hemi Warena,
Heremaia Maika, Iharaira Putoetoe, Nopera H. Herekau,
Nelson Te Whare, Paranihi Rimunui, Hemi Humuhumu,
Kiriona Tupotahi, Neri Puratahi, Hami Te Kuri. Wikatene,
Karena Te Kakahi, Rewi TaTukuta, Waka Te Wharekai,
Tepene Pakakoko. Ropoama Raka, Watikina Tupotahi, Maka
Tupotahi, Wikiriwhi Tapuikore, Ariotopa Tapuikore, Hihira
Moroati, Ringaroa, Taripo Pukakau. Rupuha Te Aria, Ihakara
Tukumaru, Kereopa Tukumaru. Hamarete Kiria, Haimona Te
Kohu, Hakaraia Tawhiwhi, Himiona Te Nia, Ruanui Tuku-
maru, Aamuera Te Whatuihi, Hohipuha Kareanui. Miratana
Waihuka, Toimona Taikapurua, Tupata Titipa, Hapimana Te
Peahui, Hohepa Te Hana, Wiremu Reupena. Maraku Te
Kahui, Utiku Te Ahua. Hoani Mekerika, Teu Hangina,
Watana, Hutana. Teamokura, Teretiri Reupena. Totoru
Paerau, Poria, Tahurangi Natana, Hohepa Putu. Hokowhitu
Kuri, Arona Mekerika, Ropata Te Ahu.
MATAKARAPA PAKITAONE POROUTAWHAO INGOA TA-
NGATA.—Mikaere Te Popo, Irihei Te Whakahi ke, Werahiko
Whekiriha, Patuere Te Makorahi, Ti Aki Tehekeratua,
Eparaima Aitua, Hohaia Tepahau, Te Karaha Te Wiwini. Te
Tatana Te Whataupoko, Hakiaku Pakitiui, Kerehoma Para-
taroa, Te Teira Kakatarau, Kirama Te Hoia, Kireona Wha-
maro, Karepa Te Kapukaiotu, Mihaka Karepa Te Kapukaiotu,
Hiniri Tepahau, Matenga Rangi Wewehi, Taia Rupuha. Heta
Te Tewe, Reweti Tehiko, Iraia Pakeu, Paiura Te Maraha,
Hakaraia Hoani Tuatete, Pitihira Mikara, Paraki, Kireona te
Pori. Poneki Temomo.
HORO WHENUA.—Taueki, Hoani Auorangi i ngoa tangata.
Noa Te Whata, Hori Te Rangirurupuki Matene Pakauera,
Teherewini Rakautihia, Hoi, Rihari, Te Oti Wahu, Tamati
Maunu, Te Matenga Tinotahi, Rihara Terekau, Tamati Tao-
puku, Rawiri Te Wharekura, Te Manihera Te Kau, Ihaia
Taueki, Waata Muruahi. Hapa Te Piki, Te Kerepi Tumo.
Himiona Pahi, Wirihona Tawhati, Kingi Te Pokaihau, Hori
Te Mataka. Hori Mamutuuhi, Te Hapimana Tohu, Hori Te
Pakitehau, Ariki Te Raorao, Himiona Kawhai, Karaitiana
Tarawahi. Te Oti Kairimu. Winara Te Raorao. Hakuira
Takapo, Hopa Titohi, Kiingi Hoani, Hone Tupou, Tawhai Te
Rarowhakaea, Noa Tame, Wiremu Matakatea.. Homa Hanu-
hanu. Matene Te Whanga, Huka Hanuhanu.
WAIKAWA KO NGA INGOA TE NEI o NGA TANGATA.—
Watene Te Whena, Horomana Te Wheua, Karehana Te
Wheua, Manahi Paora. Horopapera Kaukau. Rauihera Horo-
papera, Pohe Rangitikehi, Keepa Ioka. Moko Hikitanga,
Ropata Ranapiri, Matiaha Rapiri, Iha Pahake. Ihaka Ngapari
Watene Punga, Taurewa Punga, Meihi Paramena, Raupeti
Putu, Mukakai Karehana, Wikiriwhi Te Wheua. Makutu.
KO NGA INGOA TE KEI O NGA TANGATA O OTAKI.—Kara-
nama Te Whakeheke, Hoani Te Puna Rangiriri. Hema Te Ao,
Matenga Taparoto, Matene Te Whiwhi, Eru te Ahitangata,
Ropata Te Ao, Te Morehu Hape Te Horohau, Hapeta Rangi-
katukua, Rikihana Te Tarura, Nuna Te Taurei. Terei Pare-
whanake, Rawiri Rota Te Tohiwhi, Hekiera Whare Whiti,
Mohi Whare Whiti, Harawira Te Whio. Ngakuku Te Waru.
Rawiri Te Wanui, Kepa Te Kerikeri, Pene Haru. Hori Te
Waru, Wikira Tahatahi. Te Hau o Taranaki, Karehana Te
Weta, Piripi te Kohe, Tiapo Kutu, Manahi Te Hemu, Tiaki
Hawea, Metera Karaha, Hemara Te Tewe, Tamati Rupuha,
Apera Te Tewe, Piripi Piripi, Matiu Te Tewe, Matenga Te
Heko, Heroti Roti, Winiera, Rawiri Te Kanae, Tame Roti,
Kipa Te Whanui, Peone Araroa, Mohi Hori. Ropata Kanapiri,
Kaperiere Te Mahirahi, Koroniria, Wehipeiha, Kawiri Here-
mia, Nikora, Mahi Herenia, Piriwii Te Ka, Perenara Te Tewe,
Hakaria Rangihura, Ngarati Te Tewe.
MATAHIWI, RANGITIKEI.—Haretini Reweti, Winako
Tapahi, Rawiri Te Hutukawa, Rihara Te Matewai, Witana
Parera, Apirana Ta Mirana, Paku, Ni Parata. Tarikama Te
Auahori. Wiari Te Heke, Hamipiri Tanikama, Hahona Tari-
narua, Pumipi Te Puhau, Hirawanu Pumipi, Riwai Pita,
![]() |
11 11 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Otimi, Ngapiki Otimi, Tahana Te Whitu, Mika Hakaraia,
Hereni Haraia, Wipata Peohu, Meiha, Hori Paora, Toa
Penani. Te koinga. Paramena. Te Rangiaroa, Ngaheke, Nga-
hana Mohi, Te Waka, Wiremu Pukapuka, Ihakara Takuao,
Aterea Tetoko, Arama Manuka, Wiremu Tahea, Matiaha. Te
Awaaroa Kiria, Pekamu Tetoko, Te Whana Parapara, Peia
Tame, Tepeina Tahipara, Matiaha Tahihi, Paira Taiporutu,
Tiruiuha Taiporutu, Heuere Te Papa, Keepa Taiporutu,
Winiata Taiaho. Wereta Kimate, Karauti Tuhaere, Hoera
Watene, Aperahama Te Huruhuru, Hone Harereweti, Para-
koru Te Teke. Katene Tima, Wereta Te Huruhuru, Tengako
Tuhatu, Titako Tapahi.
Ki TE ETITA o TE WANANGA.
E hoa tena koe. E hoa mau e uta atu tenei reta ki runga i
a Te WANANGA, hei matakitaki ma nga Maori ma nga Pake-
ha.
No te rua tekau ma wha o nga ra 24 o Tihema ka taka to |
Tina mo te tamaiti, ko te Retimana Momo. Ko te take o taua
hakari no te whanautanga, no te rua tekau ma toru 23 te ra i
whanau ai, ko taua ra he Ratapu, tuku ana ki te Mane 24, tu
ana taua tina i toru o nga haora kakai nga ko nga tangata
iuru ki taua hakari, he rangatira katoa, me nga wahine katoa,
ka mutu te kai hakari. Korero a te Oti Mutu, Minita, ko
taua tamaiti he rangatira, koona matua kua mate, ko nga
matua kei te atawhai inaianei, ko te Koti te ra o to Minita o
Rapaki raua ko tona hoa. ko nga rangatira o taua tina, ko ta
Nahira Waruwaru, ko te Wirihana Pohata.
Tukua atu ki roto, me etahi atu ia Te WANANGA, hei mata-
kitaki ma ona whanaunga i konei, nui atu nga tangata i kore-
ro. No taua ra ano i tu ai te purei ki te whare kura a nga
tamariki ratou ko te kura mata, pai atu a ratou ahua-reka, ko
te take o taua ahua-reka ki te whare kura, he kohi moni mo te
Hamoniana hei whakaako i nga tamariki, muri iho he kani-
kani ahua-reka ki nga mahi o taua ra.
HENARE MAHUIKA
Kaiapoi, Tihema.
Ki TE ETITA o TE WANANGA.
Teua koutou, ma te Atua koutou e manaaki ake ake amene.
He oranga no te ngakau ki nga mate o te iti o te rahi e wha-
kaaturia nei e Te WANANGA, ara he mate noku, koia ahau kiu
tuku atu nei i tuku reta hei tuku atu mau ki te tainga wai a
Te WANANGA hei titiro iho ma oku hoa i te ao katoa mako
Maori, ma te Pakeha hoki, ki te tikanga o toku male te ae
tenei ko aku whenua i wehewehea e Ngatihokohe ma. Ngati-
whakararuraru ma e tahae e whakapatipati ma. e korero teka
ma e kai apohia ma e hara nei hoki ia i te take o te whenua
tenei ke au te tangata i te whenua riro ana ia Ngatihokohe
te wehewehe, kihai nei hoki aku whenua i wehewehea i te o
ranga oku kai-hanga, ara e aku tipuna e oku matua, ko ta
ratou ki hoki tenei, e kui kia mau ki o oneone, koia ahau i
whakaaro ai kei au ano aku whenua. kaore kau i riro i tera
tangata i tera tangata, engari kei au ano, ka huri.
He kupu ano tenei kua tae mai te panui a te Kawanatanga
tawhito ki a au e ki ana ka tu te Kooti Whakawa Whenua
Maori ki te Paina wahi o Waikato. Na ki taku me mutu
mutu rawa, kua mate hoki au i taua Kooti.
Ka Pooti au ia Kawana Hiana ia Hori Kerei ia Karaitiana.
Takamoana Kerei Taiaroa kia ora koutou ake ake.
E hoa e Te Etita o Te WANANGA, ki te kino koe ki tuku
reta whakahokia mai ki au, ki te pai koe tuhia atu, heoi ano.
NA TIMATA TITOKO
(PANUITANGA.)
Ki TE ETITA o TE WANANGA.
Tena koe. E hoa utaina atu tenei panuitanga ki to
Nupepa hei whakaatu i o matou whakaaro. Koia enei
matou kupu.
He whakahonore kia te Kuini, he whaka-pai hoki kia Ta
Hori Kerei, ki tono Kawanatanga, me ona hoa katoa i roto o tu
Paremata. Na i te mea, e mohio ana matou tera e whaka-
arohia e tenei Kawanatanga he tikanga, e mama ai te ioka
kua whaka-maua nei ki runga ki te iwi Maori ; a tera hoki e
hanga he huarahi e puta mai ai he pai mo nga iwi e rua e
noho nei i Nui Tireni. Ka konei matou ka hiahia ki te
whakaatu ki te Ao, ka hapai, ka tautoko matou nga iwi o
Ngatikahungunu i te Kawanatanga o Ta Hori Kerei.
Ko tahi ta matou kupu kei muri ; he whaka-mahara atu ki
nga tangata o te Kawanatanga tawhito kua hinga atu nei, me a
ratou Apiha katoa, ahakoa e mahi tonu ana etahi o aua Apiha
ki tenei Kawanatanga, me mutu rawa ta ratou haere mai ki
o matou kainga me o matou takiwa, ki te korero kia matou
mo tetahi mea, ahakoa iti, ahakoa rahi ranei, notemea kua
mate matou i nga mahi a aua tangata, a ki te totohe aua
tangata ki te haere mai ki o matou kainga me o matou
takiwa, tera ratou e panaia kinotia e matou, na kia mohio
kua puta ta matou kupu, a e kore e rereke atu ta matou mahi.
Kua oti ta matou whiriwhiri i enei mea katoa, heoi ano nga
tangata e pai ana matou kia haere mai kia matou, ko nga
tangata o tenei Kawanatanga me a ratou Apiha hou, kaore i
uru ki nga mahi o te Kawanatanga tawhito.
Ko nga kupu katoa i mua ake nei he mea i oti i a matou i
te Hui ki te Waiohiki, te whiriwhiri, i te po o te 15 o nga ra
o tenei marama, 1877.
Heoi na matou katoa na nga iwi o Ngatikahungunu e mau
ake nei nga ingoa, engari kotahi te kupa, kei te toe, ma nga
iwi o te motu nei e pai e kino ranei, koia tenei, me whai mai
ta koukou mahi i ta matou, kia kotahi ai a tatou mahi me o
tatou whakaaro, ma reira hoki tatou e ora ai i nga tinihanga i
nga whakawai e karapoti nei ia tatou.
NA TAREHA TE MOANANUI,
" RENATA KAWEPO,
" HENARE TOMOANA,
" HENARE MATUA,
" PAORA KAIWHATA,
" HARAWIRA TATERE,
" HAPUKU,
" URUPENE PUHARA,
HORI NIANIA,
" MANAENA 1 TINIKIRUNGA,
" MEIHANA TAKIHI.
Ara, na nga rangatira katoa o Ngatikahungunu me o ratoa
iwi katoa.
Waiohiki, 15 Tihema, 1877.
(ADVERTISEMENT.)
To THE EDITOR OF THE WANANGA.
Salutations to you. Friend, put this notice into your news
paper, so that our thoughts may be known. These are on-
thoughts. We honor the Queen (or express our loyalty to our
sovereign), and express our approbation of Sir George Grey,
and to his Government, and to his colleagues in the Parlia-
ment. And we know that his Government will give their
utmost consideration to those matters by which (to lighten)
the yoke which has been laid on the Maori people, and (his
Government) will also use their best endeavors to lay down
some line of policy by which quiet peace and plenty may be
conveyed to both races who inhabit New Zealand. Hence,
we wish to inform all the world, that we (the tribes of Ngati-
kahungunu) will support and uphold the Government of Sir
George Grey.
We also wish to give utterance to the following words,
which is to remind all the officers of the late Government,
including also any who may be officers of the present Go-
vernment, that all said officers refrain from coming to our
settlements, or district, to speak to us on any matter, whether
of great or little importance, because we have been ruined by
the work of those men. If such officers do persist in coming
into our districts, we will cause them to depart iu a manner
disagreeable to themselves. Now (let such officers) take notice
that we have spoken our words, and we will not act in any
other way than we have (herein) stated. We have fully con-
sidered, and carefully pondered over all these matters. All
the people who may come to us in accordance with our
approval, will be the men of this Government and their new
officers, who may not have been in the employ of the late
Government.
All the above was agreed to by us at a meeting at the
Waiohiki on the night of the loth of this month (December),
1877.
This, therefore, is from us from all the tribes of Ngati-
kahungunu, whose names are signed hereunder. But there ia
one word more (we wish to give expression to). Let the
tribes of these islands approve the following or not. Let your
work be in accordance with ours, so that we may act at one
![]() |
12 12 |
▲back to top |
TE WANANGA
and have but one thought, so that we may escape from the
deceit and duplicity which now envelops us all.
TAREHA TE MOANANUI, HAPUKU,
RENATA KAWEPO, URUPENE PUHARA.
HENARE TOMOANA, HORI NIANIA
HENARE MATUA, MANAENA TINIKIRUNGA,
PAORA KAIWHATA, MEIHANA TAKIHI.
HARAWIRA TATERE,
That is from all the chiefs of the tribes of Ngatikahungunu
and all their sub-tribes'.
Waiohiki, December 15, 1877. 48
PANUITANGA.
He Hoiho e Hokona ana.
ME uta ata enei kupu ruarua nei ki to tatou WANANGA hei
titiro ma nga hoa Maori Pakeha hoki. E hoa ma he
whakata tenei kia koutou 150 NGA HOIHO kei konei ka
hokoa» a to 20 o nga ra o Pepuere me haere mai koutou ki
te hoko hoiho Papai aua hoiho he uri no te tetahi hoiho rongo
nui ko Tauaraka te ingoa. Heoi.
NA WI MATUA.
Whangaehu, Tihema 2, 1877. 45
NOTICE.
Horses For Sale.
ON the 20th of February, 1878, will be sold at Whangaehu,
one hundred and fifty HORSES, all of which are the
produce of the noted horse Tauaraka.
Apply to Wi Matua, at Whangaehu for further particulars.
WI MATUA.
1OO UTU.
KA utua ki te tangata te moni kotahi rau pauna maua e i
whaaki ki nga Pirihimana te tangata nga tangata ranei
nana, na ratou ranei, i whakatakoto nga rakau ki runga ki te
ara o te Rerewei te takiwa i Hehitinga i te Pakipaki, i te 10
e nga ra o Tihema, i nga Haori i te takiwa o te 5 me te hawhi
i te ahiahi, a te 7 me te hawhi i te ata.
W. J. MIRA,
Tino Kai Tiaki Rerewei.
Rerewei ki Nepia,
Nepia, Tihema 10, 1877.
£100 REWARD.
ONE HUNDRED POUNDS REWARD will be paid to
anyone giving to the police any information that will
lead to the conviction of the person or persons who mali-
ciously placed an obstruction, consisting of a quantity of
Railway Sleepers, on the Railway line between the Hastings
and Pakipaki Stations, within the hours of 5.30 p.m. and
7.30 a.m. on the 9th and 10th December. By order.
W. J. MILLER,
General Manager Napier Section New Zealand Railways.
Napier, December 10. 1877. 47
Ka tu i tenei tau ki Karaiwa Te Tariana tino momo
pai.
KO " LITTLE JOHN " TE INGOA.
KO NGA UTU — E wha pauna e wha
hereni mo te uha kotahi. E rua hereni me
te hikipene ma te kai-tiaki i te hoiho. Mehemea
e rua, maha ata ranei nga hoiho a te tangata ka
iti iho te utu i te wha pauna me te wha hereni.
He patiki ano hei haerenga mo nga uha, ka tino pai te
tiaki, engari ki te mate aitua te hoiho kaore he ritenga.
Ka tukua atu he whakaatu ki te tangata nana te hoiho i te
ra e mohiotia ai kua hapu te hoiho.
Me haere atu nga tangata kia.
RAPATA WIRIKIHI ROBERT WILKIN,
88 Kei Karaiwa Te kai mahi a HENARE RATA.
MANAIA, HE TIMA,
E RERE tonu ana tenei Tima, atu ano i Nepia ki te
Wairoa, kia paki te rangi te rere ai. He tima tenei
e eke ai te Maori, kei te kapene i te Tima, kei Te Taranapira i
Te Peti te korero. Te utu i te kapene mo te tangata eke £1
i te tireti, £0 15 O i Nepia ki te Wairoa, i te Wairoa ki
Nepia, ko taua utu ano. Mo te tana utanga & 1 10, ki te
ritenga o te ruuri, a £1 mo te tana wahie, me nga mea pera.
Ki te mea ka kiia e te tangata ana kupu mo ana mea ka
mahia he tikanga e ratou ko te kapene, mo era.
TE REREWEI O NUI TIRENI.
NEPIA KI WAIPUKURAU.
HE mea atu tenei, he whakatupoto ki te iwi Maori,
Kia Kaua ratoa e purei Kaari, a mahi purei
ranei i etahi atu mahi purei ana eke ratou i te Kere-
wei, no te mea e he ana taua mahi te purei ki o te
Rerewei tikanga, ara ki te Ture e 31.
Na te MIRA,
Nepia. Tumuaki tiaki Rerewei.
Nei taua ture—" 31. Ki te mea ka kitea tetahi
tangata i runga i tetahi o nga kareti, i te teihana
ranei, e haurangi ana e takaro ana ranei ki nga mahi
kaari, ara ki te " hipi" me era atu tu takaro, ki te
mea ka whakararuraru ka aha ranei mo te moni, ki te
mea ranei e whakararuraru ana ia i tetahi tangata
haere o runga i te Rerewe, ka tika kia tonoa ki u ia
kia utu ia i te moni kaua e nukuake i te rima pauna
ka pana hoki ia i taua kareti, taua teihana ranei."
PANUITANGA.
HE mea atu tenei na TE WARA MA, ki nga iwi Maori, e
mahi wawahi ana ratou i te pounamu mo te Maori, hei
mere, hei Kurukuru, me nga mea katoa e mahia ai te pouna-
mu hei mea ma te Maori.
A ko te utu, he hikipene mo te inihi kotahi.
TE WARA MA
Watimeka.
Hehitinga Tiriti, Nepia. 41
PANUITANGA.
HE mea atu tenei ki nga tangata Maori katoa, me utu a
ratou nama i nama ai i mua kia NIKORA i WAIPAWA.
He mea huki kei aia aua nama, ki te mea ka turi te tangata
nama. Ka Tamanatia aia.
NA NlKORA.
Hanuere 1. 1878. 49
PANUITANGA.
UTU.
E taia ana Te WANANGA Nupepa i nga wiki
katoa. Ko te utu mo te tau, kotahi pauna. Otiia, ki te
tukua ma te Meera, kotahi pauna e rua hereni me te hiki
pene mo te tau. Mo te WANANGA kotahi, ana tikina
atu, i nga Toa takotoranga o taua Nupepa, hehikipene mo
te Nupepa kotahi.
NEPIA, Haka Pei Niu Tireni.—He mea tae HENARE HIRA, a he mea panu
e HENARE TOMOANA, e te tangata nana tenei niupepa, te whare ta
o Te Wananga, i Nepia.
HATAREI, 5 HANUERE, 1878.
NAPIER, Hawke's Bay. New Zealand.—Printed by HENARE HIRA, and
published by HENARE TOMOANA the proprietor of this news-
paper, at the office of Te Wananga, Napier.
SATURDAY, JANUARY 5, 1878.