|
loading...|
|
Te Wananga 1874-1878: Volume 5, Number 29. 20 July 1878 |
Abstract 
Commentary|
|
1 357 |
▲back to top |
TE WANANGA
HE PANUITANGA TENA KIA KITE KOUTOU.
" TIHE MAURI-ORA."
NAMA 29. NEPIA, HATAREI, HURAE 20, 1878. PUKAPUKA 5.
PANUITANGA. PANUITANGA.
KIA KITE! KIA KITE!
I A. RENETI MA.,
KUA HOKI MAI A RENETI KI NEPIA,
A he tini noa ata aana
Koti, Tarautete, Wekete,
Potae, Kiapa,
Kaone, Paraikete, Raka
Me nga tini mea katoa e paingia e te Maori.
•
HAERE MAI KIA KITE
I te whare Hoko a
RENETI MA
Kei tawahi ake o te Kooti Whakawa Tawhito
i Nepia,
I TE HEKIPIA . RORI.
KIA MOHIO KOUTOU E NGA IWI
MAORI.
Kua tu ano i au,
TAKU TOA HOKO MEA RINO,
Kei tawahi ake o te
TARI O TE WANANGA, I NEPIA.
Ko ahau te tangata tautawhito o Nepia, a naku te
timatanga mahi hoko i nga mea rino
ki te iwi.
Naumai e te Iwi, Haere Mai
ano ki au HOKO at
KIA
PAIRANI MA
|
|
2 358 |
▲back to top |
TE WANANGA.
PANUITANGA. ,
RARAKA RAUA KO PARAHI,
KAI HOKO RINO,
(Na Pairani i Mua).
KUA T AE M AI I INGARANGI—
39 Pa tupara
30 Hakimana
14 Tapara puru, puru ata i te kake
3 Hakimana puru atu i te kake
20 Pouaka paura pupuhi manu
2 Tana Hota. I
He Paraihe Paura, he Paraihe Hota, he Okaoka Pu, he I
Okaoka Horoi Pa, he Whakawiri Nipa Pu, he Pounamu Hinu
Pu, he Pouaka Takotonga Kiapa Pa, he Takawe Pu, he Kuku
Mata Pa, he Whakapara mo te Pa ana purua, me nga tini
mea atu mo te Pa.
He tino mea pai ana mea nei, a e hara i te mea tino nui te
utu.
Panuitanga ki nga, iwi katoa! katoa !
Katoa o Aotearoa, o Wairarapa, Tara-
naki, Ahuriri, Taupo, me Turanga
katoa.
HE mea ata tenei kia rongo koutou, kaua te mea
kotahi e koutou e tuhituhi i a koutou ingoa,
ki te pakapaka hoko whenua ranei, ki te Rihi whenua
ranei, ki te mokete whenua ranei, ki etahi tikanga
ranei e pa ana ki te whenua. Maatua haere mai
koutou ki au, a kia mohio koutou, hei muri te matau
6 puta ai mo auu mahi. Naku na,
....... .. TE RIIHI,
58 Roia i Nepia.
Te Wananga
Kotahi Putanga i te Wiki.
HATAREI, HURAE 20, 1878.
I MEA, ta matou kupu, i tetahi putanga o TE
WANANGA i era marama, he mea tika pu ano, kia
kiia he Ture mo nga kai-whakamaori, ara, kia kiia
He tikanga uiui mo aua kai-whakamaori, kia kitea
ai te mohio o aua kai-whakamaori. He mea hoki
na matou he Ture ano te Ture kua kiia mo nga
Pakeha, e uiuia ai nga Pakeha, a kia kitea te tino
mohio o aua Pakeha, ka kiia aua Pakeha e pai ana
ratou kia tu hei kai mahi, ara hei apiha mo te mahi
Kawanatanga.
Ł mohio ana hoki te iwi, ma te ako ka mohio ai
te tangata ki te mahi tika i tana mahi i ako ai. A
me noho tauira te kaupapa, ara te tangata e akona
ana, ki te rongo tika i aia, ki te ako a tona ariki, ka
mohio ai te tauira ki te mohio mana. Na konei
matou i ui ai, tena he aha te he, mehemea e kiia
ana he Ture mo nga kai-whakamaori, kia uiuia
ratou, kia kitea ai to ratou mohio, tika, ki te reo
Maori kia puta ai he Raihana kia ratou, kia mana
ai ta ratou mahi whakamaori, a whakapakeha ano
hoki i nga tikanga mahi a te iwi.
E ki ana matou, ki te mea ka kii te Pakeha, kia
mahi aia i tetahi o nga mahi tini a te Pakeha. Ka
ako taua tu Pakeha i aia, kia mohio aia, ki nga
Ture, ki nga tikanga, ki nga mea katoa, o a te
Pakeha mohiotanga, mo a te Pakeha, hokohoko,
mahi taonga, mahi ngaki whenua, mahi rapurapu i
nga mea o te moana, a o te whenua; he mea i ako
penei ai taua Pakeha, kia tino matau ai ki nga
tikanga o te mahi e mahi katoa ai te iwi, kia, kore
ai ana moni e ngaro i aia te mahi kuare. Na konei
ano hoki matou i ui «Ai he aha te he, ki te mea ka
kiia, kia akoako nga kai-whakamaori, i aia, kia
mohio aia, ki nga tini rawenga o te reo Maori, ki
nga tikanga a te Maori o mua, ki nga take e kii ai
te Maori i ana whenua ki mau ki aia, a ki nga
mohio a te Maori ki te titiro i nga tikanga o nga
whakaaro a ratou ano a te iwi Maori. He mea
hoki na matou, kahore rawa nei a te Maori tikanga
mo ana whenua a ona tupuna i mau ai ki aia, i tu a
rite ki o te Pakeha tikanga mo a te Pakeha whenua
e mau ai ki aia.
E penei pu ana ta matou kupu. He tini nga
kai-whakamaori, a he kotahi nei o ratou e mohio ana
ki nga tikanga Maori. A ko te kuare o aua kai-
whakamaori e kuare nei ki o te Maori tu whakaaro,
ki o te Maori tikanga, e penei ana te kuare a aua
kai-whakamaori ki o te Maori tikanga, me te kuare
a te Maori, ki ano pei ratou i mohio noa ki nga
Ture i mahia e te iwi Pakeha i nga ra o Kuini
Erihapeti e ora ana.
E mea ana matou, he nui noa atu ta matou kete-
kete ki te he o te he e mahia nei. He nui noa atu te
utu o nga whenua e mahia nei e nga kaiwhaka-
maori kuare, ara e mahi whakamaori nei aua kai-
whakamaori i nga mahi, a ko nga whenua o
aua mahi he nui noa atu ona utu. Koia matou
i toea ai, e he ana kia waiho te mahi kia
mahia e te kuare. A na reira ano hoki matou i
mea ai, e kii ana matou, ki te mea ka aro te wha-
kaaro a te iwi kia puta te mahi ora, te mahi nui, te
mahi ata noho, me te kake a te iwi ki te nui mona
penei me tino ako nga kai-whakamaori ia ratou kia
mohio ia ratou nga tikanga katoa a te Maori. A ki
te mea ka kiia kia noho mohio te Kawanatanga ki
te whakahaere tika i nga mahi mo te Maori, penei,
me tino ako nga kai-whakamaori ia ratou, kia tika
pu, kia mohio pu, a kia tino marama a te Kawana-
tanga korero ki nga iwi Maori, i aua kai-whaka-
maori te ata whakamarama, a kia tino rite taua ake
ki ta te Maori tu hapai i te kupu, kia tino rite nga
kupu, me te waiwai o te korero a aua kai-whaka-
maori kia tu te Maori korero i tana reo. He mea
hoki, ki te mea ka mahia pakewatia te korero e nga
kai-whakamaori, penei ka kuare te Pakeha ki a te
Maori mohio, me a te Maori whakaaro, a ka kuare
ano hoki te Maori ki a te Pakeha mea i whakaae ai,
a ma reira e mau tonu ai nga he e taami nei i te iwi.
|
|
3 359 |
▲back to top |
TE WANANGA.
A e mea ana ano matou ma te tika pu a te mahi
kai-whakamaori a nga kai-whakamaori i te mahi
Kawanatanga, e tino u ai, a e tino mana ai te mahi
Kawanatanga i te iwi Maori. A ma te tika ano
hoki o te mahi whakamaori a aua kai-whakamaori, e
tupu nui ai te iwi, e puta ai he ora mo nga motu
nei, a e pumau ai te pai ki nga iwi e rua.
Te Wananga.
Published every Saturday.
SATURDAY, JULY 20, 1878.
IN a former issue we asserted that it was the duty
of our legislators to pass a law compelling those
who assumed the name of interpreter to submit to
examination, so that a test might be applied to
them as Maori scholars, in the same way that the
test is applied to those who wish to enter the Civil
Service.
He who is admitted to be a master of any science,
business, or calling, must go through a certain
course of study to fit him for such calling, science,
or trade. We ask, then, where is the hardship, or
in what .would consist the apparent compulsory
demand, if the Maori interpreter were compelled to
undergo an examination as to his fitness to hold the
office of interpreter.
To be fit to engage fully in European trade,
commerce, or profession we must have not only a
general knowledge of the manners, customs, and
usages of European society, but we must also have
had considerable experience of the history of the
past to enable us to see and guage the present with
the past, to ensure any degree of certainty in any
action or calling in which we may be concerned.
Then will it be thought a hardship if our interpre-
ters are examined in their knowledge not only of
the Maori language, but the past history of the
Native people, their various oral customs and usages
on which they base their rights to land, their rela-
tions each to the other as tribes or people, their
right to deal with and act in regard to land as tribes
or individuals? When we know- that in many
instances the European mode of dealing with pro-
perty is not that by which the Maori is guided, are
we therefore to allow any interpreter to deal with
the Natives and their lands on the knowledge only
which he has of European laws ?
W e are far within the limit of truth when we say
that nine out of ten of the so-called interpreters
are as ignorant of the Maori customs as the Maori
is of the European laws passed in the reign of good
old Queen Bess.
It does appear to us a monstrous absurdity to
allow men to deal with properties of unlimited value,
to make agreements with chiefs on political points
of delicate and momentous bearing, when such
interpreters are the veriest tyros in the Maori
language. We repeat our assertion—we deem it
one of the most important matters to the good
government of New Zealand, to the well-being of
the Native race, to the perfect understanding that
should exist between not only the Government but
with the two races who inhabit these islands, that
our licensed interpreters should show that they not
only speak the Maori language perfectly, but that
they also can understand, and, by a knowledge of '
the manners, customs, history, mode of thought and
literature, can not only explain in a dear and
intelligent manner what we as Europeans say to
them, but what is of the first and greatest impor-
tance, explain all that is said and agreed to by the
Maori people.
Correct expression of the Maori thought and
speech, is that only, upon which a Government
can depend, in deciding matters of the greatest
moment to the welfare of the colony, and to the
prosperity of the Native race.
NGA RONGO KORERO.
HE WHAKATAUKI, ARA, HE PEPEHA NA
TE IWI O RUHIA.
Ka mea atu te Wiruhi ki te Nane-nane, kia kai
tahi raua, ka mea atu te Nane, e kore e tika.
I te wa e moe ana te kuri mohoao, he moe-moea
tonu tana, kei te kai mana aia.
Ahakoa, e ngahoro ana nga hurahura tawhito o ta
wuruhi, i ia tau, i ia tau, e kore ano te wuruhi e rere
ke i te ahua wuruhi.
E kuri, he aha te take o to mahi haroro tonu ? He
mea kia haere ke ai nga wuruhi. A he aha te take
au, i mau tonu ai te tuohu tonu o to waero ? He wehi .
noku i te wuruhi.
E kore te aroha me te ahi, me te mate wharowharo
e taea te huna.
He mea pai ano kia ahua pai atu koe ki te kuri kai
tangata ki te Pea, otiia kia mau tonu to ringa ki to
patu.
Ki te mea e ahua hiahia ana koe ki te moto i to
hoa, kia maha o titiro ki to hoa, no te mea he kotahi .
ano au moto e u ki a ia, ka patua mai ano hoki koe
eia, a kei kai horo tau riri, ko koe e raru.
He kai tangeo anake nga kai ki te mangai kua ki £
te paoa.
Ki te mea ka whakatikia te tangata tahae, e kore e
roa ka taea tana huhi.
E kore e aro mai te kopu ki te ako atu a te ta-.
ngata. Ki te mea ka ahu to aru i nga kuri e rua, e
kore te mea kotahi o raua e mau i :v koe.
E hara te Atua i te Atua mahi kaika, otiia e kore
tana patu e heke. Ahakoa paia te kuwaha o te whare kia kore ai e
tapoko mai te Rewera. na ano tana putanga ata ki to
whare ma te matapihi.
Kei puta wawe to umere ki te nui o te kai, kia hau-
hakea ra ano, a kia mene aua kai ki te rua, hei kona
koe ka umere ai.
|
|
4 360 |
▲back to top |
TE HAU NUI I AMERIKA.
TE AWA I TE TANUPI.
E kiia ana, e kore te Runanga Kingi e whakaae
kia rere nga kaipuke manuao o nga tini iwi o te ao
nei i taua awa, ko nga kaipuke uta taonga anake e
rere i taua awa.
TE MANA O INGARANGI MO TAKE.
Kaa oti te tikanga korero a te Ingarangi kia Take,
a kua mea a Ingarangi, mana ma Ingarangi e mahi
nga mahi Kawanatanga mo Take, i te takiwa ki Ehia
Maina, a kia waiho ko nga takiwa ki Ehia nui, hei
mahi ma te Kingi o-nga Take.
TE MOUTERE I HAIPIRIHI
Kua tukua mai te moutere i Haipirihl e te iwi
Take, hei nohoanga mo te iwi Ingarihi, a kua noho te
ope hoia a te Kuini o Ingarangi i taua moutere.
HE KUPU PATAI NA KUARE KIA MOHIO,
HE MONI KOHI MO TE WHARE KARAKIA
I tonoa matou, kia kohi matou, mo te whare kura
kia ki Te Kawakawa.
Henare Tomoana - £1 O O
Anara Kahaki - 1 O O
Manaena - - O 10 O
•Manahi - O 10 O
Urupeni - - O 10 O
Hikawera - O i O O
Raro- - - O 10 O
Maraea - - Ô'-lO O
|
|
5 361 |
▲back to top |
TE WANANGA
NGA KORERO O NEHE, ME TE KAUHAU
TATAKU I NGA IWI I INGARANGI.
|
|
6 362 |
▲back to top |
TE WANANGA.
ratou ki reira, ka noho ratou ka tatari ki te tangata
haere noa a te iwi Teina, ano ka kitea te tangata Teina
e haere tata ana i tana moutere, ka huakia e Arapata
ma ka patua, A he penei tona te mahi a Arapata ma a
* ruhi noa iho te wairua a tana iwi Teina, i te mea hoki
e ngaro ana te nui o ratou, a kihai i mohiotia te nga-
ronga, i te mea kahore te iwi nui o te Teina i mohio.
e ngaro ana ra etahi o ratou i te aha, i te mea ka pata
a Arapata ma i taua iwi, kahore he mea kotahi e rere
hei kawe korero ki te iwi. I mea hoki taua iwi te
' Teina, kua mate noa atu a Arapata, ko etahi o ratou
' i mea kahore ano a Arapata i mate noa, otiia kua riro
ti Arapata ki te whenua ke noa atu.
A i aua ra ka tangi te iwi o Arapata e noho ana i
te takiwa ki Wehike, i te mea hoki, na ratou ano
ratou i whakarere kino i ta ratou Kingi ia Arapata.
He mea na taua iwi, e kino ana te mahi a te iwi
Teina ia ratou. Ka rongo a Arapata i te tangi a taua
iwi i Wehike, ka mea aia, ae ano, e tangi kino ana
taka iwi i te Teina, ahakoa, na ratou i ahu pera atu
maku ano ratou e ora ai. A tukua ana eia ana karere
ki taua iwi, ka mea atu. Tenei ano ahau, kei te
moutere i Aterei ahau e noho ana, kia mau e te iwi ma
tatou ano e pei te iwi Teina. A tukua ana e Arapata
te kupu ki nga rangatira o taua iwi, ka mea atu aia,
me mahi te iwi i te patu ma ratou a kia tu te iwi
katoa i te rakau, a kia kaua te mea kotahi e hapa i te
patu, kia whiwhi te iwi katoa i te patu. A kua oti
nei hoki te whakaaro patu a Arapata i te iwi Teina,
tia riro ai ano i aia tana iwi, me tana whenua, a he
hopohopo nona ki te nui, ki te ahua o tana iwi, koia
aia i mea ai, nae ata titiro eia ake ano taua iwi, a hei
muri iho ka ahu ai tana patu. A kakahu ana a Ara-
pata i aia ki te kakahu tutua, a haere ana aia me
tana man atu i tana mea whakatangitangi ki
tana ringa, hei whakatangi mana i te wa e waiata
ai aia i nga waiata a ona iwi. A haere ana a
Arapata ki te tino puni o taua iwi, ara ki te pa, a ka
tae aia ki reira, ka whakahua i te waiata, tena koa, he
tangata waiata pai a Arapata, a waiata ana aia, a ka
pai taua iwi te Teina ki tana waiata, homai ana e
ratou he kai ma Arapata, a tono ana tana iwi i aia kia
noho tonu i tana pa, hei tangata waiata ma ratou, ka
noho a Arapata i reira waiata ai, me tana haere i taua
pa, ano ka kite aia i nga tino tikanga o taua pa, ka
mea atu aia ki taua iwi, hei konei e haere ana ahau.
A kihai tana iwi i mohio ko Arapata te Kingi taua
tangata e waiata nei kia ratou.
A hoki ana a Arapata ki ana hoa e noho ra i
waenga repo i te moutere i Atirera. A turia ana te ope
taua a Arapata, huakina ana te pa o nga Teina, a
mate katoa te Teina ia Arapata. Ano ka mate nei
tana iwi ia Arapata, ka mea atu a Arapata ki te Ariki
O taua iwi Teina, tena, kia pai ahau ki a koe, rae nako
pai koe hei hoa moku, a tena he whenua mau maku e
tuku atu ki a koe. Hei te taha ki te marangai o te
motu nei he nohoanga mo koutou ko te iwi, a pai ana
tuua tangata ki nga kupu a Arapata.
NA WAITI, Etita.
Nei ake te roanga.
TE TAONE O KARAKA.
Kotahi Taone i Karaka kua ngaro i te Ru te wha-
kangaro, a kahore he morehu i puta o taua Taone,
•'••'•• PANUITANGA,
Tari Maori,
Poneke, Hune 12,1878.
Notemea i puta tetahi Kupu Whakahau a Te Kawana i
roto i tana Runanga Whiriwhiri, he mea tuhi i te 11o
Mei, 1878, whakatu i a Te Hiwhi (Charles Heaphy, Esq..
V.C.) Komihana o nga Whenua Rahui Maori tona ingoa
kei raro iho nei hei Komihana tirotiro i nga take o nga
tangata o etahi tangata Maori ranei e ki ana e whai take
ana ratou e whiwhi ana ranei ratou i te painga i runga i
nga whenua i te Takiwa Poro winitanga o Poneke e mohio-
tia nei ko nga whenua rahui Maori o te Kamapene o Nia
Tireni, ki te tirotiro ano hoki i nga tikanga me nga rite-
nga i rahuitia ai aua whenua pera, te whakahaerenga «no
hoki o nga reti me nga koha e puta ake ana i ana i whe-
nua, a i runga i taua tikanga tirotiro e ahei an* ia ki to
whakarongo korero i runga i te whakaoati tikanga pera
ranei, me te tuhi i te pukapuka whakaatu ki a Te Kawana.
Na reira hoki, i runga i te mana o taua Kupu Whaka-
hau rae nga kupu tohutohu mai ki au, ka whakaaturia atu.
e ahau tera ka haere atu ahau ki te Tari Maori i Poneke
a te Paraire te 2 o nga ra o Akuhata, 1878, me nga ra i
muri iho ki reira tirotiro ai i nga take o aua Maori ki nga
whenua kua tuhia iho ki roto i te kupu apiti i raro iho nei,
ki te tirotiro ano hoki i te tikanga e tika ai te whakahaere
i nga reti me nga koha e puta mai ana i aua whenua
pera, a he panuitanga tenei ki nga tangata Maori e ki ana
e whai take ana e whiwhi ana i te painga ranei i runga i
aua whenua pera, me era atu tangata e ki ana he take ta
ratou ki aua whenua pera kia haere mai ki taka aroaro i
taua ra ki taua kainga kua korerotia i ranga ake nei ki te
whakatika i a ratou take me a ratou paanga ki te whenua.
NA TE HIWHI (CHARLES HEAPHY),
Komihana o nga Whenua Rahui.
TE TAKIWA o HERETAUNGA.—Te whenua i nga Teki-
hana Nama 1, 2, 3, 16, me tetahi wahi o Tekihana Nama
20, i te Takiwa o Heretaunga kahore ano i whakawakia e
te Kooti Whenua Maori, me te Poraka ki te taha whakate-
hauauru o nga Tekihana 16 me 20, e 1416 eka, nui ake iti
iho ranei me te Tekihana Nama 11, i te Takiwa o te rori
o Horokiwi, e 100 eka, nui ake iti iho ranei, Tekihana
Nama 58, i te Taita, e 91 eka e 6 paati, nui ake iti iho
ranei. Tekihana Nama 41, i te wahi o Heretaunga, ki
waho nei e 152 eka 1 ruuri e 36 paati, i whakataua
e Kanara Mekereweti mo nga Maori o Pitoone, me nga
Tekihana kua tuhia i raro iho nei kahore ano i whaka-
wakia e te Kooti Whenua Maori, ara Tekihana Nama
19, i te Takiwa o Waiwhetu, e 106 eka nui ake iti iho ranei,
me Tekihana 57, e 125 eka nui ake iti iho ranei, tetahi
wahi o Tekihana 58, e 15 eka nui ake iti iho ranei, roe te
tuunga tawhito o te Pa i Waiwhetu e 3 eka 2 ruri e 49
paati nui ake iti iho ranei, i whakataua e Kanara Mekere-
weti mo nga Maori o Waiwhetu.
MUNGAROA.—Tekihana 132, e 100 eka, nai ake iti iho
ranei te tekau i rahuitia i mua mo nga Maori.
PAKURATAHI.—Nga Tekihana Nama, 3 4, and 7, e 35O
eka nui ake iti iho ranei.
WAINUIOMATA.—Tekihana Nama 22, e 100 eka nui ake
iti iho ranei.
MAKARA.—Nga Tekihana Nama 22 and 24, e 200 eka nui
ake iti iho ranei, he tekau i rahuitia i mua mo nga Maori.
Ha Panuitanga tenei i nga ki Runanga, i whakaputaina I
runga i nga ritenga e " Te Ture Whakahaere mo nga
whenua kua tuturu ki nga Maori, 1867," Hurae, 1877,
ki Hune, 1878, me te ingoa o te whenua., me.te
takiwa, me te ingoa o te tangata o nga tangata ranei
e tiakina ana, me te take i tiakina ai, me te ingoa o
te kai-tiaki o nga kai-tiaki ranei.
Muriwhenuatika, Mangonui, Ruiha Kuruwini, Te Here-
wini Kuruwini, Hone Kuruwini; kahore i tae nga tau ki
te 21; Wiremu Tamihana, Mere-Peka.
|
|
7 363 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Muriwhenuatika, Mangonui, Mereri Te Hara, Wira, Te
Arainga, Wi Tamihana; kahore i tae nga tau ki te 21 •
Mihaka Kingi Wiremu, Hapaira Hui.
Te" Konoti, Mangonui, Hera Kiriwi, Mata Kiriwi
Timoti Kiriwi, Rupene Kiriwi, Rina Kiriwi, Eriha Kiriwi ;
kahore i tae nga tau ki te 21 ; Mere Moko, Henare Parata.
Te Konoti, Mangonui, Rauna Karaka, Hakaraia Karaka,
Utika Karaka, Riria Karaka ; kahore i tae nga tau ki te
21; Himiona Te Waruora, Karoraina Te Waruora.
Otarapoko, Mangonui, Hera Kiriwi, Mata Kiriwi.
Timoti Kiriwi, Rupene Kiriwi, Rina Kiriwi, Eriha Kiriwi;
kahore i tae nga tau ki te 21; Mere Moko, Henare
Parata.
Awaroa, Nama 2, Hokianga, Hohaia Haringi, kahore i
tae ona tau ki te 21 ; lehu Ngawaka.
Kai-patiki mo nga motu e ono i roto i te awa o Upoke-
nui, Kaipara, Nihata Hikitiu, kahore i tae ona tau ki te
21; Mawete Taraia, Wiremu Tana.
Kohurau, Nama 1, Hawke's Bay, Hika Ngarangioue,
kahore i tae ona tau ki te 21; Paora Kaiwhata.
Ahirau, Hawke's Bay, Riripeti Harata, Mere Roihi,
Erena Heni ; kahore i tae nga tau ki te 21; Peti Morete
(Betty Morris) h.c.
Mangataikapua, Hawke's Bay, Atiria Hauwaho, kahore
i tae ona tau ki te 21 ; Mere Peka Kaimako.
Ahirua, Hawke's Bay, Atiria Hauwaho, kahore i tae
ona tau ki te 21 ; Mere Peka Kaimako.
Rangatira. Hawke's Bay, Hine Wehi, kahore i tae ona
tau ki te 21 ; Katerina Te Hane.
Rangatira, Hawke's Bay, Atiria Hauwaho, kahore i tae
ona tau ki te 21 ; Mere Peka Kaimako.
Poutama, Whanganui. Anikanara Ngarongo, kahore i
-tae ona tau ki te 21 ; Tamati Takarangi.
Poutama, Whanganui, Ruihana Mangumangu, kahore
i tae ona tau ki te 21 ; Kerehoma Tuwhawhakia.
Poutama, Whanganui, Ripeka Kaumoana, kahore i tae
ona tau ki te 21 ; Karehana Tahau.
Poutama, Whanganui, Ruihana Hinekehu, kahore i tae
ona tau ki te 21 ; Nepe Tarima Winiata.
Poutama, Whanganui, Paka Rawiri, kahore i tae ona
tau ki te 21 ; Poaneki Rangitokona.
Tuhirangi (ara ko Makarau), Kaipara, Te Waiaute,
kahore i tae ona tau ki te 21; Paora Tuhaere.
Mangaoae, Hawke's Bay, Atiria Hauwaho, kahore i tae
ona tau ki te 21 ; Mere Peka Kaimako.
Mangaoae, Hawke's Bay, Riripeti Harata, Mere Roihi,
Erena Heni, kahore i tae nga tau ki te 21 ; Peti Morete
(Betty Morris) h.c.
Waitangi, Hawke's Bay, Hine Wehi, kahore i tae ona
tau ki te 21 ; Katerina Te Hane.
Motu, Hawke's Bay, Heni Hinearangi, kahore i tae ona
tau ki te 21 ; Paora Haupa.
Waihora, Hawke's Bay, Mehaka Awatea, kahore i tae
ona tau ki te 21 ; Paora Matuakore.
Waihora, Hawke's Bay, Rutu Tawhiao, kahore i tae ona
tau ki te 21 ; Apihaka Tawhiao.
Waihora, Hawke's Bay, Hemi Tuhura, kahore i tae ona
tau ki te 21 ; Atareta Kuru.
Waihora, Hawke's Bay, Heni Hinearangi, Eruera
Taituha; kahore i tae nga tau ki te 21 ; Paora Haupa.
Waihora, Hawke's Bay, Aperaniko Warouri. kahore i
tae ona tau ki te 21; Wiripo Warouri.
Waihora, Hawke's Bay, Ruia Rangaheke, Mahuika
Kautuku, kahore i tae nga tau ki te 21 ; Karepa Kautuku.
Waihora, Hawke's Bay, Atiria Hauwaho, kahore i tae
ona tau ki te 21 ; Mere Peka Kaimako.
Waihora, Hawke's Bay, Heni Wharekauri, kahore i tae
ona tau ki te 21 ; Tiopera Tawhiao.
Nga tekiona 155, 156, i te Parihi o Manurewa, Auck-
land, nga tamariki o Ihaka Takaanini raua ko tana hoa
wahine ko Riria, kahore i tae nga tau ki te 21 ; Charles
Field Goldsboro, John Buchanan.
Okahuatiu, Hawke's Bay, Maata Te Aa, kahore i tae
ona tau ki te 21 : Wi Haronga.
Okanuatiu, Hawke's Bay, Pera Hikumate, kahore i tae
ona tau ki te 21; Wi Haronga.
Okahuatiu, Hawke's Bay, Te Moanaroa Pere, Mere
Tahatu, Hetekia Te Kani ; kahore i tae nga tau ki te 21 -
Wi Pere.
Okahuatiu, Hawke's Bay, Matanuku, kahore i tae on*
tau ki te 21; Aporo Matahuata.
Waingaromia, Hawke's Bay, Heni Tipuna, kahore i tae
ona tau ki te 21 ; Paora Haupa.
Rakaiketeroa, Hawke's Bay, Heni Hinearangi, Eruera
Taituha ; kahore i tae nga tau ki te 21 ; Paora Haupa.
Rakaiketeroa, Hawke's Bay, Rutu Tawhiao, kahore i tao
ona tau ki te 21 ; Apihaka Tawhiao.
Waingaromia, Hawke's Bay, Hine Wehi, kahore i ta»
ona tau ki te 21 ; Katerina Te Hane.
Waingaromia, Hawke's Bay, Atiria Hauwaho, kahore i
tae ona tau ki te 21 ; Mere Peka Kaimako.
Okahuatiu, Nama 2 (ara ko Te Aroha), Hawke's Bay,
Mata Te Ao, kahoro i tae ona tau ki te 21 ; Wi Haronga.
Okahuatiu, Nama 2 (ara ko Te Aroha;, Hawke's Bay,
Parehuia Patutahi, kahore i tae ona tau ki te 21; Ihaia
Patutahi.
Okahuatiu, Nama 2 (ara ko Te Aroha,), Hawke's Bay,
Hetekia Te Kani, kahore i tae ona tau ki te 21 ; Wi
Pere. (h. c.).
Okahuatiu, Nama 2 (ara ko Te Aroha), Hawke's Bay,
Piriniha Takamoana, kahore i tae ona tau ki te 21; Peti
Aata (h. c.).
Okahuatiu, Nama 2 (ara ko Te Aroha), Hawke's Bay,
Ereatara Te Peka, kahore i tae ona tau ki te 21 ; Peka
Kerekere.
Okahuatiu, Nama 2 (ara ko Te Aroha), Hawke's Bay,
Rangiwhangawhanga, kahore i tae ona tau ki te 21; Hemi
Rangiwhangawhanga.
Okahuatiu, Nama 1A, Hawke's Bay, Riripeti Harata,
kahore i tae ona tau ki te 21 ; Peti Moreti.
Whatatutu, Nama 1, Hawke's Bay, Hine Wehi, kahore
i tae ona tau ki te 21 ; Katerina Te Hani.
Okahuatiu, Hawke's Bay. Ereatara Rangiwhaitiri, Keita
Rangiwhaitiri, Pukepuke Rangiwhaitiri, Hemi Te Aitu ;
kahore i tae nga tau ki te 21 ; Amiria Tipoki.
Waingaromia, Nama 3, Hawke's Bay, Ani Karaka,
Mere Kahure, Peta Kahure, Timoti Kahure, Tamihana
Paku, Te Amaru Karaka, Keita Karaka ; kahore i tae nga
tau ki te 21 ; Hori Karaka.
Waingaromia, Nama 3, Hawke's Bay, Riripeti Harata,
Mere Roihi, Erena Heni; kahore i tae nga tau ki te 21 ;
Peti Moreti.
Tutaemahia, Coromandel, Hoani Pahau, Wharo Pahau,
Ngairo Pahau ; kahore i tae nga tau ki te 21; Kapihana
Te Tuhi.
Tutaemahia, Nama 1, Coromandel, Wikitoria Te Nga-
hue, Hiria Te Ngahue : kahore i tae nga tau ki te 21 ;
Edward Walter Puckey, Miriama Te Ngahue.
Tutaemahia, Coromandel, Mata Te Ngahue, Wikitoria
Te Ngahue, Hiria Te Ngahue ; kahore i tae nga tau ki to
21 ; Edward Walter Puckey, Miriama Te Ngahue.
Harataunga, Hauraki, Te Wera Hikitapua, Makoare
Hikitapua, Tukahua Hikitapua, Te Ngaro Hikitapua,
Teuke Hikitapua ; kahore i tae nga tau ki te 21 ; Mero
Ngawaka.
NGA KORERO A TE KOMITI MO NGA
MEA MAORI.
(HE MEA TUKU KI TE PAREMATA O TE TAU 1877. A HE MEA.
KII KIA PERETITIA.)
[E hara ia matou i TE WANANGA nei i whakamaori nga
korero a te Komiti mo nga Pitihana Maori, na nga kai whaka-
maori pea a te Paremata. I penei ai matou kei kiia, kua nanu
te aro tika o to matou reo Maori i kii ai enei kupu e matou,
—Etita WANANGA.]
|
|
8 364 |
▲back to top |
TE WANANGA
Ko te, kupu a te Komiti me runga, i te Pukapuka-inoi a
Wiremu Karaka.
Ko te kai-inoi e inoi ana kia utua ia mo ana mea i ngaro
i te wa o te whawhai e kii ana ia i kimihia ona tono e te
Kooti whiriwhiri i nga mea ngaro i te 28 b Hanuere,1867.
Ena whakahaua ahau kia fa penei atu ki te Whare :—
Ko taua tu tono mo nga mea i ngaro a te Pakeha a te
Maori ranei ka maha noa atu ka tae mai ki te aroaro o te
Komiti kua oti te whakatau me te tuku ki te Whare. Ko
te Komiti e mea ana kahore he tikanga o ta ratou whiri-
whiri engari ki ta ratou whakaaro he maha nga tono
penei i tonoa i runga i te take tika.
JOHN BRYCE,
Nowema 13,1877. Tumuaki.
Ko te Kupu a te Komiti mo runga i te Pukapuka-inoi a
Ngatiwhakatere me Ngatitutaiaroa,
Ko tana pukapuka-inoi e mea ana mo nga poraka whe-
nua e rima Kei te Takiwa o Manawatu, e whakahe ana
nga kai-inoi ki te meatanga kia rima te kaa ano nga ta-
ngata mo roto i nga tiwhikete i raro o te ture 1873, me
ta ratou whakaatu e 250 nga tangata no ratou. E whakahe
Kawanatanga tana tangata e whakahe ana hoki ratou ki
te hoatunga moni ki ana tangata e 50 kei roto nei o ratou
Tumuaki.
Nowema 13,1877.
Ko te kupu a te Komiti mo runga i te pukapuka-inoi a
Wiremu Potiki me tetahi atu.
Ko nga kai-inoi e whakahe rawa ana ki te. Kawanata-
nga mo te rahuitanga i tetahi wahi whenua e tata aha ki
Kaiapoi mo Matiaha me tona iwi, notemea kahore o ratou
panga ki tana whenua, ko nga kai-inoi ke nga tangata no
ratou taua whenua, A e mea ana ano rana ahakoa e noho
ana a Matiaha me tona iwi i Moeraki, no Kaiapoi ko ratou
kei reira ka whai mana ratou. E inoi ana. nga kai.-inoi
me whakahoki atu a Moeraki ki a rana.
Kua whakahaua ahau kia ki penei atu ki te Whare-—
Ko te tono, e whakaaturia ana i roto o tenei pukapuka-
inoi e eke ana ki te take Maori ki te whenua, a kaa oti
tera te mahi e tetahi tikanga whakawa whai mana. A e
kore e taea e te Komiti te whakapuare ano i taua mea.
JOHN BRYCE,
Noema 16,1877. Tumuaki.
Ko te Kupu a te Komiti mo Runga i te Pukapuka-inoi a
nga tangata o te iwi o Muaupoko.
Ko nga kai-inoi e inoi ana ko nga ture mo nga Rori
Pooti me nga Kaute, me kana e eke kinga whenua Kahore
I ano i kore te mana Maori, a e whakahe ana ano hoki ki
nga ture mo nga whenua Maori.
Kua whakahana ahau kia ki penei atu ki te Whare ;—
E mahara ana te Komiti kahore he tikanga kahore ho
pai kia mea ratou kia whakarereaketia te ture kia kore ai
nga whenua Maori e utu takowha i roto o nga takiwa. A
e mahara ana ano hoki kahore he tikanga kia whakapuaki
maharatanga ratou mo etahi atu o nga whakahe a nga
kai-inoi mo nga ture katoa mo nga whenua Maori. "
JOHN BRYCE,
Nowema 16,1877. Tumuaki.
|
|
9 365 |
▲back to top |
TE- WANANGA;
Utiku Potaka.
Rangitikei-Manawatu Poraka e mea ana ano hoki
ia ahakoa kaore ano kia whakahengia te panga o tona iwi
ki etahi wahi o taua Poraka kotahi ano te tangata o taua
iwi i tango moni mo taua whenua mo Rangitikei-Mana-
watu. A i runga o tenei ko taua tangata i tango ra i noho
kei roto o tetahi, ata iwi. Ko te kai-inoi e inoi ana kia
kimihia kia hoatu he tika.
Kua whakahaua ahau kia ki penei atu ki te Whare :—
Ko nga paanga e whakaaturia ana i roto i taua puka-
puka-inoi e eke ana ki nga take Maori ki te whenua a ki
te whakapuaretia ano ko te mea tika ma tetahi Kooti e
kaha ana e mohio ana e kimi taua mea. Engari i te mea
kahore he kororo i homai ki te aroaro o te Komiti, kahore
e taea, e te Komiti, te ki mehemea e pai ana kia whaka-
puaretia ano te tono a nga kai-inoi.
JOHN BRYCE,
Nowema 19, 1877. Tumuaki.
Ko te Kupu a te Komiti mo runga i te Pukapuka-inoi a
Ihaia Tainui.
Ko te kai-inoi e tono ana kia wehewehea nga paanga a
ratou ko tona hapu ki nga whenua rahui i Poutini. E
mea ana ia i runga o te ahua o naianei ko nga tangata no
ratou kahore i te kaha, ki te whakaatu i o ratou wahi ana
tukua i runga i te pukapuka oha-aki i te mea kahore
ratou e ahei ki te .whakaatu i nga wahi mo ratou. E
whakahe ana hoki te kai-inoi ki te rironga ma te Kawana
e whakahaerenga whenua rahui, me nga moni o nga reti
e puta mai ana i aua whenua, e mea ana ano hoki ia i
mahara nga Maori ko taua tikanga i whakaritea mo nga
tau e 21. anake, a e ki ana ano ia i tua atu ko te whaka-
haere i nga reti kahore i te pai. He maha nga whakahe
a te kai-inoi ki te Ture mo nga Whenua Rahui Maori,
1876", ko tona tino whakahe ko te rironga ma Ariki Make
e hanga taua Ture. Ko nga kupu whakamutunga o taua
pukapuka-inoi e inoi ana kia utua tona iwi mo nga wahi
o to ratou whenua i riro mo nga rerewe.
Kua whakahaua ahau kia ki penei atu ki te Whare :—
Ko te Komiti mo nga mea Maori o te Paremata i te tau
kua pahemo nei i kimi nui i nga take o tenei mea a koia
tenei ta ratou whakataunga :—
" Ki te whakaaro o te Komiti kahore he take tika a nga
kai-inoi mo to ratou pouritanga a e maharatia ana e wha-
kahaeretia tikatia paitia ana hoki taua whenua porowhita
mo nga Maori e whai tikanga ana ki reira.
E whakaaro ana hoki te Komiti ko te Ture e whaka-
mana nei i te Kawana ki te hoko i aua tu porowhita, me
whakatika kia whakaritea ai kia kaua e taea he hoko pera
engari me matua hanga e te Paremata tetahi Ture mo aua
hoko."
Notemea kahore kau he kupu hou i whakapuakina i te
aroaro o te Komiti kahore he kupu ke ma ratou i tera kua
whakaaturia i runga ake nei; heoti ano ia me tuku atu te
pukapuka-inoi ki te Kawanatanga.
JOHN BRYCE,
Nowema 19, 1877. Tumuaki.
Ko te kupu a te Komiti mo runga i te pukapuka-inoi a
Patoromu Waituri me etahi atu.
E ki ana nga kai-inoi kua tahaetia to ratou whenua i
Titirangi, Turanga, hei tanu. E ki ana ratou i whakaae
ratou kia tangohia nga kowhatu hei whakapai i te rori,
engari ko taua whakaaetanga i kiia he tako tahaetanga i
te whenua. A e inoi ana ratou kia whakaorangia ratou i
runga i tenei mate i whakapangia ki a ratou e Raka i a
Akuhata kua pahure ake nei.
Kua whakahaua ahau kia ki penei atu ki te Whare :—
Ko te whakaaro a nga kai-ino; kua tahaetia to ratou
whenua kua tupu ake pea i runga i te tirohanga kautanga
o te whenua o te kai-ruri o te taone o Turanga. Engari o
tuturu ana te mahara o te Komiti kahore he whakaaro a
nga tangata whakahaere o reira ki te tango he i te whenua
i nga kowhatu ranei.
JOHN BRYCE
Nowema 20,1877. Tumuaki
Ko te kupu a te Komiti mo runga i te pukapuka-inoi a
Tuta Nihoniho ma.
RETA I TUKUA MAI.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
Nui Tireni:
(New Zealand)
Kareti o Te Aute (Te Aute College)
NA REMUERA TIEMU (Lemuel James).
Te Aute College, July 9, 1878.
KI TE KAI TUHI o TE WANANGA.
Mokau
Ngatimaniapoto
Ngati-Tamainu
Waikato
Ngati-Apakura Mokau
|
|
10 366 |
▲back to top |
TE WANANGA
NA A. R. PATENE.
Karakariki, Waipa, Hune 18, 1878.
, KI TE ETITA o TE WANANGA.
Ngapuhi
Hongi Hika, Whangaroa
te Tiriti o Waitangi
Pirihira
Mangonui, Pewhairangi
Turau te tupuna, Taturau, Hopunga,
Tapunga
NA HENARE H. HAU.
Waimate, Pewhairangi, Mei 29, 1878.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
NA TE PEETI TE RANGI WHAKAEWA.
Tahoraiti, Hurae 1, 1878.
KI TE ETITA O TE WANANGA.
WIREMU WANOA.
Horoera, 13 Hune, 1878.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
Nepia
Heretaunga
Kahukura, Takapau, Hune 3, 1878.
KI TE KAI TUHI o TE WANANGA.
Parawai
Hauraki
Kaipara
Eruena
Hamiora Terakato
Akarana
Waikato
W. Turipona,
P. Temapu,
|
|
11 367 |
▲back to top |
TE WANANGA.
ekenga atu mo ratou, ko nga Paahi e toru, 3, i eke katoa nga
tangata ki runga, kahore tetahi i haere i raro, i haere tonu i
raro, i waenganui i te taone, e 4 maero i haere ai, ka tae ki te
tuunga o aua Paahi, i reira tonu hoki te whare Hinota, ara,
whare karakia o W. Turipona, me tona whare i reira ano, no
te 10 o nga haora i tae ai ki reira, he hawhe haora pea i muri
iho o te harirutanga, ka matika ki te kai, i takoto nga kai i
runga i te teepu, pera ano me ta te Pakeha te ahua, i te
aonga ake o taua ra he wiki, i hui katoa nga tangata o taua
takiwa ki te karakia, i riro i a Heta Tarawhiti te Karakia,
pai rawa te kauhau, i a ia ano hoki i te ahiahi, i te Mane,
ka tu te Hinota, i pai tonu nga mea i korerotia i taua Hinota,
i mutu i te 5 o nga haora i te ahiahi, i te ono o nga haora ka
kai, i te mutunga o te kai, ka tu a P. Temapu, ka korero, ka
whakapai mo runga i te huinga atu hoki o te Taou, Ngati-
whatua ki reira, pai ana ana kupu, pera ano a W. Turipona, i
tu atu ano a Paraone te Tima a Eruena Paerimu, a Hori Wi-
niata, A Te Watene Tautari, me Paora Kawharu, a pai katoa a
ratou korero, i te Tarei, he noho. No te Weneti ka hoki ki te
tima, i runga ano i nga Paahi ki te tima, kati nga kupu, na
to hoa taitamariki.
NA RENATA APERAHAMA.
Hiorekata takiwa o Kaipara, 30 Mei, 1878.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
Tena koe, e hoa, mau e tuku atu taku panui ki Te WANA-
NGA mo toku pounamu, na te Meihana Taipu.—
He panui tenei naku ki nga iwi katoa o te Motu nei, puta
noa ki raro, ki runga, ki te hiahia nga iwi Maori ki te pou-
namu, me haere mai ki a au, ki toku whare i Porirua ki te
hoko i taku pounamu, ko te taimaha o taua pounamu, e 50
pauna taimaha, ko te utu, kotahi rau, Ł100 pauna, heoi ono
na to koutou hoa aroha.
NA TE MEIHANA TAIPU.
Porirua, Hune 3, 1878.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
Me tuku atu e koe te matenga o tenei wahine, o Mere Paea,
kia kite ona whanaunga i ia wahi, i ia wahi. No te 1 o nga !
ra o Hurae i mate ai, ko taua wahine i tiakina paitia taua '
wahine e nga kai-tiaki, a mate noa i runga i te tiaki, i te ata-
whai. E hoa, kia tere te tuku i tenei panui i nga wiki o
Hurae, i te tekau ma-rima o nga ra o te marama, ka puta
tana panui. Tena koe e te Etita o te pou tokomanawa o Te
WANANGA, heoi ano.
NA PORIKAPA TAMAIHOTUA.
NA PINE TE KAI-TUHI.
Waipawa, Hurae 7, 1878.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
Mau e tuku atu a matou kupu kia Te WANANGA, kia rongo
nga iwi, me te Kawanatanga hou ki ta matou panui, no te
mea, katahi matou ka mohio, he Kawana hou tenei ka tu nei.
Ki te Kawanatanga hou me ona Runanga, me manaaki
matou te hunga rawakore, kotahi tonu te iwi e rukautatia
ana e te Kawana tawhito, ko nga iwi anake o tena Motu,
kaore, kia manaaki kia matou, ki nga iwi o tenei Motu o te
Waipounamu nei, ta matou tono ki tenei Kawanatanga hou,
me rukauta matou te iwi kuare, ko te tuatoru tenei o a matou
kupu, kia atawhai te Kawanatanga hou ki to ratou hoa aroha
kia Hori Kerei Taiaroa, no te mea, ka maha ona tau i tu ai
ia hei Mema mo te Paremata, kaore, whakamanaia ana tono,
ka tono a Taiaroa mo te Waipounamu, no te mea, ehara tera
i te Kawanatanga tawhito, engari ma te Hiana, raua ko Ta
Hori Kerei e manaaki nga tone a Ngaitahu, me nga Mema
Maori tokowha e noho ana ki te Paremata, heoi ano ta matou
panui, mau e tuku atu ki nga reo e rua, na te Runanga o
Ruapuke.—Teone Topi, Horomona Mauhe, Teoti Rauparaha,
Ihaia Whaitiri, Hapiata Warikauri, oti na te Runanga.
Ruapuke, Mei 25, 1878.
Panuitanga naku na Te Hapuku mo Poukaawa
moana kia kana e Whakamaroketia i muri ia au nei.
Hei Ture tuturu tenei maku ma Te Hapuku mo toku
whenua mo te Hauke papa tupu, tae noa atu ki nga wha-
katupuranga katoa e haere ake nei.
E hoa e te Etita o TE WANANGA, tukua atu e koe taku
panui ki te ao katoa nei haere ai kia kitea ai, e nga iwi
katoa i runga i te Motu nei, Maori, Pakeha hoki, kia rua
nga reo, he Maori he Pakeha hoki Na, taku kupu ko Po-
ukaawa moana kaua e pokanoa te Pakeha, te Maori ranei
fate kari awa, hei rerenga mo te wai, kei maroko a Pou-
kaawa E kore e tika kia pokanoa te Pakeha, te Maori
ranei ki te hanga ritenga maana ki runga ki toku whenua
he ingoa ano toku, he mana ano toku kei runga kei oku
whenua e mau nei i ahau, he wahi iti tenei wahi e toe nei
ko te Hauke anake, me waiho tonu tenei wahi kia takoto
Maori ana, kaore he Karauna Karaati, kaore he whakawa
mo runga i tenei whenua papa tupu i te Hauke, puta noa
ki Poukaawa moana, he taunga mo taku Ture Maori, he
tikanga tonu iho tenei naku tipuna, tuku iho nei ki a ahau
E hoa e te Etita o te WANANGA tukua atu e koe taku
panui kia Ta Hori Kerei, kia whakamanaia mai, te Ture
Maori otira e whai mana ana ahau ki te whenua. Me
tuku tonu nga panui i nga Hatarei katoa o te marama o
te tau 1878. He kupu tautoko tenei na te Komiti Kau-
matua mo te kupu a te Hapuku, e tika ana, ka rongo tonu
matou i ana kupu, kaua te Pakeha e pokanoa ki te kari
awa hei rerenga mo te wai, kei maroke a Poukaawa
Ko te take kaore tenei whenua i Kootitia, Kaore " i Ka-
rauna Karaatitia, he whenua papatupu tonu tenei whenua
ko Te Hapuku tonu te Karauna Karaati o ranea i te
mana Maori takoto ai. He Ture tuturu tonu tenei mo
nga tupuna, tuku iho ki nga matua, toku iho nei kia matou
ki ona uri muri i a ratou, kaua te tangata e pokanoa ki te
whakahe i tenei Ture Maori, koa whakatuturutia nei e
Renata Tamakihikurangi te Ture Maori, mo te Hauke papa
tupu, puta noa i nga taha katoa o Poukaawa moana, haere
noa i nga taha taha katoa o Poukaawa moana, te taunga o
tenei Tare Maori, taihoa ka tuhia te raina o te rohe o te
Hauke papa tapu, puta noa i nga taha katoa o te roto hei
taunga mo tenei Ture Maori, heoi, e hoa e te Etita o TE
WANANGA, kia tere to tuku, kia TE WANANGA, hei
matakitaki ma nga iwi Maori, Pakeha hoki.
Ko tenei panui me tuku tonu i nga Hatarei katoa o te
marama, o te tau 1878, heoi na te Komiti katoa e noho
nei i te Hauke.
Na Te Harawira te Tatere,
Na Te Ropiha te Takou,
Na Hemi te Hukui,
Na Te Waaka Rewharewha,
Na Matene Waewae,
Na Renata Tamakihikurangi.
Na Raniera te Iho,
Na Ropata te Hoa,
Na Kiingi Tohanga,
Ko Maika te kai tuhi.
Notice toy me, by Te Hapuku, respecting the Lake
Poukawa, that it shall not be Drained after my
Death.
The following is a law made by me, by Te Hapuku, which
shall be an unalterable law for my lands at Te Hauke which
have not passed through the Native Lands Court, and this
law shall he a law to all future generations.
Friend, the Editor of TE WANANGA, publish this, my
notice, to all the world, and let it go over all the world so
that all the tribes who live on these islands may see it that
is, all the Maori and European people. Let it appear in the
Maori and English languages.
Now, this is my word : That the Poukawa Lake shall not
be touched or meddled with by European or Maori, nor shall
anyone dig or make a drain by which the water shall escape
(from, the lake), and thereby cause the lake to dry up I
will not be right or just if any person whatever assume any
right or authority over my lands. I have a name ; I have
authority over all the lands which I own, and this portion I
now hold is very small—it is Te Hauke only—so that this
portion shall be left as it was in days gone by, according to
Maori customs and rights. And let no Crown grant, no inves-
tigation by the Native Lands Court be made or held for this
land, Te Hauke, and on to Poukawa Lake, which is now held
according to Maori right, so that this, my Maori Law, shall
|
|
12 368 |
▲back to top |
TE WANANGA.
NEI TAKU PANUI KI NGA IWI MAORI KATOA.
NGA ra oku e korero ai ki nga Maori i taku Tari i
Nepia, ko Te Mane, ko Te Weneti, ko Te
Paraire, o nga wiki katoa.
NA TE RIIHI,
91 Roia, Nepia.
PANUITANGA.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
NA IHAKA POTIKI.
IHAKA. POTIKI
KI TE ETITA O TE WANANGA.
HEMI TE URUPU;
Porangahau, Hune 25, 1878. 90
NOTICE.
I WISH to be informed by any one who may give me in-
formation in respect to my Horse, which I have lost from
Porangahau since the 10th of May last. It is a gelding ; arid
was bought by me from Hirini Tuapa, from Wairarapa, and
is branded on off shoulder with O O and on the near shoulder
with EK.
HEMI TE URUPU.
Porangahau, June 25, 1878
PANUITANGA.
KO au ko TAKUTA TERA, ka ki atu nei ki nga iwi katoa o
Turanga, puta noa ki Waiapu, ki te takiwa ki nga iwi o
taua takiwa, kei KIHIPENE nei ahau e noho ana, hei mahi i
nga-mate katoa o NGA TURORO MAORI
.66 •' TAKUTA TERA
He Panuitanga ki nga Maori.
TE POUNAMU KIA MAHIA. HEI MERE.
KIA ronga mai koutou e nga iwi katoa o te Tai Rawhiti,
me te Tai Tuauru. Nga iwi katoa o te tua-whenua
tenei kei Nepia nei te tangata tino mohio ki te haehae Poue
namu, hei Mere, hei Heitiki, hei Kurukuru, hei Mako mat»
iwi. Tukua mai a koutou Pounamu ki te Tari o Te WANANGA
i Nepia.
55 NA HEMI ROAI.
PANUI K I T E IWI
HE MEA ATU NA
M A N O E MA.
He kai Hoko matou i te
PARANI I TE RAMA, I TE WAINA,
ME NGA HUKA, TII, PARAOA,
Me era atu mea
\_\_\_\_\_\_HEHITINGA TIRITI, NEPIA,\_\_\_\_\_3$
published by HENARE TOMOANA, the proprietor of this news-
paper, at the office of Te Wananga, Napier.
SATURDAY, JULY 20,1878,